اختلالات عروق خونى

[masi eng 47044]

دستگاه عروقى به جريان خون ريوى و جريان خون عمومى تقسيم مى‌شود. جريان خون ريوى خون را از قلب به ريه‌ها حمل مى‌کن و در آنجا خون اکسيژن‌دار مى‌شود. هم‌زمان قلب خون را به جريان خون عمومى تلمبه مى‌کند و به بقيهٔ قسمت‌هاى بدن خون مى‌رساند.

[masi eng 47044]

[h=3]کبودى دست‌ها و پاها (آکروسيانوز)[/h] اين عارضه نسبتاً شايع است و به‌ويژه در زنان بروز مى‌کند. در اين عارضه دست‌ها و پاها گاهى کبود (سيانوز) به‌نظر مى‌رسد و پاها سرد و عرق کرده مى‌شود. علت آن انقباض شريان‌هاى کوچکى است که دست‌ها و پاها را مشروع مى‌مکنند. اين عارضه با تصلب شرائين همراه نيست. کبودى (سيانوز) معمولاً در اثر مواجهه با سرما بدتر مى‌شود.

[h=3]درمان[/h] هيچ درمانى نياز نيست. خوددارى از مواجهه با هواى سرد به جلوگيرى از انقباض کمک مى‌کند.

[masi eng 47044]

[h=3]پديده رينود (Raynaud)[/h] اين يک عارضهٔ ناگوار است که در آن پاسخ عروق خونى به محرک سرمائى شديداً افزايش مى‌يابد و در نتيجه مواجهه با هواى سرد، لمس يک تکه يخ، يا حتى قدم زدن در يک اتاق با تهويهٔ مطبوع مى‌تواند منجر به واکنش انقباضى عروق شود. انگشتان دست‌ها و پاها ناگهان سفيد و سپس کبود مى‌‌شوند و هنگام لمس سرد هستند. کرختى و گزگز کردن اغلب پديد مى‌آيد. هنگامى که حمله فروکش مى‌کند انگشتان برافروخته مى‌‌شوند و ممکن است دچار گزگز و درد شوند. در برخى موارد عصبانيت و شرايط اضطراب‌آور ممکن است اين واکنش را برانگيزد.

 

حملات رينود در خانم‌ها بسيار شايع‌تر است و معمولاً بين ۱۵ تا ۴۰ سالگى بروز مى‌کند. اين پديده معمولاً در آقايان ديرتر شروع مى‌شود. علت آن نامعلوم است ولى تصور مى‌شود که واکنش موضعى در شريان‌هاى محيطى در بروز آن بيشتر دخيل باشد تا يک واکنش اعصاب خودکار سمپاتيک پديدهٔ رينود همچنين ممکن است در افرادى که از سردرد ميگرنى رنج مى‌برند شايع‌تر باشد.

 

يک‌نوع شديد و خاص پديده ربنود به رينود ثانويه معروف است که در آن بيمارى‌هاى زمينه‌اى مثل لوپوس اريتماتوزسيستيک، اسکلرودرمى (که باعث ايجاد بافت همبند رشته‌اى در پوست و احشاء داخلى مى‌شود)، بيمارى تيروئيد و التهاب مفصل روماتوئيد ممکن است مسئول بروز واکنش غيرعادى عروق باشند. داروهائى مثل نيکوتين، آلکالوئيدهاى ارگوت، و مسدودکننده‌هاى گيرنده‌هاى بتا (مثل پروپرانولول) ممکن است رينود ثانويه را برانگيزد.

[h=3]درمان[/h] تشخيص پديدهٔ رينود معمولاً از روى سابقهٔ بيمار داده مى‌شود. درخواست از بيماران براى فرو بردن دست‌ها در آب سرد اغلب مى‌تواند باعث بروز اين پديده و مشاهدهٔ رنگ‌هاى مخصوص سفيد، کبود و قرمز به‌ترتيب در پوست آنها شود. تدابير درمانى در پديدهٔ رينود در درجه اول پيشگيرانه است و عبارتند از: پوشيدن لباس مناسب در هواى سرد براى پيشگيرى از سرما، استفاده از دستکش هنگام برداشتن اجسام سرد، پرهيز از خنک کردن زياد هوا، پوشيدن دستکش و جوراب هنگام خواب، استفاده از فنجان‌هاى عايق براى نوشيدنى‌هاى سرد و غيره.

 

برخى تدابير درمانى ديگر نيز وجود دارد که ممکن است در مورد آنها از پزشک خود سؤال کنيد. روش‌هاى زيست بازتابى موفقيت‌هائى در آموزش بيماران براى مهار ارادى درجه حرارت انگشتان دست‌ها و پاها داشته است. برخى افراد با استفاده از روشى که توسط پزشکى در ورمونت (Vermont)، توصيف شده است، قادر به توقف حملهٔ رينود هستند. در اين روش بازوها براى چند دقيقه و به‌طور مکرر و با سرعت ۳۶۰ درجه گردانده مى‌شوند تا خون با استفاده از نيروى گريز از مرکز به انگشتان جريان يابد. در موارد شديد مسدودکننده‌هاى مجارى کلسيم مثل نيفديپين (Nifedipine)، ممکن است براى انبساط عروق خونى تجويز شوند. سايرين با استفاده از پرازوسين (Prazosin)، که با هورمون‌هاى منقبض‌کنندهٔ طبيعى مقابله مى‌کند تسکين يافته‌اند.

[masi eng 47044]

[h=3]انسداد حاد شريانى[/h] انسداد ناگهانى يکى از شريان‌هاى بازو يا پا باعث شروع ناگهانى درد و سردى دست و پا و کرختى و رنگ پريدگى مى‌شود. علت اين انسداد حاد ممکن است يک لختهٔ خونى که از بطن چپ کنده شده و در ک شريان دوردست جايگزين شده است. (ايجاد آمبولى را در مبحث اختلالات خونى مشاهده کنيد). يک گشادى غيرعادى و موضعى شريانى (آنوريسم)، يا يک ترومبوز (لختهٔ خون) حاد باشد. همهٔ اين موارد دلالت بر يک فوريت حاد پزشکى دارند. براى درمان آمبولى ريه به مبحث اختلالات دستگاه لنفاوى و خونى مراجعه کنيد.

[masi eng 47044]

[h=3]زخم بستر[/h] بيمارانى که براى مدت طولانى در بستر مى‌مانند در اثر کاهش جريان خون در نقاط تحت فشار ممکن است روى استخوان لگن و پاشنهٔ پاى آنها زخم‌هائى ايجاد شود. بيماران سالخورده‌تر با نارسائى عروقى به‌ويژه مستعد اين زخم‌هائى بستر هستند. حرکت دادن مکرر بيمارانى که مجبور به استراحت در بستر هستند، استفاده از بالش‌ها، پوست گوسفند، و ساير زيراندازهاى فشارگير که وزن بدن را در يک سطح وسيع‌تر بخش مى‌کنند و پاکيزه و خشک نگه داشتن بيمار مى‌تواند به ميزان قابل توجهى از اين عارضه پيشگيرى کند. در صورت بروز زخم بستر فوراً با پزشک تماس بگيريد تا اقدامات درمانى ويژه و آنتى‌بيوتيک را براى بيمار شروع کند و مراقبت‌هاى معمول در بستر را يادآورى نمايد.

[masi eng 47044]

[h=3]التهاب وريدى و ترومبوز (ترومبوفلبيت)[/h] فلبيت التهاب وريد است و معمولاً در اثر صدمه يا عفونت ايجاد مى‌شود. سپس لخته‌هاى خونى (ترومبوس) روى ديوارهٔ ملتهب عروق خونى تشکيل مى‌شوند. التهاب وريدى و ترمبوز در وريدهاى سطحى پا شايع‌تر است و اغلب در افرادى که وريدهاى واريسى دارند بروز مى‌کند. ناحيهٔ اطراف وريد ملتهب حساس، گرم و قرمز مى‌شود. وريد معمولاً مانند يک طناب سفت در طول رگ حس مى‌شود.

[h=3]درمان[/h] بايد به پزشک مراجعه کنيد. او قادر است التهاب وريدى و ترومبوز را از عارضهٔ مهم‌تر ترومبوز وريدى عمقى تشخيص دهد. اگر التهاب وريدى و ترومبوز سطحى ثابت شد ممکن است آسپيرين و ايبوپروفن براى تسکين ناراحتى تجويز شود. استفاده از کمپرس گرم روى وريد مبتلا نيز ممکن است باعث تسکين شود. اگر خارش بروز کرد يکى از فرآورده‌هاى اکسيد روى (Zinc oxcid)، را به‌کار بريد. تب ممکن است نشانهٔ وجود عفونت باشد، در اين صورت بايد به پزشک مراجعه کنيد تا در مورد مناسب بودن مصرف آنتى‌بيوتيک تصميم‌گيرى کند. اکثر موارد التهاب وريدى و ترومبوز سطحى ظرف حدود يک هفته بهبود مى‌يابد.

[masi eng 47044]

[h=3]قانقاريا[/h] قانقاريا به زبان ساده مرگ بافتى است. اين عارضه مى‌تواند در هر جا بروز کند ولى در دست و پا به‌دليل کاهش يا فقدان جريان خون شايع‌تر است. قانقاريا با سياه و جدا شدن پوست مشخص مى‌شود و مى‌تواند به‌صورت خشک يا مرطوب باشد. قانقارياى مرطوب در اثر عفونت ايجاد مى‌شود در حالى‌که در قانقارياى خشک عفونتى وجود ندارد. قانقاريا علل متعددى دارد. شايع‌ترين آنها بيمارى قند و تصلب شرائين است که هر دو باعث تنگى پيشروندهٔ شريان‌هاى کوچک مى‌شوند تا حدى که حفظ سلامت بافت زنده مقدور نمى‌باشد. يخ‌زدگى شايع‌ترين علت قانقاريا در اثر حادثه است (به مبحث يخ‌زدگى مراجعه کنيد). ساير علل شامل بيمارى برگر (Buerger)، که در اثر التهاب شريان‌هاى کوچک منجر به ترومبوز (لختهٔ خون) و قانقاريا مى‌شود و بيمارى رينود است (به مبحث پديدهٔ رينود مراجعه کنيد).

 

قانقارياى مرطوب معمولاً در اثر عفونت با باکترى کلستريديوم (Clostridium)، که بدون هوا رشد مى‌کند و سمومى ترشح مى‌نمايد که باعث انهدام بافتى مى‌گردد، ايجاد مى‌شود. اين باکترى‌ها گاز نيز توليد مى‌کنند و باعث قانقارياى گازى مى‌شود.

[h=3]علائم[/h] هنگامى که قانقارياى خشک در پاى فردى که جريان ضعيفى دارد ايجاد مى‌شود، پا ممکن است در آغاز سرد و کرخت شود. سپس درد مبهمى بروز مى‌کند که با پياده‌روى افزايش مى‌يابد. نشانه‌هاى هشداردهندهٔ واضح عبارتند از: رنگ‌پريدگي، سردى و درد در يک پا هر دو پا. اگر قانقارياى مرطوب ايجاد شود، ناحيهٔ عفونى شده به‌سرعت تغيير رنگ مى‌دهد و بوى نامطلوبى مى‌گيرد.

[h=3]درمان[/h] هر نوع قانقارياى واضح با قطع عضو از محلى که جريان خون کافى براى ترميم زخم وجود داشته باشد، درمان مى‌شود. در درمان قانقارياى مرطوب تلفيقى از آنتى‌بيوتيک و سرم ضد سم نيز براى مقابله با سموم باکترى به‌کار مى‌رود. در برخى موارد بيمار در يک محفظهٔ پرفشار قرار داده مى‌شود. اين محفظه بزرگ با اکسيژن تحت فشار پر شده است به‌طورى که اکسيژن با فشار وارد بافت‌هاى مرده مى‌شود. کلستريديوم‌ها در حضور اکسيژن قادر به ادامهٔ زندگى نيستند.

[masi eng 47044]

[h=3]وريدهاى واريسى[/h] وريدهاى واريسى وريدهاى سطحى‌اى هستند که پيچ در پيچ و گشاد شده و باعث برآمدگى و تغيير رنگ مى‌شوند و اغلب در پاها قابل رؤيت هستند. علت آن فقدان يا آسيب دريچه‌هاى داخل وريدى است. اين دريچه‌ها چين‌خوردگى نازک پوشش داخلى وريدها است که براى جلوگيرى از پس زدن خون و احتقان بسته مى‌شوند. وريدهاى واريسى در پا تمايل به شيوع خانوادگى دارند و در خانم‌ها ۴ برابر شايع‌تر هستند. سن نيز تا حدودى مؤثر است زيرا اين عارضه معمولاً بعد از ۴۰ سالگى بروز مى‌کند.

 

سه نوع وريد در پا وجود دارد: وريدهاى سطحى که نزديک پوست هستند، وريدهاى عمقى که در عمق و بين عضلات پا قرار دارند، و وريدهاى سوراخ‌کننده که دو نوع قبلى را به هم متصل مى‌کنند. قلب قادر به تلمبه کردن خون وريدى برخلاف جاذبهٔ زمن از پاها به قلب نيست. در عوض خون محيطى توسط فعاليت عضلانى که خون را بالاتر و بالاتر مى‌راند تا به قلب برسد، تلمبه مى‌شود. دريچه‌هاى وريدى از پس زدن خون جلوگيرى مى‌کنند. با وجود اين اگر دريچه‌ها به‌علت فقدان مادرزادي، صدمه در اثر لخته‌هاى خونى قبلي، يا اتساع ناشى از ايستادن طولانى نارسا شوند، عمل تلمبه کردن مختل مى‌گردد و وريدهاى سطحى که ديوارهٔ نازک و شکننده‌اى دارند کشيده مى‌شوند و تغيير شکل مى‌دهند و نماى مشخص طناب مانند وريدهاى واريسى را به‌خود مى‌گيرند. هنگامى‌که وريدهاى واريسى به‌علل مشابه در مقعد ظاهر شوند، بواسير (هموروئيد) خوانده مى‌شوند. وريدهاى واريسى هنگام حاملگى در مهبل نيز پديد مى‌آيند.

[h=3]علائم[/h] زودرس‌ترين نشانه‌هاى وريدهاى واريسى بروز وريدهاى متسع، پيچ‌درپيچ و ارغوانى رنگ است که هنگام ايستادن در قسمت تحتانى پا ظاهر مى‌شود. دسته‌هاى کوچک وريدهاى باريک آبى و قرمز با وريدهاى واريسى همراه هستند که به آنها نماهاى عنکبوتى گفته مى‌شود. گاهى وريدهاى واريسى تنها در يک پا ظاهر مى‌شوند. اغلب علائمى وجود ندارند. شما ممکن است بعد از پياده‌روى يا ايستادن طولانى احساس پُرى و درد کنيد. پاها ممکن است متورم شوند. خارش شايع است و انقباض عضلات پا در شب ممکن است خواب را مختل کند. بسيارى از خانم‌ها هنگام قاعدگى ناراحتى بيشترى دراند. اگر اين عارضه شديد باشد، پوست ممکن است دچار تغيير رنگ شود و زخم‌هاى پوستى ايجاد گردد (التهاب پوست ناشى از توقف جريان را در مبحث التهاب پوستى حلقوى مشاهده کنيد) نيز نسبتاً شايع است.

[h=3]درمان[/h] موارد خفيف وريدهاى واريسى نيازى به درمان ندارد. شما مى‌توانيد با نشستن علائم را کاهش دهيد با بلند کردن پاها به تخليهٔ وريدى کمک کنيد. سعى کنيد از ايستادن طولانى بپرهيزيد و چهارزانو يا با پاهاى آويزان شده ننشينيد. زياد ورزش کنيد تا عضلات پاى شما خون را تلمبه کنند و از تجمع آن جلوگيرى کنند. از به‌کار بردن لباس تنگ، کش جوراب، کمربند و جوراب شلوارى بپرهيزيد. کاهش وزن اضافى نيز به تأخير در بروز وريدهاى واريسى کمک مى‌کند. در مورد جوراب‌هاى فشارنده تدريجى از پزشک نظرخواهى کنيد. اينها جوراب‌هاى قابل ارتجاعى هستند که محکم به مچ مى‌چسبند و فشار آنها به‌تدريج در قسمت‌هاى بالاتر پا کم مى‌شود. سعى نکنيد بدون دستور عمل، خودتان از جوراب‌هاى و نوارهاى کشى قابل ارتجاع استفاده کنيد.

 

در موارد علامت‌دار که درد، تورم، و محدوديت فعاليت وجود دارد و يا وريدهاى واريسى از نظر زيبائى ناخوشايند هستند، پزشک به احتمال زياد عمل جراحى را توصيه مى‌کند. در اين عمل وريدهاى بزرگ پا بيرون آورده شده و وريدهاى کوچک سوراخ‌کننده بسته مى‌شوند. روش درمانى ديگر تزريق مواد ايجادکننده تصلب است که در اثر آن وريدها بسته مى‌شوند. بعد از اين دو نوع درمان جريان خون طبيعى از طريق وريدهاى اطراف برقرار مى‌شود. اگر وريدهاى واريسى بعد از عمل جراحى عود کنند، معمولاً با روش تزريق درمان مى‌شوند.

[masi eng 47044]

ترمبوز وريدى عمقى

 

هنگامى‌که لخته در يکى از وريدهاى عمقى پا يا بازو تشکيل شود وضعيت بسيار وخيم‌تر از التهاب وريد و ترومبوز سطحى است. زيرا امکان کنده شدن لخته و ايجاد آمبولي٭ که ممکن است به عروق خونى ريه منتقل شود، وجود دارد (به مطالب تحت عنوان آمبولى ريه مراجعه کنيد).

 

٭ لخته کنده شده يا هر توده‌اى که داخل جريان خون شود و رگ‌هاى کوچکتر دوردست را مسدود کند آمبولى خوانده مى‌شود -م.

 

دو پديده، خطر ايجاد ترومبوز وريدى عمقى را افزايش مى‌دهند: کندى جريان خون وريدى و افزايش انعقادپذيري. کندى جريان خون به‌ويژه در افرادى که بعد از آسيب يا جراحى مجبور به استراحت در بستر هستند شايع است. نارسائى قلب جريان خون را کند مى‌کند. در حاملگى نيز با وارد شدن فشار به وريدهاى لگنى که خون پاها را دريافت مى‌کنند اين حالت ايجاد مى‌شود. چاقي، اين ديو قديمى نيز فرا را به ترومبوز وريدى عمقى مستعد مى‌کند. افزايش انعقادپذيرى در افرادى که مقادير زيادى از استروژن‌ها را در داروهاى ضد حاملگى مصرف مى‌کنند (به مبحث قرص‌هاى پيشگيرى از حاملگى مراجعه کنيد) و قربانيان سرطان، بيماران کليوي، و مبتلايان به بيمارى‌هاى خونى خاص مثل پلى‌سيتمى حقيقى (به مبحث پلى‌سيتمى حقيقى مراجعه کنيد) پديد مى‌آيد.

علائم

 

ترومبوز وريدى عمقى ممکن است تا بروز درد ناگهانى قفسهٔ سينه در اثر آمبولى ريه علامتى نداشته باشد. با وجود اين به‌طور شايع قرمزي، درد، و تورم در پا و بازوى مبتلا نشان‌دهندهٔ وجود ترومبوز است. برجسته شدن وريدهاى سطحى و تغيير رنگ پوست و کبودى ممکن است ايجاد شود. درد معمولاً با ايستادن و راه رفتن ظاهر مى‌شود و با دراز کشيدن برطرف مى‌گردد. تشخيص درد ناشى از التهاب وريدى و ترومبوز از درد عضلانى اغلب مشکل است.

 

اگر تصور مى‌کنيد به ترومبوز وريدى عمقى مبتلا شده‌ايد فوراً به پزشک مراجعه کنيد تشخيص معمولاً با تصويرنگارى دوگانه با امواج ماوراء صوت (اولتراسوند دوبله) اثبات مى‌شود که در آن امواج صوتى با بسامد زياد از پا عبور داده مى‌شود تا وجود لخته و کاهش جريان خون ناشى از آن را مشخص کند. در برخى موارد پرتونگارى از وريد (ونوگرافي) تزريق ماده حاجب به‌داخل وريدها و پرتونگارى براى مشخص کردن لخته خونى داخل مجراء آن انجام مى‌شود.

درمان

هدف اصلى درمان ترومبوز وريدى عمقى جلوگيرى از آمبولى ريه است. پزشک به احتمال زياد شما را در بيمارستان بسترى مى‌کند و دستور استراحت در بستر مى‌دهد و براى پيشگيرى از تشکيل لختهٔ بيشتر داروهاى ضد انعقادى مثل هپارين تجويز مى‌کند. براى تسکين درد مسکن داده مى‌شود. بعد از ترخيص از بيمارستان به احتمال زياد براى شما داروهاى ضد انعقاد خوراکى مثل کومادين تجويز و پوشيدن جوراب‌هاى قابل ارتجاع را به شما توصيه خواهد کرد. اکثر لخته‌هاى وريدى خودبه‌خود حل خواهند شد.

پيشگيرى

اگر زمين‌گير شده‌ايد پزشک ممکن است براى شما جوراب‌هاى قابل ارتجاع تجويز کند. شما براى تکان دادن انگشتان پا و مچ پا و خم کردن مکرر زانوها به‌منظور برقرارى جريان خون در پاها، ترغيب خواهيد شد. به‌طور دوره‌اى نفس عميق بکشيد زيرا فشار منفى در قفسهٔ نيز به جلو راندن خون به‌طرف بالا و قلب کمک مى‌کند. در برخى موارد پزشک ساق‌بندى‌هاى بادى پلاستيکى را که دور پا بسته مى‌شود و به کمک دستگاه باد آن پر و خالى مى‌گردد و خون را از پاها به بالا تلمبه مى‌کند، توصيه مى‌نمايد. پزشک همچنين به محض اينکه وضعيت شما اجازه دهد، براى بهبود جريان خون، دستور بلند شدن از جا و قدم زدن خواهد داد.

[masi eng 47044]

[h=3]آمبولى ريه[/h] آمبولى ريه هنگامى بروز مى‌کند که يک لختهٔ خونى از يکى از وريدهاى عمقى پاکنده شود و به قلب انتقال يابد و از آنجا به شريان ريوى برود و در يکى از شريان‌هاى کوچک ريه که قادر به عبور از آن نيست گير کند. در اينجا لخته جريان خون ريوى را مسدود مى‌کند و باعث جلوگيرى از اکسيژن‌دار شدن خون مى‌شود. اگر لخته خيلى بزرگ باشد، نتيجه مى‌تواند مصيبت‌بار باشد. در واقع ۳۰ درصد مبتلايان به آمبولى ريه در اثر اين عارضه مى‌ميرند. افرادى که در خطر آمبولى ريه قرار دارند همان کسانى هستند که در خطر ترومبوز وريدى عمقى مى‌باشند.

[h=3]علائم[/h] آمبولى کوچک ريه هيچ علامتى ايجاد نمى‌کند. آمبولى‌هاى بزرگتر ممکن است به‌قدرى اکسيژن‌رسانى به خون در ريه را مختل کنند که باعث تنگى نفس، سرگيجه، بى‌حالي، درد قفسهٔ سينه گاهى کبودى دور دهان يا سرفهٔ همراه با خلط خوني، شوند. آمبولى وسيع ريه مى‌تواند ظرف چند دقيقه باعث از پا افتادن و مرگ شود.

[h=3]تشخيص[/h] آمبولى ريه با تصويرنگارى توسط مواد راديواکتيو که فقدان جريان خون در ناحيه‌اى از ريه را نشان مى‌دهد و با پرتونگارى از عروق ريوى که در آن مادهٔ حاجب داخل قلب تزريق مى‌شود و پرتونگارى براى مشخص کردن لختهٔ داخل عروق خونى ريه انجام مى‌گردد، تشخيص داده مى‌شود.

[h=3]درمان[/h] اگر آمبولى ريه به‌قدر کافى زود تشخيص داده شود، گاهى مى‌توان توسط آنزيم‌هائى مثل استرپتوکيناز، اروکيناز و فعال‌کنندهٔ پلاسمينوژن بافتي، لخته را حل کرد. پزشک به احتمال زياد براى پيشگيرى از ايجاد لخته‌هاى خونى جديد داروهاى ضد انعقادى را نيز تجويز خواهد کرد. در موارد شديد مى‌توان توسط لوله‌هاى مخصوص صافى‌‌هائى داخل وريد بزرگ-وريد اجوف - تعبيه کرد تا آمبولى‌ها را قبل از رسيدن به قلب و ريه به دام اندازد.

[h=3]پيشگيرى[/h] پيشگيرى از آمبولى ريه توسط همان اقداماتى که براى پيشگيرى از ترومبوز وريدى عمقى انجام مى‌شود، حاصل مى‌گردد.