ساختمان گوسفند داری

[masi eng 47044]

مقدمه:

از مهمترین عواملی که پیشرفت در هر فعالیت تولیدی و اقتصادی را تضمین می کند، تلفیق دانسته های علمی با امکانات عملی است و این امر به ویژه در برخی از رشته های تولیدی مانند فعالیت های دامپروری و بخصوص گوسفند داری، حائز اهمیت است.

 

جایگاه وتجهزیات لازم برای پرورش گوسفند

نگهداری و پرورش گوسفند اگرچه به جایگاه وتجهیزات گوناگون و پر خرج در مقایسه با پرورش گاو وطیور نیاز ندارد، اما این امر دلیل آن نیست که بتوان فعالیت در زمینه گوسفندداری را بویژه در واحدهای بزرگ بدون در نظر گرفتن نکات مربوط به جایگاه وساختمان های لازم به مورد اجرا گذاشت و در نهایت از این نوع فعالیت، به صورت اقتصادی استفاده وبهره برداری نمود. به عبارت دیگر باید دانست که پرورش گوسفند، هنگامی اقتصادی و سود آور خواهد بود که علاوه بر توجه به ویژگی های علمی و فنی مربوط ، نکات مربوط در زمینه جایگاه وتجهیزات حیوان نیز مورد نظر قرار گیرد تا بدین وسیله بتوان از یک سو، بهداشت و سلامت گوسفند را به نحو مطلوب فراهم ساخت واز سویی دیگر، از لحاظ تامین غذا ویا میزان کار در واحد گوسفند داری، به شکلی شایسته از نظر اقتصادی صرفه جوئی کرد.

 

یاد آوری این نکته ضروری است که اگر چه در اکثر کشورهای خارج، گوسفندان در بیشتر ایام سال در محیط آزاد و در فضای باز به سر می برند (روش آزاد) اما در فصل زمستان وشرائط نامساعد هوا به هرحال در محیط بسته و در داخل جایگاه (روش بسته) نگهداری میشوند. بعلاوه در روش سنتی دامداری ایران، به استسنای بعضی موارد، اکثر گوسفندان در روز به چراگاه یا مرتع فرستاده میشوند و اغلب، عصرها باتوجه به شرایط جوی (باد و باران) به جایگاه یا آغل باز میگردند. باید توجه داشت که مراقبت از گوسفند بویژه میش ها در هنگام زایش و مراقبت از بره های آنان و همچنین نگهداری گوسفند به منظور پرواربندی با استفاده از جایگاه صورت میگیرد.

[masi eng 47044]

شرایط عمومی جایگاه دام

گوسفند و بز نسبت به رطوبت و کوران هوا حساسند بنابراین بایستی در ساخت جایگاه این موضوع را مد نظر قرار داد. هر جایگاه دام بایستی شرایط زیر را داشته باشد:

1- محل جایگاه باید از خانه های مسکونی فاصله داشته باشد، اما این فاصله نباید به اندازه ای باشد که دامدار در نگهداری دام دچار مشکل شود. محل های پست و مرطوب برای احداث جایگاه مناسب نیستند. اما هرگاه در نقاط مرطوب جایگاهی برای گوسفند ساخته شود، با زهکشی اطراف جایگاه باید به خشک کردن آن کمک کرد.

2- زمینی که برای جایگاه دام انتخاب می شود باید از زمین های اطراف بلند تر ویا هم سطح آن باشد تا از ورد آبهای جاری به محل نگهداری دام ها جلوگیری شود. بویژه باید توجه داشت که جایگاه را به هیچ وجه در نقاطی که ممکن است در مسیر سیل قرار گیرد بنا نساخت.

برای اینکه کف جایگاه کمی بلند باشد میتوان قبلاً یک طبقه سنگ درشت چید و روی آن را پوشاند.

3- ساختمان جایگاه دام باید طوری ساخته شود که از نور خورشید به مقدار زیادی استفاده شود. تابیدن نور خورشید به بدن دام ها وجایگاه بسیار مفید است.

4- ساختمان جایگاه باید طوری ساخته شود که از وزش بادهای فصلی به داخل جایگاه جلوگیری شو د (بر خلاف جهت وزش بادهای موسمی). همچنین مسیر وزش باد همیشه از طرف خانه ها به سمت جایگاه باشد. برای مقابله با باد شدید میتوان از باد شکن استفاده کرد. بادشکن را میتوران با مسالح ساختمانی ویا به کمک درخت کاری در اطراف محل جایگاه و یا با استقرار نی های بلند تا ارتفاع 2 متر بنا کرد.

5- دیوار، سقف و کف جایگاه در صورت امکان از موادی مانند سنگ، آجر وسیمان ساخته شود تا امکان زندگی حشرات و میکروب ها در جایگاه کم وتمیز کردن و ضد عفونی کردن راحت تر باشد.

6- کف جایگاه باید محکم و بادوام، غیر قابل نفوذ وغیر لغزنده باشد.

7- باید تعدا دام ها و بزرگی جایگاه با هم هماهنگ باشد به عبارتی تعداد دام با مساحت جایگاه تناسب داشته باشد.

[masi eng 47044]

آغل (جایگاه بسته)

آغل وتقسیمات داخلی آن باید به گونه ای ساخته شوند که بتوان آن را با توجه به امکانات وشرایط دامدار، در موقع مناسب تغییر داد. بطوری کهع اگر دامدار مایل نباشد در دوره ای از سال، از جایگاه برای نگهداری گوسفند استفاده کند قادر باشد با اندکی تغییرات آنرا برای کاربرد های دیگر مورد استفاده قرار دهد.

به هر حال در اجرای عملیات ساختمانی باید سعی نمود تا آغل از هر لحاظ محکم و غیر قابل نفوذ و غایق ومحفوظ ساخته شود و این عملات به گونه ای نباشد که به واسطه صرفه جویی های غیر ضروری جایگاه ساخته شده مرتباً نیاز به تعمیر وتقبل هزینه های اضافی پیدا کند. به همین جهت در اجرای عملات ساختمانی باید به نکات زیر توجه داشت:

الف- پی ریزی: پی در ساختمانهای آجری، از شفته آ]ک و در ساختمن های نسبتاً سنگین از بتون تشکیل یافته.

ب- دیوار سازی: مصالح بکار رفته نسبت به موقعیت محل متفاوت اند و معمولاً عبارت اند از سنگ، آجر، بلوک های بتنی، ایرانیت، چوب، تخته چند لا و کاهگل و خشت. دراجرای عملات دیوار سازی، باید دقت نمود که لااقل که قسمت های پایینی دیوار از آجر و سیمان و بطور کلی ازمصالح سخت و قسمتهای بالایی از مصالح سبک ساخته شود.

بعلاوه باید دانست که جدار داخلی دیواغر جایگاه باید فاقد هرگونه شکاف ودرز باشد زیرا این گونه نقاط محل مناسبی جهتاختفای کنه ها وسایر حشرات خواهد شد. بهتر است تا ارتفاع یک متری جدار داخلی دیوار را سیمان اندود کرد ات بتوان عملات ضدعفونی و شعله افکنی را به نحو احسن انجام داد.

ج- کف جایگاه: باید محکم، بادوام، خشک، غیرقابل نفوذ و غیر لغزنده و همچنین به گونه ای باشد که بتوان آنرا به آسانی تمیز و ضدعفونی کرد.

کف جایگاه به دو شکل ساخته میشود:

1. کف های معمولی: تمام کف جایگاه را پوشش میدهد، و دارای انواعی ازجمله پوشش با آجر، پوشش با آسفالت، پوشش با سیمان و پوشش بتونی است.

مساحت لازم برای آغل با کف معمولی برحسب تعداد گوسفندانی که نگهداری میشوند متفاوت است ودست کم باید 1.25 مترمربع برای هر رأس گوسفند داشتی در نظر گرفت.

2. کف های نرده ای: این نوع کف ها معمولاً از چوب فلز و یا بتون ساخته می شود وبین انها بر کف های معمولی فواصلی وجود دارد. فاصله مناسب بین هر دو نرده 3 سانتیمتر و عرض هر نرده 5 سانتیمتر می باشد.

استفاده از کف های نرده ای، گذشته از آنکه در کاهش انگل های داخلی وافزایش بیشتر کنترل محیط جایگاه تاثیر دارد، از نظر نقصان حشرات، عدم بو، عدم احتیاج به بستر و صرفه جویی در مقدار جا وکار نیز موثر است. جدول زی مقدار مساحت لازم برای کف های نرده ای را بر حسب نوع گله نشان می دهد.

[masi eng 47044]

مقدمه:

از مهمترین عواملی که پیشرفت در هر فعالیت تولیدی و اقتصادی را تضمین می کند، تلفیق دانسته های علمی با امکانات عملی است و این امر به ویژه در برخی از رشته های تولیدی مانند فعالیت های دامپروری و بخصوص گوسفند داری، حائز اهمیت است.

 

جایگاه وتجهزیات لازم برای پرورش گوسفند

نگهداری و پرورش گوسفند اگرچه به جایگاه وتجهیزات گوناگون و پر خرج در مقایسه با پرورش گاو وطیور نیاز ندارد، اما این امر دلیل آن نیست که بتوان فعالیت در زمینه گوسفندداری را بویژه در واحدهای بزرگ بدون در نظر گرفتن نکات مربوط به جایگاه وساختمان های لازم به مورد اجرا گذاشت و در نهایت از این نوع فعالیت، به صورت اقتصادی استفاده وبهره برداری نمود. به عبارت دیگر باید دانست که پرورش گوسفند، هنگامی اقتصادی و سود آور خواهد بود که علاوه بر توجه به ویژگی های علمی و فنی مربوط ، نکات مربوط در زمینه جایگاه وتجهیزات حیوان نیز مورد نظر قرار گیرد تا بدین وسیله بتوان از یک سو، بهداشت و سلامت گوسفند را به نحو مطلوب فراهم ساخت واز سویی دیگر، از لحاظ تامین غذا ویا میزان کار در واحد گوسفند داری، به شکلی شایسته از نظر اقتصادی صرفه جوئی کرد.

 

یاد آوری این نکته ضروری است که اگر چه در اکثر کشورهای خارج، گوسفندان در بیشتر ایام سال در محیط آزاد و در فضای باز به سر می برند (روش آزاد) اما در فصل زمستان وشرائط نامساعد هوا به هرحال در محیط بسته و در داخل جایگاه (روش بسته) نگهداری میشوند. بعلاوه در روش سنتی دامداری ایران، به استسنای بعضی موارد، اکثر گوسفندان در روز به چراگاه یا مرتع فرستاده میشوند و اغلب، عصرها باتوجه به شرایط جوی (باد و باران) به جایگاه یا آغل باز میگردند. باید توجه داشت که مراقبت از گوسفند بویژه میش ها در هنگام زایش و مراقبت از بره های آنان و همچنین نگهداری گوسفند به منظور پرواربندی با استفاده از جایگاه صورت میگیرد.

[masi eng 47044]

آغل (جایگاه بسته)

آغل وتقسیمات داخلی آن باید به گونه ای ساخته شوند که بتوان آن را با توجه به امکانات وشرایط دامدار، در موقع مناسب تغییر داد. بطوری کهع اگر دامدار مایل نباشد در دوره ای از سال، از جایگاه برای نگهداری گوسفند استفاده کند قادر باشد با اندکی تغییرات آنرا برای کاربرد های دیگر مورد استفاده قرار دهد.

به هر حال در اجرای عملیات ساختمانی باید سعی نمود تا آغل از هر لحاظ محکم و غیر قابل نفوذ و غایق ومحفوظ ساخته شود و این عملات به گونه ای نباشد که به واسطه صرفه جویی های غیر ضروری جایگاه ساخته شده مرتباً نیاز به تعمیر وتقبل هزینه های اضافی پیدا کند. به همین جهت در اجرای عملات ساختمانی باید به نکات زیر توجه داشت:

الف- پی ریزی: پی در ساختمانهای آجری، از شفته آ]ک و در ساختمن های نسبتاً سنگین از بتون تشکیل یافته.

ب- دیوار سازی: مصالح بکار رفته نسبت به موقعیت محل متفاوت اند و معمولاً عبارت اند از سنگ، آجر، بلوک های بتنی، ایرانیت، چوب، تخته چند لا و کاهگل و خشت. دراجرای عملات دیوار سازی، باید دقت نمود که لااقل که قسمت های پایینی دیوار از آجر و سیمان و بطور کلی ازمصالح سخت و قسمتهای بالایی از مصالح سبک ساخته شود.

بعلاوه باید دانست که جدار داخلی دیواغر جایگاه باید فاقد هرگونه شکاف ودرز باشد زیرا این گونه نقاط محل مناسبی جهتاختفای کنه ها وسایر حشرات خواهد شد. بهتر است تا ارتفاع یک متری جدار داخلی دیوار را سیمان اندود کرد ات بتوان عملات ضدعفونی و شعله افکنی را به نحو احسن انجام داد.

ج- کف جایگاه: باید محکم، بادوام، خشک، غیرقابل نفوذ و غیر لغزنده و همچنین به گونه ای باشد که بتوان آنرا به آسانی تمیز و ضدعفونی کرد.

کف جایگاه به دو شکل ساخته میشود:

1. کف های معمولی: تمام کف جایگاه را پوشش میدهد، و دارای انواعی ازجمله پوشش با آجر، پوشش با آسفالت، پوشش با سیمان و پوشش بتونی است.

مساحت لازم برای آغل با کف معمولی برحسب تعداد گوسفندانی که نگهداری میشوند متفاوت است ودست کم باید 1.25 مترمربع برای هر رأس گوسفند داشتی در نظر گرفت.

2. کف های نرده ای: این نوع کف ها معمولاً از چوب فلز و یا بتون ساخته می شود وبین انها بر کف های معمولی فواصلی وجود دارد. فاصله مناسب بین هر دو نرده 3 سانتیمتر و عرض هر نرده 5 سانتیمتر می باشد.

استفاده از کف های نرده ای، گذشته از آنکه در کاهش انگل های داخلی وافزایش بیشتر کنترل محیط جایگاه تاثیر دارد، از نظر نقصان حشرات، عدم بو، عدم احتیاج به بستر و صرفه جویی در مقدار جا وکار نیز موثر است. جدول زی مقدار مساحت لازم برای کف های نرده ای را بر حسب نوع گله نشان می دهد.

 

 

[masi eng 47044]

د- سقف جایگاه: مصالح مورد استفاده برای سقف عبارت اند از سفال، آجر، سنگ، خشت و تخته های نازک. معمولاً در جایگاه های بسته از تیرآهن و آجر و در جایگاه باز از ایرانیت و ورقه های فلزی استفاده می شود. لازم به ذکر است که باید از ایجاد سقف های هادی حرارت مانند حلبی وآهن سفید خود داری کرد. زیرا اینگونه سقف هابه شدت گرما وسرما را منتقل میکنند و بویژه در تابستان گرمای شدید ایجاد میکنند که برای گوسفند بسیار آزار دهنده است. بنابر این باید هر گونه سقفی که ساخته میشود حتی المقدور سبک، نفوذ ناپذیر و عایق حرارت باشد.

ارتفاع دیوار جایگاه یا فاصله سقف از کف جایگاه عرقدر بیشتر باشد به همان نسبت هوای زیادنری در اختیار خواهند داشت، اما گرم کردن چنین جایگاهی در زمستان بدون اشکال نیست. معمولاً ارتفاع دیوار جایگاه حدود 2.60 تا 3 متر می باشد زیرا اولاً فضای لازم در جایگاه وجود داشته باشد و ثانیاً در واحدهای تولیدی بزرگ، هرگاه بخواهند از وسایل ماشینی و مکانیکی جهت برداشت کود ومحصولات دیگر استفاده کنند ورود وخروج این وسایل به سادگی امکان پذیر باشد. ه- بهاربند: معمولاً در فضای باز ودر طرفین آغل، بهاربند هایی باید ایجاد کرد. این بهار بندها را که به منزله حیاط آغل میباشند بهتر است توسط دیوارهای نرده ای، آجری، چوبی، فلزی و یا گلی به ارتفاع حدود 1.20 متر حصار بندی نمود تا از آنها بتوان به عنوان بهار خواب در تابستان و در اوقاتی که هوای داخل آغل خیلی گرم است استفاده کرد. بعلاوه در روزهای عادی ودر مواقعی که می خواهند داخل آغل را تمیز و ضدعفونی کنند، گوسفندان را به جای آغل میتوان در این بهاربند ها جای داد. و- درب آغل: فضای بهاربند و داخل آغل را به یکدیگر مرتبط می سازد. درب آغل باید نسبتاً وسیع وتقزیباً به عرض 2.30 متر باشد تاعبور گوسفندان از آغل به بهاربند و بالعکس به سهولت امکان پذیر گردد. توجه به وسعت درب ورودی آغل از لحاظ پرورش گوسفندان داشتی ونگهداری میشهای آبستن ضرورت دارد. زیرا در غیر این صورت ممکن است به علت فشار میش های آبستن در هنگام عبور از درب آغل دامدار با مشکل سقط جنین مکانیکی مواجه گردد. برای این منظور بهتر است از درب های ریلی استفاده شودتا باز وبسته شدن آن سریع باشد.

فضای بهاربند با فضای داخلی مزرعه، به وسیله درب دیگری که به سمت بیرون باز وبسته میشود ارتباط می یابد. این درب نیز که درواقع مدخل اولیه جایگاه است، باید از وسعت کافی برخوردار باشد و معمولاً به شکل نرده ای است. در نقاطی که بیماری پتین یا فوترات (گندیدگی بین دو سم) شایع ومتداول است باید درمدخل اولیه بهاربند حوضچه های کم عمقی حفر کرد و در آن محلول ضدعفونی کننده ریخت تا سم های گوسفندان در موقع عبور از آن ضدعفونی گردد. ز- وسایل غذاخوری: جای خوراک ویا وسایل غذاخوری گوسفند ممکن است به دو صورت مدرن و سنتی ساخته شود. درشکل مدرن وسایل غذاخوری دو نوع و مشتمل بر علف خور وآخور است. علف، کاه، یونجه خشک و بطور کلی غذاهای پرحجم و مواد علوفه ای را در علف خور، و کنجاله و آرد جو و سایر مواد کنسانتره یا غذاهای فشرده را در آخور می ریزند. وسایل غذاخوری ممکن است بشکل ثابت و یا متحرک و بصورت یکطرفی و یا دو طرفی باشند. نوع ثابت را می توان از مصالح ساختمانی در داخل آغل و در کنار دیوار های اصلی و یا میانی آغل تعبیه نمود. دیوارهای میانی، فضای داخل آغل و جایگاه را به چند محوطه کوچکتر تقسیم میکند و با تعبیه این دیوارها می توان در درون یک آغل،آغل های کوچکتری برای نگهداری طبقات مختلف گله بوجود آورد. ارتفاع دیوارهای میانی معمولاً حدود 1.20 متر است. در عمل آخور را در پایین و علف خور را که معمولاً نرده ای است در بالای این دیوارها تعبیه می کنند. ارتفاع آخور ثابت از کف آغل، بر حسب سنوجسه گوسفند متفاوت است. اما معمولاً این ارتفاع بین 20 تا 40 سانتیمتر است. در بالای آخور علف خور کار گذاشته می شود که کعمولاً نرده ای بشکل مورب و با فاصله 10 سانتیمتر از آخور قرار می گیرد. علف خور ممکن است از چوب ویا فلز تهیه و ساخته شود جداول زیر ابعاد مربوط به کف و دیوار آغل و نیز اندازه های مربوط به علف خور و آخور را نشان می دهد:

 

 

 

 

 

 

در شرایط سنتی گوسفند داری در ایران برای ساختن آخورهای ثابت لز مصالح ساختمانی مانند خشت، آجر، سیمان، بلوکهای سیمانی و چوب یا الوار می توان استفاده کرد. اما نکاتی را که در زیر شرح می دهیم حتماً باید در ساختمان و چگونگی استفاده از آنها رعایت نمود:

اول- ارتفاع لبه بیرونی آخورهای یک طرفی باید از لبه داخلی بیشتر باشد تا مواد غذایی کمتر به بیرون آخور ریخته وتلف شود. معمولاً کوسفند با حرکات سر مواد غذایی را از درون آخور به عقب وجلو پرتاب می کند و در صورتی که ارتفاع لبه های داخلی و بیرونی آخور یکسان باشد، بخش مهمی از غذا تلف می شود. ارتفاع آخور های سنتی بر حسب سن وجثه گوسفند متفاوت و بین 20 تا 50 سانتیمتر و ارتفاع مناسب 45 سانتیمتر می باشد.

دوم- پهنای داخلی آخور باید حداکثر از 25 سانتیمتر کمتر نباشد. در غیر این صورت، لبه آخور گلوی گوسفند را می گیرد و حیوان نخواهد توانست به راحتی از داخل آخور تغذیه و یا همه مواد موجود در آخور را به اصطلاح پاک کند. سطح لبه آخور را نیز باید حتی الامکان بشکل قوس و بدون زاویه ساخت.

سوم- در جلوی لبه داخلی آخور حتماً باید تیرهای چوبی یا لوله های فلزی به فواصل مناسب کوبده شود و روی آن دست کم یک ردیف نرده افقی موازی بالبه داخلی غلف خور نسب گردد تاگوسفندان نتوانند داخل آخور شوند و علوفه را آلوده سازند. فاصله اولین نرده افقی با لبه علف خور بسته به انواع گوسفندان شاخدار و بی شاخ نیز باید به اندازه ای باشد که حیوان فقط بتواند از زیر آن سر خود را داخل آخور کند و غذا بخورد. در مواردی که آخورها دوطرفی است فقط یک ردیف میله و یا تیر چوبی افقی کمی بالاتر از آخور تعبیه می نمایند تاگوسفندان نتوانند داخل آخور شوند.

چهارم- لبه های داخلی وکف آخورهایی را که به کمک مصالحی مثل خشت وگل میسازند حتی الامکان باید توسط یک لایه سیمان نیز پوشانید تا به راحتی بتوان آن را تمیز وضدعفونی کرد.

پنجم- در بسیاری لز فعالیت های گوسفندداری، انواع علف خورها و آخورهای متحرک باید در دسترس باشد تا هرگاه بخواهند گوسفندان را در بهاربند و یا در هوای آزاد خوراک دهند، ارائه علوفه و غذاهای فشرده به حیوان میسر گردد. غذاخوری های متحرک را نیز می توان به گونه ای نیز تعبیه کرد که هم آخور و هم علف خور باشد. بعلاوه غذاهای فشرده ویا پودر نمک و آرد استخوان را می توان درآخورهای مخصوص و کوچک و سرپوشیده ای ریخت تا در هنگام باران و باد، مواد مزبور همچنان در محل باقی بماند و موجبات فساد آنها فراهم نگردد.

ح- وسایل شست و شو: جایگاه بهتر است لوله کشی آب داشته باشد و در داخل آن یک دستشویی سیمانی یا چینی مجهز به شیر آب سرد و درصورت امکان شیر آب گرم تعبیه شود.

درصورتی که نتوان وسایل فوق را تعبیه نمود بهتر است دست کم شیر آب سرد را کار گذاشت. ای شیر باید تقریباً یک متر از کف جایگاه فاصله داشته باشد و مجهز به سرپیچ وصل شونده به لوله لاستیکی باشد. بلندی لوله لاستیکی را باید تا حد ممکن به اندازه ای انتخاب کرد تا بتوان به کمک آن حدود مناسبی از داخل جایگاه را بخوبی شست و تمیز کرد. در کف جایگاه باید راهروهای باریکی را برای عبور آب نیز تعبیه نمود. کف جایگاه نیز باید به سمت راهروهای آب شیب داشته باشد تا بتوان آن را به آسانی شست و فاضلاب را بلافاصله از محل دور کرد.

ط- آبشخور: آبشخور یا جای آب خوری گوسفند ممکن است از مصالح ساختمانی و یا از آهن سفید ساخته شود. معمولاً در آغل و در کنار آخور، محلی را برای آب خوری گوسفند باید درنظر گرفت. برای این کار ممکن است محوطه کوچکی را با آجر و سیمان و با کف نیم استوانه در کنار آخور ساخت. کف آبشخور را باید با سیمان اندود تا کاملاً آب را نگهدارد و بعلاوه منفذی در آن تعبیه نمود تا در فواصل لازم بتوان آبشخور را خالی و شستشو و سپس از آب سالم و بهداشتی پر کرد.

انواع آبشخور را می توان از آهن سغید محکم نیز تهیه کرد. این نوع آبشخورها را ممکن است در کنار آخور و روی کف جایگاه قرار داد و یا توسط دو عدد حلقه آنها را به دیوار نزدیک آخور آویزان کرد. اینگونه آبشخورها بر خلاف آبشخور سیمانی متحرک هستند و میتوان بهدلخئاه آنها را از یک محوطه به محوطه دیگر انتقال داد.

در شرایط ایران که انواع آبشخور با استاده از مصالح محلی و به اشکال مختلف تهیه و مورد استفاده قرار میگیرد باید دقت کرد که محتوای آبشخور به مدت طولانی راکد نماند و در فواصل لازم آبشخور خالی و از آب سالم وبهداشتی پر شود. نکته دیگری که باید به آن توجه داشت تامین آب آشامیدنی گله است که بویژه مقدار آن برحسب فصل و شرایط آب وهوا متفاوت می باشد.

گوسفند در شرایط آب وهوایی خشک، تقریباً به 4 لیتر و در شایط آب وهوایی معتدله به1.5 لیتر آب در روز نیاز دارد. با این ترتیب برحسب اندازه گله، ظرفیت آبشخور را دقیقاً محاسبه و آب را به اندازه لازم تعبیه و فراهم ساخت. معمولاً برای هر 15 رأس گوسفند یک آبشخور به طول 45 سانتیمتر در نظر گرفته می شود.

در گوسفندداری های پیشرفته و به روش باز و بویژه در نقط سردسیر در کشورهای خارج از آبشخورهای برقی نیز استفاده می شود که بشکل خودکار آب را نیمه گرم نگه می دارد. در اینگونه موارد، یک آبشخور برقی، برای هر 15 رأس میش و یا هر 20 بره پرواری در نظر گرفته می شود.

علاوه بر آبشخورهای فوق از انواع دیگری مانند « آبشخور خودکار به کمک ظروف مرتبطه» و « آبشخور خودکار به کمک سیفون» نیز میتوان استفاده کرد. استفاده از انواع آبشخورها به محل مزرعه، نقشه مورد نظر دامدار و امکانات اقتصادی او بستگی دارد.

ظ- نور و تهویه آغل: نور و تهویه آغل به کمک پنجره ها تأمین می شود. در مناطق آفتابی بهتر است درب آغل روبه جنوب و پنجره های تهویه به طرف شمال باز شوند تا هم عمل تهویه بهتر صورت پذیرد و هم در فصل تابستان، گوسفند از حرارت زیاد آفتاب محفوذ بماند. اگرچه بعضی دامداران معتقدند که نور زیاد در آغل گوسفند مورد لزوم نیست اما باید توجه داشت که استفاده از نور آفتاب برای ضدعفونی و بهداشت جایگاه و نیز سلامت گوسفندان بسیار حیاتی و ضروری است. شدت نور باید آنقدر باشد که روزها نیاز به نور مصنوعی در داخل آغل نباشد. اما در صورت لزوم، برای تأمین نور مصنوعی از برق می توان استفاده کرد ویک لامپ 100 واتی برای هر 46 متر مربع کافی است.

معمولاً پنجره های دیوار جنوبی جایگاه در مجاور درب آغل بیشتر برای تابش نور آفتاب و پنجره های شمالی برای تهویه است. نسبت مساحت پنجره ها به کف جایگاه باید بین 0.05 تا 0.07 باشد. پنجره ها بهتر است بزرگ و نزدیک به سقف قرار گیرند و برای جلوگیری از ورود حشرات، بهتر است توری فلزی در جلوی پنجره ها و درب آغل تعبه و نسب شود.

برای تهویه جایگاه، علاوه بر پنجره ها میتوان از ونتیلاتور و یا دستگاه تهویه نیز استفاده کرد.

نیروی انتقال یا قدرت داخل و خارج کردن هوا در این نوع دستگاه ها، در فصل زمستان برای هر رأس میش حدود 6 متر مکعب و بای بره های پرواری 3 متر مکعب در دققه باید باشد. در فصل تابستان، چون به هوای بشتری نیاز است نیروی انتقال تهویه ها باید بیشتر باشد. بعلاوه باید سعی شود درب آغلباز بماند تا گوسفندان بتوانند از هوای آزاد استفاده کنند. به هر حال درتهویه جایگاه، دقت کافی بای مبذول داشت و توجه نمود که گوسفندان داخل آغل و بویژه بره ها هیچگاه در معرض جریان شدید هوا قرار نگیرند.

[masi eng 47044]

جایگاه باز

امروزه در بیشتر کشور های مترقی تحولات بسیاری از نظر احداث جایگاه گوسفند صورت گرفته است. در طول سالیان متمادی، موسسات تحقیقاتی و سازمان های ترویجی و بسیاری از واحد های دانشگاهی کوشش نموده اند تا با حداقل مخارج، ضمن رعایت اصول بهداشت و امور فنی، فعالیت های گوسفندداری را با استفاده از تعدادی تجهیزات باز و نیمه باز به شکلی اقتصادی و مقرون بصرفه انجام دهند. این تحولات در ساختمان جایگاه روزبروز افزایش یافته و اکنون انواع این تجهیزات به نام «جایگاه باز»، «جایگاه بسته» و «محوطه جکع آوری و اجرای عملیات فنی و بهداشتی روی گوسفند در فضای باز» مورد استفاده قرار میگیرد.

در روش سنتی گوسفندداری در ایران نیز انواعی از جایگاه باز به اشکال مختلفبکار می رود و استفاده از محوطه ای برای نگهداری گوسفندان و محصور ساختن آن با دسته ای از خارهای بیابان و یا بوته ها و یا تایه ای از علوفه ویا انواع حصارها (سنگ چین، خشت وگل وآجر) نمونه ای از پرورش گوسفند به روش باز میباشد.

این نوع جایگاه در بعضی از کشورها و بیشتر برای میش های داشتی اختصاص می یابد و مساحت لازم برای هر میش بالغ، حدود 1.0 تا 1.5 متر مربع است.

جایگاه نیمه باز

عبارت از یک ساختمان بسیار ساده است که دارای سه دیوار و یک سقف می باشد و یک طرف آن کانلاً باز است. این جایگاه رابا هر نوع مصالح ساختمانی می توان ساخت کف جایگاه را از نوع نرده ای و یا انواع دیگر میتوان ساخت. در صورتی که کف غیرنرده ای باشد، استفاده از بستر ضخیم و خشک و تهویه کافی در جایگاه لازم و ضروری خواهد بود.

در شرایط ایران، جایگاه نیمه باز را بر اساس دو محوطه مسقف و باز و بصورت زیر میتوان احداث نمود:

محوطه مسقف یا محل استراحت، سایبانی است که گوسفندان در هنگام استراحت و یا در موقع برخورد با شرایط نامساعد طبیعی از آن استفاده می کنند. تهویه کافی و بستر خشک در این نوع جایگاه از نظرتأمین سلامت و بهداشت گوسفند لازم و ضروری است. نظافت جایگاه از لحاظ خارج نمودن بستر و فضولات در سال یکی دو بار انجام می شود. برای احداث این نوع جایگاه چنانکه اشاره شد از هر نوع مصالح ساختمانی، بسته به شرایط محل، امکانات دامدار میتوان استفاده نمود. معمولاً جایگاه کم عرض و طویل بیشتر مورد نظر است چون از یک طرف، جریان آزاد هوا بیشتر وارد محوطه مسقف می شود و از سوئی دیگر،احداث جایگاه ارزانتر تام می شود.

برای پوشش کف محوطه مسقف می توان از آجرفرش و یا از سیمان و سنگ استفاده کرد. اما در مناطق مرطوب بهتر است پوشش بتونی بکار برد. در محوطه مسقف معمولاً برای هر رأس گوسفند 1.5 مترمربع فضا درنظر گرفته می شود. به عنوان مثال برای یک گله 100 رأسی 150 متر فضا لازم است. دیوارهای محوطه مسقف باید دست کم تا ارتفاع 1.20 متر با مصالح ساختمانی محکم بنا شود تا در برابر فشار بستر مقاومت کند و تجهیزات موجود در آن نیز به اطراف پراکنده نشود.

بعلاوه طرف باز محوطه مسقف باید در جهت مخالف و یا پشت به باد باشد و بنابر این بهتر است پیش از احداث این محوطه، به چگونگی جهت باد در تمام فصول سال توجه داشت. آخور وآبشخور گوسفند را میتوان در محوطه باز تعبیه کرد. زیرا گوسفندان برای تأمین غذا وآب خود، بیشتر در محوطه باز به سر می برند. این امر موجب کاهش آلودگی بستر با فضولات در محوطه مسقف و ممانعت از باتلاقی شدن آن نیز می شود. بعلاوه بستر نیز خشک می ماند و از نسبت مصرف مواد برای تهیه بستر کم می گردد.

باید توجه داشت که در شروع کار، به اندازه کافی بستر روی کف ریخته شود. نوع ومقدار بستر برحسب شرایط محی و امکانات دامدار متفاوت است. اما معمولاً در یک مزرعه نوبنیاد، دامدار از مصرف کلش و کاه به عنوان بستر استفاده می کند. درعین حال باید دانست که خاک اره و نظایر آن برای بستر گوسفند مناسب نیست زیرا این ممود در بین تارهای پشم جای میگیرد و ممکن است موجب ناراتی های پوستی در گوسفند شود. مقدار بستر درابتدا ممکن است حدود 20 سانتیمتر باشد و بتدریج اضافه شود اما در آغاز گرمای هوا باید فوراً بستر را جمع کرد.

برای سقف محوطه،ایرانیت و یا ورقه های فلزی (شیروانی) را می توان بکار برد. برای استفاده از نور بیشتر که کمک به سلامتی گوسفند و خشک نگهداشتن بستر می کند ممکن است پنجره های از جنس شیشه ویا پلاستیک در سقف های آجری و سفالی و غیره تعبیه نمود.

محوطه باز یا محل گردش گوسفندان باید به قدر کافی پهن و وسیع باشد. دراین محوطه معمولاً برای هر رأس گوسفند حدود 3 تا 4 مترمبع فضا درنظر گرفته می شود و بعنوان مثال برای یک گله 100 رأسی 300 تا 400 متر مربع فضا لازم است. به عبارت دیگر،با احتساب محوطه مسقف، چنین گله ای حدود 450 تا 550 متر مربع فضای جایگاه نیمه باز لازم دارد. کف محوطه باز بصورت ساده یا خاکی نیز در نظر گرفته می شود اما بهتر است از پوشش سیمانی و یا از سنگ فرش استفاده کرد. به هر حال باید توجه داشت هر نوع پوششی که بکار برده می شود به گونه ای باشد که سطح کف لغزنده نباشد.

در شرایط صنعتی و در بعضی کشورهای مترقی، برای صرفه جویی در وقت و هزینه، جهت جمع آوری و نگهداری گوسفندان از محوطه باز و حصاربندی برای پشم چینی و بعضی عملیات بهداشتی استفاده می شود.

محوطه جمع آوری و اجرای عملیات فنی و بهداشتی در فضای باز را در مجاور اطاق با سالن پشم چینی نیز میتوان تعبیه کرد.

علاوه بر حصاربندی بهاربند که قبلاً به آن اشاره شد، بسیاری از دامداران بویژه دامداران روستایی که فعالیت آنها بصورت تلفیقی از زراعت و دامداری است، مزارع و واحدهای گوسفندداری خود را بصورت محوطه های حصاربندی شده ترتیب میدهند. این نوع حصاربندی ها در بعضی نقاط ایران بویژه در مناطق گیلان و مازندران معمول است و در این مناطق، حصار را بهنام چپر می خوانند.

امروزه در بسیاری از کشورها استفاده از حصاربندی مزارع بواسطه دلایل مختلف اقتصادی است که مهمترین آنها عبارت است از: مشخص ساختن مرز مزرعه و یا چراگاه و یا حدود کلی واحد تولیدی، محافظت از نظر حیوانات مهجم، کاهش میزان حوادث حاصله از سرگردانی و یا گم شدن گوسفند و مصون ماندن از حوادث (در نقاطی که دامداری در کنار جاده است) و استفاده مستمر از زمین برای بهره برداری از محصولات زراعی و دامی (روش مخلوط کشت غلات و چرای دام).

برای حصاربندی از انواع مواد و مصالح میتوان استفاده کرد که متداول ترین آنها عبارت است از توری، نرده های آهنی یا چوبی، پرچین و چپر. باید توجه داشت که عمل حصاربندی به شکل اقتصادی انجام شود و برای این کار باید سعی نمود از مصالح ارزان قیمت که در نزدیکی های محل وجود دارد استفاده کرد که از نظر مخارج حمل نیز هزینه ای تحمیل نگردد. حصاربندی را می توان بطور دائم یا موقت انجام داد. اما هرگاه بعللی، دامدار بخواهد درآینده ای نزدک در واحد تولیدی خود تغییراتی بعمل آورد، بهتر است از حصار موقتی استفاده کند. بدیهی است برای تعویض حصارهای دائمی مبالغی به عنوان هزینه کار باید پرداخت شود.

در ضمن حصاربندی، برای محدطه و یا مزرعه های کوچکی کهخ در داخل واحد تولیدی ایجاد می شود باید درب هایی تعبیه کرد که نتنها ورود و خروج از آنها به اسانی انجام شود بلکه از نظر اقتصادی نیز مقرون بصرفه باشد. باید دانست که در بین محوطه های حصار بندی شده و یا در نقاط دیگر داخل واحد تولیدی، جاده ها و راهروهای لازم، تعبیه شود و باید دقت کرد که جاده ها و راهروها به اندازه کافی عریض باشد. در غیر این صورت، عبور وسایل نقلیه و بویژه ماشین های بزرگ وکامیونهای مخصوص حمل علوفه یا دام دچار اشکال شده و گوسفندان در موقع حرکت یا انتقال از یک محوطه به محوطه دیگر بواسطه تصادف با وسایل نقلیه و یا تماس با حصارها آسیب می بینندکه از نظر اقتصادی ممکن است دامدار را با خساراتی مواجه سازد.

در بعضی لز کشورهای مترقی و در روش جمع آوری و اجرای عملیات بهداشتی و فنی در فضای باز از نرده های فلزی و یا چوبی استفاده می شود. امروزه بیشتر از میله های فلزی به قطر 25.4 میلیمتر که با میله هایی به همین قطر عمودی جوش داده می شوند استفاده می گردد. میله هایی که بطور افقی نصب می شوند از پایین به بالا و نصب به یکدیگر به فواصل 127، 139، 152، 153 میلیمتر قرار می گیرند. فاصله اولین میله نیز از سطح زمین 127 میلیمتر می باشد. کمی فواصل میله های نزدیک به سطح زمین، بخاطر آن است که بره ها نتوانند از بین نرده هاخارج شوند. تعداد نرده های اقفی، بسته به شرایط اقتصادی و امکانات دامداری دارد. اما در هر صورت نباید از چهار ردیف کمتر باشد. دربعضی کشور ها نیز برای تهیه این نوع جایگاه از نرده های چوبی استفاده می شود و در این صورت فواصل نرده ها را از یکدیگر از پایین به بالا به ترتیب 150، 200 و 250 میلیمتر در نظر میگیرند. فاصله نخستین نرده از سطح زمین نیز 150 میلیمتر است. بعلاوه پایه نرده عمودی را تا عمق 450 میلیمتر در داخل زمین فرو میکنند و برای استحکام بیشتر، اطراف آن را با سیمان می پوشانند.

[masi eng 47044]

ضمائم جایگاه

درساختمان جایگاه های بسته و باز علاوه برقسمتهایی که ذکر شد، تجهیزات ویا اتاقهایی را نیز برای تعدادی از عملیات لازم باید در نظر گرفت. ازجمله ای عملیات عبارت است از: توزی دام، پشم چینی و بسته بندی پشم، ذخیره علوفه، توزین ونگهداری مواد کنسانتره یا غذاهای فشرده، محل تهیه غذای روزانه، نگهداری کود، نگهداری گوسفندان مریض، مبارزه با انگل های خارجی و احیاناً شیر دوشی گوسفندان. بعلاوه اتاقی برای کارگر یا مراقب گله و محلی به عنوان دفتر بمنظور نگهداری دارو و وسایل و اوراق پیشینه و رکورد گله نیز در کنار جایگاه باید درنظر گرفت. در احداث انبار و یا ساختمانهای چوبی قابل احتراق باید توجه بخصوص کرد و حتی المقدور این انبارها و ساختمانها را دورتر از ساختمانهای اصلی در واحد دامداری بنا ساخت در صورت عدم استفاده از چوب، انبارها و محل ذخیره خوراک و علوفه را باید نزدیک جایگاه احداث کرد و محل جمع آوری ونگهداری کود را دورتر به گونه ای باید ساخت که جزیان باد، عفونت احتمالی را از اطراف ساختمان دور کند.

اگرچه ساختمان ضمائم نامبرده بر حسب نوع و اندازه گله، شرایط محل، تعداد ضمائم مورد نظر، امکانات اقتصادی و سلیقه دامدار متفاوت است اما نقشه جایگاه وضمائم آن را باید با دقت زیاد طرح وتنظیم کرد و پس از تخمین جزئیات هزینه لازم، به احداث آنها اقدام منود.

در این بحث به دلیل اهمیت حفظ سلامت و تأمین تولیدات گوسفند، فقط به بررسی مشخصات و شرایط لازم برای ساختمان و لوازم مبارزه با انگل های خارجی میپردازیم:

ساختمان و لوازم مبارزه با انگل های خارجی

آلودگی گوسفند به انگل های خارجی و آسیب ها و زیانهایی که از این نظر به دامدار وارد می شود، یکی از مسائل مهمی است که باید به آن توجه ویژه نمود و با استفاده از تجهیزات گوناگون مانند حمام، پخش و دوش نسبت به مبارزه با این انگا ها اقدام کرد. در شرایط ایران بیشتر انگل های خارجی که در گوسفند ایجاد ناراحتی و آسیب میکنند از انواع کنه ها می باشند. کنه ها چه از راه مکیدن خون و چه از لحاظ انتقال بیماری های پیروپلاسموز و بابزیوز خساراتی را به گله های گوسفند وارد می سازند. باید دانست جربهای سارکوپتی و پسوروپتی و سایر انگل هایی هم که در زیر پوست مستقر می شوند مانند انگل های خارجی موجب ناراحتی گوسفند می گردند و با استفادده از حمام و تجهیزات دیگر می توان اینگونه انگل ها را نیز از بین برد.

الف- حمام: ساختمان حمام برحسب شرایط و امکانات محلی و برنامه های مورد نظر دامدار متفاوت است. حمام را ممکن است به شکل ثابت و از مصالح ساختمانی و یا بصورت متحرک و از چوب و یا فلز و یا مواد پلاستیکی تعبیه کرد. وسعت وظرفیت مام با تعداد گوسفندانی که باید حمام داده شوند بستگی دارد. در محلی که برای احداث حمام انتخاب می شود باید به اندازه کافی آب وجود داشته باشد.

در صورتی که بخواهند حمام را بمنظور استفاده گروهی از گوسفندان دریک منطقه تخصیص دهند، بهتر است آنرا نزدیک مراکز دامداری و یا در گذرگاه های روستایی (مسیر کوچ عشایر) بسازند تا راهپیمایی زیاد موجب خستگی حیوان نگردد.

در شرایط سنتی زمینی که برای احداث حمام درنظر می گیرند باید مسطح ودرضمن سخت و مقاوم باشد تا آب حمام به آسانی به اطراف نفوذ نکند. درنوع ساده، حمام بصورت گودالی است که یک طرف آن دارای شیب تند و طرف دیگر دارای شیب ملایم است. اصولاً ساختمان حمام از سه قسمت گذرگاه یا راهرو، حمام دارو یا حوضچه و استراحت گاه یا محل خشک شدن تشکیل شده است. در نقاطی که امکانپذیر است باید ترتیبی داد که گوسفند پیش از آنکه به حوضجه وارد شود از راهرویی به طول 3 تا 5 متر و به عمق 20 سانتیمتر که آن را با آب پر کرده اند عبور کند تا ضمن نظافت پا از آلودگی سریع حمام ممانعت شود. در نقاطی که به دلایلی احداث چنین راهرویی برای نظافت پا میسر نباشد کف آستانه یا مدخل حوضچه را بهتر است با قلوه سنگ مفروش نمایند. به هر حال راهرو باید به گونه ای تعبیه گردد که دستکم 20 سانتیمتر از حوضچه کوتاه تر باشد تا محتوای آن، داخل حوضجه را آلوده نسازد. ارتفاع حوضچه را معمولاً حدود 1.20 متر در نظر می گیرند. در مدخل حوضچه دیوارها را باید قدری بلندتر ساخت تا از جهش آب به محیط اطراف جلوگیری گردد و ضمناً گوسفند نیز نتواند از آن خارج شود. دیوارهای حوضچه را ممکن است از بتون مسلح و یا آجر وسیمان و یا پوشش سیمانی و یا از فلز ساخت که البته به شرایط محلی و امکانات بستگی دارد. کف حوضچه بای حدود 5 درصد به سمت فاضلاب شیب داشته باشد تا بتوان حوضچه را با آسانی شستشو و نظافت کرد. انتهای حوضچه یا قسمت خروجی آن را به شکل پله پله و دندانه دار ساخت تا گوسفند بتواند پای خود را روی سطحی که لغزنده نیست مستقر کند و به آسانی خارج شود.

استراحتگاه و محل خشک شدن گوسفند محوطه ای است که کف آن سیمانی و غیر قابل نفوذ می باشد بعلاوه استراحت گاه بای شیب ملایمی بطرف حوضچه داشته باشد تا آب هایی که از تن گوسفند پس از خروج از حوضچه به زمین ریخته می شود به درون حوضچه برگردد.

ب- پخش یا اسپری: ساختمانی مشابه حمام دارد با این تفاوت که بجای خوضچه محوطه ای را به شکل دایره یا مربع احداث می کنند و بوسیله پمپ های مخصوص محلولهای دارویی را از مخزن آن با فشار قابل قبول روی تمام بدن و سر و ضورت و پای گوسفند پخش می نمایند.با این ترتیب، محلول دارویی را که روی کف محوطه می ریزد، میتوان به کمک لوله کشی دوباره به مخزن اولیه باز گردانید.

پ- دوش: در این روش محوطه ای احداث شده است که گوسفندان بطور جداگانه وارد آن می شوند و محلول دارویی بوسیله دوش که در سقف محوطه نصب شده روی بدن آنها پاشیده می شود. برای این منظور، از انواع دوشهای دستی نیز می توان استفاده کرد.

 

 

 

 

وحید راد