نفقه خويشاوندان، حقي دو طرفه

[S a d e n a 11333]

[h=1]نفقه خويشاوندان، حقي دو طرفه[/h] خلاصه: اين روزها بيشتر خانواده‌ها با مفهوم نفقه آشنا هستند؛ اما شايد دامنه کامل اين حق را نشناسند. مردم بيشتر نفقه را حق زن بر مرد مي‌دانند؛ اين در حالي است که نفقه زوجه فقط يک نوع از نفقه است. در قانون مدني ما نوع ديگري از نفقه نيز وجود دارد که ميان والدين و فرزندان پرداخت مي‌شود.

فرزند در صورت وجود شرايطي مي‌تواند از والدين خود تقاضاي نفقه کند و اگر آنها از پرداخت آن سر باز زدند مي‌تواند با تقديم دادخواست به دادگاه اين حق قانوني خود را مطالبه کند. برعکس آن هم ممکن است؛ يعني اگر شرايط جمع باشد پدر و مادر هم مي‌توانند از فرزند خود تقاضاي نفقه کنند. اين روزها که سن ازدواج بالا رفته و فرزندان ديرتر از والدين خود مستقل مي‌شوند موضوع تامين هزينه‌هاي زندگي فرزند گاه تبديل به يکي از چالش‌هاي خانوادگي مي‌شود. برخي فرزندان پرداخت اين هزينه‌ها را وظيفه والدين مي‌دانند؛ اما اين وظيفه تا چه سني وجود دارد؟ آيا در هر شرايطي پدر و مادر بايد مخارج فرزند خود را تامين کنند؟ در گفت‌و‌گو با کارشناسان به اين سوالات پاسخ مي‌دهيم.

 

 

[h=1]يک تعريف ساده[/h]نفقه به معناي هزينه و خرجي است، شامل همه نيازهاي متناسب و متعارف شخص مستحق نفقه مي‌شود و مصاديقي مثل خوراک، پوشاک، هزينه‌هاي درماني و تحصيلي را در بر مي‌گيرد؛ اين تعريفي است که «ندا موسوي»، کار‌شناس ارشد حقوق خصوصي از نفقه ارايه مي‌دهد. به گفته وي، شرط تعلق گرفتن نفقه مطابق قانون، ندار بودن مستحق نفقه و ناتواني وي در تأمين معاش زندگي است و اين حق را قانون مدني برابر ماده 1199 بر عهده پدر و مادر گذاشته است. برابر اين ماده قانوني، نفقه اولاد بر عهده پدر است و پس از فوت پدر يا عدم قدرت او به انفاق، بر عهده جد پدري است و در صورت نبودن آنان نفقه به عهده مادر است. اگر مادر، زنده يا قادر به انفاق نباشد، پرداخت نفقه به عهده اجداد و جدات مادري و جدات پدري خواهد بود. به گفته اين وکيل پايه يک دادگستري، قانون نگهداري از اطفال را هم حق و هم تکليف والدين مي‌داند و پدر به عنوان سرپرست خانواده، ولي قهري و مسئول اصلي نگهداري از طفل است؛ بنابراين پرداخت هزينه‌ها و مخارج زندگي فرزند تکليف قانوني پدر است.

 

 

[h=1]سن دريافت نفقه[/h]درباره اينکه تا چه سني فرزندان مستحق دريافت نفقه مي‌شوند، نظرهاي مختلفي وجود دارد. موسوي در اين باره مي‌گويد: در پرداخت نفقه به فرزند، سن خاصي ملاک نيست، البته برخي معتقدند فرزند تا سن رسيدن به 18 سالگي مي‌تواند، تقاضاي نفقه کند و بعد از اين سن، مستحق نفقه نيست، مگر اينکه استحقاق خود را ثابت کند. به گفته وي، عده‌اي ديگر که اکثريت را تشکيل مي‌دهند به استناد ماده 1197 قانون مدني و نظر امام خميني(ره) در تحريرالوسيله، تشخيص اينکه اولاد مستحق نفقه است يا خير را بر عهده دادگاه مي‌گذارند.

 

 

[h=1]طلاق نافي نفقه نيست[/h]مسئله نفقه براي فرزندان ارتباطي به زندگي مشترک پدر و مادر با يکديگر و متارکه آنان ندارد. موسوي در اين باره خاطرنشان مي‌کند: چنانچه والدين از هم طلاق گرفته باشند و فرزند تحت سرپرستي و حضانت مادر باشد يا حتي چنانچه مادر شاغل و داراي درآمد باشد، اين تکليف از پدر ساقط نمي‌شود. وي ادامه مي‌دهد: به اين ترتيب همچنان تکليف انفاق فرزند از جانب پدر ادامه دارد و مي‌توان از نظر قانوني وي را به اين تکليف مکلف کرد. اين تکليف حتي به مشروع بودن يا نامشروع بودن طفل نيز بستگي ندارد و نفقه طفلي که نامشروع به دنيا آمده باشد نيز بر عهده پدر است. همچنين اگر فرزندي از طريق ازدواج موقت والدينش نيز متولد شود از اين حق بهره‌مند خواهد شد و از اين حيث تفاوتي با طفل متولد از ازدواج دائم ندارد.

 

 

[h=1]سهم دختر و پسر از نفقه پدري[/h]سحر سيفي، کار‌شناس مسايل حقوقي و وکيل پايه يک دادگستري با بيان اينکه مطابق قانون و شرع نفقه فرزندان تا زماني‌که توانايي اداره کردن خود را نداشته باشند بر پدر واجب است در مورد نفقه دختر مي‌گويد: تا زماني که دختر ازدواج نکرده يا شغلي ندارد پدرش بايد نفقه وي را پرداخت کند. وي ادامه مي‌دهد: حتي اگر دختري در سن بالا استقلال مالي نداشته باشد يا ازدواج نکرده باشد اين تکليف همچنان براي پدر باقي مي‌ماند؛ اما اگر دختر به استقلال مالي دست يابد نفقه به او تعلق نمي‌گيرد حتي اگر ازدواج نکرده باشد.

اين کار‌شناس حقوقي درباره نفقه پسران نيز مي‌گويد: در اين ­باره نيز آراي متفاوتي وجود دارد؛ برخي بر اين باور هستند که با رسيدن به سن رشد نفقه فرزند پسر قطع مي‌شود و پدر تکليفي براي پرداخت نفقه به پسران ندارد؛ اما برخي ديگر نيز معتقدند فرزندان پسر تا دوره خدمت سربازي يا زماني که در خانه پدري تحصيل مي‌کنند و نياز به حمايت مالي وي دارند، مي‌توانند از نفقه برخوردار شوند.

 

 

[h=1]ضمانت اجراي پرداخت نفقه[/h]البته قانون در مورد ترک نفقه، هم از جنبه مدني و هم از منظر کيفري ضمانت اجرا پيش‌بيني کرده است. به گفته سيفي، ماده 53 قانون حمايت از خانواده به اين امر مي‌پردازد. وي مي‌افزايد: چنانچه پدري با داشتن امکانات مالي از پرداخت نفقه فرزندانش اجتناب کند مي‌توان او را تحت پيگرد قانوني قرار داد و از وي در دادگاه شکايت کرد؛ در اين صورت پدر به حبس تعزيري درجه 6 يعني حبس بيش از 6 ماه تا 2 سال محکوم مي‌شود.

وي ادامه مي‌دهد: به اين ترتيب اگر فرزند به سن قانوني رسيده باشد و پدر نفقه او را پرداخت نکند او مي‌تواند در دادگاه صالح اقامه دعوا کند تا دادگاه درباره پدر و نفقه فرزند تصميم بگيرد. اگر فرزند صغير باشد، مادر يا قيم قانوني او مي‌تواند دادخواست را عليه پدر تقديم دادگاه خانواده کند.

به گفته سيفي، بعد از تقديم دادخواست و ارجاع موضوع به کار‌شناسي، کار‌شناس با در نظر گرفتن وضعيت اجتماعي و نيازهاي طفل، ميزان نفقه را محاسبه مي‌کند و پس از بررسي و صدور رأي قطعي از جانب دادگاه، فرزند مي‌تواند اموال و دارايي‌هاي پدر را توقيف و احقاق حق کند.

 

 

[h=1]حق پدر و مادر از نفقه[/h]با همه حقوقي که براي فرزندان شمرديم لازم است اين نکته نيز يادآوري شود همانطور که قانون نفقه اولاد را بر عهده پدر يا جد پدري گذاشته، اولاد را نيز مکلف به پرداخت نفقه والدين فقيرش کرده است. به گفته سيفي مطابق ماده 1200 قانون مدني، نفقه پدر و مادر بر عهده اولاد و در درجه بعد بر عهده نوه است و جنسيت فرزندان دخالتي در اين موضوع ندارد و برتري ميان فرزند دختر و پسر نيست.

وي ادامه مي‌دهد: چنانچه فرزند داراي تمکن مالي و پدرش نيازمند باشد تکليف فرزند است که نفقه پدرش را پرداخت کند. فقه نيز نفقه پدر و مادر را بر فرزندان واجب کرده است و بر اين اساس چنانچه پدر و مادري در اداره زندگي‌اش ناتوان باشند بر فرزند واجب است در صورت توانايي به او کمک کند و اين تکليف در مورد فرزندان دختر و پسر تفاوتي ندارد.

البته به گفته اين وکيل دادگستري چنانچه فرزندي خود نيز توانايي مالي در پرداخت نفقه به والدينش را نداشته باشد، تکليف از او ساقط مي‌شود و نمي‌توان او را به دليل پرداخت نکردن نفقه تعقيب کرد؛ اما پدر و مادر مستمند و نيازمند نفقه مي‌توانند براي مطالبه نفقه خود از فرزند مستنکف به دادگاه رجوع کنند، ماده 1205 از قانون مدني توضيح مي‌دهد در صورت استنکاف از پرداخت نفقه چنانچه الزام کسي که پرداخت نفقه بر عهده اوست ممکن نباشد دادگاه مي‌تواند در صورت مطالبه افراد واجب­النفقه، به مقدار نفقه از اموال مستنکف در اختيار آنان قرار دهد.

بنابر آنچه گفته شد،اگرچه امروزه سن استقلال مالي جوانان کمي افزايش پيدا کرده است، به اين معني نيست که پدر و مادر براي هميشه مسئول تامين هزينه‌هاي فرزند خود خواهند بود. بعد از سن 18 سال در صورتي که اختلاف در مورد پرداخت نفقه به دادگاه برسد اين مرجع قضايي خواهد بود که با بررسي همه شرايط تصميم خواهد گرفت آيا فرزند استحقاق پرداخت نفقه را دارد يا خير.

 

 

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام