معرفي گياه داروئي كاپاريس ( كبر )

[masi eng 47,044]

معرفي گياه داروئي كاپاريس:

كبر (نام علمی: Capparis spinosa) يكي از گياهان است. کبر از راسته ميخک‌ها (Caryophyllales)، تيره کبريان (Capparaceae)، سرده کبرها (Capparis) است.

انواع دارويي و مهم آنها به شرح زير است :

1. Capparis spinosa

2. Capparis deciduas

3. Cleome viscosa l.

4. Cleome brachycarpa

5. Cadaba farinosa

6 . Crataeva religiosa (سرح – طريح – قره )

 

اين گياه پوششی برای خاک محسوب می‌شود که علاوه بر افزايش ظرفيت خاک در نگهداری آب، از فرسايش خاک نيز جلوگيری می‌کند. پس از شناسايی اين گياه مهم و پی بردن به ارزش اقتصادی و اشتغالزايی آن، هم اکنون کشاورزان محلی در صدد کاشت اين گياه ارزشمند جهت صادرات هستند

تيره كور (كبر) : Capparidaceae

گياهاني با ظاهر متفاوت علفي ويا به صورت بوته اي با اعضاي چوبي و به ندرت درختچه يا درخت ماننداند و چون از نظر مشخصات ساختماني گل شباهت بسيار به Cruciferae ها دارند از اين جهت آنها را انواعي از تيره اخير ، متعلق به نواحي گرم نيز ذكر مي نمايند (Guignard) . پراكندگي آنها بيشتر در مناطق گرم و حدود خارجي آنها تا نواحي معتدله است . در بين آنها انواع معدودي نيز يافت ميشود كه در نواحي معتدله بسر مي برند .

اين گياهان داراي برگهاي متناوب ،فاقد استيپول (زائده زير برگ ) يا شامل آن ولي بصورت خار وگلهاي نر – ماده ، معمولا منظم و شامل 4 كاسبرگ و 4 گلبرگ مي باشند (شباهت به Cruciferae ) از مشخصات آنها اين است كه نهنج گل آنها به صورت استطاله اي دراز در مي آيد . پرچمهاي آنها به تعداد 4 تا 6 (شباهت به Cruciferae ) و مادگي انها غالبا مركب از 2 برچه يا بيشتر و واقع در انتهاي استطاله اي دراز است ، ميوه آنها بصور مختلف پوشينه ، خورجين مانند ، سته يا شفت و محتوي دانه هاي بدون آلبومن است .

از اعضاي مختلف گياهان اين تيره ، سلولهاي واجد ميروزين (به وضع منفرد يا مجتمع ) و همچنين گلوكزيدهايي وجود دارد كه بر اثر تجزيه ، موجب پيدايش اسانسهايي شبيه اسانس گياهان تيره شب بو مي گردد . در بين آنها نمونه هاي دارويي مهمي وجود ندارند . از بعضي از آنها ، آنهم در طب عوام استفاده هاي درماني به عنوان نيرو دهنده ، ضد اسكوربوت و تاول آور به عمل مي آيد.

 

فرانسه : Taparier ,Caprier epineux

آلماني : Kapernstrauch

انگليسي : Common caper –bush

ايتاليايي : Cappero spinosa

فارسي : كور ، كبر ، لگجي (Kavar)

عربي : اصف ، كبار(Kabbar)، شوك الحمار

لامرد فارس : لگجين

آذري : كبر

 

گياهشناسي :

گياهي بوته اي و زيبا ، خوابيده و داراي شاخه هاي متعدد ، پوشيده از كرك و به طول 1 تا 1.5 متر است . از مشخصات آن اينست كه انشعابات ساقه گياه ، از يك ناحيه چوبي شده كه در واقع قاعده ساقه به حساب مي آيد ، منشاء گرفته ، وضع غالبا گسترده در روي زمين پيدا ميكند . برگهاي آن ساده ، عاري از دندانه ، به رنگ سبز روشن و داراي دو زائده خار مانند ( استيپول) در محل اتصال دمبرگ به ساقه است. گلهاي درشت آن رنگ سفيد مايل به گلي دارد و پس از شكفتن منظره بسيار زيبا به گياه مي بخشد

از اين نظر است كه در بعضي نواحي مديترانه اقدام به پرورش اين گياه ميگردد . منشاء اصلي آن نيز بعضي نواحي اسيا به نظر مي رسد .ساقه ها ساده يا منشعب ، بدون كرك يا پوشيده از كركهاي نرم ريزان ، يا كركهاي كوتاه پتويي دائمي ، در كنار دمبرگ با گوشواره هاي خاري خميده يا راست ، به ندرت فاقد گوشواره . برگها از نظر اندازه متنوع و دمبرگدار ، دايره اي ، واژ تخم مرغي ، بيضوي، تخم مرغي يا گاهي سر نيزه اي با قاعده اي گوه اي يا گرد ،نوكي كند يا تيز ،گاهي چالدار، سيخكدار، با بافتي ضخيم يا نازك، بدون كرك يا پوشيده از كركهاي پتويي ، گلها منفرد و محوري ، اغلب شب بوي و معطر، نر ماده يا گاهي فقط نر .

دمگل به طول 25 تا 45 ميليمتر گسترده ، كاسبرگها به طول 8 تا 25 ميليمتر ، كم يا بيش هم اندازه ، تخم مرغي يا بيضوي ، بيرونيها سر پوشي ، هم اندازه گلبرگها يا از آنها كوتاهتر ،گلبرگها سفيد به طول 8 – 40 ميليمتر گاهي قرمز رنگ ، مستطيلي تا واژ تخم مرغي پهن ، گلبرگ پشتي مورب ، همگي هم اندازه يا دوتاي آنها بلند تر، با راس كامل يا چالدار. پرچمها متعدد ، قرمز- ارغواني ، از گلبرگها بلندتر، راست ، پايك زير تخمداني به طول 20 تا 50 ميليمتر ، بدون كرك يا به طرف قاعده گاهي كرك دار. تخمدان به طول 4 تا 8 ميليمتر كم يا بيش بيضوي . ميوه ها به طول 12 تا 45 و عرض 20 ميليمتر دوكي شكل ، تخم مرغي يا واژ تخم مرغي، سبز رنگ ، شكوفا ، پايك واژگون ، گاهي گسترده يا پيچيده، دانه ها به طول 2 تا 3 ميليمتر ، صاف ، گوشت دروني قرمز مي باشد .

در داخل پوشش گل اين گياه ، تعداد فراواني پرچم دراز وجود دارد كه مجموعا ظاهري بسيار زيبا به گل مي بخشند . ميوه آن كه در قسمت انتهايي يك زائده دراز (نهنج) به وجود مي آيند ، بيضوي ، گوشتدار و در آغاز به رنگ سبز روشن است ولي تدريجا مايل به قرمز مي گردند. زمان گلدهي از بهار تا اواخر تابستان ادامه مي يابد ،گياه در مناطق مختلف رويشي پراكندگي وسيع دارد.

چون ضمن پرورش گياه ،نمونه هاي از آن تدريجا از محيط كشت دور مي شود از اين جهت غالبا در محيط اطراف كشت حتي در فواصل نسبتا دور ، تعدادي از آن به چشم مي خورد . به حالت وحشي بيشتر در اماكن متروك ، كنار ديواره هاي كهنه و دامنه هاي نسبتا مرطوب كوهستانهاي كم ارتفاع يافت مي شود .قسمت مورد استفاده گياه ،جوانه ها يا تكمه هاي مولد گ آن است كه معمولا پس از چيدن ،در حدود 3 ماه در سركه قرار داده ويا انكه مدتي در آب شورنگه داري شده سپس مصرف مي رسانند .

ميوه ، ريشه و پوست آن بيشتر به مصارف درماني مي رسداز ميوه هاي جوان آن همراه با سركه مي توان استفاده كرد .

 

تركيبات شيميايي :

ريشه و جوانه هاي مولد گل آن، داراي پكتين ،ساپونين ، نوعي اسانس (به مقدار بسيار جزيي ) ، يك ماده رزيني ، يك رامنوگلوكزيد و ماده اي بنام كاپاري روتين Capparirutine به فرمول

است . اين ماده بصورت گرد متبلور به رنگ زرد روشن بدست مي آيد ،در دماي 189 درجه ذوب مي شود. در اتر وكلروفرم ،غير محلول ولي در آب و الكل محلول است .(Reutter, p.472 , 1923)

اندام مورد استفاده :

ميوه، ريشه، پوست، برگ، غنچه و ساقه مورد استفاده قرار می‌گيرد. ميوه آن که بر حسب اندازه در 8 شماره درجه‌بندی می‌شود، از ايران صادر می‌گردد. بر اساس اظهاراتي صادرکنندگان، ميوه دارای درجه 5-3 دارای بهترين مرغوبيت است. اين ميوه به فارسی «خيار کبار» يا «خيار شنگ» ناميده می‌شود اما متاسفانه در گمرک ايران به اشتباه تحت عنوان «هندوانه ابوجهل» صادر می‌گردد که گياهی کاملا متفاوت و از خانواده کدوئيان است و دارای طعمی تلخ و مسهلی قوی محسوب می‌گردد، در حالی که کبار از خانواده کاپاريداسه است.

ريشه كبار:

كبار عبارت از ريشه هاي گياه كاپاريس اسپينوزا (از خانواده كاپاريداسه ) مي باشد . اين گياه به فراواني و به خصوص در قسمتهاي مركزي و جنوبي ايران مي رويد و بصورت چتري بر روي زمين گسترده مي شود ،ريشه هاي كبار به رنگ روشن و پوست ريشه هاي ضخيم مصرف طبي دارد . مزه پوست ريشه كبار تلخ و نامطبوع و آن را در تب راجعه و رماتيسم به كار مي برند . بررسي هاي مولف بر روي ريشه هاي اين گياه نشان داده است كه عصاره حاصل از ريشه كور خاصيت ضد ميكروبي قابل توجهي از خود نشان مي دهد . ميوه هاي اين گياه را همچنين در تهيه ترشيجات به كار مي برند .

پراكندگي جغرافيايي:

اين گياه بومی مناطق گرمسيری غرب و مرکز آسيا است و پراکنش آن از اقيانوس اطلس، مراکش و تونس تا دريای سياه و ارمنستان و نواحی شرقی دريای خزر تا افغانستان و هند امتداد دارد. گونه‌های ديگری از کاپاريس در هاوايي و شمال آفريقا رشد می‌کند.

اروپا ، ايران ، قفقاز ، ، پاكستان ، هند ، عراق ، شبه جزيره عربستان و شمال آفريقا . نمونه تيپ نامشخص .

پراكندگي در ايران:

کبار به صورت خودرو در شکاف صخره‌ها، در بالای ديوارهای گلی، مناطق مخروبه و به طور کلی در هر خاکی با حداقل مواد غذايی رشد می‌کند. مناطقی با بارندگی 350 ميليمتر در سال برای کبار ايده‌آل است و محصول خوبی را عايد می‌سازد. اين گياه تابستانهای بالای 40 درجه سانتيگراد را به خوبی تحمل می‌کند و به علت تمايل سرمايی که دارد زمستانهای تا 8- درجه سانتيگراد را نيز تحمل می‌کند. مقاومت اين گياه به خشکی، شوری، گرما و آفتاب شديد سبب گرديده که اين گياه مهاجم در جای جای ايران پراکنش داشته باشد. دامنه‌های البرز، آذربايجان غربی، اردبيل (دشت مغان)، مرند، خوی، تفرش، نهاوند، اراک، گلپايگان، کرمانشاه، شمال شرقی هرزويل( نواحي كم ارتفاع و منتهي به دره هاي مرطوب ) ، بلوچستان و شيراز. ا يزد (اطراف تفت و مهريز) ، لامرد (فارس) از مناطق رويش اين گياه رونده در ايران می‌باشند. بعبارت ديگر کبر در ايران در شمال ، شمال غرب ،غرب ، مركز و شرق و نيز از جمله در بلندی‌های بالای ۲۵۰۰ متر در می‌رويد.

مصارف دارويی و صنعتی کبار:

در اسپانيا نوعی سس به نام سس کبار تهيه می‌شود که بسيار خوش عطر و طعم است و کمی به سس خردل همراه با فلفل سياه شباهت دارد. غنچه آن به عنوان ادويه در تهيه سس، کره، پنير و در تزيين غذا و سالاد به مصرف می‌رسد. ميوه‌های نارس و ريز پس از برداشت درون سرکه يا آب نمک نگهداری می‌شوند و ترشی خوشمزه‌ای محسوب می‌گردد. ميوه که طعمی تند و تيز اما دلچسب و عطر مخصوصی دارد همراه با پيتزا، گوشت، ماهی و يا درون سالاد و همراه با انواع ساندويچ به مصرف می‌رسد. ميوه به صورت پخته نيز همراه انواع سبزيجات مورد استفاده قرار می‌گيرد.

تصوير شمارة ۱ : ميوه . گل .غنچه . گياه كاپاريس

تصوير شمارة ۲: گل گياه كاپاريس

خواص درماني:

کبار در کاهش نفخ تاثير داشته و خاصيت ضد رماتيسمی دارد و جهت درمان تصلب شرايين و از بين بردن عفونت کليه به کار می‌رود. در طب آيروودايی (گياه درمانی) کبار به عنوان تحريک‌کننده و محافظ کبد ثبت شده است. در بعضی موارد کبار برای درمان جراحت مفاصل، پوست و بدن به کار می‌رود. پوست ريشه گياه سابقا در بيماريهاي مختلف مخصوصا امراض مربوط به كبد و طحال مصرف مي گرديدو از آن در موارد ضروري به عنوان مدر ،قابض و مقوي نيز استفاده به عمل مي آمد . مصارف آن در رفع آب آوردن ( hydropisie ) ، بالا بردن مقاومت بدن در برابر سرماخوردگی . اثر بر انگل ليشمانيا اثر ضد ميكروبي اثر ضد التهابي رفع كمخوني و رنگ پريدگي دختران جوان رفع ضعف عمومي همراه با ضعف اعصاب و همچنين در نقرس معمول بوده است ،مطالعات جديد اثر مفيد آن را در هيستري و حالات عصبي ديگر تاييد نموده است . مصرف آن موجب باز شدن خون قاعدگي در موارد قطع اين حالت در زنان جوان مي شود .

جوانه هاي ناشكفته و مولد گل آن ، اثر نيرو دهنده دارد . از جوشانده آن در محل مصارف داخلي ، هنوز هم در الجزاير براي مداواي نقرس استفاده به عمل مي آيد. پوست ريشه گياه برای درمان بيماری‌های مختلف از جمله کبد و طحال مصرف می‌گردد ونيز براي رفع ضعف عمومی و ورم مفاصل نيز مورد استفاده قرار می‌گيرد. غنچه نشکفته کبار دارای اثر نيرودهنده بوده و برگ کبار اقسام کرم معده و روده را از بين می‌برد

برداشت و فرآوری:

ميوه‌ها هر 7-5 روز يکبار در ماههای مرداد و شهريور به صورت دستی توسط افراد محلی برداشت می‌شوند، که هر کيلو 600 تومان از کارگران خريداری می‌شود. ميوه‌ها را در بشکه‌های پلاستيکی همراه با آب نمک نگهداری می‌کنند که هر 15-10 روز يکبار بايد آب آن عوض شود.

بسته بندی:

جهت صادرات آب و نمک را از محصول جدا می‌کنند و درون بشکه‌های گالوانيزه 60 و 80 کيلوگرمی بسته‌بندی می‌کنند. به محض خروج از گمرک بايد ميوه‌ها دوباره داخل آب نمک نگهداری شوند.

بازار محصول:

صادرات کبار از ايران از سال 1380 آغاز گرديد. به دليل برداشت غير اصولی و بی‌رويه حجم صادرات در اين 5 سال دچار نوسانات زيادی بوده است به طوری که حتی در يک سال اين حجم به 120 تن هم رسيده است. ترکيه تا سال 1383 تنها وارد کننده اين محصول از ايران بود که پس از تغيير بسته‌بندی، آن را به چندين برابر قيمت خريد از ايران (يعنی هر کيلو 2000 تومان) با نام محصول کشور ترکيه به اسپانيا صادر می‌کرد. اما با تلاش يکسری صادرکنندگان نوآور در اردبيل( دشت مغان) و دعوت از متخصصان اسپانيايی برای شناسايی مراکز پراکنش اين محصول، در سال 1383 برای اولين بار کبار تحت نام محصول ايران به اسپانيا صادر گرديد. کبار در فرانسه، ايتاليا و يونان کاشته و توليد می‌شود. الجزاير، مصر، مراکش و تونس از ديگر توليدکنندگان اين محصول می‌باشند. در کلمبيا گونه‌ای خاص از کاپاريس توليد می‌شود که مرغوبيت کمتری نسبت به گونه ايرانی دارد. قيمت اين محصول در بازار جهانی دهها برابر قيمتی است که از ايران صادر می‌گردد و اين گياه يکی از پتانسيلهای بالقوه برای ايران محسوب می‌گردد که قابليت ارزآوری و اشتغالزايی بالايی دارد

 

 

منابع :

1. گياهان دارويي (جلد اول ) نوشته : دكترعلي زرگري

2. مفردات پزشكي و گياهان دارويي ايران نوشته : دكتر يعقوب آيينه چي

3. اينترنت ،سايت googl ,yahoo

4. ماهنامه دام کشت و صنعت، شماره 83

5.پايان نامة دكتر محبوبه حقيقت(مطالعة و بررسي كاپاريس اسپينوزا و انتشار و پراكندگي آن در ايران )

[masi eng 47,044]

مهر گياه : كبار - كاپارايس

 

کبار بوته‌ای طویل العمر، خزنده با شاخه‌هایی منشعب و کرکدار به طول 1 تا 5/1 متر است. گونه تجاری آن با نام علمی Capparis spinosa و نام تجاری Caper می‌باشد که در اصطلاحات محلی آن را کور، کورک و یا کبر می‌نامند. اين گیاه ریشه‌ای بلند دارد که در اعماق خاک نفوذ می‌کند. برگ‌ها بیضوی و نوک تیز، به رنگ سبز روشن و در بن برگ دارای دو زائده کوچک خار مانند می‌باشند. گلها درشت، سفید مایل به گلی، با تعداد زیادی پرچم دراز به رنگ صورتی مایل به بنفش هستند. میوه آن در قسمت انتهایی یک زائده دراز داشته، بیضوی گوشتدار و به رنگ سبز روشن است.

این گیاه بومی مناطق گرمسیری غرب و مرکز آسیا است و پراکنش آن از اقیانوس اطلس، مراکش و تونس تا دریای سیاه و ارمنستان و نواحی شرقی دریای خزر تا افغانستان و هند امتداد دارد. گونه‌های دیگری از کاپاریس در هاوایی و شمال آفریقا رشد می‌کند.

کبار به صورت خودرو در شکاف صخره‌ها، در بالای دیوارهای گلی، مناطق مخروبه و به طور کلی در هر خاکی با حداقل مواد غذایی رشد می‌کند. مناطقی با بارندگی 350 میلیمتر در سال برای کبار ایده‌آل است و محصول خوبی را عاید می‌سازد. این گیاه تابستانهای بالای 40 درجه سانتیگراد را به خوبی تحمل می‌کند و به علت تمایل سرمایی که دارد زمستانهای تا 8- درجه سانتیگراد را نیز تحمل می‌کند. مقاومت این گیاه به خشکی، شوری، گرما و آفتاب شدید سبب گردیده که این گیاه مهاجم در جای جای میهن عزیزمان پراکنش داشته باشد. دامنه‌های البرز، آذربایجان غربی، اردبیل، مرند، خوی، تفرش، نهاوند، اراک، گلپایگان، کرمانشاه، شمال شرقی هرزویل، بلوچستان و شیراز از مناطق رویش این گیاه رونده در ایران می‌باشند.

این گیاه پوششی برای خاک محسوب می‌شود که علاوه بر افزایش ظرفیت خاک در نگهداری آب، از فرسایش خاک نیز جلوگیری می‌کند. پس از شناسایی این گیاه مهم و پی بردن به ارزش اقتصادی و اشتغالزایی آن، هم اکنون کشاورزان محلی در صدد کاشت این گیاه ارزشمند جهت صادرات هستند.

اندام مورد استفاده

میوه، ریشه، پوست، برگ، غنچه و ساقه مورد استفاده قرار می‌گیرد. میوه آن که بر حسب اندازه در 8 شماره درجه‌بندی می‌شود، از ایران صادر می‌گردد. بر اساس اظهارات صادرکنندگان، میوه دارای درجه 5-3 دارای بهترین مرغوبیت است. این میوه به فارسی «خیار کبار» یا «خیار شنگ» نامیده می‌شود اما متاسفانه در گمرک ایران به اشتباه تحت عنوان «هندوانه ابوجهل» صادر می‌گردد که گیاهی کاملا متفاوت و از خانواده کدوئیان است و دارای طعمی تلخ و مسهلی قوی محسوب می‌گردد، در حالی که کبار از خانواده کاپاریداسه است.

مصارف دارویی و صنعتی کبار

در اسپانیا نوعی سس به نام سس کبار تهیه می‌شود که بسیار خوش عطر و طعم است و کمی به سس خردل همراه با فلفل سیاه شباهت دارد. غنچه آن به عنوان ادویه در تهیه سس، کره، پنیر و در تزيین غذا و سالاد به مصرف می‌رسد. میوه‌های نارس و ریز پس از برداشت درون سرکه یا آب نمک نگهداری می‌شوند و ترشی خوشمزه‌ای محسوب می‌گردد. میوه که طعمی تند و تیز اما دلچسب و عطر مخصوصی دارد همراه با پیتزا، گوشت، ماهی و یا درون سالاد و همراه با انواع ساندویچ به مصرف می‌رسد. میوه به صورت پخته نیز همراه انواع سبزیجات مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کبار در کاهش نفخ تاثیر داشته و خاصیت ضد رماتیسمی دارد و جهت درمان تصلب شرايین و از بین بردن عفونت کلیه به کار می‌رود. در طب آیروودایی (گیاه درمانی) کبار به عنوان تحریک‌کننده و محافظ کبد ثبت شده است. در بعضی موارد کبار برای درمان جراحت مفاصل، پوست و بدن به کار می‌رود. پوست ریشه گیاه برای درمان بیماری‌های مختلف از جمله امراض کبد و طحال مصرف می‌گردد و به عنوان مدر، قابض و مقوی و در رفع کم خونی و ضعف عمومی و ورم مفاصل نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. غنچه نشکفته کبار دارای اثر نیرودهنده بوده و در درمان نقرس مفید است و برگ کبار اقسام کرم معده و روده را از بین می‌برد.

برداشت و فرآوری

میوه‌ها هر 7-5 روز یکبار در ماههای مرداد و شهریور به صورت دستی توسط افراد محلی برداشت می‌شوند، که هر کیلو 600 تومان از کارگران خریداری می‌شود. میوه‌ها را در بشکه‌های پلاستیکی همراه با آب نمک نگهداری می‌کنند که هر 15-10 روز یکبار باید آب آن عوض شود.

بسته بندی

جهت صادرات آب و نمک را از محصول جدا می‌کنند و درون بشکه‌های گالوانیزه 60 و 80 کیلوگرمی بسته‌بندی می‌کنند. به محض خروج از گمرک باید میوه‌ها دوباره داخل آب نمک نگهداری شوند.

بازار محصول

صادرات کبار از ایران از سال 1380 آغاز گردید. به دلیل برداشت غیر اصولی و بی‌رویه حجم صادرات در این 5 سال دچار نوسانات زیادی بوده است به طوری که حتی در یک سال این حجم به 120 تن هم رسیده است. ترکیه تا سال 1383 تنها وارد کننده این محصول از ایران بود که پس از تغییر بسته‌بندی، آن را به چندین برابر قیمت خرید از ایران (یعنی هر کیلو 2000 تومان) با نام محصول کشور ترکیه به اسپانیا صادر می‌کرد. اما با تلاش یکسری صادرکنندگان نوآور در اردبیل و دعوت از متخصصان اسپانیایی برای شناسایی مراکز پراکنش این محصول، در سال 1383 برای اولین بار کبار تحت نام محصول ایران به اسپانیا صادر گردید. کبار در فرانسه، ایتالیا و یونان کاشته و تولید می‌شود. الجزایر، مصر، مراکش و تونس از دیگر تولیدکنندگان این محصول می‌باشند. در کلمبیا گونه‌ای خاص از کاپاریس تولید می‌شود که مرغوبیت کمتری نسبت به گونه ایرانی دارد. قیمت این محصول در بازار جهانی دهها برابر قیمتی است که از ایران صادر می‌گردد و این گیاه یکی از پتانسیلهای بالقوه برای میهن عزیزمان محسوب می‌گردد که قابلیت ارزآوری و اشتغالزایی بالایی دارد.