پیشگیری از کمبود یـد

[Ala Agrin 14476]

ید یکی از مواد مورد نیاز بدن برای سالم زیستن است و باید بطور روزانه مصرف شود البته نیاز روزانه بدن به ید بسیار کم و در حد ۱۰۰ تا ۱۵۰ میکروگرم (به اندازه سرسوزن) است که برای تمام طول عمر انسان حدود یک قاشق چایخوری خواهد بود.

 

به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز، بهترین منابع ید غذاهای دریایی هستند که متاسفانه مقدار این غذاها در رژیم غذایی مردم بسیار کم است در بعضی مناطق میزان ید خاک بالا بوده و به همین دلیل مواد غذایی مثل لبنیات ،‌تخم مرغ ،‌حبوبات ،‌غلات و میوه جات مصرفی مردم ید مورد نیاز آنها را تامین می کند اما خاک بیشتر مناطق کشور ما از نظر میزان ید فقیر بوده و به همین دلیل باید از طریق دیگری ید بدن را تامین نمائیم .

 

نیاز به ید

 

هورمون های تیروئید پس از آن که در تیروئید ساخته شدند با جریان خون در سراسر بدن حرکت کرده و بسیاری از فعل و انفعالات شیمیایی قسمتهای مختلف بدن را کنترل می نمایند، این هورمون ها برای تکامل و عملکرد طبیعی بدن، مغز و دستگاه عصبی، برای حفظ گرمای بدن و انرژی ضروری هستند.

 

عوارض کمبود ید

 

وقتی ید به اندازه کافی به بدن نرسد، تیروئید نمی تــــواند به اندازه کافی هورمون بسازد. این کمبود پـــی آمــــدهای بهـــداشــتی مهـــمی دارد که مـــجمـوعه آنها را “اختلالات ناشی از فقر ید یا Iodine Deficiency Disorders و یا به اختصار IDD” می نامند. این پی آمد ها شامل گواتر، هیپوتیروئیدیسم، کرتی نیسم، بی کفایتی تولید مثل، مرگ و میر کودکان و نهایتا” به مخاطره افتادن توسعه اجتماعی و اقتصادی جوامع می باشند.

 

اختلالات ناشی از کمبودید :

 

اختلالات ناشی از کمبود ید یکی از مشکلات تغذیه ای است که در بیشتر نقاط دنیا شایع است کمبود ید انسان را از نظر مغزی و توان جسمی دچار مشکل نموده یادگیری را مختل و روی ضریب هوش تاثیر می گذارد و مهمترین عارضه کمبود ید بیماری گواتر است .

 

شایعترین عارضه کمبود ید بیماری گواتر است .اختلالات دیگری مثل عقب ماندگی ذهنی ،‌کری ،‌لالی ،‌لوچی چشم ،‌اشکال در ایستادن ،‌راه رفتن و … تاخیر در رشد جسمی در افرادی که مشکل ید دارند دیده می شود کمبود ید در زنان باردار ممکن است موجب سقط جنین و تولد نوزاد مرده گردد.

 

اغلب عوارض ناشی از کمبود ید خصوصاً‌در دوران جنینی دائمی و غیر قابل درمان می باشد بنابراین پیشگیری از عوارض کمبود ید باید مورد توجه جدی قرار گیرد.

 

گواتر آندمیک

 

گواتر شایعترین عارضه ناشی از کمبود ید است. در مناطقی که خاک و در نتیجه محصولات زراعی دچار فقر ید هستند کمبود ید در انسان و حیوان رخ می دهد. گواتر در یک منطقه بارزترین نشانه کمبود ید است که از سنین کودکی ظاهـــر می شـــود و بـــا افزایش سن، بزرگتر شده و پس از بیست سالگی معمولا” به صورت گواترهای گره دار در می آید. در سنین پایین شیوع در دختران و پسران یکسان است ولی پس از بلوغ شیوع در پسران کاهش می یابد. گاهی در مناطق کمبود ید زنان تا ۶ برابر بیشتر در معرض عوارض قرار می گیرند.

 

در بیشتر کسانی که در مناطق کمبود ید زندگی می کنند تنها عارضه ای که دیده می شود یک گواتر درستـــکــــار (Euthyroid) است که ترشح هورمونهای تیروئید و TSH و غلظت آنها در سرم طبیعی می مانند. اگر در منطقه ای شیوع گواتر به بیش از ۱۰ درصد برسد منطقه آندمیک و چنانچه بیش از ۴۰ درصد پسران و متجاوز از ۵۰ درصد دختران مبتلا به گواتر باشند منطقه را هیپرآندمیک می گویند. معـــایـنـه بالینــی تـیروئید در تشخیص گواتر حائز اهمیت فراوان است و باید با دقت و مهارت کامل انجام شود.

 

آزمایش لمس گواتر یا معاینه بالینی:

 

برای لمس تیروئید دانستن وضعیت تشریحی ناحیه پایین گردن لازم است. برای انجام این عمل ابتدا غضروف حلقه ای شکل (غضروف کریکوئید) لمس می شود چون این غضروف برای تعیین محل تیروئید نشانه خوبی است. لبه تحتانی غضروف حلقه ای، کمی بالاتر از تنگه یا رابط دو قطعه تیروئید قرار گرفته است.

 

لمس تیروئید ممکن است از جلو یا عقب صورت گیرد. برای لمس بهتر تیروئید لازم است که معاینه کننده در پشت بیمار که نشسته است، قرار گیرد و با نوک انگشتان هر دو دست از دو طرف گردن به معاینه تیروئید بپردازد . در صورتی که معاینه از جلوی گردن انجام شود باید انگشتان یک دست پشت ماهیچه “جناغی- چنبری – پستانی” قرار گیرد و با نوک انگشتان دست دیگر و یا انگشت شست دست دیگر لوب مربوط به آن طرف لمس شود. برای لمس طرف مقابل، این عمل با تغییر دستها صورت می گیرد .

 

معاینه تیروئید از طریق لمس روش ساده و سریعی است ولیکن احتمال خطا در تشخیص درجات گواتر در این روش وجود دارد. بنابراین معاینه کنندگان باید آموزش و مهارت لازم را پیدا کنند و تحت نظر افراد با تجربه دیگر برای دستیابی به نتیجه های یکنواخت سرپرستی شوند.

[Ala Agrin 14476]

روشهای پیشگیری از کمبود ید:

 

معمولا“ از چند روش برای رساندن ید به بدن استفاده می شود:

 

۱- مکمل یاری: استفاده از قرصهای یدات پتاسیم، محلول لوگل، روغن یده (تزریقی یا خوراکی)

 

۲- غنی سازی: افزودن ید به نان، نمک، شیر، آب، غذای کودک.

 

۳- تغییر در عادات غذایی: مصرف بیشتر غذاهای دریایی، جلبکها و مصرف کمتر مواد گواترزا.

 

۴- فعالیتهای بهداشت عمومی: افزایش دسترسی به مراقبتهای بهداشتی اولیه.

 

بجز روشهای فوق می توان از کودهای شیمیایی حاوی ید و غذای دامی ید دار نیز بعنوان روشی برای تامین ید مورد نیاز انسان استفاده کرد. البته هر یک از روشها منافع و معایب خاصی دارند.

 

پیشگیری :

 

بهترین روش پیشگیری از عوارض ناشی از کمبود ید مصرف روزانه نمک یددار تصفیه شده است طعم و بوی نمک یددار تصفیه شده مانند نمک معمولی است و به همان طریق نیز مصرف می شود همه مردم اعم از پیر و جوان ،‌کودک و زنان باردار و … چون بدنشان همه روزه به ید نیاز دارد مصرف روزانه نمک یددار برایشان ضروری است .

طرز نگه داری نمک یددار تصفیه شده :

 

نمک یددار نباید در معرض نور مستقیم خورشید یا رطوبت قرار گیرد توصیه می شود نمک یددار را در پاکتهای خود یا در ظروف بدون منفذ پلاستیکی ،‌ چوبی ،‌سفالی یا شیشه ای تیره ریخته و درب آنها را بعد از هربار مصرف ببندید.

 

نمک چه نقشی در بدن دارد :

 

نمک یکی از مواد مورد نیاز برای سوخت و ساز مواد در بدن ،‌انتقال پیام های عصبی و کارکرد صحیح عضلات است این ماده به مقدار محدود مورد نیاز بوده و مصرف متعادل آن لازم است به طور مثال در هنگام اسهال و استفراغ و یا فعالیت شدید بدنی و در هوای گرم با مصرف کمی نمک می توان املاح از دست رفته را جبران کرد.

 

استفاده از نمک یددار در جهان:

 

اکنون رایج ترین روش در سراسر دنیا برای تامین ید مورد نیاز بدن استفاده از نمک یددار است. کشورهای زیادی در دهه های گذشته با تدوین قوانینی فروش و توزیع نمک غیر یددار را در مناطق خاص یا کل کشورشان ممنوع کرده اند.

 

چرا نمک یددار می شود؟

[Ala Agrin 14476]

به دلایل زیر نمک بعنوان بهترین حامل برای ید انتخاب شده است :

 

۱- میزان مصرف روزانه نمک معمولا“ ثابت است.

 

۲- مصرف نمک وابسته به وضعیت اقتصادی خانوار نیست.

 

۳- نظارت و پایش مصرف آن به راحتی قابل انجام است.

 

۴- افزودن ید به نمک تاثیری بر بو، رنگ یا مزه نمک ندارد.

 

۵- افزودن ید به نمک اثر سوء بر مصرف کننده نمی گذارد.

 

۶- هزینه های افزودن ید به نمک بسیار ناچیز است.

 

۷- روش مطمئن و ایمنی است.

 

۸- اثرات مثبت این روش در کشورهای دیگر دیده شده است.

 

پایش و نظارت برنامه پیشگیری از اختلالات ناشی از کمبود ید:

 

پایش و نظارت از برنامه پیشگیری و کنترل اختلالات ناشی از کمبود ید به منظور حصول اطمینان از میزان ید دریافتی توسط مردم و کیفیت ارائه خدمات در مناطق شهری و روستایی کشور به شکل گسترده ای در ســطــح تــولیــد، توزیع خانوار و همچنین کلیه مراکز تولید طبخ غذا بطور روتین انجام می گیرد.

 

پایش در سطح تولید:

 

کارشناسان اداره نظارت بر مواد غذایی در هنگام بازدید از واحدهای تولید کننده نمک یددار مقداری از نمک یددار خط تولید را نمونه برداری نموده و با ارسال نمونه به آزمایشگاه مواد غذایی استان و آزمایش نمک در فرم مخصوص کارخانه هــایی را که میزان ید آنها کم است شناسایی می نمایند و توصیه های لازم را برای حل مشکل ارائه می دهند و اگر مشکل ادامه داشت خط تولید تا زمان تصحیح تعطیل می گردد.

 

پایش در سطح توزیع:

 

نمونه برداری از نمک های یددار در مراکز توزیع مناطق شهری طبق یک دستورالعمل مدون توسط کارکنان بهداشت محیط صورت می گیرد و نمونه های نمک در فواصل زمانی مناسب به آزمایشگاههای کنترل غذا در استانها ارسال می شود. میزان ید این نمکها اندازه گیری و در فرم مخصوص ثبت و به دفتر بهبود تغذیه جامعه ارسال می گردد. بنابراین سالیانه از کل کشور بیش از هزار نمونه مورد آزمون قرار می گیرد.

 

پایش در سطح خانوار:

 

برای اطمینان از پوشش مصرف نمک یددار در خانوارهای شهری و روستایی کشور سعی شده است در بررسی هایی که توسط بخش بهداشت برای اهداف دیگر طراحی و اجرا می شوند نمک خانواده ها مورد آزمایش قرار گیرد. قطره یدسنج که بدین منظور مورد استفاده قرار می گیرد در داخل کشور تولید می شود و با چکانیدن یک قطره از این محلول روی نمک در صورتیکه نمک تغییر رنگ داد (بنفش یا آبی) ید دار بودن آن تائید می گردد. براساس آخرین آمار انجام گرفته در سال ۱۳۷۹ پوشش مصرف نمک یددار کل کشور به میزان۹۴درصد می رسد.

 

پایش نمکهای مصرفی اماکن عمومی و مراکز عرضه مواد غذایی:

 

طبق یک دستورالعمل مدون کارکنان بهداشت محیط با مراجعه به اماکن عمومی و مراکز عرضه مواد غذایی از قبیل بیمارستانها، رستورانها،‌اغذیه فروشی ها،‌کارگاهها یا کارخانه ها، مهد کودک ها، سربازخانه ها، مدارس (ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان) ید دار بودن نمکهای مصرفی این واحدها را با استفاده از محلول ید سنج مورد آزمایش قرار می دهند و نتیجه را در فرم مخصوص ثبت می نمایند. این اطلاعات درصد ید دار بودن نمکهای مصرفی اماکن عمومی و مراکز عرضه مواد غذایی را نشان می دهد.

[Ala Agrin 14476]

پایش میزان ید ادرار در کشور

 

مطلوب ترین روش پایش برنامه اطمینان از کفایت دریافت ید از طریق رژیم غذایی، اندازه گیری ید ادرار نمونه قابل قبولی از جمعیت یک منطقه می باشد که می تواند مدیر برنامه را از کفایت دریافت ید آن منطقه مطمئن سازد.

 

بررسی اپیدمیولوژیک اندازه گیری ید ادرار سالانه در کلیه دانشگاههای علوم پزشکی کشور انجام می شود. بدین منظور ۲۴۰ دانش آموز ۱۰-۸ ساله (کلاسهای دوم، سوم و چهارم دبستان) با توجه به نسبت جمعیت شهری و روستایی بطور تصادفی در مدارس شهری و روستایی تحت پوشش آن دانشگاه مطابق با دستورالعمل مربوطه انتخاب می شوند و نمونه های ادرار به آزمایشگاه منتخب ارسال می گردد.

 

بر اساس توصیه سازمان جهانی بهداشت (who)، وضعیت کمبود ید هر منطقه بر اساس میانه ید ادرار دانش آموزان آن منطقه تعیین می گردد.

 

پایش در مناطق روستایی:

 

پایش نمکهای یددار در روستاها توسط بهورز انجام می شود و اقداماتی که بهورزان باید انجام دهند بشرح زیر می باشد:

 

۱- بهورزان موظفند ماهانه یک بار به مغازه های روستا مراجعه نموده چنانچه نمک یددار عرضه شود، مغازه دار را تشویق نمایند در غیر این صورت به او تذکر دهند که تنها مجاز به توزیع نمک یددار است و نباید نمک غیر یددار در مغازه موجود باشد همچنین طرز نگهداری و انبار کردن نمک یددار را به مغازه دار متذکر گردد و توصیه نماید که برای حیوانات اهلی نیز از نمک یددار استفاده شود، اگر در ماههای بعد هنوز در مغازه نمک غیر یددار موجود بود مراتب را از طریق ناظر خانه بهداشت به کمیته فرعی آموزش و تولید و توزیع نمک یددار استان یا کمیته شهرستان اطلاع دهند.

 

۲- بهورز باید هر سال یک بار برای ارائه آموزش های لازم به مدرسه مراجعه نموده و قبلا“ از دانش آموزان بخواهد یک قاشق چایخوری از نمک مصرفی خانواده خود را در یک کاغذ کوچک پیچیده و آن را به مدرسه بیاورند و نمک ها را با قطره یدسنج آزمایش کند.

 

اگر نمک ها یددار نبودند برنامه آموزش را پیگیری نماید و نتیجه آزمایش را در دفتر مدرسه یادداشت کند تا بتواند آنرا با نتیجه آزمــایــش های قبلی مقایسه نماید. در جریان این دیدار بهورز باید آموزش های بهداشتی لازم را در زمینه لزوم مصرف نمک یددار با تاکید بر استفاده از نمکهای یددار تصفیه و شستشو و مزایای مصرف آن و سایر برنامه های بهداشتی به دانش آموزان ارائه نماید.

 

۳- طبق برنامه های جاری بهورز هر سال در زمان سرشماری خانوار (اول سال) به خانه ها مراجعه و اطلاعاتی را از خــانوار گرفته و در برگه وضعیت محل سکونت از نظر بهداشت محیط که بعدا“ در پرونده خانوار نگهداری می شود درج می کند، بنابراین بهورز نمک مصرفی خانواده را با محلول یدسنج آزمایش می کند و نتیجه را در بنـــد ۱۵ برگه فوق الذکر ثبت می نماید،‌ بعد از سرشماری تعداد کل خانواده هایی را که از نمک یددار مصرف می کنند حســـاب نمــــوده و در جدول نمک یددار که بر روی زیج حیاتی به چاپ رسیده است منتقل می نماید.

 

این اطلاعات می تواند بهورز را از کفایت برنامه های آموزشی idd و تاثیر آن مطلع سازد.

[Ala Agrin 14476]

چه مقدار نمک بخوریم :

 

در حال حاضر مصرف نمک که خصوصاً در غذاهای آماده به میزان زیاد مورد استفاده قرار می گیرد در کشور ما بالا است طبق توصیه سازمان بهداشت جهانی حداکثر مقدار مصرف روزانه نمک ۵ گرم می باشد این در حالی است که میزان مصرف نمک در کشور ۳-۲ برابر این مقدار برآورد شده است این میزان نمک شامل نمک نمکدان و نمک موجود در موادغذایی شور مانند خیارشورها ،‌تنقلات شور ،‌غذاهای آماده یا کنسرو شده می باشد. و برای بهبود طعم غذا و کاهش مصرف نمک در هنگام تهیه غذاها بجای نمک از سبزی های تازه و معطر ،‌سیر ،‌لیموترش ،‌آب نارنج ،‌آویشن ،‌شوید و … استفاده کنید.

 

نمک یددار تصفیه شده چیست :

 

نمک تصفیه ،‌نمکی است کاملاً بهداشتی که ناخالصی های آن حذف شده است . نمک خوراکی باید از نوع یددار و تصفیه شده باشد . نمک های تصفیه شده یددار بدلیل خلوص بالا میزان ید را بهتر و به مدت بیشتر حفظ می کنند . نگهداری و ذخیره نمودن نمک یددار به مدت طولانی (بیش از یکسال) موجب از دست رفتن بخشی از ید آن می شود و جهت اضافه کردن آن به غذا در زمان طبخ ، نمک را در انتهای پخت اضافه کنید تا ید آن در حداکثر مقدار حفظ شود.

 

نمک تصفیه نشده به علت داشتن ناخالصی در افرادی که سابقه بیماریهای گوارشی ،‌کلیوی و کبدی دارند و حتی مصرف مداوم آن در افراد سالم منجر به بروز ناراحتی های گوارشی ،‌کلیوی ،‌کبدی و حتی کاهش جذب آهن در بدن می شود . همواره به تاریخ مصرف نمک و وجود پروانه ساخت از وزارت بهداشت روی بسته بندی نمک ها توجه نمائید دقت کنید که عبارت نمک یددار تصفیه شده بر روی بسته بندی نمک درج شده باشد و از خرید هر گونه نمک با عنوان نمک صنعتی و یا بدون ید تصفیه شده خودداری نمائید.

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام