راش سلطان جنگلهای شمال

[masi eng 47044]

این درخت دارای مصارف روستایی بسیار است که می‌توان به ساخت در، پنجره، تیر، ستون، چهارپایه، کفش چوبی و گهواره اشاره کرد.

از بذر این درخت روغنی استخراج می‌شود که ‪ ۲۰‬ـ ‪ ۲۵‬درصد آن خوراکی و شامل گلیسریدهای پالمتیک و اولئیک است.

به گفته کارشناسان ، راش درختی است سایه پسند با پوست نازک که در نتیجه گرما و تابش شدید آفتاب باعث آفتاب زدگی و سوختگی پوست آن و از بین رفتن کامبیوم می‌شود. البته پوست نازک این حسن را دارد که صاعقه را از خود عبور می‌دهد و آسیب پذیری درخت بر اثر اصابت صاعقه، کم می‌شود.

از آنجا که این گونه، اولین درخت تجاری جنگلهای شمال است، در دهه‌های اخیر تحقیقات زیادی درباره آن انجام شده است.

این درحالی است که خیلی از گونه‌های مهم نظیر ون، بارانک و گیلاس جنگلی، در جنگلهای شمال وجود دارد که چون اهمیت اقتصادی شان به اندازه راش نیست، تحقیقات کمی درباره شان انجام شده است.

 

با وجود این، پژوهش‌های انجام شده درباره راش ، کاستی‌هایی به ویژه در بخش اکوتیپ و تنوع ژنتیکی دارند.

به جز موارد یادشده ، تحقیقات زیادی در زمینه‌های جنگل شناسی، خواص مکانیکی چوب، بذر، تولید نهال و زادآوری راش انجام شده است.

درجنگل‌های بکر و طبیعی، زادآوری راش به صورت طبیعی و در سطح کوچک ‪ ۳۰۰‬ـ ‪ ۴۰۰‬متر مربعی انجام می‌شود.

 

در سطح کمتر از هزار مترمربع، جنگل راش خود به خود احیا می شود ولی اگر سطح بزرگ تراز ۱۰۰۰ ـ ۱۵۰۰ ‬متر مربع باشد، گونه‌های علفی غالب می‌شود.

در این حالت باید عرصه را محصور و بعد از ریشه‌کنی گیاهان ناخواسته، بذرکاری یا نهال کاری کنیم.

 

بهتراست در ابتدا، گونه پرستار مانند پلت یا توسکا کاشته شود و تاحد امکان اجازه دهیم بذر راش به طور طبیعی، مستقر شود زیرا بذرکاری و نهال‌کاری راش به دلایل نه چندان مشخص، چندان موفقیت آمیز نیست.

اگر سطح، خیلی بزرگ باشد، بذرکاری کپه‌ای یا خطی با پلت یا توسکا انجام می‌دهیم و با ایجاد اشکوب نهال، بعد از سه‌سال ، بذر یانهال راش کاشته می‌شود.

 

به گفته کارشناسان ، راش در جنگل‌های شمال باگونه‌های متعددی همچون کوله خاس، سیاه گیله، آسپرولا، لوزولا، کارکس، خُلر، شمشاد، ممرز و سرخدار تشکیل جامعه گیاهی می‌دهد و حضوری چشمگیر و تعیین‌کننده در گستره وسیعی از این جنگل‌ها دارد. با توجه به ارزش فراوان چوب این درخت درصنایع چوب، انجام یافتن هرتحقیق که ویژگی‌های آن را روشن تر کند، در افزایش ارزش افزوده محصولات راش تاثیر دارد . تعریفی از درخت راش در فرهنگ های دیگر:

درختي است که در جنگلهاي ايران موجود ميباشد، چوب آن براي ساختمان منازل دهاقين استعمال ميشود. اين درخت از 650 تا 2000 گزي در جنگلهاي مرطوب آستارا، ديلمان ، کلارستان ، نور، کجور ديده ميشود. (يادداشت مولف ). زان ، بشجير، عيش السياح ، شجرة النَبَع، نبع، شريان ، شَوحَط، چِهَلَر، راج ، آلاش . (يادداشت مولف ). درخت راش از تيره فاقاسيا و از جنس فاقوس ميباشد يک گونه آن فاقوس سيلواتيکا در جنگلهاي کرانه درياي مازندران نام برده شده است ، اين درخت را در گيلان ، رامسر، کجور وکلارستق، راش ، در آستارا، قزل گز در درفک و طوالش ، الوش و آلاش ، در نور، چلر ، در مازندران ، مرس ، و در گرگانرود، قزل آغاج مي خوانند. درخت راش در جلگه تقريباً ناياب است . ولي در بلندي هاي کوهستانها فراوان ميباشد. در گيلان و مازندران در ارتفاع بيش از دو هزار متر از سطح دريا جنگلهاي خالص آن يافت ميشود. راش درختي است سايه پسند و از اينرو داراي شاخ و برگ فراوان ميباشد. نهال جوان آن از سرماي سخت زود گزند مي بيند و بويژه سرماي بهاره برگهاي آن را نابود ميسازد، گرماي زياد نيز براي آن زيانبخش است . در نقاط سرد خوب جست نمي دهد ولي در جاهاي گرم تا اندازه اي بهتر جست ميدهد. توان گفت که درخت راش داراي ريشه هاي سطحي است و براي جنگلهاي خاکهاي کم ژرفا و آهکي شايسته ميباشد. در جنگلهاي انبوه از شصت تا هشتاد سالگي ولي در فضاي باز از 40 تا 50 سالگي بار ميدهد. در خاکهاي خوب هر 5 يا 6 سال يکبار و در آب و هواي ناسزگار هر 15 سال يکبار ميوه فراوان ميدهد. ميوه اش 5 تا 7 درصد روغن دارد. قد آن خيلي بزرگ ميشود و به 35 متر و قطر يک متر و نيم ميرسد. عمر آن 200 تا 250 سال ميباشد. چوب آن براي ساختن در و پنجره و تراورس راه آهن و ميز و صندلي و مبل و صندوق و غيره بکار ميرود و مصرف آن بيش از ديگر چوبها است . از سلولز آن پارچه هاي ابريشمي لطيف و خوب ميسازند. زغال و هيزم آن نيز پسنديده است . (از جنگل شناسي ساعي ج 1 ص 164). و نيز رجوع به جنگل شناسي ساعي ج 2 صفحات 118، 125، 121، 128 شود.

[masi eng 47044]

درخت راش ( آلش‌، راج، مرس)؛

تیره بلوط با نام علمی Fagussylvatica Fagaceae

 

راش درختی است بلند قامت که ارتفاع آن تا 35متر می رسد.

این درخت در ارتفاع 600 تا 2200 متر از سطح دریا در جنگلهای شمال ایران از آستارا تا گرگان رویش دارد. بومی آسیای میانه (ایران و قفقاز) و دارای تنه ای صاف وسیلندریک بوده و چوب آن صنعتی که در صنایع چوبی مصرف بسیار دارد.

گیاهی است یک پایه و دارای گلهای نر و ماده و میوه آن فندقه هرمی مثلث القاعده است.

زادآوری آن طبیعی و با بذر افشانی خود درخت انجام می گیرد. نهالها پس از استقرار در زیر سایه و پناه درختان مادری به مرور زمان رشد و نمو می نمایند. پس از اینکه نهال راش به ارتفاع مورد نظر رسید و دیگر نیازی به نور نداشته باشد بایستی پایه های مادری که از نور دهی به نهالها جلوگیری می نمایند،حذف گردد.

این درخت هر پنج سال یکبار بذر فراوان تولید می کند . مصارف چوبی درخت راش علاوه بر مصارف عمومی و تجاری دارای مصارف روستایی بسیار است. در صنایع چوبی از تنه های خوب و سیلندریک آن جهت تولید روکش چوبی استفاده می گردد و در روستاها از چوب آن برای ساختن در و پنجره و تیر و ستون و چهارپایه های محلی وکفشهای چوبی (کتل) و گهواره و پاوره های محلی در قدیم استفاده می نمودند.

در فرهنگ حاشیه نشینان دریای کاسپیان درخت راش خزری یا هیرکانی بنامهای محلی مرس،راهاج ، رهاج ، راج ،آلاش ، قزل گز ،‌قزل آقاج معروف می باشد.

این درخت دارای گونه های مختلفی است که در جنگلهای شمال کشور ایران گونه هیرکانی یا کاسپیانی آن رویش داشته ونام لاتین آن

ORIENTALIS و FAGUS ( فاگوس، اوریانتالیس ) می باشد.

 

به دلیل حمایت از بقاء و تداوم حیات درختان راش به طور کلی راشستانهای جنگلهای گیلان مورد حفاظت دقیق قرار می گیرد و بهره

 

برداری از این درخت عزیز بصورت تک گزینی و با شیوه های علمی و کاملاً نوین جهان طوری صورت می گیرد که صد در صد متضمن استقرار و بقاء و تداوم حیات آن می باشد

[masi eng 47044]

درخت راش ( آلش‌، راج، مرس)؛ تیره بلوط با نام علمی Fagus sylvatica Fagaceae

 

راش درختی است بلند قامت که ارتفاع آن تا 35متر می رسد.

 

این درخت در ارتفاع 600 تا 2200 متر از سطح دریا در جنگلهای شمال ایران از آستارا تا گرگان رویش دارد. بومی آسیای میانه (ایران و قفقاز) و دارای تنه ای صاف وسیلندریک بوده و چوب آن صنعتی که در صنایع چوبی مصرف بسیار دارد.

 

 

گیاهی است یک پایه و دارای گلهای نر و ماده و میوه آن فندقه هرمی مثلث القاعده است.

 

زادآوری آن طبیعی و با بذر افشانی خود درخت انجام می گیرد. نهالها پس از استقرار در زیر سایه و پناه درختان مادری به مرور زمان رشد و نمو می نمایند. پس از اینکه نهال راش به ارتفاع مورد نظر رسید و دیگر نیازی به نور نداشته باشد بایستی پایه های مادری که از نور دهی به نهالها جلوگیری می نمایند،حذف گردد.

 

این درخت هر پنج سال یکبار بذر فراوان تولید می کند . مصارف چوبی درخت راش علاوه بر مصارف عمومی و تجاری دارای مصارف روستایی بسیار است. در صنایع چوبی از تنه های خوب و سیلندریک آن جهت تولید روکش چوبی استفاده می گردد و در روستاها از چوب آن برای ساختن در و پنجره و تیر و ستون و چهارپایه های محلی وکفشهای چوبی (کتل) و گهواره و پاوره های محلی در قدیم استفاده می نمودند.

 

در فرهنگ حاشیه نشینان دریای کاسپیان درخت راش خزری یا هیرکانی بنامهای محلی مرس،راهاج ، رهاج ، راج ،آلاش ، قزل گز ،‌قزل آقاج معروف می باشد.

 

 

این درخت دارای گونه های مختلفی است که در جنگلهای شمال کشور ایران گونه هیرکانی یا کاسپیانی آن رویش داشته ونام لاتین آن ORIENTALIS و FAGUS ( فاگوس، اوریانتالیس ) می باشد.

 

به دلیل حمایت از بقاء و تداوم حیات درختان راش به طور کلی راشستانهای جنگلهای گیلان مورد حفاظت دقیق قرار می گیرد و بهره برداری از این درخت عزیز بصورت تک گزینی و با شیوه های علمی و کاملاً نوین جهان طوری صورت می گیرد که صد در صد متضمن استقرار و بقاء و تداوم حیات آن می باشد

[masi eng 47044]

مقدمه :

درخت «راش» اولین گونه تجاری جنگل های شمال است که به رغم تحقیقات انجام شده و نیز برای گسترش کاشت این درخت در سطح جنگل به حمایت و تحقیقات بیشتری نیاز دارد.راش درختی است پهن برگ از تیره ای به همین نام که 24 درصد تعداد و 30 درصد حجم درختان جنگل های شمال را تشکیل می دهد.تعداد زیادی از تحقیقاتی که درباره جنگل های شمال انجام می شود مربوط به این گونه است زیرا مرغوب ترین چوب را در کشور دارد و در اغلب نواحی جنگل های شمال می روید.با این حال به گفته کارشناسان آگاهی چندانی از خصوصیات ژنتیکی این درخت وجود ندارد و تحقیقات زیادی باید در این باره انجام شود.

یکی از کارشناسان ارشد جنگلداری درباره این گونه ارزشمند گفت: حدود 13 گونه راش در جهان شناسایی شده که 10 گونه آن مربوط به کشورهای شرق آسیاست.با توجه به این که : «راش موجود در جنگل های شمال، گونه خزری یا هیرکانی است. اینک در این مبحث به معرفی بیشتر این گونه میپردازیم.

معرفی :

نام عملی :

fagus orientalis

نام فارسی:

راش و مرس

نام انگلیسی :

beech

نام های محلی راش:

این درخت را در گیلان ، رامسر، کجور وکلارستق، راش ، در آستارا، قزل گز در درفک و طوالش ، الوش و آلاش ، در نور، چلر ، در مازندران ، مرس ، و در گرگانرود، قزل آغاج می‌خوانند.

 

از خواص ظاهری چوب راش درون نامشخص و به رنگ کرم مایل به قرمز است . دوایر سالیانه فشرده و در نتیجه در مقاطع طولی دارای خطوط کم و بیش مشخص ناشی از آن است . از بارزترین خصوصیات شاید بتوان به پره های چوبی در مقاطع طولی اشاره کرده که در مقطع شعاعی به پرمگس و در مقطع مماسی به دوک معروفند و این پره ها به صورت لکه های قرمز دیده می شود . چه بسا گاهی این پرمگس های زیبا عیب محصوب می شوند چرا که به عقیده نجاران این بخش های چوب پس از رنگ کاری سیاه می شوند . گونه راش چوبی نیمه سنگین و دارای بافتی همگن و تقریباً مقاوم در برابر حشرات و قارچ هاست .

گیاه شناسی :

گیاهی است یک پایه و دارای گل های نر و ماده و میوه آن فندقه هرمی مثلث القاعده است . زادآوری آن طبیعی و با بذر افشانی خود درخت انجام می گیرد . نهالها پس از استقرار در زیر سایه و پناه درختان مادری به مرور زمان رشد و نمو می نمایند . پس از اینکه نهال راش به ارتفاع مورد نظر رسید و دیگر نیازی به نور نداشته باشد بایستی پایه های مادری که از نور دهی به نهال ها جلوگیری می نمایند ، حذف گردد . این درخت هر پنج سال یکبار بذر فراوان تولید می کند . راش درختی است با قامتی افراشته و به بلندی 35 متر ، بعضی آن را راش اروپایی f.sylyatica می نامند به علت اختلافی که در پوست و ریتدوم و بزرگی برگ و تعداد رگبرگ ها و شکل میوه و طول پایک آن دارد دو گونه از یکدیگر جدا بوده است .گلهای نر آن به شکل شاتون هائی با پایه دراز و آویزان است .میوه را انولوکه چوبی شده احاطه می کند میوه از خار نرمی پوشیده شده است و با 4 والد باز می شود .پوست صاف و خاکستری و شاخه های آن از کرک های ابریشمی پوشیده شده و جوانه مرس باری و طلائی رنگ می باشد .و شکل تاج تا حدودی گرد و کروی است .برگ تخم مرغی ، چرمی ، بیضی تیز و نوکدار است . بار خیزی راش هر 2 و 3 سال یک مرتبه صورت می گیرد و تا سن 20 سالگی می تواند تولید جَست نماید و راش یک درخت سایه پسند بوده و جنگل های راش خالصترین و با ارزشترین جنگل های ایران می باشد .

خصوصیات خاک :

راش ، خاک حاصلخیز با گیاه خاک زیاد و مواد معدنی غنی و آب و هوای مرطوب و سرد را می‌پسندد و در خاکهای خوب هر ۵ یا ۶ سال یکبار و در آب و هوای ناسازگار هر ۱۵ سال یکبار میوه فراوان می‌دهد. ..

درختی است سایه پسندو مه پسند درخت راش در جلگه تقریباً نایاب ولی در بلندی‌های کوهستانها فراوان می‌باشد. با پوست نازک که در نتیجه گرما و تابش شدید آفتاب باعث آفتاب زدگی و سوختگی پوست آن و از بین رفتن کامبیوم می‌شود. البته پوست نازک این حسن را دارد که صاعقه را از خود عبور می‌دهد و آسیب پذیری درخت بر اثر اصابت صاعقه، کم می‌شود. و درخت توسکا به عنوان پرستار میباشد و در زیر پوشش انبوه توسکای ییلاقی و تحت حمایت آن جوانه میزند

پایگاه و حوزه انتشار :

در اروپا و آسیای غربی و ترکیه ، شمال ایران از ارتفاع 650 متر تا 200 متر از سطح دریا پراکنده است .و ویژه نقاط مرتفع و کوهستانی است مانند نور ، کجور ، دیلمان ، کلارستان و طوالش، آستارا ، سنگده ی ساری ، نکاء می باشد ، همچنین در بعضی از دره ها مانند دره نکاء تا دامنه های پائین و میانبند دیده می شود

خواص عمومی چوب :

چوب برون سفید رنگ و چوب درون زرد روشن تا قهوه ای متمایل به سرخی و دارای الیافی موازی و یکنواخت است .چوب بدون بو و طعم و نسبتاً سخت و سنگین و فاقد دوام چندان است و وقتی که متناوباً در محیط های خشک و تر قرار گیرد دارای توانائی زیاد در نگاهداری میخ می گردد در امتداد پره های چوبی اغلب شکاف بر می دارد ، نسبت به خمش و ضربه مقاوم است و لاک خوب می پذیرد .

ارز ش های اکولوژیکی:

درخت راش از قبیل کنترل فرسایش خاک،تنظیم شرایط اقلیمی، تولید اکسیژن، جذب دی اکسید کربن و دهها خدمت دیگر می باشد.راش از جمله درختان با اهمیت در احداث جنگل میباشد ونیز از نظر طراحی ییلاقات در زیبایی چشم اندازها بخصوص در پارکهای بزرگ اهمیت زیادی دارد .کولتیوار های زیادی از این درخت وجود دارد که احتمالا بهترین نوع آن به راش قرمز یا مسی معروف است که از اوایل قرن هیجدهم کاشته شده است.

مصارف :

درخت راش علاوه بر جنبه های عمومی دارای مصارف روستائی بسیار است در دهات از چوب آن برای ساختن درب و پنجره و تیر و ستون و همچنین انواع کفش چوبی گَتَله ، گهواره ( پاروهای محلی ) و در تراورس سازی ، تخته بشکه سازی ادوات چوبی منزل ، جعبه سازی ، روکش سازی ، قایق سازی ، تهیه زغال عالی برای باروت استعمال دارد .

نتیجه گیری:

گرده بینه های درجه 1 و 2 راش در ایران بیشتر به مصرف کارخانجات روکش و تخته لایه می رسد و گرده بینه های درجه 3 پس از تبدیل به الوار به بازار تهران (پل چوبی) روانه می شوند . بنا به اطلاعات بازار میزان تفاوت قیمت آن در 6 ماهه نخست در بازار تهران بوده است . به دلیل بافت همگن و درجه سختی مناسب این چوب بیشترین تقاضا را برای خرید به منظور تهیه مبل در بازار دارد . همچنین به دلیل قابلیت آغشتگی با انواع محلول های حفاظتی بیشترین گونه مصرفی در کارخانه های اشباع است . البته اخیراً گونه های خارجی راش از طریق آذربایجان وارد ایران شده است که بنا به ادعای مبل سازان و فروشندگان چوب کیفیت چوب راش ایرانی را ندارد ولی به دلیل ابعاد و رطوبت مناسب تخته ها میزان ضایعات کمتری ، در امر فرآیند تولید دارد . به دلیل حمایت از بقاء و تداوم حیات درختان راش به طور کلی راشستان های جنگل های گیلان مورد حفاظت دقیق قرار می گیرد و بهره برداری از این درخت عزیز به صورت تک گزینی و با شیوه های علمی و کاملاً نوین جهان طوری صورت می گیرد که صد در صد متضمن استقرار و بقاء و تداوم حیات آن می باشد .

منابع :

جنگل‌شناسی –ساعی-( ج ۱ ص ۱۶۴)

جنگل‌شناسی_ ساعی( ج ۲ صفحات ۱۱۸، ۱۲۵، ۱۲۱، ۱۲۸ )