كاركرد برات

[Gandom.E 17805]

برات وسیله پرداخت در زمان آینده است؛ یعنی بدهکار در مقابل طلبکار با صدور برات، تعهد می‌کند که در زمان معینی، مبلغ مندرج در آن را شخص ثالثی، به طلبکار یا هر کس دیگری که دارنده برات باشد بپردازد. اینجاست که تفاوت برات با چک مشخص می‌شود چون چک وسیله پرداخت حال است؛ اما برات وسیله پرداخت در زمان آینده.

 

البته امروز مردم از چک هم برای پرداخت در زمان آینده استفاده می‌کنند که متاسفانه قانونگذار نیز از این موضوع حمایت کرده و امکان چنین کاری را تقویت کرده است، همین‌جا باید پیشنهاد کرد که چک و برات هر کدام به کارکرد اصلی خود برگردند و توجه ویژه به چک در مقایسه با سایر اسناد تجاری کمتر شود.

 

به کسی که باید وجه برات را در سررسید بپردازد، محال‌علیه می‌گویند و کسی که مبلغ برات باید به او پرداخت شود، دارنده نام دارد. ممکن است صادرکننده برات و دارنده آن یک نفر باشند؛ مثلا (الف) براتی صادر کند که در سررسید معین، شخص (ب) مبلغ آن را به خود (الف) بپردازد. ممکن است که پرداخت در سررسید به شخص دیگری مثلا (ج) باشد.

 

برات استفاده‌های مختلفی دارد و در همه فرض‌های بالا می‌تواند استفاده شود، تاریخی را که در برات مشخص می‌شود و در آن تاریخ، باید وجه برات پرداخت شود، وعده برات می‌گویند. معمولا زمان پرداخت وجه برات، در تاریخ معینی (روز، ماه و سال مشخص) تعیین می‌شود؛ اما روش‌های دیگری نیز برای تعیین سررسید برات وجود دارد.

 

تعیین سررسید برات

 

سررسید برات به روش‌های مختلفی تعیین می‌شود، انتخاب روش‌های مختلف تعیین سررسید برات در رعایت مهلت‌هایی که در این سند تجاری باید مورد توجه قرار گیرد، موثر است. برات ممکن است به رویت، به وعده از رویت، به وعده از تاریخ معین باشد و نیز ممکن است زمان سررسید در متن برات با تعیین روز، ماه و سال معین شده باشد. برات به رویت، آن براتی است که به محض اینکه ارایه شد، در هر زمانی باشد، باید پرداخت شود. برات به وعده از رویت به اين ترتیب است که در آن شرط می‌شود که مثلا دو هفته بعد از اینکه برات ارایه شد، وجه آن پرداخت شود.

در این دو نوع برات، تعیین زمان دقیق پرداخت برات تا حد زیادی به تصمیم دارنده آن مربوط می‌شود؛ اما در دو نوع دیگر، تاریخ معینی در برات وجود دارد و دارنده برات باید در مهلت‌های تعیین شده در متن برات مراجعه کند. تعیین زمان پرداخت برات به طرفین این سند تجاری بستگی دارد، اما برای استفاده از مزایای این سند تجاری، باید مهلت‌های قانونی نیز رعایت شود.

 

مهلت مطالبه قبولی و پرداخت برات

 

يك وکیل دادگستری به اهمیت مطالبه قبولی در برات اشاره می‌کند و می‌گوید: اگر برات به رويت يا به وعده از رويت باشد، وجه آن بايد در ايران پرداخت شود، اعم از اينكه برات در ايران صادر شده باشد يا در خارج، دارنده برات مكلف است پرداخت يا قبولي آن را در ظرف «يك‌ سال از تاريخ برات» مطالبه کند. یاسینی در بیان ضمانت اجرای مطالبه قبولی می‌گوید: دارنده برات اگر این وظیفه را انجام ندهد، برخی حقوق خود را از دست خواهد داد که عبارت است از حق رجوع به ظهرنويسان برات (کسانی که پشت سند برات را به عنوان ضمانت و انتقال امضا کرده‌اند و مسئولیت تضامنی دارند برای پرداخت آن) و همچنين به صادرکننده برات كه وجه برات را به محال‌عليه رسانده است، نخواهد داشت.

 

وی تاکید می‌کند: اگر در برات اعم از اينكه در ايران صادر شده يا در خارج براي تقاضاي قبولي مدت بيشتري يا كمتري مقرر شده باشد حق دارنده برات بايد در همان مدت قبولي برات را تقاضا کند در غیر این صورت حق رجوع به ظهرنويسان و برات‌دهنده كه وجه برات را به محال‌عليه رسانيده، نخواهد داشت. در صورتی که برات دارای سررسید معینی باشد و نوع چهارم از روش‌های فوق برای تعیین سررسید برات استفاده شده باشد، دارنده برات بايد روز وعده و سررسید وجه برات را مطالبه كند.

 

اعتراض به پرداخت نشدن وجه برات

برات، سندی با امتیازات ویژه است؛ در صورتی که وجه برات پرداخت نشود، باید برای برخورداری از امتیازات برات در چنین شرایطی اعتراض کرد. خودداری از پرداخت وجه برات بايد در ظرف 10 روز از تاريخ سررسید، به وسيله نوشته‌اي كه «اعتراض عدم تاديه» ناميده مي‌شود، معلوم شود. اگر روز دهم تعطيل باشد، اعتراض روز بعد آن به‌عمل خواهد آمد.

دارنده براتي كه به علت عدم تاديه اعتراض شده است بايد در ظرف «10 روز از تاريخ اعتراض»، پرداخت نشدن وجه آن را به وسیله اظهارنامه رسمي يا مراسله سفارشي دو قبضه به كسي كه برات را به او واگذار کرده است، اطلاع دهد. هر یک از کسانی که پشت برات را به عنوان انتقال یا ضمانت امضا کرده‌اند نيز در ظرف 10 روز از تاريخ دريافت اطلاع‌نامه فوق، بايد آن را به همان وسيله به ظهرنويس سابق خود اطلاع دهد.

 

مهلت اقامه دعوا

اگر دارنده براتي كه باید در ايران پرداخت شود و به ‌علت پرداخت نشدن اعتراض شده است، بخواهد از امتیازات ویژه برات استفاده کند، بايد در ظرف يك‌ سال از تاريخ اعتراض، اقامه دعوي کند. بنابراین یکی دیگر از مهلت‌هایی که برای استفاده از امتیازات برات باید رعایت شود، مهلت اقامه دعواست. این مهلت از تاریخ اعتراض به پرداخت نشدن وجه برات آغاز می‌شود.

 

باید توجه داشت که در مورد برواتي كه بايد در خارج پرداخت شود، اقامه دعوا ضد برات‌دهنده يا ظهرنويسان مقيم ايران، در ظرف دو سال از تاريخ اعتراض، بايد به‌عمل آيد، دعوای دارنده برات بر ظهرنويسان و همچنين دعواي هر يك از ظهرنويسان (کسانی که پشت برات را به عنوان انتقال یا ضمانت امضا کرده‌اند) بر ظهرنویس قبل از خود در دادگاه پذيرفته نخواهد شد. علاوه بر آن، پس از انقضای مهلت‌های فوق، دعوي دارنده و ظهرنويسان بر برات‌دهنده (صادرکننده) هم پذيرفته نمي‌شود مشروط بر اينكه برات‌دهنده ثابت کند در سر وعده وجه برات را به محال‌عليه رسانده است كه در این صورت دارنده برات فقط حق مراجعه به محال‌عليه خواهد داشت.

 

 

مرور زمان

دارنده یک برات، برای استفاده از مزایای آن باید مهلت‌هایی را رعایت کند که شامل مهلت مطالبه قبولی و پرداخت وجه برات، مهلت اعتراض به پرداخت نشدن وجه آن و مهلت اقامه دعواست. علاوه بر این باید به این موضوع نیز توجه داشت که برای استفاده از مزایای قانون تجارت در استفاده از برات، باید مواظب بود که مرور زمان نیز سپری نشود.

 

هر دعوایی که راجع به برات و سفته باشد پس از انقضای پنج سال از تاریخ صدور اعتراض‌نامه یا آخرین تعقیب قضایی در دادگاه‌ها مسموع نخواهد بود مگر اینکه در این مدت، رسما اقرار به دین واقع شده باشد که در این صورت مهلت مرور زمان از تاریخ اقرار محسوب می‌شود.

برات یک سند تجاری است که قواعد آن در قانون تجارت بیان شده است. دارنده برات؛ یعنی کسی که برات را در دست دارد، ذی‌نفع آن محسوب می‌شود. دارنده برای اینکه از امتیازات خاص این سند تجاری استفاده کند، باید گوش‌به‌زنگ باشد تا برخی مهلت‌ها سپری نشود. با گذشت مهلت‌هایی که در قانون تجارت تعیین شده است، به تدریج، برخی از حقوق دارنده برات از بین می‌رود.