بهداشت و پرورش شتر

[masi eng 47044]

تعیین سن شتر(از روی دندانها)

 

تعیین سن شتر از روی دندانها کار سختی است شتر ها تا سن ۷سالگی ولاماها والپاکاها تا سن ۵ سالگی رشد میکنند.

شتر دارای ۲۲ دندان شیری و۳۴ دندان دائمی میباشد.شتر بعلت داشتن دو دندان جلوئی در فک بالا از سایر نشخوار کنندگان متفاوت میباشد؛شتر همچنین دارای یک جفت دندان نیش در فک بالا و پایین بوده که برای خرد کردن گیاهان چوبی در غذا بکار میرود.در ضمن جفت اول دندانهای گونه از سایر دندانها جدا وبه رنگ تیره میباشد.

الف دتدانهای شیری شتر:

 

شتر دارای ۲۲دندان شیری است که بصورت زیر مرتب شده اند.

 

فک بالا:

 

یک دندان پیش در هر طرف(۲)

 

یک دندان نیش در هر طرف(۲)

 

سه دندان گونه در هر طرف(۶)

 

 

فک پایین:

 

سه دندان پیش در هر طرف(۶)

 

یک دندان نیش در هر طرف(۲)

 

دو دندان گونه در هر طرف(۴)

 

تعیین سن شتر از روی دندانهای شیری:

 

۱--------حیوان تازه متولد شده: فاقد دندان میباشد

 

۲--------یک ماهه:

 

فک بالا: ۲ دندان گونه در هر طرف

 

فک پایین:یک دندان گونه در هر طرف(۲)

 

یک دندان پیش در هر طرف(۲)

 

۳-------سه ماهه

 

فک بالا :یک دندان نیش وسه دندان گونه در هر طرف(۸)

 

فک پایین:سه دندان پیش ویک دندان نیش ودو دندان گونه در هر طرف(۱۲)

 

۴-----شش ماهه:

 

فک بالا:یک دندان پیش ؛یک دندان نیش ؛سه دندان گونه در هرطرف(۱۰)

 

فک پایین:سه دندان پیش ؛یک دندان نیش ؛دو دندان گونه در هرطرف(۱۲)

 

دندانهای دائمی:

 

شتر دارای ۳۴ دندان دائمی میباشدکه اندازه ان بزرگتر از دندان شیری بوده وبصورت زیر قرار گرفته اند

فک بالا:

 

یک دندان پیشین در هر طرف(۲)

 

یک دندان نیش در هر طرف(۲)

 

۶دندان گونه در هر طرف(۱۲)

 

فک پایین :

 

سه دندان پیشین در هر طرف(۶)

 

یک دندان نیش در هر طرف(۲)

 

پنج دندان گونه در هر طرف(۱۰)

 

تعیین سن شتر پس از یک سالگی:

 

شتر یک ساله:

 

فک بالا: چهار دندان گونه در هر طرف

 

فک پایین : سه دندان گونه در هر طرف

 

شتر دو ونیم ساله:

 

فک بالا: چهار تا پنج دندان گونه در هر طرف

 

فک پایین : سه تا چهار دندان گونه در هر طرف

 

شتر سه ساله:

 

فک بالا: پنج دندان گونه در هر طرف

 

فک پایین : چهار دندان گونه در هر طرف

 

شتر چهار ونیم ساله: در این سن اولین دندان پیشین دائمی ظاهر میشود

 

شتر پنج ساله :دندانهای شیری گونه توسط دندانهای دائمی جایگزین میشود

 

فک بالا: دو دندان دائمی در هر طرف فک بالا

 

فک پایین :یک دندان دائمی در هر طرف فک پایین

 

شتر پنج ونیم ساله :

 

در روی فک پایین بیش از دو دندان دائمی پیشین وجود دارد.

 

فک بالا:شش دندان دائمی گونه در هر طرف از فک بالا مشاهده میشود.

 

فک پایین:پنج دندان دائمی گونه در هر طرف از فک بالا مشاهده میشود .

 

شین ویک دندان نی شتر شش ساله:

 

فک بالا:یک دندان پیش دائمی در هر طرف از فک بالا مشاهده میشود.

 

فک پایین:یک دندان نیش دائمی در هر طرف از فک پایین مشاهده میشود.

 

شتر هفت ساله:

 

در این سن دندانهای دائمی در دهان کامل شده واولین دندان گونه در هر دو فک سیاه میشود.

دندانهای نیش در شش سالگی ظاهر شده ودر هفت سالگی خیلی بزرگتر شده ؛وطول این دندانها در

فک بالا تا چهار ساتیمتر مشاهده شده اند.دندان نیش در فک پایین بعضا توسط صاحبان دام کشیده

میشود.شترها میتوانند تا چهل سال عمر کنند؛اما از سن ۱۵ سالگی بعلت ضعیف وپهن شدن دندان

نیش در مصرف علوفه خشک وسفت با مشکل مواجه میشوند.

 

تعیین سن در لاما والپاکا:

 

تعیین سن در لاما والاکا بعد از پنج سالگی مشکل است دارای۳۲دندان میباشند واولین دندان دائمی

گونه در ۹-۶ماهگی ظاهر شده ؛وجفت دیگرش در۲ سالگی ظاهر میشود. اولین دندان یشین دائمی در

۲ سالگیودندان بعدی تا سه سالگی واخرین جفت در۶-۳ سالگی ظاهر میشود.

[masi eng 47044]

يكي از راه‌هاي بهره‌برداري صحيح از امكانات موجود در مناطق كويري وبياباني كه براي فعاليت‌هاي كشاورزي مانند زراعت، باغباني و نيز پرورشگاو، گوسفند و طيور مناسب نيستند، نگهداي و پرورش شتر است.

 

روش عمده نگهداري شتر در منطقه تركمن صحرا روش سنتي است كه در اين روششترها به صورت آزاد در سطح مراتع رها مي شوند و هدف پرورش‌دهندگان بيشترتوليد شير و گوشت است.

 

سن بلوغ جنسي شترهاي بومي تركمن 2 تا 3 سالگي و فاصله بين دو زايش نيز 2تا 3 سال و هر شتر در منطقه تركمن صحرا به‌طور ميانگين روزانه 8 كيلوگرم وسالانه يكهزار و 880 كيلوگرم شير مي‌دهد و شير توليدي فقط صرف تهيهفرآوردهاي تخميري به نام “چال” مي‌شود. ميانگين وزن لاشه هر نفر شتر ذبحشده منطقه تركمن صحراي گلستان 50/187 كيلوگرم و بازده لاشه آنها نيز 9/48درصد بوده و ميزان كرك و موي توليدي شترهاي اين منطقه 5/1 تا 2 كيلوگرم درسال است.

[masi eng 47044]

جایگاه ( آغل ) شتر:

 

بسیاری از عوامل محیطی وتغذیه ای در پرورش شترها موثرند . مهم ترین اینعوامل عبارتند از : جیره غذایی ، جایگاه مناسب ، بهداشت جایگاه ، مدیریتصحیح ، تهویه ونور كافی وتأمین آب شرب بهداشتی ، كنترل بیماری ها واحیاناًواكسیناسیون در برابر برخی از بیماری های شایع وغیره كه می تواند نتیجهبسیار مطلوبی در افزایش تولیدات دامی وجلوگیری از مرگ ومیر دام داشته باشد. بنابر این توجه كافی به وضعیت جایگاه وآغل شترها وتهیه علوفه وغذایمناسب ورعایت بهداشت امری ضروری در پرورش شتر به شمار می رود .

درحال حاضر معمولاً شتر داشتی به سه صورت چرای آزاد ، نیمه آزاد وبسته پرورشداده می شود در حالت آزاد شترها مشابه دام وحشی در مراتع چرا و جفتگیری وزایش می كند و شترداران هر از چند گاهی به منظور جمع آوری بچه شترها یاداغ كردن و یا سایر عملیات پرورش موقتاً اقدام به جمع آوری آنها می كنند .

در حالت نیمه آزاد گله شتر توسط ساربان چرانیده شده و تحت كنترل می باشد.دراین حالت، با توجه به شرایط مختلف، تقریباً هر 50 شتر توسط یك ساربان باوسیله نقلیه ( موتور سیكلت) و در حدود 20 نفر شتر بدون وسیله نقلیه ادارهمی شود. در چرای آزاد، شتر می تواند به طور متوسط تا حدود 50 ـ 70 كیلومتراز منبع آب دور شده و سپس به طرف آن مراجعت كند در حالی كه در چرای نیمهآزاد این فاصله بیش از 20 ـ 25 كیلومتر نخواهد بود .

در چرای بسته، شتردار شتر ها را در آغل های مناسب قرار داده ودر كنار سایر دام های خودبه عنوان شترهای داشتی ویا پرواری ، پرورش می دهد . در این روش علی رغمتأمین علوفه شتر به صورت دستی ، معمولاً شترها به صحرا نیز فرستاده میشوند تا از میزان هزینه مصرفی كاسته گردد اما به هر حال دراین روش غذایمكمل وبرخی ویتامین ها واملاح معدنی به جیره شترها اضافه می شود ومعمولاًدر این حالت شترها از معدل رشد بالاتری نسبت به دو روش سابق برخوردارندوشتردار به سرعت از بروز بیماری در گله خود مطلع شده ومی تواند اقدام بهدرمان دسته جمعی شترها نموده وكانون های مخفی بیماری در گله خود را از بینببرد . ضمناً شتردار به راحتی از فحل بودن ناقه ها مطلع شده ومی تواند بهسرعت اقدام به تلقیح آنان نماید كه این امر نیز می تواند باعث افزایشمیزان باروری در گله گردد .

در دو روش چرای آزاد ونیمه آزادمعمولا ً جایگاهی برای شتر در نظر گرفته نمی شود اما در روش بسته ، ایندام باید در جایگاه مخصوصی جدای از دام های اهلی دیگر نگهداری شود .

 

 

جایگاه ( آغل ) شتر :

بررسی ها نشان می دهد كه شترها از مقاومت خوبی در قبال سرما وگرمابرخوردارند . شترهای دو كوهانه به علت داشتن پشم زیاد در برابر سرمای شدیدمقاوم هستند ومی توانند در برابر باد وبوران وطوفان های سرد كوهستانمقاومت نموده وراه خود را در مناطق سنگلاخی ادامه می دهد . این گونه ازشترها در كشورهای مغولستان وقزاقستان وشمال چین كه از سرمای شدید برخودارهستند نگهداری می شوند . از سوی دیگر شترهای یك كوهانه به علت ساختار خاصفیزیولوژیك خود به گرمای زیاد مقاوم هستند ومعمولاً این شترها در شمالآفریقا خاورمیانه وهند وپاكستان نگهداری می شوند وقادر به تحمل گرمایسوزان صحاری خشك وبی آب وعلف این مناطق بوده ومی توانند گرمای تا 60 درجهسانی گراد ویا بیشتر را تحمل نموده ودر زیر آفتاب سوزان كویر به راه خودادامه دهند بدیهی است كه در چنین شرایط محیطی از اشتهای حیوان كاسته میشود .

یكی از دلایل رواج آغل های باز یا بهاربندها در پرورش شتر نیزهمین مسأله مقاومت حیوان در برابر سرما وگرمای شدید است . در این گونه آغلها مسأله تهویه نیز به خودی خود حل شده است ، به ویژه كه این مسأله در آغلهای بسته بسیار ضروری ومهم است . چنان چه در پرورش شتر ، تولید شیر مطرحباشد ، باید به خاطر داشت كه میزان تولید شیر ارتباط مستقیمی با درجهحرارت محیط دارد وهرچه درجه حرارت محیط افزایش یابد ومیزان آب موجود كمترباشد میزان تولید شیر ناقه كمتر وكمتر می شود ، از این رو باید برای تولیدشیر ، به این امر توجه كافی مبذول نمود .

 

 

شتر حیوانی است كه درشرایط طبیعی مناسب و به صورت آزاد پرورش داده می شود. یكی از نكات مثبت وامتیاز این دام نیز روش تغذیه و پرورش آن به صورت آزاد است. بنابر این شترنیاز چندانی به استقرار در جایگاه های بسته و سرپوشیده ندارد و می تواندرمواقع ضروری شترها را در محوطه های محصور ( بهاربند) نگهداری كرد .

شتر یك كوهانه شرایط سخت آب و هوایی را تحمل می كند، ولی در سرمای كمتر ازحدود 15 درجه سانتی گراد زیر صفر نیاز به سرپناه دارد . از طرفی، معمولاًدر روش های پرورش آزاد ونیمه آزاد ، اداره گله از قبیل : پشم چینی، داغكردن، درمان بیماریهای پوستی، واكسیناسیون و احیاناً شیردوشی و غیرهمعمولاً در محل های محصور كه در كنار آبشخورها وجود دارد انجام گرفته وسپس دام را روانه مرتع می كنند . شتر در موقع زایش و همچنین بچه شتر تا یكسالگی كه دوره شیرخوارگی بچه شتر می باشد و بخصوص تا سه ماهگی نیاز بهپناهگاه و مراقبت دارد كه می توان در سیستم های آزاد ونیمه آزاد ، شترهاییكه اواخر دوران آبستنی را طی می كنند در جایگاه محفوظی نگهداری كرد تا پساز زایش و طی دوره شیرخوارگی بچه شترها ( بخصوص تا سه ماهگی ) آن ها رامجدداً روانه مرتع كرد .

در روش بسته وبه منظور پروار بندی میتوان شترها را در محل های محصوری مانند بهاربندها كه در حقیقت جایگاه هایمسقفی است نگهداری كرد . در چنین جاهایی امكان برنامه ریزی غذایی وبهداشتیبرای گله به راحتی امكان پذیر است .

 

به طور خلاصه از بررسی وضعیتاستقرار و محل توقف شتر در مناطق حاشیه كویر می توان به این نتیجه رسید كهدر این مناطق به عنوان اقدام اساسی باید دراطراف آبشخورهای اصلی و مناسبكه به عنوان مراكز ارتباطی گله ها در یك ناحیه هستند، اقدام به ایجادبهاربند با قسمت بندی های فرعی همراه با انبار ذخیره كاه و سایر علوفهمورد نیاز كرد تا گله های شتر و به خصوص گله های كوچك ( گله های كمتر از10 نفر شتر) یكجا و به طور دسته جمعی از آنها استفاده كنند. اصطلاحاً اینمراكز ‌ایستگاههای خدمات پرورشی و بهداشتی نامیده می شوند .

بنابراین در مورد شترداران خرده پا كه از سیستم پرورش آزاد ونیمه آزاد استفادهمی كنند نیازی به صرف هزینه های سنگین جهت ساختن پناهگاه نیست و در صورتلزوم بایستی پناهگاهی موقت و كوچك برای شترهای تازه زا و بچه های آنها وآن هم برای مدت محدودی از سال در نظر گرفت و برای بقیه گله كه در طول سالدر مراتع مشغول چرا هستند از ایستگاه های ذكر شده در مواقع ضروری استفادهكرد لیكن در مورد گله های بزرگتر ( بیش از 20 نفر شتر مادر ) با توجه بهاینكه معمولاً امكان پرواربندی نیز وجود دارد ایجاد تأسیسات لازم واستفادهاز روش پرورش بسته توصیه می گردد و همان طور كه گفته شد در مورد پرواربندی ها در اغلب موارد ایجاد جایگاه مسقف ضروری است .

نكته حائزاهمیت دیگر اینكه شتر نسبت به بیماری جرب حساس است ویكی از عوامل مستعدكننده در ابتلای شتر به بیماری مذكور ، تراكم بیش از حد آن در یك محوطهبسته می باشد .

جهت ساختن جایگاه نگهداری شتر باید توجه داشت كهجایگاه شتر به طور اساسی از بهاربندی كه داری دیوارهای سرتاسری به ارتفاعسه متر باشد تشكیل می شود . بهتر است شترهای نر را در جایگاهی انفرادیقرار داد تا به كارگران و یا شترهای بیمار ویا شترهای آبستن صدمه نزنند ،همچنین باید محل جداگانه ای را در مركز بهاربند جهت غذا خوردن اختصاص داد،به نحوی كه دارای آخوری به ارتفاع لااقل یك ونیم متر و به گونه ای باشد كهشترها بتوانند دورتادور آن جمع شوند. باید آبشخورهایی نیز در جایگاه قرارداد. در وسط بهاربند باید سایبانی گذاشت كه چهار نفر شتر به راحتی بتواننددر زیر آن بنشینند و هم چنین دارای میخ هایی باشد كه بتوان افسار شترها رابه آن بست .

 

 

بهتر است جایگاه خاصی جهت نگهداری شترهای ماده و بچه شترهای شیرخوار در نظر گرفت تا آسیبی به این بچه شترها وارد نیاید .

بهعلاوه ، بهتر است آغل هایی با ورودی و تهویه مناسب جهت نگهداری شترها درزمستان فراهم نمود، چرا كه شترها و مخصوصاً بچه شترها نسبت به سرمایزمستان شدید و پایین آمدن درجه حرارت محیط حساسند . در ورودی این آغل هابهتر است به اندازه 5/2 × تا 5/1 متر باشد .

 

آغل باید كاملاً خشكوروشن بوده وهوای آزاد به خوبی در آن جریان داشته واز همه مهم تر آفتابگیرباشد . در این روش شترها می توانند آزدانه حركت كرده وبین بهار بندوسایبان رفت وآمد كنند .

باید آغل ها را شمالی ـ جنوبی ساخت تا حداكثر آفتاب به داخل آغل بتابد ودر صورتی كه در محل مزبور بادهای تندی میوزد ویا این كه آغل در مناطق گرمسیری قرار دارد می توان آغل ها را به صورتشرقی ـ غربی بنا كرد وباید توجه داشت كه دیواره های آغل سیمانی باشد تابتوان به راحتی آن را سمپاشی كرد وكنه ها نتوانند در شكاف دیواره ها لانهكرده وتخم ریزی كنند .

 

 

 

آغل شتر از قسمت های زیر تشكیل می شود :

 

1 ـ جایگاه مسقف

 

2 - آبشخور

 

3 ـ بهار بند

 

4 ـ آخور

 

5 ـ انبار علوفه

 

 

1 ـ جایگاه مسقف :

 

این محوطه یكی از اساسی ترین مكان های مورد نیاز شتر می باشد وجهت اینمحوطه باید روبه آفتاب ( شرقی غربی یا شمالی جنوبی ) وبرخلاف جهت باد باشد. حداقل مساحت آن برای نگهداری بیست نفر شتر باید 8 * 15 متر باشد . شترهادر این مكان به استراحت پرداخته وعمل نشخوار كردن را انجام می دهند .دیواره های این جایگاه باید سیمانی باشد اما كف آن باید با خاك نرم ویا شنوماسه پوشانده شود وباید توجه داشت كه كف آغل نباید به هیچ وجه سیمانیگردد زیرا كه این امر باعث صدمه دیدن نرمه كف پای شتر می گردد در فصلزمستان می توان كف آغل را با لایه نازكی از كاه یا پوشال پوشاند .

 

2 - آبشخور :

 

آبشخور باید در وسط بهاربند ساخته شود ودر هنگام ساختن آن باید توجه داشتكه شتر به علت ساختار آناتومی بدن خود ، گردن درازی دارد وبه همین علت درهنگام آب خوردن چنانچه آبشخور كم ارتفاع باشد این امر ، باعث می شود كهحیوان برای خوردن آب با مشكلاتی مواجه گردد ، از این رو بهتر است كهآبشخور را با ارتفاع مناسب تهیه كرد تا حیوان بتواند به راحتی آب موردنیاز خود را تأمین كند . آبشخور ها باید تمیز ودور از هرگونه حلزون ویازالو بوده واز هرچندی نظافت شوند

 

3 ـ بهار بند :

 

با توجه به این كه شتر از دست ها وپاهای بلندی برخوردار است باید دیوارهبهار بند را مرتفع وسرتاسری ساخت تا حیوان نتواند به راحتی از بهار بندبیرون آید . بهتر است كه دیواره بهار بند به ارتفاع سه متر باشد .براینگهداری بیست نفر شتر بهار بندی به مساحت 15 * 24 متر مورد نیاز است .

 

4 ـ آخور :

 

همان طور كه در مورد آبشخور گفته شد ، آخور نیز باید مرتفع باشد وارتفاعآن به یك متر تا یك متر ونیم برسد تا حیوان بتواند به راحتی از آن تغذیهكند . البته باید ارتفاع آخور باید با توجه به سن ونژاد وبلندی جدوگاهشترها تعیین گردد وبرای بچه شترها باید ارتفاع كمی داشته باشد . هم چنینبا توجه به حجم سر شتر عرض آن باید 50 سانتی متر بوده وبرای جلوگیری ازپخش غذا به اطراف كنار آن را 25 سانتی متر بلند تز ار كف آخور ساخت .آخورهای گوشه دار برای شترها مناسب نیستند وبهتر است از آخور هائیی كه تاحدودی محدب هستند استفاده شود .

 

 

منابع مورد استفاده :

 

1 ـ شتر وپرورش آن ـ تألیف دكتر محمد مصطفی شكری ، ترجمه دكتر احسان مقدس چاپ اول سال 1376 تهران ، انتشارات نوربخش .

2 ـ نظام دامداری كشور ـ سازمان دامپروری كشور – وزارت كشاورزی .

3 ـ پرورش شتر ـ تألیف دكتر كامبیز ناظر عدل ، چاپ اول سال 1365 ، انتشارات واحد فوق برنامه بخش فرهنگی دفتر مركزی جهاد دانشگاهی .

[masi eng 47044]

شتر دوکوهانه درایران:

 

مقدمه :

كمبود مواد غذائی یكی از بزرگترین مسائل و مشكلات جهان امروز محسوب شده كهدر حال حاضر بشر از آن رنج می برد. كشور ما همچون بسیاری از كشورهای جهانسوم علی رغم داشتن امكانات بالقوه منابع طبیعی تجدید شونده هنوز به حدخودكفائی در تولید مواد غذائی در حد استانداردهای بین المللی نرسیده است .البته روشن است كه تولید مواد غذائی ( گیاهی و دامی ) خصوصاً در نواحی گرمو خشك ایران امری دشوار است لذا در این شرایط راه فایق آمدن بر این مشكلاتو رسیدن به خودكفائی غذائی استفاده بهینه از امكانات خدادادی موجود میباشد . شناخت مراتع طبیعی كشور و انتخاب دام مناسب برای چرا در چنینمراتعی می تواند یك راه مهم استفاده بهینه از امكانات موجود كشور باشد .

كشور ما دارای 90 میلیون هكتار زمین مرتعی می باشد كه از نظر پوشش گیاهی3/9 درصد آن دارای وضعیت خوب ، 3/37 درصد آن دارای وضعیت متوسط و 4/43درصد آن دارای وضعیت فقیر می باشد ( دفتر آمار و اطلاعات جهاد سازندگی1374) .

درمراتع فقر بیشتر گیاهان شورپسند و خاردار مثل خار شتر ، علف شور، تاغ، اسكمبیل، قیچ، گز و درمنه می روید .

طبق گزارشات بین المللی و تجربیات كارشناسی كشور ، شتر مهم ترین دامی استكه می تواند در چنین مراتعی (مراتع فقیر) توان زیست و تولید داشته و باتوجه به عادات چرایی خود باعث حفظ و احیا این مراتع گردد. زیرا شتر قادراست از انواع خاص گیاهان مرتعی به میزانی استفاده نماید كه سایر دامهاقادر به استفاده از آن نمی باشند .

علاوه بر برتری شتر به شرایط سختمحیطی نسبت به سایر دامها، این دام قادر است در شرایط تغذیه دستی نیز بادام های پر تولید هم وزن ( مانند گاو ) رقابت كرده و افزایش وزن روزانهبالائی داشته باشد. مزیت دیگر شتر این است كه مواد خوراكی را با قابلیتهضم و بازده بالائی نسبت به گاو، گوسفند و بز استفاده می نماید. در ضمنشتر در مقایسه با گوسفند و بز مقدار ماده خشك كمتری نسبت به وزن متابولیكیخود مصرف می كند.

پرورش شتر در گذشته در مناطق مختلف كشور از دیربازوجود داشته و مردم كشورمان بویژه ساكنین مناطق بیابانی و نیمه بیابانیكشور به جهت امكانات اقلیمی و شرایط جغرافیائی و بافت فرهنگی روستاها بهپرورش شتر اشتغال داشته و البته بیشتر از شتر در جهت حمل كالا و ایاب وذهاب استفاده می نموده اند .

در شرایط امروزی باتوجه به از بین رفتننقش شتر در حمل بار و جایگزینی وسایل نقلیه موتوری به جای آن می بایستپرورش شتر را در جهت استفاده از تولیدات پروتئینی آن ( گوشت، شیر و ...)رواج داد تا بتوان علاوه بر عهده گرفتن سهمی از تولید گوشت مصرفی كشورذخیره ای مطمئن از نظم تأمین گوشت برای كشور در مواقع بروز قحطی ها وخشكسالی ها باشد .

در دنیا سه گونه شتر به نام شترهای یك كوهانه،د.كوهانه و بی كوهانه وجود دارد كه دوگونه آن ، یعنی یك كوهانه و دوكوهانهدرایران پرورش می یابد . مقاله حاضر به بررسی وضعیت شتر دوكوهانه در ایرانمی پردازد .

تاریخچه :

دانشمندانمعتقدند كه برخلاف شتر یك كوهانه كه درجنوب عربستان اهلی شده است شتردوكوهانه توسط عشایر كوچ نشین آسیای مركزی ،‌مغولستان و شمال چین اهلی شدهاند و این كوچ نشینان شتر دوكوهانه را به منظور حمل و نقل و كارهای سختاهلی كرده اند بعدها بر اثر پیشرفت تمدن و به وجود آمدن روستاها و دهكدهها و استقرار عشایر كوچ رو، از شتر دوكوهانه برای شخم زنی و لشكركشی واستفاده از پشم و گوشت و پوست نیز استفاده شده است.

 

تاریخچه پرورششتر دوكوهانه در چین به قرن ها قبل از میلاد باز می گردد و سلسله هایمختلف پادشاهی چین از این حیوان برای مقاصد گوناگون استفاده می كرده اند.

تاریخچه حضور شتر دوكوهانه درایران روشن نیست ، هرچند كه دركتاب اوستاكتاب مقدس زرتشتیان كه بین سالهای 530 تا 570 پیش از میلاد نوشته شده استاشاره ای فراوان به شتر شده است اما مشخص نیست كه منظور از شتر كدام گونهآن است . برخی معتقدند كه منظور از شتر در اوستا شتر دوكوهانه بوده است وشتر یك كوهانه سال ها بعد و همزمان با فتوحات ایرانیان در بین النهرین،فلسطین و مصر به ایران وارد شده است . این فرضیه مبتنی بر نقش هایی است كهبر روی دیوارهای تخت جمشید ، كه در فاصله زمانی بین قرن 6 یا 7 پیش ازمیلاد ساخته شده می باشد ( تصویر شماره 1) .

 

 

تصویر شماره 1 : عربی را در حال هدایت یك نفر شتر یك كوهانه به منظور پرداخت خراج به شاهنشاه ایران نشان می دهد ( تخت جمشید )

تصویر شماره 2 : شتر دوكوهانه برای پرداخت خراج ( تخت جمشید )

 

 

 

در تصویر شماره 1 نشان داده شده است كه شتر یك كوهانه بعنوان خراج آوردهشده و در تصویرشماره 2 یك هیأت نمایندگی را می بینیم كه در حال آوردن شتردوكوهانه می باشند روشن است كه شتر دوكوهانه در این زمان ،یعنی 500 سالقبل از میلاد ، در غرب آسیای مركزی پراكنده بوده است. اما استفاده از آنبا افزایش تعداد شتر یك كوهانه رو به كاهش گذارده است در جاده ابریشم كهنقش بسیار مهمی را در تجارت دنیای قدیم بازی می كرد ، از شتر دوكوهانه جهتحمل و نقل ابریشم و سایر محصولات تجاری استفاده می شد . استفاده وسیع ازشتر یك كوهانه برای مقاصد عمومی ، ‌باركشی ومیزان تولید سریع گوشت و شیرمنجر به عقب نشینی تدریجی شتر دوكوهانه به طرف مناطق شمالی وكشورهائی نظیرقزاقستان ازبكستان مغولستان وغیره گردید جایی كه شرایط آب و هوایی و دیگرشرایط اقلیمی برای شتر یك كوهانه بسیار دشوار بوده و ناچار بوده اند كه ازشتر دوكوهانه استفاده كنند. زیرا شترهای دوكوهانه دارای سم های مقاومیبرای راه رفتن در زمین های سنگلاخی بوده اند و همچنین به علت پشم وكركزیادی كه در بدن داشته اند در هوای سرد و باد و طوفان هایی كه معمولاً درمناطق سرد و خشك مغولستان و دامنه كوه های هیمالیا وجود داشته حفاظت میشده اند و بنابر این احتمال می رود نسل شترهای دوكوهانه موجود درایران ازنسل شترهای ترددی فوق باشد. تعداد فعلی شترهای دوكوهانه در جهان حدود 2میلیون نفر می باشند كه در كشورهای چین ، مغولستان و افغانستان و آسیایمركزی و به میزان كمتر در ایران و تركیه و آذربایجان پراكنده اند .

تعداد شترهای دوكوهانه در ایران كمتر از یكصد نفر برآورد گردیده است كه درمناطق شمال غربی و شرق كشور ( استان اردبیل و گلستان) زیست می كنند كه بهعلت عدم حمایت در تأمین آب و نهاده های دامی ( علوفه و ... ) و اعتباراتبانكی شترداران در حال انقراض جدی می باشند.

 

خصوصیات نژادهای شتر دوكوهانه :

 

شترهایدوكوهانه دارای استخوان های بزرگ و قوی، پاهای نسبتاً كوتاه، كوهان گرد ،لب های بزرگ، پوشش پشمی ضخیم، كف پاهای بزرگ و مسطح می باشند . میانگینمحصول پشم وكرك آن ها سالیانه پنج كیلوگرم و در حیوانات نر بالغ ، بیش ازهشت كیلوگرم و در نرهای اخته شده به ده كیلوگرم می رسد . رنگ شترهایدوكوهانه، اغلب قهوه ای تیره بوده و وزن زنده آن ها به 750 تا 850 كیلوگرممی رسد كه درنتیجه وزن لاشه آنها 375 تا 425 كیلوگرم می باشد . دورهشیردهی آن ها 160 روز بوده و در یك دوره شیردهی 700 تا 800 لیتر شیر تولیدمی كنند كه از این مقدار 300 لیتر برای مصرف انسان و بقیه به خوراك دیلاقها می رسد. شیر آن ها از لحاظ ویتامین C خیلی غنی بوده و می توان از آن بهراحتی فرآورده های لبنی تهیه نمود كه این امر در شترهای یك كوهانه نیاز بهافزودن بعضی مواد از جمله كلرید كلسیم دارد. بلوغ آن ها در چهارسالگی بودهو جفتگیری آنها فصلی می باشند. دوره آبستنی آن ها 13 ماه طول می كشد. بهازای هر 16 تا 25 نفر شتر ماده دوكوهانه، یك نفر شتر نر دوكوهانه بسته بهتوان شتر نر و تغذیه آن جهت جفتگیری نیاز می باشد. میانگین وزن دیلاق هایآنها در بدو تولد به 35 كیلوگرم می رسد.هر نفر شتر دوكوهانه روزانه درحدود 14 كیلوگرم ماده خشك مصرف می كند. شتر ماده دوكوهانه روزانه در فصلتابستان 35 تا 40 لیتر و در فصل زمستان 20 تا 25 لیتر و شتر نر دوكوهانهدر فصل تابستان 40 تا 55 لیتر و در فصل زمستان 20 تا 35 لیتر آب می آشامد .

شتر دوكوهانه باتوجه به ساختمان بدنی خاص خود به شرایط آب و هوای سرد خشكتطابق یافته است و قادر است در راه های كوهستانی و پربرف رفت و آمد نماید.شتر دوكوهانه می تواند در تابستان تا درجه حرارت 30 درجه سانتی گراد و درزمستان تا درجه حرارت 30ـ درجه سانتی گراد را به خوبی تحمل نماید. متوسطباری را كه شتر دوكوهانه می تواند حمل نماید 100 تا 150 كیلوگرم می باشدكه این موضوع مستقیماً با وضع جسمانی و مسافتی را كه باید طی نماید بستگیدارد و در مسافت های كوتاه (15ـ5 كیلومتر) می توان مقدار بار را تا 250 وحتی 300 كیلوگرم افزایش داد .

Konrashov (1958) اندازه های متوسط بدن شتر دوكوهانه در چین را بدین شرح گزارش نموده است :

ارتفاع شتر تا بین دوكوهان در شتر در شتر ماده 180 سانتی متر و در شتر نر185 سانتی متر و طول بدن در شتر ماده 163 سانتی متر و در شتر نر 168 سانتیمتر می باشد .

بلندی شترهای دوكوهانه مغولستان بین 180 تا 200 سانتیمتر و وزن متوسط زنده آنها 460 كیلوگرم است. قطر كوهان ها بین 35 تا 40سانتی متر است كه درشترهای فربه دوكوهان مجموعاً بیش از 100 كیلوگرم چربیدارند . شترهای مغولستان سری كوچك، سینه ای پهن و پاهایی تقریباً مستقیمدارند .

بعضی از عشایر ایران شترهای دوكوهانه نر را با شترهایماده یك كوهانه تلاقی می دهند كه شترهای دورگ حاصله در نسل اول یك كوهانهبوده و كوهان آن كشیده تر از كوهان شترهای یك كوهانه می باشد و در مجموعخوش اندام و دارای سركوچك،‌گردن كلفت و كشیده ، دم كوتاه، پشم بلند و مجعدروی پیشانی، پس سر و زیر چانه بوده و یكی از خصوصیات مشخص آنها در نسل اولاین است كه همیشه سنگین تر از پدر و مادر خود بوده و وزن آنها به نهصد تانهصد و پنجاه كیلوگرم می رسد و دارای ظرفیت انجام كارهای سخت تری نسبت بهشتر دوكوهانه می باشد .

عشایر كشورمان از این دورگ ها جهت حمل باربیشتر وعبور از مناطق صعب العبور كه شتر دوكوهانه قادر به رفتن از آنجانمی باشد استفاده می كنند. البته این تلاقی بین اولاد نسل اول به بعد بهلحاظ ضعیف و غیرطبیعی بودن و مرگ و میر زیاد نتاج آنها توصیه نمی شود .

به نظر می رسد كه در شرایط فعلی به علت قلت جمعیت آنها، وجود همخونی باعثخواهد گردید كه انقراض نسل این نوع شتر شدیدتر گردد كه راه از بین بردن آنوارد نمودن خون جدید در گله می باشد. بنا به تجربه شترداران یكی از راههای تكثیر شترهای دوكوهانه در كشور وارد نمودن خون جدید در گله، انجامتلاقی تدریجی بین دورگ های حاصله از تلاقی شتر نر دوكوهانه با ماده یككوهانه وشتر ماده یك كوهانه با شتر نر دو كوهانه در طی سه نسل می باشد كهنتایج حاصله در تلاقی تدریجی در نسل سوم (F3) ، شتر دوكوهانه با درجه خلوصخونی 94 درصد می باشد .

به هرحال باتوجه به از بین رفتن نقش تدریجیشتر در حمل بار عشایر كه وسایل نقلیه موتوری جایگزین آن می گردد باید بهدنبال نقش دیگری برای حیوان گشت كه باتوجه به استعداد خوب تولید گوشت دراین نوع شترها و شترهای دو رگ ، می توان به تدریج شترداران فعلی آن مناطقرا به سمت تكثیر و پرورش و نگهداری گله های مادری شتر دوكوهانه و یا گلهمخلوط دوكوهانه و یك كوهانه و همچنین نگهداری توأم چند نفر شتر دوكوهانههمراه با گله های گوسفندی با رعایت ظرفیت مراتع سوق داد كه باتوجه به وجودمراتع مختص چرای حیوان در مناطق و زیست این دام همچنین باتوجه به نقش مثبتاین دام در خوردن علوفه های خاردار و دارای تیغ كه فرصت مناسب جهت تكثیرگیاهان خوش خوراك به مراتع می دهد.

باتوجه به سیاست های كلان دولتدرامر خودكفائی گوشت و افزایش استقبال تدریجی مردم از مصرف گوشت شتر وهمچنین ضرورت حفظ ذخایر ژنتیكی، جا دارد كه دولت با خدمات رسانی بیشتر بهشترداران از قبیل : تأمین آب شرب بهداشتی گله های شتر، تأمین علوفه موردنیاز در مواقع خشكسالی ، وام بانكی مورد نیاز شتر داران و واگذاری مراتعبه شترداران و ایجاد ایستگاه حفاظت ژنتیكی شتر دوكوهانه و تكثیر و پرورشآن در زیستگاه ها وسایر اقدامات مشابه ،این دام را از خطر انقراض نجات دهد.

 

 

منابع مورد استفاده :

1ـ مقدس ، احسان و پیشنماز زاده ، میركاظم (1376 ) : درآمدی برشناختنژادهای شتر درایران ـ مجله مزرعه ، شماره 11 ، بهمن واسفند 1376 ، صفحه :78 ـ 73 .

2 ـ ناظر عدل ، كامبیز ( 1365 ) : پرورش شتر ، انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه تبریز ، چاپ اول ، صفحه 26 – 24 .

3 ـ خدائی ، عباس ( 1368 ) شترهای دو كوهانه در مغولستان ، ترجمه مقاله ای از مجله Worid animal review شماره 55 ، مارس 1985 .

4 _ Wilson . R .T ( 1984 ) : The Camel _ Second impression _ Longman Singapore publisher pte . I td . p : 11 – 12 .

[masi eng 47044]

رنگ پشم شتر

 

باتوجهبه رنگ های متعدد شتران رنگ پشم نیز متغیر است. معمولاً رنگ اغلب شترانقهوه ای سیر تا قهوه ای روشن است. البته شتران به رنگ های دیگری نظیر زردو روشن یا زرد طلائی، سرخ، مشكی و حتی سفید نیز دیده می شوند .

 

Chapman (1985) اظهار می دارد كه در مغولستان رنگ قهوه ای سیر ترجیح دادهمی شود و در حدود یك درصد شترها به رنگ سفید دیده می شود .

در ایران نیز كه از پشم شتر بیشتر برای عبابافی استفاده می شود رنگ قهوه ای سیر و قهوه ای روشن بیشتر مرغوب است .

رنگین بودن الیاف پشم شترمنتج از وجود رنگدانه های درون گرانول است،گرانول های ملانین عمدتاً در كورتكس یافت می شود . اختلاف در شدت و میزانرنگین بودن، نه فقط به اختلاف رنگ گرانول های تولیدكننده رنگ بستگی دارد ،همین طور به چگونگی قرار گرفتن و نظم و درجه تجمع گرانول ها نیز وابستهاست. ( صالحی 1373) .

 

 

عوامل مؤثر بر تولید و كیفیت پشم شتر

 

1ـعوامل جوی : شرایط محیطی تأثیر عمیقی در خصوصیات و كیفیت پشم می گذارد،حرارت متعادل و یكنواخت مناسب ترین حالت برای تولید پشم می باشد . دما وتغییرات آن روی جریان خون ونهایتاً كیفیت پشم آن اثر می گذارد . آب و هوایخشك برای مناسب تر از آب و هوای مرطوب است .

زمین های شنی در مناطق بادخیز باعث می شود ذرات شن به درون پشم راه یافته و سبب خشك شدن و خشن شدن پشم گردد .

طبیعتشیمیائی خاك اثر مهمتری روی فیزیولوژی حیوان می گذارد زیرا چنان چه خاك ازمواد معدنی ضروری غنی نباشد مراتع موجود از این جهت فقیر بوده و حیوان بنابه نیاز طبیعی مجبور به طی مسافت طولانی تری برای بدست آوردن املاح معدنیمعینی است. كمبود بعضی از فلزات مانند كبالت و مس اگر در گیاهان منطقه چراوجود نداشته باشد روی سلامتی و كیفیت پشم حیوان اثرات جدی می گذارند .

بدترین نوع عیوب حاصل از عوامل محیطی روی پشم، شكنندگی پشم می باشد. زیرادر اثر لاغر و ظریف شدن غیرعادی الیاف، شكنندگی و پارگی آنها در عملیاتنساجی افزایش می یابد و مقدار الیاف خارج شده از دستگاه های نساجی یاضایعات تولیدی را افزایش خواهد داد. این حالت در نتیجه اختلاف در قطر تارپشم ایجاد می گردد و جزء مسائلی است كه تحت تأثیر عوامل محیطی بوجود میآید. دادن مواد غذائی اضافی مانند كنستانتره به حیوان می تواند از شكنندگیو ریزش الیاف جلوگیری كند ( صالحی 1373) .

 

2ـ عوامل غذائی : فاكتورهایغذایی مختلفی در تولید پشم مداخله دارند و مهم ترین آنها انرژی، پروتئین وبعضی مواد معدنی و ویتامین ها هستند. شرایط تغذیه ناكافی مداوم می تواندمیزان رشد پشم و ضخامت الیاف آن را كاهش دهد. تغذیه خوب و مناسب كمك مثبتیبه فعال نمودن و رشد فولیكول های تولیدكننده پشم می كند و برعكس آن، شرایطسخت تغذیه ناشی از خشكسالی ، بیماری و فقدان آب، یا سایر استرسها سبب كاهشخصوصیات فوق خواهد گشت. رشد پشم تحت تأثیر تغذیه عمومی قرار دارد. چنانچهسطح تغذیه كمتر از مقدار لازم برای نگهداری حیوان باشد، در این حال از وزنحیوان كاسته می شود ولی پشم به رشد خود گرچه بطئی ادامه می دهد. با افزایشمقدار غذا حیوان شروع به ازدیاد وزن خود نموده ودر این حال میزان رشد پشمنیز افزایش می یابد (صالحی 1373) .

3ـ عوامل ارثی و نژادی : همانطور كهگفته شد در مقایسه نژاد شتر دوكوهانه دارای تراكم پشم بیشتری است و مقداربیشتری پشم تولید می كند و پشم شتر دوكوهانه وحشی مرغوبتر از سایر انواعشتر است زیرا طول الیاف آن بیشتر است .

 

4ـ عوامل بیماریزا : حمله انگلهای خارجی به شتر، كیفیت و ظاهر پشم را تقلیل داده و از ارزش آن می كاهد .انگل های خارجی حمله كننده به شتر، زیان قابل توجهی به دامدار وارد میسازد و جزء مسائل بسیار مهم است كه می توان با استفاده از حمام دادن حیوان، پاشیدن مواد سمی به صورت گرد یا مایع و از بین بردن محل های رشد و تكثیرعوامل ابتلاء كننده، علیه آنها مبارزه نمود.

پشم چینی

 

یكی ازكارهای مهم پرورش شتر، پشم چینی است كه سالی یك بار و معمولاً در بهار،انجام می شود. با آغاز فصل بهار و درماه فروردین پشم شتر خود به خود شروعبه ریختن می كند و اگر دراین هنگام اقدام به پشم چینی و یا جمع آوری پشمریخته شده نشود روز به روز از مقدار پشم تولیدی كاسته شده و این پشم خواهدریخت و برسیهای انجام شده در این مورد نشان می دهد كه میزان كاهش و از دستدادن پشم از این طریق و به طور متوسط در حدود 10% و بطور كلی مابین 5/3%تا 18% می باشد و باید توجه داشت كه نباید پشم شتر را در هنگامی كه هنوزهوا سرد است چید زیرا این كار باعث لخت شدن شتران و درنتیجه سرماخوردنآنان خواهد شد. ( زاید و همكارانش 1991) .

 

 

 

 

 

قبل از شروع پشم چینی باید برنامه ای برای این كار تدوین نمود زیرا كه پشمچینی به معنی جمع آوری سود یكساله از پشم خواهد بود بنابر این باید عملپشم چینی با دقت كامل انجام شود و قبل از شروع پشم چینی باید برنامه ایبرای این كار تدوین نمود لذا رعایت نكات زیر الزامی است.

الف) تهیه كردن و مسائل و لوازم مناسب پشم چینی و تهیه كارگران فنی پشم چینی .

ب) تهیه مكان مناسب برای پشم چینی شتران كه خالی از علوفه، مواد گیاهی و علفی و دانه ها و غیره باشد .

ج) محل پشم چینی باید قبل از شروع كار، جارو و آب پاشی و تمیز گردد تا گرد و خاك كم شود.

د) چنانچه مقدور باشد شتران را چند روز قبل از پشم چینی با آب تمیز شسته و مواد گیاهی چسبیده به پشم را تا حد ممكن جدا ساخت .

هـ) شتران وقتی پشم چینی می شوند باید كاملاً خشك باشند.

و) شتران رنگی جدا نگه داشته شوند تا در انتها پشم چینی شوند و سپس پشم آنها جداگانه بسته بندی گردد .

ز)تیغه پشم چینی در هنگام كار باید به موازات سطح پوست قرار گیرد بطوریكهحدكثر طول ممكن پشم بدست آید و از چیدن دوباره پشم و كاهش طول آن ونتیجتاً پایین آوردن كیفیت پشم جلوگیری شود.

ح) از انبار كردن مسقیم پشم روی زمین خودداری شود و پشم ها در كیسه های غیركتانی و پنبه ای قرار گیرد.

ط)پشم چینی باید با سرعت و دقت كامل انجام شود و وسایل پشم چینی باید قبلاًتمیز و ضدعفونی شده و تیغه آنها روغن زده شود، و ماده ضدعفونی كننده درمحل آماده باشد تا در زمان زخم دیدگی و یا مشاهده آسیب دیدگی در حیواناستفاده گردد.

ی) باید قبل از پشم چینی به مدت 25 ساعت به شتران آبداده و سپس به مدت 10ـ15 ساعت به آنان غذا نداد، تا مانع آلودگی پشم بهعلوفه و خار و خس شویم.

 

 

روش های پشم چینی

 

پشم چینی در شتر به دو روش زیر انجام می شود :

1ـروش دستی : دراین روش از همان قیچی كه در پشم چینی گوسفند بكار می روداستفاده می گردد و این روش معمولاً درمیان شتردارای كه گله های شتر كوچكیدارند كاربرد دارد، آنان گله های خود را به بهاربندی می برند كه دارایزمین تمیز و خشكی باشد و اقدام به پشم چینی می كنند و پشم بخش های مختلفاندام شتر را از هم جدا نموده و همزمان آن را دسته بندی می كنند.

2ـروش ماشینی : در این روش از همان پشم چینی های برقی كه برای گوسفنداناستفاده می شود نیز استفاده می گردد و این روش در بسیاری از مزارع وتعاونی های موجوددر آسیای میانه بكار رفته است، بطوری كه در مورد 50%شتران موجود در آن جا بكار رفته است (زاید و همكارانش1991) .

بسیارروشن است كه روش ماشینی بهتر از روش دستی است. زیرا كه وقت و تلاش كمتریمی خواهد و همانطور باعث افزایش كار این كارگران پشم چین تا حدود 2ـ4برابر خواهد شد، و همچنین باعث یكنواخت چیده شدن پشم در سطح پوست حیوان میگردد و نیز باعث كاهش ضایعاً پشم، و یكنواختی الیاف پشم خواهد شد.

پشم چین های ماشینی بسیاری ساخته شده است كه در ساختن آن سرعت كار، و راحتی استعمال از طرف كارگران رعایت شده است.

اتحاد شوروی سابق یكی از كشورهای پیشتاز در زمینه ماشینی كردن پرورش شتربشمار می رفت بطوری كه در این كشور پشم چینی و شیردوشی درمزارع پرورش شتربصورت ماشینی بوده است(زاید و همكارانش 1991) .

 

 

بهداشت پشم

 

عدمآلودگی پشم به عوامل بیماری زا و انگلهای خارجی از مهمترین مسائل درصادرات پشم و در صنعت پشم بافی به شمار می رود به همین جهت در این بحثمختصری به بیماری های انگل و قارچی كه باعث آسیب دیدن پشم می گردد میپردازیم :

1ـ بیماری جرب : یكی از بیماری های بسیار سایع در میان شترانمی باشد و بر حسب شدت آلودگی باعث كاهش تولید پشم می گردد. بیماری غالباًمزمن بوده و اولین ناحیه از بدن كه آلوده می شود كشاله ران و سینه بوده كهاز آن جا عامل جرب به تدریج به تهیگاه، ناحیه شكم و پاها و سپس به سر وگردن و نهایتاً به پشت پخش می شود و در طی كمتر از یك ماه تمامی بدن مبتلامی گردد. پوست در منطقه ابتلا ضخیم و كلفت می شود ، پشم می ریزد و پوستچین و چروك می خورد و پوسته های ضخیم به همراه ترشحات و سلول های مرده آنرا می پوشاند و به تدریج خارش حیوان رو به افزایش می گذارد كه خارشمعمولاً در شبها ظاهر می شود و در جاهای گرم شدید می باشد و حیوان اقدامبه خاراندن بدن خود به دیوارها، درختان و حیوانات دیگر می كند كه این عملخود باعث انتشار بیماری و زخمی شدن بدن حیوان و ریختن پشم در جاهای آلودهبدن می گردد ( مقدس 1376) .

2ـ شپش ها : شپش ها حشرات كوچك انگلی هستندكه به پشم شترها می چسبند و بر روی پشم تخمگذاری می كنند . این شپش هاممكن است كه در هرجای از بدن یافت شوند اما در آغاز بیشتر بر روی منطقهگردن و شانه ها دیده می شوند و اگر تعداد شپش های موجود زیاد باشد اینباعث ایجاد هیجان و ناراحتی شتر می گردد بطوری كه حیوان منطقه مبتلا راخارانیده و حتی گاز بگیرد و در اثر این مسئله شاهد كاهش تولیدی شیر خواهیمبود و پشم شتر خشن و ژولیده خواهد شد و آلودگی پشم شتر به شپش باعث كاهششدید قیمت پشم خواهد شد (مقدس 1376) .

3ـ كنه ها : آلودگی به كنه ها ،بوفور در شتران ایرانی دیده شده است. در صورت آلودگی كم، كنه ها، عوارضقابل توجهی نخواهند داشت ولی در صورت آلودگی زیاد، این حشرات ممكن است رنگپشم را تغییر دهند. زیرا كه پشم های متأثر شده در اثر چسبیدن لار و اینحشره به وسیله ماده چسبنده ای كه به تدریج رنگی می شود، فاقد حالت و شكلاصلی خود می شوند. رنگ ایجاد شده از طریق شستشو برطرف می شود.درصورت وجودمقادیر زیادی از این حشره در روی بدن حیوان به دلیل مكیدن خون اثرات سوءروی سلامت حیوان می گذارد ( صالحی 1373) .

4ـ بیماری كچلی : یك بیماریقارچی است كه شترها را مبتلا می سازد و معمولاً شتران جوان را درگیر میسازدو بر روی شتران آلوده جراحات محدودی با پوسته ریزی و ریزش پشم مشاهدهمی گردد كه این جراحات به صورت دایره ای شكل بوده كه قطر آنها مابین 2ـ1سانتی متر می باشد و در جاهای مختلفی از بدن مشاهده می گردد و بیشتر برروی سر و گردن، شانه ها، پاها و پهلوها دیده می شود ( مقدس 1374) .

5ـمیكروارگانیزم ها : یكی از عوامل فسادپذیری پشم به حساب می آیند، اینعوامل معمولاً سبب رنگین شدن الیاف پشم به رنگ های قرمز، سبز، زرد و غیرهشده و بعضی از آنها بسیار پایدارند و پس از شستشو از بین نمی روند .

بعضیمواقع ارگانیزم های حمله ور شده به پشم باعث شكنندگی الیاف می شوند. اینحالت بیشتر بعد از چیدن پشم و انبار كردن آن در شرایط مرطوب به وجود میآید (صالحی 1373) .

 

 

تولید پوست

 

پوستشتر در مرحله دوم تولید قرار دارد و این پوست در صنعت كفش سازی، كیف سازی،و زین سازی بكار می رود و همچنین در ساخت مشكلهای آب و یا نگهداری شیر ازآنها استفاده می شود . ملاحظه شده است كه وزن پوست كنده شده از لاشه شترانجوان یكسال و هشت ماهه در حدود 30 كیلوگرم بوده است و در شترهای دو سال وهشت ماهه 32 كیلوگرم و در شترهای سه سال و هشت ماهه 40 كیلوگرم و درشترهای چهارسال و هشت ماهه و بالاتر 45 كیلوگرم بوده است و همچنین نسبتوزن پوست به وزن زنده دام در حدود 6/7% تا 9/7% در شتران جوان، و 9/6% درشتران بالغ بوده است و نسبت پوست به وزن زنده دام در اثر بالارفتن سنشتران كاهش می یابد.

كندن پوست شتر معمولاً بعد از ذبح حیوان و خونگیری لاشه و جدا كردن سر و گردن از بدن صورت می گیرد (زاید و همكارانش 1991) .

درباره موارد استعمال پوست شتر كمتر مطلبی به رشته تحریر درآمده است ( ناظر عدل 1365) .

در هندوستان از پوست شتر برای تهیه نوارهائی جهت یراق اسب استفاده می شود.در سومالی كفش و دم پائی از پوست شتر می سازند. از هرنقطه پوست شش جفت دمپائی می توان تهیه نمود (Schinkel 1970) .

 

 

منابع مورد استفاده :

 

1ـزاید ، عبداله و غادری، غسان و شریحه، عاشور (1991) : الابل فی الوطنالعربی ـ جامعه عمر المختار البیضاء ، لیبیا، الطبعه الاولی 1991 )( زبانعربی).

2ـ خاتمی، كاظم ( 1362) : شتر ، قبالیت ها و كاربردهای آن ازدیدگاه علمی و تحقیقی ـ از انتشارات مؤسسه تحقیقات دامپرورس كور ـ وزارتكشاورزی تهران اردیبهشت 1362.

3ـ ناظر عدل، كامبیز (1365) : پرورش شتر، از انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه تبریز.

4ـعطار، احمد رامز و همكارانش (1990) : الابل كیف خلقت ـ مشروع تخرج لنیلاجازه دكتور فی الطب البیطری ـ كلیه الطب البیطری جامعه البعث حماه ،سوریه، الصحفه 233 ـ 245 ( زبان عربی).

5ـ صالحی ، مهناز (1373) :فرآورده های جنبی گوسفند و بز ( پشم، كرك، پوست) ـ معاونت امور دام، ادارهكل پرورش و اصلاح نژاد دام ـ بهار 1373.

6ـ مقدس، احسان ( 1374) : بیماری های قارچی در شتر ـ معاونت امور دام ـ اداره كل پرورش و اصلاح نژاد دام نشریه شماره 8 سال 1374.

7ـمقدس، احسان ( 1376) : انگل های خارجی شتر ـ سازمان دامپزشكی كشور ـمعاونت بهداشتی و پیشگیری ـ اداره كل مبارزه با بیماریهای دامی ـ پاییز1376.

 

 

 

8. Chapman . M.J. (1985) : Bactrian Camels – World animal review july – september 1985 – pp : 14-19

 

9. Schinkel. G. (1970) : Haltung, zucht und pllege des bei den nomaden ost-und nordafrikas- Akademic verlag / berlin. منبع: irvet.ir

[masi eng 47044]

مقدمه

مقاله حاضر در حقيقت متن كامل نشريه اي است كه توسط سرپرست آموزش سازمان تغذيه و كشاورزي وابسته به سازمان ملل متحد در افغانستان و اتيوپي تدوين شده است و توسط مركز آموزش دامپزشكي وزارت كشاورزي يمن به زبان عربي ترجمه شده است و از اين زبان به فارسي ترجمه شده است ....

 

 

 

اطلاعات عمومي

 

شتر حيوان نشخوار كننده ، بدون شاخ و زوج سمي است كه به گروه پستانداران تعلق دارد . شتر داراي چهار اندام خلفي و قدامي بلند و قوي است كه هر كدام به كف پائي عريض و خشن منتهي مي گردد كه داراي ناخن هائي ضعيف و رشد نايافته بوده و براي راه رفتن بر روي شن هاي صحرا سازگاري يافته است اين حيوان داراي گردني دراز و منحني است . سر شتر مستطيل شكل و لب هاي بالائي او شكافته است . دندان هاي پيش و نيش وي قوي و برنده است و توانائي گاز گرفتن عميق را به حيوان داده است .

شتر آسيائي دو كوهانه است كه كوهان اول بر روي كمر و كوهان دوم بر روي كپل حيوان قرار دارد و شتر در آن اقدام به ذخيره سازي غذا مي كند . رنگ پشم اين گونه شترها سرخ – خاكستري است و پشم ها به صورت انبوه و بلند در پشت گردن و در اطراف بخش بالائي اندام هاي خلفي و قدامي رشد مي كنند. تعداد زيادي از اين گونه شترها در منطقه آسياي ميانه وجود دارد كه برخي از آنها جهت سواري مورد استفاده قرار مي گيرند.

گونه ديگر شتر ، شتر عربي يا يك كوهانه است كه اين شتر در صحراهاي كشورهاي عربي و آفريقائي وجود دارد .

شتر حيوان مفيدي است وكاربردهاي فراواني دارد . اين حيوان علاوه بر اينكه وسيله اصلي رفت و آمد ساكنين صحراست ، از سوئي ديگر مي تواند غذاي آدمي و وسايل مورد نياز ديگر را به انسان عرضه كند و انسان مي تواند بوسيله تغذيه با شير شتر و گوشت شتر ، تا هفته ها در صحرا زنده بماند . هم چنين مي توان از چربي كوهان به جاي كره استفاده كرد و پشم شتر را در ساختن خيمه ها ، پتو ، فرش ،‌لباس هاي پشمي ،‌طناب و ريسمان به كار برد . هم چنين مي توان از مدفوع خشك شده شتر براي روشن كردن آتش استفاده كرد و پس از كشتار شتر مي توان از پوست آن براي ساختن كفش ، و مشك و غيره ، ....استفاده كرد . شتر از حيواناتي است كه با محيط هاي خشك و بي آب و علف و صحرا سازگار شده واين سازگاري باعث شده است كه به خوبي قادرباشد آب و هواي گرم و خشك ، بي آبي و كم غذائي را تحمل نمايد .

كوهان ، عضوئي قابل توجه در شتر است كه فقط از چربي و عضلات تشكيل شده و در آن استخواني وجود ندارد و شتر درشرايط بي غذائي تا چندين روز مي تواند با اعتماد به وجود اين چربي و سوخت و ساز آن زنده بماند.

كف پاي شتر حالت مخصوص به خود دارد و از دو بخش تشكيل شده است و كلفت و پهن است و مانع از اين مي شود كه پاي شتر درشن هاي ريز صحرا فرو رود . چشم هاي شتر داراي مژگان هاي بلندي است كه به همراهي پلك ها ، چشم ها را از طوفان هاي شني و از تابش شديد آفتاب محافظت مي كند . منخرين شتر داراي شكاف هاي طولي است كه شتر در هنگام تنفس مي تواند بيني را به خوبي از هم باز كند و بيشترين ميزان هوا را وارد ريه هاي خود كند و در هنگام بروز طوفان هاي شني بيني خود را ببندد . هم چنين شتر داراي فك درازي است كه به طور جانبي حركت مي كند و مي تواند عمل جويدن را به خوبي انجام دهد . شتر مي تواند بيشتر از هر حيوان ديگر بي آبي را تحمل كند ‌و اكنون آشكار شده است كه شتر به علت اختلاف زياد درجه حرارت بدنش مي تواند آب بدن خود را حفظ نمايد . زيرا كه از اين آب براي خنك كردن بدن استفاده نمي كند . درجه حرارت بدن شتر ثابت نيست و به آهستگي همراه با ارتفاع درجه حرارت محيط بالا ميرود و اين بدان معني است كه شتر آب بدن خود را از دست نمي دهد تا بدن خود را سرد نگه دارد ( كه اين كار در انسان از طريق عرق كردن صورت مي گيرد ) و در هنگام شب ، هنگامي كه درجه حرارت محيط پايين مي رود درجه حرارت بدن شتر نيز كاهش يافته و در هنگام صبح در پايين ترين درجه خواهد بود .

دماي بدن شتر مي تواند در محدوده 7 درجه فارنهايت بالا و پايين برود در حالي كه در انسان فقط در محدوده 1 درجه فارنهايت بالا و پايين مي رود .

 

 

خصوصيات شتر

 

لب هاي شتر داراي وسعت حركتي خو بي است و لب بالائي به دو بخش تقسيم شده است و ملاحظه مي گردد كه لب پاييني در شترهاي مسن بوضوح آويزان است . در اين حيوان نيز ، همانند ساير نشخوار كنندگان برروي فك پائيني شتر فقط دندان پيشين وجود دارد و اين دندان ها در فك بالائي وجود ندارد . دهان شتر هميشه باز است و حيوان صداهائ بلند و آزار دهنده اي از خود در مي آورد و هنگامي كه حيوان چنين صداهائي از خود در مي آورد اگر به دهان او بنگريم در موخره دهان مي توانيم توده اي سرخ رنگ را ببينيم كه احياناً تا بخش جلوئي دهان مي رسد و به نظر مي رسد كه وظيفه اين توده مرطوب كردن ناحيه انتهايي حنجره است و در نتيجه كمك مي كند حيوان در برابر تشنگي مقاومت كند . ( اين توده با لاخص درهنگام فصل جفتگيري ، كه شتر نر مست بدون دليل به ديگران حمله مي كند ، و بيضه ها و مثانه و اجزاي ديگر بدن را گاز مي گيرد ، در خارج از دهان نيز مشاهده مي گردد ) .

شتر در بالاي پس سر خود غده اي نرم و مرطوب دارد كه وظيفه ترشحي آ‌ن در هنگام مستي شتر است . در حالي كه بقيه اجزاي بدن كاملا خشك مي باشد . در ناحيه مفصل پاها ‌،پوست شتر كلفت و خشن مي گردد كه به آن پينه مي گوئيم اين پينه ها بيشتر در جاهائي از بدن مشاهده مي گردد كه شتر بر روي آنها مي نشيند تا باقي بدن خود رااز اصطحكاك با زمين محافظت نمايد و هم چنين شتر در ناحيه جناغ سينه نيز پينه بزرگي دارد كه شتر را در هنگام نشستن بر روي زمين در حفظ تعادل كمك مي رساند . كوهان شتر يك توده چربي است كه حجم آن بر حسب شتر ، سن وي و سلامتي يا بيماري وي تغيير مي يابد .

پاهاي شتر به گونه اي آفريده شده است كه حيوان را در هنگام راه رفتن بر روي شن هاي نرم ياري كند ، ولي به هر حال اين پاها با هر گونه زميني به جز زمينهاي گل آلود مناسبت دارد . اما سم هاي حيوان واضح و آشكار نبوده و در داخل بافت كراتينه كف پا فرار گرفته است . كف پا محكم بوده و داراي ناخن هاي سخت و كوتاهي در مقدمه است و هنگامي كه كف پا بر روي زمين گذاشته مي شود به خوبي منبسط مي گردد و باعث تثبيت پا بر روي شن ها مي گردد و اين در حالي است كه شتر با سختي فراوان بر روي زمين هاي گلي و لغزنده راه مي رود .

دستگاه گوارش شتر همچون ساير نشخوار كنندگان داراي معده چهارگانه است هر چند كه هزار لاي شتر ، رشد وتوسعه چنداني نيافته است . شتر داراي رفتار خاصي است . اين حيوان هر چند كه حيواني بردبار و آرام است اما احياناً وبه صورت ناگهاني مهاجم مي گردد (بالاخص در فصل جفت گيري ) و به همين جهت بهتر است كه در هنگام كار ،‌شتران نرو ماده از هم جدا گردند در اوقات ديگر شترها مطيع و آرام هستند . علي رغم اينكه در هنگام گرفتن افسار آنان و يا نهادن بار ، از خود صداهاي بلند آزار دهنده در مي آورند خطري نخواهند داشت و معمولا ً شتران اخته شده در مقايسه با شتران نر طبيعي آرام تر هستند . شتر نسبت به تحمل درد و در قبال بيماريها تا حدودي مقاوم تر از ساير دامها ست و هيچگونه علايم خستگي و ناراحتي از خود بروز نمي دهند . به همين جهت بايد كه به دقت آن ها را تحت نظر داشت زيرا در هنگام بيماري نيزبدون هيچگونه اظهار ناراحتي هم چنان به كار خود ادامه مي دهند .

 

 

 

نشانه هاي سلامتي

 

دامپزشكان بايد در هنگام آزمايشات باليني شتر كاملاً بر حذر باشند، زيرا كه علي رغم آرامش و تحمل زياد ،‌اين حيوان مي تواند لگد بسيار محكمي بزند كه ممكن است تا شانه برسد . شتر هم چنين مي تواند دست ها و پاهاي خود را در محدوده وسيعي به عقب يا جلو حركت دهد بطوري كه اين حيوان مي تواندبا دست هاي خود نيز لگد بپراكند و ارتفاع لگد آ‌ن تا آرنج مي رسد و گفته مي شود كه شتر بعد از آن كه به انسان لگد پراكند و او را نقش زمين كرد بر روي او مي نشيند .

به هر حال شتر هنگامي كه ايستاده باشد خطرناك است اما چون بنشيند آرام مي گيرد و بي خطر مي شود .شتر علي رغم اين كه صداهاي ترسناكي از خود در مي آورد اما به ندرت گاز مي گيرد . در هنگام معاينه دهان و سر حيوان بايد در يكي از طرفين شتر ايستاد زيرا كه احياناً شتراقدام به پرت كردن غذا و لعاب به طرف جلو مي كند . جهت هر كاري بايد در آغاز شتر را بوسيله طنابي بست .

شتر سالم شتري است با سر افراشته و چشمان صاف ،‌ و گوش هاي برجسته و كوهان دائري شكل و بدن پر با انحناي اندكي به يكي از طرفين باشد . شتر سالم بايد براحتي راه برود و پينه موجود در زير جناغ سينه اش بزرگ و بدون زخم و ترك خوردگي باشد .

دماي بدن ،‌دليل خوبي براي شناخت سلامتي شتر است و همانطور كه قبلا ًتوضيح داديم درجه حرارت بدن شتر از وقتي به وقت ديگر تفاوت مي كند ، به طوري كه در صبح ها درجه حرارت پايين بوده و تاهنگام غروب آفتاب بتدريج بالا مي رود ، سپس دوباره شروع به پايين آمدن مي كند . در ذيل ميانگين دماي بدن شتر را در اوقات مختلف مشاهده مي كنيم :

 

 

متوسط درجه حرارت ميزان درجه حرارت

ساعت 6 صبح 5/97 فارنهايت از 94 تا 6/98 فارنهايت

ساعت 12 ظهر 0/99 فارنهايت از 95 تا 100 فارنهايت

ساعت 6 بعد از ظهر 6/100 فارنهايت از 99 تا 7/101 فارنهايت

 

 

درجه حرارت شتر درروز و شب هاي بسيار گرم به بالاترين ميزان خود مي رسد و ريزش باران باعث پايين آمدن درجه حرارت شتر به كمترين ميزان خود مي گردد و بطور كلي در هنگامي كه شتر در معرض آزار تعداد بسيار زيادي از مگس هاي آزار دهنده قرار مي گيرد ، درجه حرارت او به دليل درستي براي سلامتي او نخواهد بود.

تعداد ضربان قلب شتر به شدت متفاوت است ولي به طور متوسط بين 28 تا 32 ضربه در دقيقه است و مي توان نبض شتر را با لمس شريان هاي زير زانوي شتر شمرد . تعداد دفعات تنفس شتر در هنگام استراحت 5تا7 مرتبه در دقيقه است و اگر از 12 مرتبه دردقيقه بيشتر بود نشان دهنده اين است كه شتر در وضعيتي غير طبيعي است.

 

 

علايم بيماري

 

درجه حرارت حيوان در حالت بيماري بالا مي رود و چنانچه درجه حرارت حيوان در ساعت 6 صبح بيش از 6/98 درجه فارنهايت و در ساعت 6 بعداز ظهر بيش از 7/101 درجه فارنهايت باشد شتر تب دار به شمار مي رود . هم چنين از علايم بيماري ، بي اشتهائي ، توقف نشخوار ، افزايش ميزان نتفس ، خم كردن سرو گردن رو به جلو و ريزش اشك از چشم ها بر روي گونه ها است ، شتران تب دار معمولا ترجيح مي دهند كه در زير تابش خورشيد باشند و هنگامي كه شتر دچار دل درد مي شود همچون اسب ها رفتار كرده و در خاك مي غلتد و يا اينكه مي نشيند و پاهاي خود را درهر دو جفت بلند نموده و شكم خود را به زمين مي فشارد و سرعت تنفس وي به شدت افزايش مي يابد و گاهي اوقات شتر به تورم بافت استخوان مبتلا مي شود كه در اين حالت فاصله ميان دم و بازدم وي زياد مي شود و هنگامي كه حيوان واقعا مريض باشد آه و ناله مي كند اشك از چشمانش سرازير مي گردد و گاهي اوقات دندان هاي خود را به شدت به هم مي سايد ، ولي اين دندان قروچه در حالت مستي و هيجان جنسي و بعداز خوردن نمك نيز مشاهده مي گردد.

اسهال در شتر دليل بيماري نيست زيرا كه ممكن است كه در نتيجه تغيير جيره غذائي شتر اتفاق بيفتد وهمچنين ديده شده كه شتر در اثر ترس و يا زخمي شدن نيز دچار اسهال شود . معمولا ًمدفوع شتر نرم و يك طرف بر آمده و از طرف ديگر فرو رفته است و اگر شتر دچار يبوست گردد مدفوع وي دائري شكل ، سخت و خشك خواهد شد .

 

 

توليد مثل

 

شتر نر بر خلاف شتر ماده داراي فصل جفتگيري است و اين فصل جفتگيري متناسب با هنگام آمادگي شتر ماده جهت باروري است، و فصل جفتگيري در نيمه كره شمالي در ماه هاي آخرفصل زمستان است و دوره يا فصل مستي شتر ناميده مي شود ودر صورت وجود علوفه كافي فصل جفت گيري ازماه دسامبر آغاز شده و تا ماه مارس ادامه مي يابد . به هرحال شتر در ماه فوريه در حالت هيجان جنسي خواهد بود و علايم اين هيجان واضح و آشكار است و احتياج به شرح فراوان ندارد . چرا كه در چنين حالتي كه كام نر حيوان بزرگ شده و از دهان بيرون مي زند و اين امر بسيار واضح وآشكار خواهد بود . معمولاً بزرگترين و قويترين شتر گله اقدام به باروري شتران ماده مي نمايد ، و چنانچه دو شتر نر در حالت مستي در يك زمان وجود داشته باشند ،‌آن دو به جنگ پرداخته و شتر پيروز است كه اقدام به جفتگيري با شتران ماده نموده و شتر شكست خورده حالت مستي خود را از دست مي دهد .

 

در اين فصل ، معمولا ًشتر نر به حيوانات ديگر و حتي انسان حمله مي كند و به آنها صدمات فراوان وارد مي كند و در اين فصل شترها كثيف ، آزار دهنده و كم رشد مي شوند و جهت جلوگيري از چنين مسائلي اقدام به اخته نمودن شتران كاري و باركش مي نمايند. ولي اخته كردن اگر در شتران كمتر از 6 سال سن انجام شود ، خود باعث حدوث تغييرات ناخوشايندي از لحاظ رشد استخوان ها و عضلات و قدرت تحمل شترها مي گردد. از سوئي ديگر اگر اخته كردن بعد از 6 سالگي انجام شود ممكن است كه عمل اخته كردن برايش خطرناك باشد و بهترين راه براي كنترل شتران اخته نشده در فصل مستي ، اين است كه آنان را به كار سخت و طاقت فرسا به گمارند . شتر در اين دوره بايد تمامي وظايف خود را انجام دهد و نبايد او را به حال خود رها كرد .

معمولا ًخطراتي را كه شتر مي تواند به انسان وارد آورد گاز گرفتن است كه اين كار به وسيله دندان هاي نيش خود انجام مي دهد و به همين جهت بهتر است كه اين دندان ها رابا سوهان سائيده و كند ساخت تا ضرر ناشي از آنها كمتر شود .

باروري شتر ماده درسن چهار سالگي شروع مي شود و ممكن است كه تا مدت 15 سال به زاد و ولد بپردازد و معمولاً شتر ماده هر دو سال يك بار مي زايد و مدت حاملگي شتر در حدود يك سال به طول مي انجامد و شتر ماده به مدت 6-12 ماه از بچه شتر مراقبت و نگهداري مي كند .

بچه شتر در هنگام ولادتش ضعيف و ناتوان است ولي بعد از 24 ساعت از زايمان مي تواند به دنبال مادر خود راه برود و اگر قافله شترها در حالت حركت باشند و امكان توقف موجود نباشد معمولا ًبچه شتر تازه بدنيا آمده را در داخل خورجيني نهاده و بر پشت شتر ديگري مي بندند و شتر ماده به دنبال اين شتر حركت خواهد كرد .

شتر ماده روزانه (5/4ليتر ) شير مي دهد و اين ميزان شير بر حسب ميزان تغذيه شتر و وضعيت سلامتي او تغيير مي يابد . دوره شير دهي معمولا ً از 7 تا 18 هفته طول مي كشد و بچه شتر معمولا ً در سن 15 ماهگي از شير گرفته مي شود . از شير شتر كره نيزگرفته مي شود .

 

 

تغذيه

 

شتر حيواني است كه در تغذيه علاوه بر علوفه مي تواند از درختان ،‌درختچه ها و علوفه خشك استفاده كند و با اضافه كردن حبوبات به جيره غذايي شتر ديده شد كه اين شتران بيشتر از شتران ديگري كه فقط بر درختچه ها تغذيه مي كرده اند فعاليت كاري داشته اند . ولي به هر حال تغذيه بيش از حد با حبوبات نيز مي تواند خطر آفرين باشد زيرا كه دستگاه گوارش شتر توانائي هضم مقدار زياد حبوبا ت را ندارند به همين جهت بايد در جيره غذايي شتر ميزان كمي ازكنستانتره و حبوبات باشد . همچون ساير نشخوار كنندگان شتر نيز بايد به مقدار كافي علوفه تناول كند و همچنين بايد به شتر بعد از غذا خوردن مدتي استراحت داد تا بتواند نشخوار كند . به هر حال مدت چراي شتر بايد 6 ساعت در روز باشد . شتران خوردن گياهان و درختچه هاي كوچك را ترجيح مي دهند ولي قدرت تميز گياهان سمي را از غير سمي ندارند. كاه و ساقه محصولات كشاورزي از غذاهاي مفيد براي تغذيه شتران به شمار مي روند . شتر توانائي خوردن علوفه و گياهان غير ثابت و متحرك را ندارند يعني فقط مي تواند گياهان و علوفه متصل به زمين يا درختان را بخورد . و به همين جهت براي شتر خوردن گياهان درو شده مشكل است . به هر حال شتران قدرت تميز غذائي ندارند و ممكن است كه اقدام به خوردن لباس ،‌گليم ، افسار و لجام بنمايد .

اما از لحاظ نوشيدن آب ،‌شتر هر چه بيشتر كار كند به آب بيشتري نياز دارد و شتر مي تواند تا چند روز بدون نوشيدن آب زنده بماند . ولي بهتر است در صورت امكان در هر روز سيراب گردد و اگر شتر در مدت زيادي تشنه بود بايد در هنگام رسيدن به آب از پي در پي و به سرعت آب خوردن وي جلو گيري كرد جهت اين كار بايد در آغاز مقداري آب به او داده شود و سپس مدتي بعد باقيمانده آب را بنوشد .

شتران معمولا ً آب راكد را بر آب جاري ترجيح ميدهند وشتر بايد در هنگام ظهر كه آب گرم شده است آب بنوشد .

 

 

تعيين سن

 

دندان هاي شيري فك پايين مدت كوتاهي پس از تولد ظاهر مي گردند و بعد از دو ماه هر 6 دندان پيش كامل مي گردند و بعد از حوالي 12 ماه آن دندان ها سائيده مي گردند ولي هم چنان براي مدت 3 سال باقي مي مانند ولي در اين مدت بسيار سائيده مي گردند و هنگامي كه شتر به چهار سالگي رسيد فاصله ميان اين دندانها از هم زياد مي شود و فائده آن در چرا كاهش مي يابد . وقتي شتر به سن 5/4تا 5 سالگي مي رسد دندان هاي دائمي آغاز به ظهور مي كنند و در آغاز دندانهاي پيش دائمي ظاهر مي شود و هر سال دو دندان از دندان پيش ظاهر مي گردد. و هنگامي كه شتر به سن 7 سالگي رسيد تمامي دندان هاي فك پائيني او كامل خواهند بود و اضافه بر آن داراي دو نيش نيز خواهد بود كه در دو سوي فك پائيني وجود خواهند داشت . اين نيش ها وقت معيني براي ظهور ندارند ولي معمولا ً در سن 8 سالگي كامل مي گردند . اما در فك بالائي سه جفت دندان وجود دارد كه در دو سوي فك قرار گرفته اند و شبيه دندان نيش هستند و رشد و نمو آنها در سن 5-6 سالگي شروع شده و در سن 8 سالگي كامل مي گردد . در فك بالائي شتر هم چون گاو دندان هاي پيش وجود ندارد .

 

 

شتران كار و باركش

 

شتران كار و باركش را بايد صبح ها و غروب ها در مرتع رها كرد تا چرا كنند اين شتران را نبايد بيش از 8 ساعت به كار واداشت . هنگامي كه شتر سه ساله مي شود مي تواند بارهاي سنگين را به وزن 125 تا 255 كيلوگرم و براي مسافت 23 كيلومتر در روز حمل كند . اين توانائي شتر سالم در حالت شرايط معمولي است و هميشه بايد توجه داشته باشيم كه شتر حيوان بردباري است و هيچگونه نشانه اي دال بر خستگي ،‌ناراحتي و تشنگي و گرسنگي و درد از خود بروز نمي دهد و به همين جهت ممكن است كه در اثر يكي از آنها ناگهان بر روي زمين بيفتد و تلف شود .

 

سرعت شتر در شرايط مناسب 5/4 كيلومتر در ساعت است . اما شتر سواري مي تواند 125 كيلوگرم بار را بردارد و با سرعت 5/7تا 9 كيلومتر در ساعت حركت نموده و درروز مسافتي معادل 48 كيلومتر بپيمايد . در هر ساعت بايد ده دقيقه به شتر استراحت داده شود و ادرار شتر به ميزان كم و به تدريج خارج مي شود و اين كار چندين دقيقه به طول مي ا نجامد .

 

شتران در هنگام شب كه درجه حرارت محيط پايين مي آيد در برابر سرما حساسيت دارند به همين جهت بايد رو اندازي مخصوص براي آنها فراهم كرد . شتران تا سن 15تا 20 سالگي مي توانند بارهاي سنگين را تحمل كنند و تا سن 30سالگي يا بيشتر مي توانند بعضي از كارهاي سبك را انجام دهند . بعضي از شترها ممكن است تا 50سالگي عمر كنند .

 

در هنگام باركشي از شتر بايد توجه كرد كه زين مناسب باشد و ايجاد زخم بر روي پشت شتر نكند وچه بسا ديده شده كه درمان زخم هاي پهلوي شترها تا مدت ها به درازا كشيده شده است و به همين جهت بهتر است كه در زير زين پارچه هاي مناسبي قرار داد تا از فشار زين بر روي شتر كاسته شود و هر از چندي بايد اقدام به تعويض اين پارچه ها گردد . اين كار مي تواند تا حدود زيادي از ايجاد زخم و جراحات بر روي پشت شتر جلوگيري نمايد .

 

منبع : الجمل : مركز التدريب البيطري و الانتاج الحيواني و زاره الزراعه، صنعاء ، الجمهوريه العربيه اليمنيه

 

 

تاليف : دكتر احسان مقدس

 

 

منبع:سايت رسمي سازمان دامپزشكي كشور

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام