درمان بیماری با علم شیمی

[azarafrooz 14,221]

همه ما باید بپذیریم که بالقوه در معرض ابتلا به سرطان قرار داریم. آمارها بیانگر آن است که از هر سه نفر یک تن در طول زندگی خود به سرطان مبتلا خواهد شد و دردناک تر آنکه طی سال جاری، هشت میلیون نفر در سراسر جهان از سرطان خواهند مرد.

یکی از شیوه های رایج مبارزه با سرطان «شیمی درمانی» است که درمانی دارویی برای نابودی یا جلوگیری از گسترش سلول های سرطانی در بدن است. از آنجا که هر یک از انواع سرطان به نوع خاصی از دارو پاسخ می دهد، به تعداد سرطان های شناخته شده، روش های شیمی درمانی نیز وجود دارد. در بعضی موارد، پزشکان ترکیبی از هشت داروی مختلف را در شیمی درمانی به کار می برند تا بهترین نتیجه را بگیرند و در حال حاضر تلاش برای کشف ترکیبات جدید ادامه دارد. شیمی درمانی اغلب با ضعف و کم شدن قوای جسمانی بیمار همراه است، اما بسیاری از روش های نوین شیمی درمانی، این اثرات نامطلوب را به حداقل رسانده است.

● چه کسانی نیاز به شیمی درمانی دارند

چون داروهای شیمی درمانی معمولاً به داخل خون تزریق می شوند، به تمام قسمت های بدن سفر می کنند و سلول های سرطانی را صرف نظر از محلی که در آن هستند مورد تهاجم قرار می دهند. به همین دلیل پزشکان زمانی این داروها را به کار می برند که مطمئن شوند سلو ل های سرطانی در بیش از یک نقطه بدن وجود دارند. در مواردی که بیمار دیر به پزشک مراجعه می کند و اجازه می دهد سرطان تا مدتی به رشد خود ادامه دهد، ذراتی از سرطان می توانند از غده اصلی جدا شده و به بافت های مجاور یا به اندام های دورتر مانند جگر و شش ها بروند و رشد خود را در آنجا شروع کنند. یک جراح فقط می تواند غده اصلی سرطانی و بافت های آلوده مجاور آن را از بدن خارج کند. حتی در روش «پرتودرمانی» که استفاده از پرتو برای نابودی سلول های سرطانی است، تنها سطوح محدودی از بدن در معرض اشعه قرار می گیرند، چون در غیر این صورت صدمات جدی به سلول های سالم وارد خواهد شد.

اغلب اوقات بعد از عمل جراحی و خارج کردن سرطان، شیمی درمانی برای پاک کردن بدن از باقی مانده سلول های سرطانی انجام می شود. در بعضی سرطان ها مانند لوکیمیا که سرطان سلول های خونی و به خصوص گلبول های سفید است، شیمی درمانی تنها روش درمانی است، چون سلول های خونی در سراسر بدن پراکنده است. در برخی موارد، شیمی درمانی به منظور کوچک کردن غده سرطانی نیز انجام می شود تا خارج کردن آن برای جراح راحت تر باشد. در مواردی نیز که سرطان غیرقابل درمان تشخیص داده می شود، به منظور تسکین علائم سرطان، شیمی درمانی روی بیماران مبتلا انجام می شود.

● شیمی درمانی چگونه اثر می کند

شیمی درمانی در مفهوم سنتی آن، ماده یی شیمیایی است که برای سلول های سرطانی سمی است و باعث مرگ آنها می شود. در اولین شیمی درمانی از گاز خردل استفاده شد، که در اصل به عنوان یک سلاح شیمیایی در جنگ جهانی اول به کار می رفت. اگرچه هر چیزی که برای سلول های سرطانی سمی باشد، ممکن است برای سلول های سالم بدن نیز همان اثر را داشته باشد، اما رمز کار در شیمی درمانی یافتن یک ماده شیمیایی است که بتواند هر چه بیشتر سلول های سرطانی را نابود کند و کمترین آسیب را به سلول های سالم وارد کند. خوشبختانه پزشکان در یافتن این گونه ترکیبات بسیار موفق عمل کرده اند، به نحوی که داروهای مورد استفاده براساس تفاوت های موجود بین سلول های سرطانی و سلول های معمولی اطراف آنها ساخته می شود و درنتیجه به طور اختصاصی عمل می کنند. تفاوت اساسی بین سلول های سرطانی و سلول های سالم در سرعت تکثیر یا تقسیم آنها است. سلول های سرطانی با سرعت بیشتری نسبت به سایر سلول های بدن تقسیم می شوند و رشد می کنند، و به همین دلیل است که توده های متورم یا غده های سرطانی را تولید می کنند. بعضی از سلول های سرطانی ممکن است حتی در واکنش به مواد شیمیایی طبیعی موجود در بدن (هورمون ها) فعال شوند که در این گونه موارد، به جای مسموم کردن سلول های سرطانی، شیمی درمانی واکنش بین هورمون ها و سلول های سرطانی را مهار می کند تا این سلول ها را از مواد مورد نیاز برای رشد و تکثیرشان محروم کند. سلول های سرطانی توسط سامانه دفاع ایمنی بدن خود بیمار مورد حمله قرار نمی گیرند، چون این سلول ها از نوع سلول های خارجی نیستند. در بعضی روش ها، شیمی درمانی سامانه دفاعی بدن را طوری برنامه ریزی می کند که سلول های سرطانی را به عنوان سلول های خارجی و متجاوز بشناسد و آنها را نابود کند.

● شیمی درمانی چگونه انجام می شود

شیمی درمانی اغلب با تزریق به داخل یک رگ خونی شروع می شود. در خیلی از موارد یک قطره چکان حاوی مایعات نمکی نیز نصب می شود تا دارو را هنگام ورود به بدن رقیق کند، چرا که غلظت زیاد دارو می تواند به رگ آسیب بزند. اگر بیمار به مقادیر متفاوت از داروهای مختلف نیاز داشته باشد، برای جلوگیری از ناراحتی بیمار از تزریق های جداگانه در دفعات متعدد، یک لوله در رگی که به سرنگ متصل است تعبیه می شود و این خط انتقال در یک رگ در سینه بیمار باقی می ماند.

گاهی اوقات می توان با یک میزان غلیظ شده از دارو، شیمی درمانی را در یک نقطه مشخص از بدن انجام داد و بدین ترتیب با تزریق مستقیم دارو به ناحیه سرطانی، از عوارض جانبی آن کاست. برای مثال، در سرطان مثانه، دارو به داخل مثانه پمپ می شود و مستقیماً روی بافت آلوده اثر می کند. اینکه یک دوره شیمی درمانی چه مدت طول می کشد، بسته به نوع سرطان، متفاوت است، به طوری که در بعضی موارد می تواند به طور فشرده ظرف دو هفته در بیمارستان انجام شود یا ماه ها به طول انجامد.

● عوارض جانبی شیمی درمانی کدامند

چون اغلب شیمی درمانی ها سلول های به شدت در حال رشد یا تکثیر سریع را مورد حمله قرار می دهند، احتمال آسیب دیدن سلول های سالم مشابه مانند سلول های پیاز مو بیشتر است. به همین دلیل است که شیمی درمانی با ریزش مو همراه است، اگرچه به محض اتمام درمان، رشد دوباره موها نیز آغاز می شود. گروه دیگر از سلول های بدن که در شیمی درمانی به طور ناخواسته مورد آسیب قرار می گیرند، سلول های جدار داخلی معده و روده هستند که نتیجه آن ایجاد تهوع یا اسهال در بیماران تحت درمان است. البته داروهایی برای کنترل این عوارض وجود دارد، ضمن آنکه می توان با تنظیم وعده های غذایی و خالی نگه داشتن معده در هنگام تاثیر دارو، این مشکلات را به حداقل رساند.

گروه بعدی، سلول های خونی هستند که از اثرات منفی شیمی درمانی بی نصیب نمی مانند. سلول های قرمز خون وظیفه مهم انتقال اکسیژن را برای زنده نگه داشتن دیگر سلول های بدن بر عهده دارند. سلول های دیگر خون نیز به جلوگیری از بروز عفونت در بدن کمک می کنند. بنابراین بیماران شیمی درمانی ممکن است بیش از دیگران به عفونت ها حساس باشند و در صورت ابتلا، رفع عفونت نیز برای آنها سخت تر باشد. بیمارستان ها به طور منظم با انجام آزمایش خون، میزان سلول های مختلف خونی را کنترل می کنند که به آن شمارش خون کامل می گویند. عموماً بیماران تحت شیمی درمانی از نیروی کم یا خستگی شدید نیز رنج می برند.

شیمی درمانی همچنین روی باروری مردان و زنان نیز تاثیر می گذارد، که می توان با منجمد کردن اسپرم و تخمک، در آینده برای انجام لقاح در خارج از بدن و داشتن فرزند امیدوار بود.

 

 

ایران سلامت