دستورالعمل توليد نهال موز

[masi eng 47044]

[masi eng 47044]

موز از مهمترين و با ارزش ترين منابع غذايي مردم دنياست و بطور غالب دركشورهايي كه در اقليم گرمسيري و نيمه گرمسيري قرار دارند كشت مي شود.

موز گياهي است از خانواده Musaceae و جنس Musa ، تك لپه ، چندساله علفي با جثه بزرگ، پايه مادري داراي يك انشعاب از ساقه زيرزميني به نام ريزوم ( كورم ) است ، گياه داراي ساقه كاذب راست بوده كه از بهم پيچيدگي قاعده برگ ها بوجود مي آيد و سيستم انتهايي در مركز ساقه كاذب نزديك سطح خاك قرار گرفته كه اطراف آن را پريمورديوم هاي برگ فرا گرفته است. هر پريموريوم بطرف بالا رشد كرده و از قاعده به دمبرگ و پهنك تمايز مي يابد عموماً در مرحله گلدهي 15-10 برگ فعال و در مرحله رسيدگي ميوه 10-5 برگ دارد كه تعداد برگها در شرايط محيطي خاص و بيماريها كم مي شود و پس از توليد گل و ميوه ، ساقه ميوه دهنده از سطح زمين بريده مي شود و يكي از پاجوش هاي گياه مادري ، جايگزين پايه مادري مي گردد

[masi eng 47044]

ژنتيك موز :

 

ارقام موز براساس ژنوم آنها كه از كدام گروه باشد و تعداد كروموزوم ( پلوئيدي ) از يكديگر تفكيك مي شوند. تعداد كروموزوم پايه x=11 مي باشد و داراي ژنوتيپ هاي دي – تري و تترا پلوئيد مي باشند كه 300-200 كلون موجود در دنيا را در بر مي گيرد و بيش از نصف آنها تري پلوئيد و بقيه ديپلوئيد و تتراپلوئيد هستند.

[masi eng 47044]

انواع موز :

 

 

موزهاي خوراكي ، موزهاي پختني ( Plantain ) ، موزهاي اليافي و موزهاي تزئيني

قسمت هاي مهم گياه موز شامل : ريشه ( Root ) ، ساقه هوايي ( Stem ) ، ساقه زيرزميني ( Rhizom ) ، گل آذين ( inflorescence) ، ميوه ( Fruit) ، پاجوش ( Sucker ) ، برگ (Leaf)‌ مي باشد.

در هر گل آذين موز 3 نوع گل مشاهده مي شود كه عبارتند از : گل ماده ، گل خنثي و گل نر

 

گل ماده :

در ابتداي خوشه از طرف تنه گياه موز ، گلهاي ماده كه تخمدان آنها تبديل به ميوه

مي شود مشاهده مي گردند. تعداد پنجه در اين قسمت از خوشه در حدود 16-6 عدد مي باشد و تعداد ميوه پس از تلقيح نسبت به انواع مختلف موز درحدود 200 دانه خواهد بود در اين قسمت از خوشه ، گل موز كامل است يعني داراي تخمدان و پرچم مي باشد.

 

گل خنثي :

اين گلها بعد از گلهاي ماده بطرف انتهاي خوشه قرار دارند كه تخمدان آنها تبديل به ميوه نمي شود و با براكته هايي كه همراه دارند خشك شده واز بين مي روند.

 

گل نر:

در قسمت آخر خوشه بعد از گلهاي خنثي شروع شده و تا انتهاي خوشه موز ادامه دارند ، داراي دانه گرده فعال مي باشند گلهاي نر تا موقع رسيدن كامل ميوه و از بين رفتن آنها به توليد و رشد خود ادامه مي دهند در اين دسته از گلها تخمدان و پرچم هر دو موجود هستند ولي پس از بوجود آمدن تخمدان رشد آن متوقف مي شود.

تخمدان در گل ماده موز داراي 3 كارپل مي باشد كه به وسيله جدارهايي از هم جدا شده اند. تشكيل ميوه بصورت پارتنوكارپيك ( بدون دخالت دانه گرده) است.

[masi eng 47044]

ارقام موز :

 

موزهاي خوراكي توسط سيموندزوشفرد ( 1955 ) و استووسيموندز (‌1987 ) در گروههاي ژنومي زير رده بندي مي شوند.

Aa (ديپلوئيد )

aaa ( تريپلوئيد )

aab ( تريپلوئيد )

ab ( ديپلوئيد )‌

abb ( تريپلوئيد )

abbb ( تتراپلوئيد )

 

1- گروه aaa ( تريپلوئيد ) : از اين گروه رقم گروس ميشل است كه تا سال 1950 بعنوان رقم عمده در بازار جهاني مورد استفاده بود . در سال 1960 به وسيله ارقام مقاوم به بيماري پانامائي جايگزين گرديد.

2- گروه كاونديش : اهميت زياد اين گروه براي صادرات و تنوع زياد ارقام مي باشد . ارتفاع 2 - 8/1 متر براي دووارف كاونديش امكان استفاده از امكانات و موقعيت مكاني را براي توليد محصول مناسب فراهم مي كند.

3- گروه aaaa : در اين گروه گياه حاصل از دو رگ گيري بين( ديپلوئيد ×تريپلوئيد ) بدست آمده است.

4- گروه ab : اين گروه اهميت تجاري ندارد

5- گروه aab : دو رگه هاي تريپلوئيد كه از هند منشاء گرفته اند و اشكال جهش يافته آن وجود دارد.

6- گروههاي aabb ، aaab و abbb كه تنها تتراپلوئيدهاي طبيعي هستند كه در طبيعت مورد بحث قرار نگرفته اند.

 

 

موزهاي محلي ايران:

براي رده بندي موزهاي محلي ايران مطالعه اي با روش ژنومي سيمونذر و شفرد كه اساس آن كاربرد صفات مرفولوژيكي بوده است انجام شده است و طي آن ارقام به قرار زير رده بندي گرديدند:

رقم هندي- رقم هاريچال – رقم سه گوش پاكستاني – رقم مينابي – رقم هزار – رقم فرد – گروههاي موز aab و abb

[masi eng 47044]

انتخاب محل كشت :

 

موز محصول مناطق حاره اي بوده و اصولاً‌ مناطق گرمسيري مرطوب جهت كشت و پرورش آن مساعد است ولي بعضي ارقام مانند رقم كاونديش پاكوتاه را مي توان در مناطق نيمه گرمسيري مرطوب با حداقل درجه حرارت 10 درجه سانتي گراد تا حداكثر 42 درجه سانتي گراد و با ميزان بارندگي سالانه حداقل 5/1 متر كشت نمود. نقطه صفر موز 11 درجه سانتي گراد و درجه حرارت مطلوب 27-24 درجه سانتي گراد است.

[masi eng 47044]

ازدياد موز :

 

 

نهال موز كه ميوه آن خوراكي است و فاقد هسته مي باشد از چند طريق تكثير مي گردد .

 

 

 

تكثير بوسيله ريزوم :

 

گياه موز داراي ساقه زيرزميني يا ريزوم است كه شكل تقريباً‌ گرد دارد . رشد زيادتر يك يا چند سلول آن توليد شبه ساقه وساقه هوايي مي نمايد در تكثير موز با ريزوم در زمان جدا كردن ريزوم جوان يا قسمتي از ريزوم پايه مادري اولاً‌ بايد بخش انتخاب شده بدون زخم خوردگي و زدگي بوده و حتماً يك يا چند نقطه نموي داشته باشد ثانياً محل برش يا مقطع محلي كه ريزوم جوانه از پايه مادري جدا مي شود بايد كاملاً‌ صاف باشد كه در غيراينصورت انواع ميكروبهاي قارچي و باكتريايي درداخل ريزوم نفوذ كرده باعث فساد و پوسيدن آن مي شود.

[masi eng 47044]

تكثير به وسيله پاجوش :

 

پاجوش در موز يك نوع شاخه فرعي است كه از ساقه زيرزميني بوته مادر منشعب شده و يك گياه كامل را به وجود مي آورد وقتي مي توان به جدا كردن پاجوش از پايه مادري مبادرت كرد كه ساقه هوايي در ميان شبه ساقه كاملاً‌ تشكيل شده و شروع به نمو كرده باشد اين امر حدود شش ماه بعد از پيدايش پاجوش انجام ميگيرد قبل از اين مدت نسوج ساقه زيرزميني پاجوش بسيار نرم و آبدار بوده و ذخيره موادغذايي آن به اندازه اي كم است كه احتمال ريشه دار شدن پاجوش بسيار ناچيز است .

[masi eng 47044]

تكثير از طريق كشت بافت :

 

از حدود سال 1985 كشت موز با استفاده از گياهان حاصل از كشت بافت بصورت تجارتي و به شكل متناوب و مرسوم مورد استفاده قرار گرفته است بيماريهاي ويروسي و باكتريايي امروزه موزهاي تجاري را با خطر انقراض مواجه كرده است بعلت تكثير غيرجنسي موز و عدم هتروزيگوت بودن ارقام و يكنواختي بيش از حد در ژنوم ارقام تجاري موز ، مقاومت گياهان كاسته شده و اين كاهش ادامه دارد. پاتوژنهاي ويروسي باعث كندي رشد شده و كاهش محصول دهي را به همراه دارد تا زمانيكه ويروسها به طور كامل متابوليسم ميزبان را از بين نبرده اند نمي توان آنها را از بدن ميزبان خارج كرد. مريستم ها فاقد ويروس مي باشند و بعلت رشد سريع و عدم تمايز يابي و فقدان آوند، ويروسها به مريستم نمي رسند.

 

 

براي كشت مريستم :

1- ابتدا ريزنمونه ها ( explant ) از ناحيه مريستمي ريزوم جدا مي گردد سپس نمونه ها در الكل 70٪ ضدعفوني سطحي مي گردند.

2- ريزنمونه ها در Hg Cl ضدعفوني مي گردند.

3- ريز نمونه ها با آ ب مقطر شستشو مي گردند.

4- ريزنمونه ها به محيط كشت مصنوعي در لوله هاي كشت انتقال مي يابند.

5- لوله هاي كشت شده در دماي 2 35 درجه سانتي گراد قرار مي گيرند.

6- پس از گذشت زمان مناسب شاخساره ها تشكيل مي گردند.

7- شاخه زايي در بازكشت هاي مجدد

8- ريشه دار كردن شاخه ها

9- گياهچه ريشه دار شده به گلدان انتقال داده مي شود

10- گياهان پس از سازگاري به مزرعه انتقال مي يابند.

11- گياهان بالغ توليد مي گردد.

براي كشت ، نهالها بايد سالم و پر رشد و برگ شمشيري و ايستاده بوده و به ارتفاع 55-44 سانتيمتر و سن 4-3 ماهه باشند . در زمان استفاده بايد سالم و عاري از آفات و امراض باشند.

[masi eng 47044]

مزاياي استفاده از گياه موز حاصل از كشت بافت :

 

مماس عملي زيادي در استفاده از توليدات كشت بافت موز وجود دارد كه بطوركامل هزينه بالاي سرمايه گذاري در ايجاد فن آوري را بعنوان جهش اصلي در توليد موز توجيه مي نمايد.

- توانايي تحويل سريع تعداد زيادي از گياهان بصورت بهداشتي و سالم به هر مقصدي .

- جايگزين كردن گياه بعد از كشت در مزرعه ، گياهان كشت بافتي موجود دركيسه ، گيرايي 100 درصد داشته و نياز به جايگزيني ندارند مگر در شرايطي كه بعد از كشت

واريته هايي باتغييرات ژنتيكي يافت شود.

- گياهان كشت بافتي شكل و اندازه يكنواخت داشته و به دليل رشد و گلدهي يكنواخت ،

مي توانند همه در يك دوره زماني كوتاه برداشت شوند كه امكان زمانبندي دقيق محصول دهي را فراهم مي نمايد.

- زودرسي و توليد محصول زياد در مقايسه با پاجوش هاي معمولي

- توليدات كشت بافتي از نظر عاري بودن از بيماريهاي ويروسي ، قارچي و باكتريايي ، تضمين شده و كشت آنها در زمين هاي عاري از آلودگي باعث كاهش كاربرد نماتدكشها و قارچ كشها مي شود.