صمغ‌های دارویی

[masi eng 47044]

[TABLE]

[TR]

[TD=class: pico_body]صمغ‌های دارویی ترکیبات هیدروکلوئیدی گیاهی هستند که بی‌شکل و نیمه شفاف بوده و به وسیله‌ی خراش دادن گیاهان عالی به وجود می‌آیند بعضی از هیدروکلوئیدی‌های مفید نیز در جنین دانه یا قسمتهای دیگر گیاه به حالت پکتین وجود دارند که Agar و Algin و Carageenan مثالهایی از این نوع می‌باشند.

صمغ‌های دارویی موارد استعمال مختلفی در طب سنتی و در پزشکی دارند به عنوان مثال در دندانپزشکی از خاصیت چسبندگی آنها استفاده می‌شود و در پزشکی از خاصیت مسهلی و در داروسازی به عنوان عامل به هم چسباننده‌ی قرص‌ها، امولسیون کننده، ژلاتین کننده، سوسپانسیون کننده، پایدار کننده و ضخیم‌کننده به کار برده می‌شوند. مهمترین صمغهای دارویی و موارد استعمال آنها در طب سنتی جهت اطلاع و اندیشه عبارتند از:

۱) صمغ کتیرا (Tragacanth) صمغی است که در اثر شکاف دادن ساقه‌های بعضی از Astragalus ها (گونها) از تیره‌ی‌ Leguminosae (نخود) به دست می‌آید Tragacanth یک لغت یونانی است که از دو قسمت تشکیل شده یکی Tragos به معنی بز و دیگری Akantha به معنی شاخ و ظاهراً این اصطلاح به این منظور انتخاب شده که محصول کتیرا شبیه به شاخ بز است. بیشتر گونهایی که از آنها صمغ کتیرا به دست می‌آورند در ارتفاعات ۱۲۰۰ تا ۳۱۰۰ متر می‌رویند. در یک باور قدیمی برای اینکه گیاه صمغ بیشتری تولید کند بعد از شکاف دادن تنه‌ی گون مقداری گیاه در بالای سر درختچه‌ می‌سوزانند و معتقدند گیاه به علت دیدن این منظره متألم می‌شود و اشک می‌ریزد که این اشک همان محصول کتیرا می‌باشد.

کتیرای نوع مرغوب را در داروسازی به عنوان عامل سوسپانسیون کننده گردهای غیر محلول به کار می‌برند علاوه بر این از آن در فرآورده‌های مختلف دارویی برای امولسیون کردن روغنها و رزینها نیز استفاده می‌کنند. صمغ کتیرا را در صنعت قرص‌سازی و حب سازی به عنوان به هم چسباننده و در صنایع آرایشی بالاخص در لوسیونها، کرمهای دست و کرمهای بدون چربی به عنوان نرم کننده‌ و امولسیون کننده به کارمی‌برند. همچنین ازآن به عنوان ماده‌ی چسباننده برای دندان مصنوعی استفاده به عمل می‌آید. نوع مرغوب کتیرا در صنعت پارچه‌بافی بخصوص چیت‌سازی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

▪ مورد استعمال در طب سنتی:

مؤمن حسینی در کتاب تحفة المومنین صفحه ۲۱۶ صمغ کتیرا را به عنوان بر طرف کننده‌ی گرفتگی صدا به کار برده و ابن‌سینا ابوعلی‌حسین بن‌ علی در کتاب القانون فی الطب جلد دوم صفحه ۱۹۱ صمغ کتیرا را برای درمان ‌ناراحتی‌های سینه توصیه نموده و برای آن خاصیت ملین و ضد دردهای کلیه و مثانه قائل شده است. علاوه بر این ابن سینا از صمغ کتیرا به عنوان پاد زهر سموم استفاده نموده و آن را بخصوص برای برطرف کردن ناراحتی‌های چشم مورد استفاده قرار می‌داده‌ است.

۲) صمغ‌ عربی را از شیره‌‌ی خشک شده ساخته و شاخه‌های گیاهی به نام Acacia Senegal از تیره‌ی Leguminosae (نخود) در اثر شکاف دادن به پوست ساقه به دست می‌آورند. اصولاً کلمه‌ی‌ صمغ عربی اصطلاح غلطی به نظرمی‌رسد که به این دارو داده شده است زیرا این صمغ در عربستان و بعضی از کشورهای عربی دیگر به مقدار بسیارکم یافت می‌شود و مقدار آن به قدری ناچیز است که صادر نمی‌شود ولی چون پزشکان قدیم ایرانی کتب خود را به زبان عربی که زبان رسمی آن زمان بوده تألیف نموده‌اند. به این نام معروف شده است اکثر قریب به اتفاق کتب پزشکی به زبان عربی را طبیبان ایرانی تألیف نموده‌اند. صمغ عربی را در داروسازی به عنوان امولسیون کننده و سوسپانسیون کننده و به علت داشتن خاصیت چسبندگی آن در قرص سازی به مصرف می‌رسانند.

▪ موارد استعمال در طب سنتی:

ابوریحان بیرونی در کتاب الصیدنه صفحه ۴۴ از صمغ عربی به عنوان جلوگیری کننده از خونروی‌های شکمی استفاده کرد و علاوه بر این آن را به عنوان داروی ضد اسهال به کار برده است. مؤمن حسینی، نجیب محمد در کتاب تحفة‌المومنین صفحه ۳۰ ضماد صمغ عربی را به عنوان مقوی بدن و برطرف کننده‌ی دردهای عصبی توصیه نموده است. ابن سینا، ابوعلی حسین بن‌حسن‌بن علی در کتاب القانون فی الطب جلد ۲ صفحه ۲۴۲ صمغ عربی را برای معالجه‌ی سوختگیهای آتش و التهابات رحم و مقعد به کار برده است.

۳) صمغ کاریا از شیره‌ی‌ خشک شده گیاهی به نام Sterculiaurens از تیر‌ه‌یSterculiaceae به دست می‌آید. این صمغ بی‌رنگ یا زرد رنگ و نیمه شفاف بوده و در طب سنتی به خاطر خاصیت مسهلی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این صمغ در داروسازی به عنوان عامل امولسیون و سوسپانسیون کننده به مصرف می‌رسد و به علت خاصیت چسبندگی آن در دندانپزشکی نیز مورد استفاده قرارمی‌گیرد. علاوه بر این در لوسیونهای پوستی صنایع بافندگی چاپ دار فرآورده‌های غذایی نیزبه مقدار زیاد به مصرف می‌رسد.

۴) صمغ گوآر از قسمتهای اندوسپرم دانه‌ی گیاهی به نام Cyanopsistetragonolibus از تیره‌ی Leguminosae به دست می‌آید. در پزشکی سنتی این صمغ به عنوان ملین، مسهل و کم کننده‌ی اشتها توصیه شده و آن را جهت درمان زخم معده به کار می‌برند. درداروسازی صمغ گوآر به عنوان ضخیم‌ کننده وبه هم چسباننده‌ی قرصها مورد مصرف قرار می‌گیرد. یکی ازمهمترین موارد کاربرد آن در صنایع غذایی و کاغذ سازی است.

۵) صمغ خرنوب از قسمت هیدروکلوئید پودر شده‌ی اسپرم دانه‌های درخت Ceratunia Siligua از تیر‌ه‌ی Leguminosae به دست می‌آید. در ترکیب این صمغ گالاکتومانان وجود دارد و به عنوان مسهل، ملین و کم کننده‌ی اشتها در طب سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این صمغ در داروسازی به عنوان ضخیم‌ کننده و پایدار کننده و به هم چسباننده‌ قرصها به کارمی‌رود و در صنایع دیگری نیز که احتیاج به مواد هیدروکلوئیدی می‌باشد مورد مصرف قرار می گیرد.

۶) صمغ گزانتان در اثر میکروارگانیسم Xanthomonas Campestris روی کربوهیدراتهای مناسبی به دست می‌آید. صمغ گزانتان به علت داشتن خصوصیات امولسیون و سوسپانسیون کنندگی بسیار خوب در داروسازی مدرن به مصرف می رسد علاوه براین به علت داشتن خاصیت شبیه پلاستیک، آن را در ساختن خمیر دندان و بعضی از پمادهای دیگر به کار می‌برند. [/TD]

[/TR]

[TR]

[TD][/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=class: pico_legend] دکتر شهره فتاح پور

دکتر سعیدرضا شیخی

داروساز

متخصص گیاهان دارویی معصومه دیوانعلی

[/TD]

[/TR]

[/TABLE]

masiid.blogfa.com

[masi eng 47044]

ه موادی اطلاق می شود که مانند صمغ غربی و صمغ درخت گیلاس (انگم) از اعضا گیاه به خارج ترشح می گردد و این عمل نیز بطور خود به خود و یا بر اثر ایجاد شکاف و زخم در اعضاء گیاهان انجام می گیرد. ضمناً صمغ ها همیشه بر اثر از بین رفتن غشاء سلولزی بوجود می آیند. صمغ‌ها طعم بدون مزه و حالت چسبنده دارند. در الکل، اتر و مواد چرب غیر محلول اند. با مشابهتی که صمغ ها و موسیلاژها با یکدیگر دارند پیدا کردن حد فاصل قاطعی که این دو دسته را از یکدیگر متمایز سازد، مشکل بنظر می رسد. در تفاوت آن دو باید گفت که موسیلاژها بر اثر ایجاد زخم در اعضا گیاه به خارج ترشح نمی گردند و بعلاوه همیشه نیز بر اثر از بین رفتن غشاء سلولزی حاصل نمی شوند بلکه از فعالیت پروتوپلاسم نتیجه می گردند در حالیکه صمغ ها ترکیبات در هم گلوسیدی می باشند که به حالت طبیعی و یا بر اثر ایجاد شکاف از اعضای مختلف بعضی از گیاهان به خارج ترشح می شوند صمغ ها مواد غیر قابل تبلور و فاقد بو می باشند اگر در آب قرار گیرند در آن حل می شوند و یا مانند کتیرا با آن به صورت توده ژلاتینی در می آیند با قرار دادن انواع مختلف صمغ در آب تمام مراحل حد واسط بین دو حالت مذکور را می توان در آنها دید. صمغ ها اگر هیدرولیز شوند بر حسب نوع صمغ ایجاد آرابینوز ، گالاکتوز ، گاهی گزیلوزو غیره می نمایند.

[masi eng 47044]

صمغ ها يکی از ترکيبات هيدرو کلوئيدی گياهی هستند. موادی هستند بی شکل و نيمه شفاف .صمغ ها در آب محلول می باشند در صورتی که موسيلاژها يک توده لعابی شکل تشکيل می دهند.

اين فراورده ها دارای ۵ مبدا هستند

1- درخچه ای : معمولاً بوسيله ايجاد شکاف در تنه درخچه ترشح می گردند. مانند کتيرا , اکاسيا (صمغ عربی) , کاريا

2- گياهان دريايي حاصل می شوندمانند آگار و آلجين

3- دانه ها : مانند اسفرزه , بارهنگ , به دانه, خرنوب

4- ريشه , برگ و گل : ختمی

5- فرآوری از ميوه مرکبات و سيب – پکتين

[masi eng 47044]

انواع صمغها

 

 

صمغ ها گروه بزرگی از پلی ساکارید هایی هستند که بوسیله توانایی شان در تولید محصولاتی با ویسکوزیته بالا در غلظت های پایین مشخص می شوند. تقسیم بندی صمغ ها و موسیلاژ به این دلیل است که اولین بار که آنها را از پلی ساکارید ها جدا کردند محلول آنها حالت لیزی داشت که صمغ (Gum) نامیده شدند و دسته ای دیگر که محلول های آنها حالت لزج و چسبناک داشت موسیلاژ نامیده شدند. اما این ترکیبات پلی ساکاریدی بر حسب تغییرات ایجاد شده در ساختمانشان می توانند به هر دو شکل لیز و چسبناک وجود داشته باشند.

صمغ ها بطور وسیع در صنایع غذایی برای تهیه ژل و به عنوان پایدار کننده و عوامل سوسپانسیون مورد استفاده قرار می گیرند. صمغ ها از منابع مختلفی بدست می آیند و شامل صمغ های ترشحی ، صمغ های جلبکی ، دانه ای ، میکروبی و مشتقات نشاسته و سلولز هستند. تمام این مواد مولکول های هیدروفیلیک دارند که می توانند با آب برای تشکیل محلول های ویسکوز یا ژل ها ترکیب شوند. ماهیت مولکول ها تا حد زیادی بر روی خواص صمغ ها تاثیر می گذارد. مولکول های پلی ساکاریدی خطی فضای بیشتری را اشغال می کنند و ویسکوز تر از مولکول های بسیار انشعابی با همان وزن مولکولی هستند.

ترکیبات انشعابی آسانتر ژل تشکیل می دهند و پایدارتر هستند چون بر هم کنش وسیع در امتداد زنجیر هایشان ممکن نیست. پلی ساکارید های خطی خنثی به آسانی تشکیل فیلم چسبنده روی مواد خشک می دهند و عوامل پوششی خوبی هستند و محلولشان چسبناک نیست. محلول های پلی ساکاریدی انشعابی به خاطر گیر افتادن وسیع زنجیر های جانبی شان چسبناک هستند و محلول های خشک شده آنها به آسانی فیلم تشکیل نمی دهند. پلی ساکارید های خنثی فقط به صورت جزئی بوسیله تغییر PH تحت تاثیر قرار می گیرند و همچنین نمک ها در غلظت کم اثر کمی بر روی آنها دارد. غلظت بالای نمک ممکن است منجر به جدا سازی آب پیوسته و رسوب پلی ساکارید شود. تعدادی از پلی ساکارید ها دارای زنجیره های مستقیم دراز با انشعابات کوتاه هستند. چنین ترکیباتی دارای نواحی پلی ساکاریدی خطی و انشعابی هستند. به عنوان مثال صمغ دانه خرنوب و صمغ گوار از این دسته هستند. تعدادی از صمغ ها دارای مولکول هایی با گروه های کربوکسیل زیاد در امتداد زنجیره ها می باشند. به عنوان مثال پکتین و صمغ آلژینات از این نوع هستند. این مولکول ها در PH های زیر 3 وقتی گروه های کربوکسیل آزاد تشکیل می شوند رسوب می کنند. در PH بالاتر نمک های فلزی قلیایی این ترکیبات به مقدار زیادی یونیزه می شوند و مولکول را در شکل گسترده و شدیدا هیدراته شده نگه می دارند. این امر موجب ایجاد محلول های پایدار می شود.

فورسلران و کاراگینان مثال هایی برای پلی ساکارید هایی با گروه های اسیدی قوی هستند. این صمغ ها در PH های پایین پایدار می باشند. چون اسید سولفوریک یونیزه نمی شود. خصوصیات صمغ ها را با وارد کردن جایگزین های خنثی مانند : متیل ، اتیل ، هیدروکسی متیل و یا گروه های اسیدی مانند سولفات و فسفات با توجه به نوع کاربرد تغییر داد

 

 

صمغ عربی یا صمغ اقاقیا (Arabic Gum or Acacia)

 

 

این صمغ ماده مترشحه از از درختی از انواع اقاقیا می باشد. صمغ عربی در آب بسیار محلول است و از محلول هایی که تا 50 درصد حاوی این مواد هستند می توان تهیه کرد. واحد های ساختمانی آن عبارتند از : L- آرابینوز ، L- رامنوز ، D- گالاکتوز و D- گلوکرونیک اسید. صمغ عربی یکی از معدود صمغ هایی است که برای افزایش ویسکوزیته نیاز به غلظت های بالا دارد و به عنوان جلوگیری کننده از کریستالیزاسیون و امولسیفایر استفاده می شود که از این طریق عملا از جدا شدن چربی یا رشد بلورهای شکر در محصولات قنادی یا بلورهای یخ در بستنی جلوگیری می گردد. این با بعضی ترکیبات و پلی مری غذایی نظیر ژلاتین یا آلژینات سدیم سازگار و مناسب نیست. از این صمغ به منظور تثبیت اجزای طعم زا در سیستم های غذایی نیز استفاده می شود. در این حالت صمغ به صورت لایه ای این اجزا را در بر می گیرد و بدین ترتیب از جدا شدن آنها عمدتا به دلیل فراریت و خشک کردن جلوگیری می کند (آرومای اینکپسوله شده encapsulated).

 

(Alginate) : آلژینات

 

آلژینات ها از اجزای ساختمانی دیواره سلولی الگ های قهوه ای از طبقه فئوفیسه (Phaeophyceae) هستند و دلیل اطلاق این نام به این گروه از صمغ ها این است که اینها از مشتقات اسید آلژینیک هستند. از واحد های ساختمانی B- D- مانورونیک و a- L- گلوکرونیک اسید تشکیل شده اند. نمک های فلزات قلیایی و آمونیاک آلژینات به سهولت در آب گرم یا سرد محلول هستند. اما نمک فلزات 2 یا 3 ظرفیتی آنها نا محلول می باشند. آلژینات ها در اثر حرارت منعقد نمی شوند و با سرد کردن نیز تشکیل ژل نمی دهند. ویسکوزیته محلول آلژینات ها با افزایش درجه حرارت کاهش می یابد ولی از نقطه نظر PH فقط به میزان کمی در PH = 4-10 تغییر می کند. آلژینات ها در دما های معمول در حضود مقادیر کمی از کلسیم تشکیل ژل می دهند و در PH =3 این عمل در غیاب کلسیم هم صورت می گیرد. آلژینات خواص ضخامت دهندگی ، سوسپانسیونی ، امولسیفایری ، پایدار کنندگی و تشکیل ژل و فیلم را داراست

 

کاراگینان (Carrageenan) :

 

از جلبک های قرمز دریایی طبقه Phodophyceae استخراج می شود که به صورت پلی مری از استر سولفاته مولکول های هگزوز است که در آن نسبت سولفات به هگزوز ها در حدود یک می باشد. 3 بخش ایزوله شده از کاراگینان کاپلا (k) لامبدا و آیوتا کاراگینانمب باشند که به صورت کلی شامل زنجیره های پلی ساکارید شامل گالاکتوز و 3 و6 آنهیدروگالاکتوز می باشند که می توانند سولفاته باشند ویا زنجیر سولفاته باشند و با پیوند های آلفا (1- 3) و بتا (1- 4) به طور متناوب برحسب تعداد گروه های سولفاته به هم متصل شده اند.

قسمت سولفات یا آنیونی کاراگینان با پروتئین ها وارد واکنش می شود و به این ترتیب یک کمپلکس کلوئیدی پایدار را به وجود می آورد. کاراگینان می تواند ژل های قابل برگشتی (از طریق حرارت) تشکیل دهد که قدرت آن و دمای به کاتیون های خاص پتاسیم و آمونیوم بستگی دارد

 

4- آگار (Agar) :

 

از الگ دریایی قرمز رنگ از طبقه Phodophyceae بدست می آید که اجزای اصلی ساختمانی آن B- D- گالاکتوز و 3 و6 آنهیدرو L- گالاکتوز می باشد. دارای ساختمانی است که از نوع پلی ساکارید ساخته شده است : 1- آگاروز : پلی ساکاریدی خنثی است که ممکن استاز جزئی تا صفر استر سولفات داشته باشد. 2- آگاروپکتین : در ساختمان آن 10- 5 درصد گروه های سولفات وجود دارد. آگاروپکتین متشکل از آگاروز و استر سولفات است که می تواند حاوی اسید D- گلوکرونیک و مقدار کمی اسید پیرویک هم باشد. این صمغ در آب جوش محلول است ولی در آب سرد نا محلول است. ژل حاصل از صمغ بسیار به حرارت مقاوم بوده و به طور وسیع به عنوان امولسیفایر ، تشکیل دهنده ژل و عوامل پایدار کننده در مواد غذایی مورد استفاده واقع شود. یک کاربرد مشخص آگار استفاده از آن در محیط های کشت میکروبی است. صمغ آگار قوی ترین تشکیل دهنده ژل است که تا کنون شناخته شده است. به صورتی که ژلاسیون در غلظت 04/0 درصد قابل مشاهده است

 

گوار (Guar) :

 

 

این صمغ از دانه گیاه گوار بدست می آید و از واحد های B- D- مانوپیرانوزیل که با پیوند های 1- 4 به یکدیگر متصل شده اند تشکیل شده است. این واحد به صورت یک در میان به یک واحد D- گالاکتوپیرانوزیل متصل هستند. این صمغ در غلظت های کم تشکیل محلول های ویسکوز را می دهد و غلظت 3- 2 درصد آن تشکیل ژل می دهد. این صمغ با پروتئین ها و دیگر پلی ساکارید ها ناسازگاری نشان نمی دهد. صمغ گوار فیلم های قابل انعطاف و با دوام تشکیل می دهد.

 

صمغ لوبیای لوکاست (Locust bean Gum)

 

 

این صمغ از لوبیای لوکاست یا دانه خرنوب که به طور وسیع در اطراف دریای مدیترانه پرورش می یابد بدست می آید و دارای حدود 88 درصد گالاکتوز و مانوز و 4 درصد پلی ساکارید های دیگر ، 6 درصد پروتئین ، 1 درصد سلولز و 1 درصد خاکستر است. این صمغ تشکیل فیلم های قابل انعطاف و با دوام را می دهد. از این صمغ برای ایجاد ویسکوزیته و اتصال و پایداری در سیستم های مختلف غذایی نظیر بستنس ، سوسیس ها و غیره استفاده می شود.

 

 

تراگاکانت (Tragacanth)

 

این صمغ نیز طک صمغ گیاهی است. ماده ای بی مزه و بی بوست و استفاده از آن قدمتی طولانی دارد. در ایران اطن صمغ کتطرا نامیده می شود.از واحد های ساختمانی اسید گالاکتورونیک ، L- فوکوز ، D- گالاکتوز ، D- گزیلوز و L- آراکبینوز تشکیل شده است. این صمغ حتی در غلظت 5/0 درصد در محلول ویسکوزیته زیادی ایجاد می کند و در برابر حرارت نیز مقاوم است

 

 

گزانتان (Xanthan) :

 

این صمغ پلی ساکارید خارج سلولی است که توسط انواعی از گزانتوموناس تولید می شود. واحد های اصلی سازنده این صمغ گلوکز ، مانوز و اسید گالاکتورونیک می باشند. صمغ گزانتان علی رغم وزن مولکولی زیاد به سادگی در آب سرد و گرم حل می شود و حتی در مقادیر کم محلول بسیار غلیظ تولید می کند. اما در اثر بهم زدن از ویسکوزیتهآن کاسته می شود. تغییرات PH اثر چندانی بر روی آن ندارد. این صمغ در انواع مختلفی از نوشابه ها ، کنسرو ها و مواد غذایی منجمد مورد استفاده قرار می گیرد.

 

masiid.blogfa.com

[masi eng 47044]

به فارسی آنغوزه و به اصفهانی انگشت کنده و به هندی هینک نامند؛ دو نوع می‌باشد طیب و منتن(بدبو)، طیب آن صمغ انجدان سفید و منتن آن صمغ انجدان سیاه است و بهترین آن طیب آن است.

گرم در اول چهارم و خشک در آخر دوم و منتن آن خشک در سوم و با قوت تریاقیت و سمیت

[masi eng 47044]

صمغ درخت خارداری است که آن را شایکه نامند به بلندی دو زرع برگ آن شبیه به برگ مورد و برگ درخت کندر و سرخ و سفید مایل به زردی می‌باشد و بهترین آن سفید مایل به زردی تازه آن است که در بالیدگی مانند کندر صغار(خُرد) و زودشکن و طعم آن تلخ با اندک شیرینی باشد.

طبیعت آن گرم در آخر دوم و خشک در اول آن است.

[masi eng 47044]

 

ماده شیرینی است که در تابستان از تنه درخت بید تراوش نموده. درخت بید بیشتر درکنار جوی ها و آب ها کاشته میشود که گل آن دارای طبع سرد در دوم و تر در اول و برگ آن سرد و خشک و میوه آن سرد و تر است.

[masi eng 47044]

ترنجبین:

 

شب‌نمی است که بر خاری که آن را حاج و خارشتر نامند در خراسان و ماورءالنهر و بلاد گرجستان و همدان و نواح آن می‌نشیند و منعقد می‌گردد، مانند ریزهای نبات و طعم آن شیرین و جالی و بهترین آن سفید تازۀ پاکیزۀ غیر مخلوط با برگ و خار بسیار است.

طبیعت آن در اول گرم و تر و جالی‌تر(پاک کننده و زداینده) از شکر است.

[masi eng 47044]

 

به فارسی جواشیر و کوشیر و به شیرازی جاحوشی نامند؛ صمغی است بدبو ظاهر آن سرخ تیره و باطن آن سفید.

طبیعت آن گرم و خشک در سوم و بعضی خشک در دوم گفته‌اند

[masi eng 47044]

 

به فارسی حسن‌لبه و به هندی لیان گویند؛ صمغ ضرو یمنی است.

طبیعت آن در دوم گرم و در اول خشک؛ شیخ‌الرئیس در سوم گرم و در اول تر گفته

[masi eng 47044]

 

به فارسی خون سیاوشان و به هندی هیرادوکهی نامند؛ صمغی است خالص‌الحمره(سرخی) مایل به بنفشی و قوت آن مدت‌ها باقی می‌ماند و گویند عصارۀ گیاه سرخی است که از جزیرۀ سقوطره و هند خیزد.

طبیعت آن در سوم سرد و خشک و بعضی در دوم گفته‌اند و با قوت قابضۀ شدیده و یوحنا گرم در اول و خشک در دوم دانسته

[masi eng 47044]

صمغ صنوبری است و سه نوع می‌باشد. یکی آنکه سایل باشد و منجمد نگردد و آن را زفت رطب و نوع دوم آنکه منجمد باشد یعنی مانند صموغ دیگر بعد از برآمدن از تنه درخت خودبخود بدون طبخ منجمد و منعقد گردد و سوم آنکه با آتش آن را طبخ دهند تا منجمد و منعقد گردد و این را قلقونیا و به شیرازی زنگباری نامند و بهترین راتیانج آنست که رنگ آن سفید مایل به زردی باشد و بوی صنوبر از آن آید.

طبیعت آن در آخر سوم گرم و خشک و بعضی در چهارم گفته‌اند و عیسی در سوم گرم و در اول خشک گفته‌اند و نوع آتش دیدۀ آن گرم‌تر از آتش نادیدۀ آن است

[masi eng 47044]

محموده نامند؛ شیر نباتی است که در کوهستان‌ها و زمین‌های سنگ‌لاخ می‌روید و پر شیر شبیه به لبلاب شاخه‌های بسیار از یک ساق روئیده به قدر سه چهار زرع بر روی زمین مفروش. قوت مشوی(بوداده) آن تا دو سال و غیر مشوی آن تا سه سال باقی می‌ماند.

طبیعت آن در سوم گرم و در آخر دوم خشک و بعضی در سوم نیز خشک دانسته‌اند و بیخ آن بسیار گرم و محرق است.

[masi eng 47044]

به فارسی سقز و به اصفهانی قندرون نامند؛ صمغ درخت بطم است خشک آن را قلفون گویند.

طبیعت آن در آخر دوم گرم و خشک است.

[masi eng 47044]

رعی‌الابل و به فارسی تیهال نامند؛ خانه و غلاف حیوانی است شبیه به مگس که در خار انزروت مانند کرم ابریشم از لعاب خود می‌تنند و در آن می‌میرد و بعضی را سوراخ کرده به در می‌رود و آن خانه و غلاف در تازگی شیرین می‌باشد و چون کهنه شود شیرینی آن بسیار کم می‌گردد.

طبیعت آن در حرارت معتدل و رطوبت بر آن غالب و با لزوجت است.

[masi eng 47044]

 

به فارسی شیرخشک نامند؛ گفته‌اند طل یعنی شبنمی است که در بلاد خراسان و هرات و بعضی بلاد فرنگ نیز بر درختی که به قدر دو سه قامت بلند می‌شود و چوب آن خال‌دار زرد و سفید و اندک ثقیل‌الوزن است می‌نشیند و تحقیق آن است که آن از قبیل صمغ است که از گره‌های آن درخت بر می‌آید و منعقد می‌گردد و بهترین آن حب‌های بزرگ سفید شیرین خالص آن است که چون در دهان گذارند زود گداخته گردد و کام و زبان را بسیار شیرین و سرد گرداند.

طبیعت آن در آخر اول گرم و بر رطوبت و یبوست معتدل شیخ‌الرئیس معتدل گفته

[masi eng 47044]

آلوا و صبارا نیز نامند؛ عصاره و بعضی گفته‌اند صمغ درختی است به بلندی یک قامت و در بعضی بلاد کوتاه‌تر و در بعضی بلند‌تر می‌شود و از بیخ آن برگ‌های بلند ده عدد و زیاده نیز می‌روید و طرف پائین برگ آن عریض‌تر و ضخیم‌تر از طرف بالای آن و سر آن باریک و بر اطراف برگ آن خارهای صلب کوتاه و مملو از رطوبت غلیظ لزج بسیار تلخی که صبر از آن به عمل می‌آید. گفته‌اند صبر سه قسم می‌باشد و قوت آن تا چهار سال باقی می‌ماند.

طبیعت آن در دوم گرم و خشک و بعضی در سوم خشک و بعضی در اول خشک گفته‌اند و قول اول اصح می‌نماید و تلخی طعم و قبض آن دلالت بر مرکب‌القوی بودن آن دارد و این اقوی(قوی‌تر) است

[masi eng 47044]

رطوبتی است که از تنه بعضی اشجار تراوش می کند و منجمد و خشک می گردد و صمغ هر نباتی در طی ذکر آن مذکور شد و می شود و مراد از مطلق آن صمغ عربی است که از درخت امغیلان که مغیلان نیز نامند حاصل می گردد و بهترین آن زرد مایل به سفیدی صاف شفاف براق آنست که چون در آب اندازند و زمانی بماند منتفخ نگردد و تمام آن گداخته شود و چیزی از آن نماند و گداخته آن صاف و چسبیده باشد و چون قطعه ای از آن را در دهان بگذارند به دندان و کام بچسبد و منتفخ نشود بلکه گداخته گردد.

طبیعت آن در گرمی معتدل و در دوم خشک و جالینوس گرم دانسته.

[masi eng 47044]

معرب تباشیر است؛ چیزی است شبیه به گره‌هایی که از جوف نوعی از نی به هم رسد و از نی قوی‌تر و از بانس(خیزران) گل آن باریک‌تر و نازک‌تر و گره‌های آن دور دور به تفاوت دو دست می‌شود، نی آن خود بخود شکافته و یا مردم شکافته بر آورده باشند شبیه به قدر گره نی و استخوان نرمی است و چون در آب اندازند سخت‌تر گردد و بعد خشک شدن سفید صاف و بعضی از آن شفاف باشد. شیخ‌الرئیس گفته سوخته ساقه‌های چوب خیزران است؛ گویند در هنگام وزیدن بادهای سخت ساقه‌های خیزران از اثر بهم بسودن می‌سوزند و طباشیر خاکستر این سوختن است.

طبیعت آن در دوم سرد و در سوم خشک و خشکی قسم اول از دوم کم‌تر و دوم از سوم و شیخ‌الرئیس مرکب‌القوی دانسته با قوت قابضه

[masi eng 47044]

اختلاف است بعضی گویند موم نوعی از نحل است که در جزایری که در میان دریا واقع است بر جبال و اشجار آن نوع نحلی خانه ساخته عسل در آن جمع می‌کند و در موسم بهار و باد و باران از شدت آن خانه‌های آن‌ها جدا گشته در دریا می‌رود و عسل آن به مرور زایل می‌گردد و موم خالص آن از تابش آفتاب و لطمات امواج در هم نشسته پرده پرده و مدور و غیر آن می‌گردد و به ساحل دریا می‌آید و مردم آن را بر می‌دارند و آن را شمامه(بوی خوش که از چیزی برآید) می‌نامند. تازه آن با حلاوت و نرم مانند خمیر شیرین بسیار خوش‌بو می‌باشد و حیوانات بحری آن را بسیار دوست دارند و چون آن را دیدند به زودی می‌بلعند و در شکم آن‌ها انهضام نیافته آن‌ها را می‌کشد. عنبر را انواع است از: اشهب، خشخاشی و فستقی و انواع بد آن: مبلوع، بلعی، صفایحی و تخته‌ای.

طبیعت آن در دوم گرم و در اول خشک و در اول گرم و در دوم خشک نیز گفته‌اند