FrnzT 18194 اشتراک گذاری ارسال شده در 9 اردیبهشت، ۱۳۸۹ قلم ميرعماد در دست تايپيست‌ها به گزارش گروه پژوهشي عفراوي : امروزه هنرهاي كاربردي از طريق كامپيوتر در اختيار همگان قرار دارد و اين ره‌آورد تكنولوژي فرصت نمايش ايده‌ها، تفكرات و سبك‌هاي هنري را نه تنها به هنرمندان، بلكه به مخاطبان نيز داده است. توانايي‌هاي گسترده كامپيوتر در حيطه هنرهاي تجسمي، پرداخت و اجراي ايده‌هاي جديد را كوتاه، ارزان و قابل دسترس ساخته است. فراهم شدن اين امكان جديد براي هنرهاي كاربردي موجب شده تا خوشنويسي و ديگر هنرهاي اسلامي كه ويژگي كاربردي بودن در جان مايه آنهاست حيات دوباره‌اي در عصر حاضر بيابند. در اين نوشتار تقابل و تعامل كامپيوتر و خوشنويسي از جنبه‌ها و رويكردهاي هنري- صنعتي، اقتصادي، آموزشي و فني مورد بررسي قرارگرفته است. همچنين تقسيم‌بندي جديدي با رويكرد هنري- صنعتي براي هنر اصيل خوشنويسي ارايه مي‌دهد. در اين تقسيم‌بندي، خوشنويسي و كاربرد آن در نشر روميزي و خلق آثار هنري منحصر به فرد توسط خوشنويسان و خطاطان نام گرفته است. اين تقسيم‌بندي باعث مي‌شود تا بتوان تعاريفي جديد و نگاهي متفاوت به مقوله خوشنويسي با رويكرد نوع كاربرد آن ايجاد كرد. پيش از اين، چنين تقسيم‌بندي‌‌هايي براي ساير مقولات هنري متاثر از حضور كامپيوتر چه در حوزه هنرهاي تجسمي و چه در غير آن (مانند موسيقي) ارايه گرديده است. در اين مقاله همچنين سعي شده است پيشنهادها و راهكارهايي براي توليد و استفاده از نرمافزارهاي خوشنويسي ارايه شود به نحوي كه حضور كامپيوتر در اين مقوله بيشتر ارايه يك فرصت باشد، نه ايجاد تهديد. رويكردهاي هنري و صنعتي زمانه عوض شده است. درصد بسيار بالايي از مردم باسوادند، با كامپيوتر كار مي‌كنند و با اينترنت اطلاعات را جابه‌جا مي‌كنند. ما چه بخواهيم و چه نخواهيم، خوشبختانه يا متاسفانه صنعت چاپ و نشر جاي هنر كتابت، و فونت‌ها جاي دست خط‌هاي زيباي ايراني را گرفته‌اند. اينها همه مقتضيات زمانه‌اند كه گزيري از آنها نيست. لازم است در تعامل با زمانه، هنر خوشنويسي متناسب با نحوه خلق و استفاده از آن به شاخه‌هايي تقسيم شود و تعاريف جديد خود را بيابد. امروزه يكي از موارد استفاده از خوشنويسي، كاربرد آن در صنعت نشر روميزي است. اين شاخه از خوشنويسي را كه بسيار فراگير است، مي‌توان نام نهاد. در مقابل، آموزش خطوط سنتي و خلق آثار هنري منحصر به فرد توسط هنرمندان خوشنويس و خطاط را مي‌توان خواند. اين هر دو شاخه از خوشنويسي داراي ارج و قدر و جايگاه خود بوده و هيچ‌كدام را بر ديگري رجحاني نيست و دست‌اندركاران هر دو بخش رسالتي سنگين و مسووليتي خطير بر دوش دارند. در يك بخش رسالت حفظ و اعتلاي تناسبات هنري، نوآوري و بداعت، و پرورش جوانان علاقه‌مند نهفته است و در بخش ديگر مسووليت ايجاد ارتباط با مردم، توسعه بخشيدن به كاربرد خطوط سنتي و ارتقاي سطح سليقه بومي مخاطبان قرار دارد. در مقام مقايسه بايد اذعان داشت كه هنر خوشنويسي، هنري با اصول مشخص و مدون و با پيشينه‌اي سترگ در جذب و پرورش استادان فرهيخته، سير تحول و تطور خود را همچون گذشته طي مي‌كند؛ اما خوشنويسي صنعتي جايگاهي جديد، مهم، همه‌گير و در عين حال پرخطر و حساس دارد. از اين رو بر دوش خطاطان و خوشنويسان است تا در كنار مهندسان و متخصصان مرتبط با صنعت، به ويژه دست‌اندركاران توليد نرمافزارهاي خوشنويسي، نه تنها زيبايي‌هاي خطوط ايراني را در خوشنويسي صنعتي حفظ كنند، بلكه از اين راه به توسعه هنر خوشنويسي اهتمام ورزند. بر هيچ‌كس پوشيده نيست كه خوشنويسي صنعتي طيف گسترده‌تري از مخاطبان را در بر مي‌گيرد و به نوبه خود موجب رشد و توسعه هنر خوشنويسي هنري نيز خواهد بود. اين راهي است كه مي‌تواند تهديد تكنولوژي براي هنر خوشنويسي هنري را به فرصت كاربرد فرهنگي خوشنويسي در صنايع تبديل كند. در هر صورت هنرمندان در هر زمينه‌اي كه كار مي‌كنند، اگر از چگونگي و چيستي روند تحولات پرشتاب، در بنيان‌هاي فكري جامعه خود بي‌خبر باشند، يا به آن وقعي ننهند، در برقراري ارتباط ميان مخاطب و اثر هنري خود دچار مشكل مي‌شوند. پيش‌تر بر وجه كاربردي بودن خوشنويسي صنعتي اشاره شد. اين وجه از خوشنويسي صنعتي موجب شده است تا جنبه‌هاي زيبايي‌شناسانه و هنرمندانه در خوشنويسي هنري نمود متعالي‌تري داشته و در يك اثر منحصر به فرد، جايگاه مهارت و نگاه هنرمند حفظ شود و هنرمندان صاحب سبك و نظر در جايگاه واقعي خويش بياستند و درگير تقاضاهاي كوچك و خفيف مردم براي نوشتن آگهي‌هاي تبليغاتي، ترحيم و ... نشوند. از طرفي نبايد تصور شود كه وجود يك نرم‌افزار خوشنويسي كاربر آن را به يك خوشنويس تبديل مي‌كند. چنان‌كه هيچ‌كس به صرف در دست گرفتن يك دوربين عكاسي پيشرفته، عكاس هنرمندي به شمار نخواهد آمد. بسيار بوده‌اند كساني كه هنگام استفاده از نرمافزارهاي خط نستعليق به خود وعده خلق آثار منحصر به فردي را داده‌اند اما بعد از تجربه آن، خوشنويسي و هنرهاي مرتبط با آن را دست نيافتني‌تر از آنچه در ذهن داشته‌اند، يافته‌اند. اين تجربه‌ها به طور قطع نتيجه‌اي جز توجه بيشتر به اعتبار هنر اصيل خوشنويسي و بالا رفتن ارزش معنوي و مادي آن نخواهد داشت. رويكردهاي اقتصادي استفاده از خوشنويسي صنعتي، توسط كاربران شخصي - و به خصوص طراحان گرافيك- در سفارشات كوچك، جايگاه ويژه‌اي دارد و از استقبال خوبي نيز برخوردار است. عده‌اي از خوشنويسان معتقدند كه خوشنويسي صنعتي موجب ركود بازار كتابت شده است. ممكن است چنين اتفاقي در كوتاه مدت رخ دهد ولي ديري نخواهد گذشت كه هنر كتابت (و‌خوشنويسي هنري) از جايگاه رفيع‌تري برخوردار شود. اين اتفاق در ساير حوزه‌هاي هنري به شكل‌هاي گوناگون تكرار شده است. بسياري بر اين باور بودند كه با ظهور جعبه‌اي به نام تلويزيون ديگر بايد پيكر بي‌جان هنر سينما (و‌نيز راديو) را به خاك گور سپرد ولي نه تنها چنين نشد، بلكه هنر سينما بالنده‌تر و فربه‌تر شد. در مورد هنر خوشنويسي نيز وضع چنين است. هم‌اكنون هيچ ناشر فهيمي براي خوشنويسي پروژه‌هاي اصيل خود از خطوط سنتي موجود در كامپيوتر استفاده نمي‌كند و اغلب از خطاطان متبحر ياري مي‌خواهد. چرا كه اصالت هنر خوشنويسي وابسته به روح هنرمند و هماهنگي دست و فكر او در تشخيص و اجراي تركيبات مختلف و هم‌راستا با محتوا و مفاهيم كلمات است. همچنين تدبير در ايجاد هماهنگي و استفاده از مفردات متنوع در تركيبات مختلف خط فارسي، نيز عاملي است كه هنرمند خطاط را از ديگران متمايز مي‌كند. به همين دليل حتي اگر ناشري بخواهد كتاب‌هاي نفيس را از طريق خوشنويسي صنعتي آماده كند، بايد از هنرمندان خطاط براي توليد آن كمك بگيرد (كه به نظر منطقي نمي‌آيد.) سفارش‌نويسي توسط خوشنويس هر چند يك امكان مالي است ولي به زعم عده‌اي از هنرمندان خوشنويس، به هنر خوشنويسي ضربه مي‌زند و آن را از جايگاه اصيل خود دور مي‌كند. در سفارش‌نويسي، خوشنويس مجبور است سبك هنرمندانه خود را در خدمت تبليغات تجاري و كم‌محتوا قرار دهد. از طرف ديگر استفاده از خوشنويسي صنعتي در كارهاي كوچك، در عين اينكه عملي فرهنگي است، ارزان‌تر، قابل دسترس‌تر و سريع‌تر است؛ هر چند كه در حال حاضر اشكالات نرم‌افزاري و دانش و هنر اكثريت كاربران به قدري است كه به دليل ندانستن قواعد كلي خط و تركيب‌بندي در خوشنويسي، از امكانات نرم‌افزار- حتي از مفردات خط نيز- نمي‌توانند استفاده كنند. بنابراين به نظر مي‌رسد، موضوع رو به زوال گذاشتن استفاده از هنر خوشنويسي هنري در توليد كتاب‌ها و سفارشات با ارزش، دور از واقعيت و سوءتفاهمي است كه نبايد در اذهان ارباب خوشنويسي جاي بگيرد. رويكردهاي آموزشي عده‌اي معتقدند از زماني كه نرمافزارهاي خطوط سنتي به بازار آمدند، انگيزه و علاقه به هنر خوشنويسي رو به كاهش گذاشته است و نسبت به دهه‌هاي 60 و 70 هجري شمسي هنرجويان كمتري در آموزشگاه‌هاي خوشنويسي و به ويژه در انجمن خوشنويسان ثبت‌نام كرده‌اند. به نظر نمي‌رسد كه اين عقيده مبناي درستي داشته و قابل دفاع باشد؛ چه اينكه: 1- تعداد و تنوع آموزشگاه‌هاي هنري در سال‌هاي آغازين پس از انقلاب بسيار محدود بود و علاقه‌مندان به هنر، حق انتخاب چنداني نسبت به رشته‌هاي هنري نداشتند. همچنين ميزان شهريه كلاس‌هاي خوشنويسي نيز نسبت به كلاس‌هاي ديگر و نسبت به درآمد مردم بسيار كمتر از سال‌هاي اخير بوده است. 2- رفتار فرهنگي- اجتماعي مردم در دهه‌هاي اول پس از انقلاب بيشتر رنگ مذهبي داشت و مردم از هنرهاي اسلامي استقبال بيشتري مي‌كردند. 3- تمام كساني كه احساس نياز و عشق وافر به خوشنويسي دارند به سمت فراگيري آن پيش مي‌روند. براي فراگيري هنر خوشنويسي نيز حضور در محضر استاد امري ضروري است. غيرمعقول به نظر مي‌رسد كسي از روي سرمشق كامپيوتري آن هم سرمشقي كه خود (شاگرد) آن را خلق كرده است، بتواند حتي مقدمات خوشنويسي را فرا بگيرد، چه رسد به اينكه به مراتب هنرمندي دست پيدا كند. 4- به همان اندازه كه ممكن است كامپيوتر انگيزه هنرجويان را در فراگيري هنر خوشنويسي كم كرده باشد، شوق آنان را در روش‌شناسي خطوط بالا برده است. در اين زمينه كامپيوتر موجب مي‌شود تا سوالات معرفتي زيادي در رابطه با سبك‌شناسي خط و خوشنويسي براي هنرجويان ايجاد شوند كه فقط در محضر استاد پاسخ آنها پيدا مي‌شود. 5- كامپيوتر با قدرت توسعه و كاربردي كه دارد اين امكان تبليغي را فراهم مي‌آورد تا افرادي كه خطوط سنتي را نمي‌شناسند، به شناخت و فراگيري آن روي بياورند. اما آموزش اصول و قوانين خوشنويسي هنري به كاربران، امري ضروري براي استفاده از نرم‌افزار است. در اين زمينه عده‌اي از خوشنويسان، شركت‌هاي نرم‌افزاري را مقصر عدم آگاهي كاربران در به‌كارگيري صحيح اصول خوشنويسي مي‌دانند. اين شركت‌ها، كاربرد خوشنويسي ديجيتال را تا حدودي از نظر فني مطرح و حل كرده‌اند ولي به جنبه‌هاي آموزشي و هنري آن نپرداخته‌اند. شركت‌هاي نرم‌افزاري سال‌هاست كه بدون طراحي يك برنامه آموزشي درست- كه بايد پيش‌نياز استفاده از نرم‌افزار باشد- شروع به فروش نرم‌افزار خود كرده‌اند. همين امر باعث شده تا عده كمي از كاربران (حتي در صورت تهيه نرم‌افزار) از آن استفاده كنند. ولي آيا اين شركت‌ها حق و صلاحيت آموزش اصول و توسعه هنر خوشنويسي را دارند؟ يا اين مهم بر عهده كسان ديگريست؟ رويكردهاي فني سير تحولي كه هنر خوشنويسي هنري پشت سر گذاشته است، از نظر فني و اجرايي در نرمافزارهاي خوشنويسي نيز بايد طي شود و اين جز با تلاش‌هاي پژوهشي شركت‌هاي نرم‌افزاري مربوطه اتفاق نخواهد افتاد. متاسفانه اغلب شركت‌هاي مرتبط با توليد نرمافزارهاي خط فارسي به جنبه‌هاي پژوهشي و هنري توجهي نداشته و صرفا به دنبال منافع اقتصادي نرم‌افزار هستند. در اين راستا توجه به پيشنهادهاي ذيل براي توليد نرمافزارهاي خوشنويسي مي‌تواند مثمر ثمر واقع شود: 1- آموزش جنبي به شكل كتاب يا به همراه نرم‌افزار درباره معرفي قواعد كلي خط (اصول، نسبت، تركيب و كرسي) امري ضروري در استفاده از نرم‌افزار است. اگر قوانين و ضوابط خط رعايت نشود، علاوه بر عدم پيشرفت خوشنويسي صنعتي، بقاي آن نيز مورد تهديد قرار مي‌گيرد. ارايه نرم‌افزار آموزشي هر يك از خطوط سنتي در كنار نرم‌افزار اصلي مي‌تواند فرصتي را براي كاربران ايجاد كند تا قبل از كاربرد خوشنويسي صنعتي با اصول آن آشنا شوند. 2- امكانات فني نرم‌افزار با قواعد و اصول خوشنويسي هنري به طور كامل تطبيق داده شود. 3- انجام برنامه‌ها و پژوهش‌هاي علمي و هنري پيرامون هنر خوشنويسي و اعمال نتايج حاصله در نرمافزارهاي خوشنويسي صنعتي، لازمه پويايي اين نرم‌افزارهاست. 4- ايجاد ارتباط با خوشنويسان و اساتيد برجسته هنر خوشنويسي و نظرخواهي و مشاوره مداوم پيرامون مسايل خوشنويسي ضروري است. 5- در مورد خطوطي مثل نستعليق كه داراي سبك‌هاي مختلفي است، بهتر است با مقايسه فرم و آناليز اجزاي خط، به خط معدلي رسيد تا تاكيد و تبليغ سبك خاصي در نظر نباشد. 6- مشكلات تكنيكي و نرم‌افزاري محصولات ارايه شده بايستي به سرعت برطرف شود وگرنه مانعي جدي براي توسعه خوشنويسي صنعتي خواهد بود. سخن آخر خطوط سنتي ميراث اصيل و ملي ما هستند. هر يك از خطوط سنتي ما به ويژه نستعليق متناسب با طبيعت و سليقه مردم اين مرز و بوم و در طي صدها سال شكل گرفته‌اند. به قول استاد جواد بختياري: اين خطوط شكل تصويري زبان و فرهنگ ما به شمار مي‌آيند و هر ايراني حق لذت بردن و استفاده از آن را دارد. استفاده از اين خطوط در صنعت نه تنها گناهي ندارد، بلكه به هويت و بالندگي ما مي‌افزايد. با همين ديدگاه شوراي عالي اطلاع‌رساني در زمستان سال 1386 فونت نستعليق را با نام به صورت رايگان و براي استفاده عموم در سايت برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید. ورود یا ثبت نام ارايه داد. به گفته دكتر بهروز مينايي معاون فني شوراي عالي اطلاع‌رساني در همان سال و فقط از طريق سايت شورا بيش از 10000 نفر اين فونت را دانلود كرده‌اند. بنابراين نبايد نيازها و علاقه‌مندي‌ها را ناديده گرفت و به راحتي حضور خوشنويسي در كامپيوتر را رد يا به آن برچسب عوام‌زدگي الحاق كرد. بلكه بايد به مدد دانش و هنر به آن تعالي بخشيد. همه به ياد مي‌آوريم كه در سال‌هاي دهه 70 هجري شمسي پس از ورود سيستم عامل ويندوز به ايران، ويندوزهاي فارسي شده با اشكالات زياد و فقط به خاطر امكان فارسي‌نويسي به بازار آمدند. پس از آن شركت مايكروسافت ويندوزهاي عربي را با فونت‌هاي محدودي به بازار فرستاد. توجه و استفاده از ويندوزهاي عربي به حدي بود كه نه تنها بيشتر نرمافزارهاي تخصصي نسخه عربي مرتبط با آن را ارايه دادند، بلكه در سال‌هاي اخير شركت مايكروسافت به همراه نسخه‌هاي مختلف ويندوز (98، 2000،XP و(Vista فونت‌هاي عربي و فارسي قابل توجهي در همان ويندوزهاي لاتين ارايه داده است. اين روند نشان مي‌دهد كه در هر صورت تكنولوژي مسير خود را طي مي‌كند. بعيد نيست تا چند سال ديگر، خطوط سنتي ما نيز در نسخه‌هاي جديد ويندوز ارايه شوند. كما اينكه در سال 1995 نرم‌افزار كلك برنده جايزه بهترين نرم‌افزار جي‌تكس شد و در همان موقع نيز پيشنهادهايي از جانب شركتAdobe وWin soft به صاحبان نرم‌افزار كلك داده شد(كه البته پذيرفته نشد). و حالا در بسته نرم‌افزاري محصول شركتWin Soft فونت‌ها و خطوط سنتي عربي در اختيار همگان است. بنابراين بهتر است كينه‌ورزي نسبت به تكنولوژي را دور ريخته و تا خوشنويسي صنعتي ما نيز جهاني نشده به رفع نواقص و كمبودهاي هنري آن پرداخته شود تا مبادا به سرنوشت صفحه كليدهاي فارسي دچار شود. جانمايي حروف در صفحه كليدهاي لاتين بر اساس كاربرد بيشتر حروف و در دسترس بودن حروف مهم طراحي شده‌اند. در صورتي كه عوامل تعيين‌كننده جانمايي در عربي و فارسي، شكل و تصوير ظاهري حروف بوده است و نه دفعات استفاده و در دسترس بودن حروف مهم. اين اتفاق فقط حاصل نگاه يك سيستم تك بعدي است. سيستمي كه در آن فقط يك تخصص فكر مي‌كند، تصميم مي‌گيرد و اجرا مي‌كند. اميد كه با همكاري و همياري هنرمندان و صنعتگران ديگر چنين اشكالاتي (ريز يا درشت) گريبانگير ما نباشد. چرا كه ايراداتي از اين دست فقط از عدم تشريك مساعي ناشي مي‌شود و به ضرر همگان است. نويسنده: كوكب طاهبازكارشناس ارشد گرافيك و مدرس دانشگاه علم و فرهنگ منبع: صنعت چاپ 2 لینک به دیدگاه
ارسال های توصیه شده