چشـــــــم‌انداز فنـاوری‌هــــای آزاد/منـبــع‌بـــاز در ســــال ۲۰۱۳

[Fahim 9563]

هرگاه از آینده نرم‌افزارهای آزاد/متن باز صحبت می‌شود، یا موضوع پیش‌بینی‌های مربوط به سال پیش‌رو مطرح می‌شود، بیشتر نگاه‌ها به سمت آمار و ارقامی چون سهم آندروئید از بازار، افزایش تعداد کاربران میزکارهای لینوکسی به بیش از یک درصد و مواردی مشابه معطوف می‌شود. اما واقعیت آن است که رویدادهای بنیادی‌تری نیز وجود دارند که می‌توانند نه تنها دنیای نرم‌افزارهای آزاد که کل حوزه IT را نیز دست‌خوش تغییر و تحول قرار دهند. سیستم‌عامل جدیدی از بنیاد موزیلا برای تجهیزات قابل‌حمل، زیرساخت‌های قدرتمند مجازی‌سازی ردهت و چند موضوع دیگر که در این نوشتار مشاهده خواهید کرد، این قابلیت را دارند که نه تنها پول و اعتبار را برای توسعه دهندگان‌شان به ارمغان آورند بلکه تغییراتی اساسی را در دنیای فناوری اطلاعات رقم بزنند. Wayland

وی‌لند (Wayland) یک پروتکل سرویس‌دهنده صفحه نمایش و یک کتابخانه برای لینوکس است که این پروتکل را پیاده‌سازی می‌کند. وی‌لند شیوه‌ای را برای ارتباط مستقیم مدیر پنجره‌ها با برنامه‌ها و سخت‌افزار گرافیکی بدون نیاز به سخت‌افزار ورودی و دیگر کتابخانه‌های غیر‌لازم فراهم می‌کند. کریستین هوگزبرگ پروژه وی‌لند را به‌صورت یک پروژه پاره‌وقت در سال ۲۰۰۸، زمانی که در ردهت کار می‌کرد، آغاز کرد و اکنون در واپسین ماه‌های سال ۲۰۱۲ میلادی به نسخه پایدار ۱ رسیده است. X سال‌ها است که به‌عنوان سرویس‌دهنده پنجره در سیستم‌های پوزیکس استفاده می‌شود اما در ظاهر همانند برخی دیگر از فناوری‌‌های یونیکسی به پایان راه نزدیک می‌شود و باید جای خود را به وی‌لند بدهد. آدام جکسون از پروژه فدورا و مارک شاتلورث از اوبونتو در سال ۲۰۱۰ وعده استفاده از وی‌لند در توزیع‌های متبوع‌شان را دادند اما با انتشار نسخه نخست وی لند کم‌کم باید شاهد پیاده‌سازی این پروتکل باشیم و البته دور از انتظار نخواهد بود اگر فدورا این فناوری را نیز (همانند سایر فناوری‌ها) برای نخستین‌بار در توزیع خود به خدمت بگیرد و به صورت عمومی معرفی کند. وی لند به عنوان پروتکل سرویس‌دهنده گرافیکی ساده‌تر، انعطاف‌پذیرتر و با بازدهی بیشتر معرفی شده است.

Firefox OS

آیا با وجود ریشه دواندن آندروئید و iOS (و حتی ویندوز‌فون‌ها) در تلفن‌های همراه جدید، امکان موفقیت سیستم‌عامل دیگری وجود دارد؟ جواب بسیاری به این پرسش «خیر» است اما اگر پروژه مربوط به بنیاد موزیلا و دارای رابطه خویشاوندی با مرورگر محبوب فایرفاکس باشد، همگی در جواب خود شک خواهیم کرد. Firefox OS که پیش‌تر با نام Boot To Gecko ( یا به اختصار B2G) معرفی شده بود، آمده است تا با دگرگون کردن ساختار اپلیکیشن‌های نصب شونده روی دستگاه، توسعه‌دهندگان و کاربران را به سمت خود بکشد. اهل فن و صاحب‌نظران حوزه نرم‌افزار اذعان دارند که دنیای نرم‌افزار به سمت نرم‌افزارهای تحت وب پیش می‌رود و اینجاست که Firefox OS آمده است تا با استفاده از برنامه‌های مبتنی بر HTML5 تفاوت میان نرم‌افزارهای محلی و تحت وب را به حداقل برساند و از این راه مقابل بزرگانی چون گوگل، اپل و مایکروسافت قد علم کند. سیستم‌عامل بنیاد موزیلا با ++C و جاوا اسکریپت نوشته شده و هسته‌ای بر پایه هسته لینوکس دارد. توسعه‌دهندگان و طراحان پا را فراتر از این گذاشته و Firefox Marketplace را برای قرار دادن و دانلود اپلیکیشن‌های این سیستم‌عامل نوپا ایجاد کرده‌اند. هم‌اکنون به کمک شبیه‌ساز r2d2b2g که یک افزونه برای فایرفاکس است، می‌توان نسخه‌های اولیه این سیستم عامل داغ و آتشین را روی سیستم‌های دسکتاپ آزمایش کرد و مورد بررسی قرار داد. نخستین دستگاه‌هایی که سیستم‌عامل فایرفاکس روی آن‌ها خواهد نشست، توسط آلکاتل و ZTE تولید و در اوایل ۲۰۱۳ در برزیل عرضه خواهند شد. همچنین به گفته وبلاگ موزیلا، دویچه تله‌کام، اتصالات، اسمارت، اسپرینت، تلکام ایتالیا و چندین اپراتور دیگر برای عرضه و پشتیبانی Firefox OS اعلام آمادگی کرده‌اند.

Systemd به جای System V systemd به عنوان جایگزینی برای دایمون init (م Daemon) در لینوکس (ودایمون‌های System V یا به سبک BSD) معرفی شد. Systemd وابستگی‌های اجرا/توقف یک دایمون را بهتر رعایت می‌کند، اجازه کار بیشتری به‌صورت همزمان در هنگام بالا آمدن سیستم می‌دهد، سربار کمتری برای پوسته ایجاد می‌کند و از System V سنتی سیستم‌های یونیکسی سریع‌تر است. مزایای جایگزینی Systemd به جای sysvinit سنتی برای نخستین‌بار با معرفی این سیستم Init جدید در فدورا ۱۵ مورد توجه قرار گرفت.

پس از آن مگیا۲، مندریوا ۲۰۱۱، اپن سوزه 1.12 به بعد و آرچ لینوکس از اکتبر ۲۰۱۲ از این سیستم استفاده کردند. همچنین Systemd به عنوان یک وابستگی خارجی میزکار گنوم ۳ ( از نسخه 2.3 به بعد) باید در توزیع‌هایی که از این میزکار استفاده می‌کنند، نصب شود. اسکریپت‌های Systemd با Sys V سازگاری دارد اما توزیع‌هایی مانند فدورا از همان نسخه آغازین در حال جایگزینی کامل اسکریپت‌های سنتی یونیکس با اسکریپت‌های جدید Systemd هستند.

Systemd هم اکنون در شاخه در حال آزمایش دبیان قرار دارد و با انتشارهای نسخه عمده دبیان و ردهت در سال ۲۰۱۳ و معرفی بیش از پیش این سیستم، کم‌کم شاهد حذف System V خواهیم بود. در سیستم‌های مبتنی بر systemd باید به‌جای دستورات معروف service ServiceName start از ابزار systemctl و به‌صورت systemctl start ServiceName.service استفاده کرد. دلیل این امرآن است که systemd از ۶ نوع مختلف واحدهای service، socket، device، mount،automount، target و snapshot پشتیبانی می‌کند. اگرچه برخی موارد مانند تغییر runlevel به راحتی اسکریپت‌های Sys V نیست اما مزایای دیگر systemd باعث شده‌اند تا از هم‌اکنون این سیستم را سیستم استارت‌آپ لینوکس‌های نسل آینده بنامیم. ناگفته نماند در این میان اوبونتو از سیستم استارت‌آپ خود به نام upstart استفاده می‌کند.

RHEV

شکی نیست که بازار مجازی‌سازی در مراکز داده در تسخیر Vmware و چنگال Vmware ESX است اما ردهت که در سپتامبر ۲۰۰۸، Qumranet (خالق، نگه‌دارنده و توسعه‌دهنده KVM) را به مبلغ ۱۰۷ میلیون دلار خرید، به‌صورت ضمنی به Vmware هشدار داد. اگرچه ردهت از KVM به عنوان مجازی‌ساز اصلی در لینوکس انترپرایز خود (RHEL) استفاده می‌کند اما می‌خواهد از KVM به‌صورت Baremetal (همانند ESX) نیز استفاده کند؛ بنابراین مجازی‌ساز انترپرایز ردهت (RHEV) را با KVM بنا نهاد تا بلکه بتواند سهمی از بازار پر‌سود مجازی‌سازی را از آن خود کند. اگرچه هنوز RHEV به بلوغ کامل نرسیده است و کار توسعه آن ادامه دارد اما در همین مدت کوتاه نیز سر و صداهایی به پا کرده است. به عنوان مثال، رابط مدیریتی RHEV (که ردهت آن را خریداری کرده است) توسط زبان‌های برنامه‌نویسی مایکروسافتی (خانواده دات‌نت) نگارش شده و به‌احتمال، یکی از کارهای اصلی توسعه‌دهندگان و برنامه‌نویسان ردهت تغییر این رابط و بازنویسی و انتشار آن با یک زبان برنامه‌نویسی آزاد و متن‌باز است. اما انتشارهای RHEV طی این چند سال (نسخه ۲/۲ در ژوئن ۲۰۱۰ و نسخه ۳ در ژانویه ۲۰۱۲) نشان از عزم راسخ ردهت برای نفوذ به بازار مجازی‌سازها دارد و به‌احتمال در سال ۲۰۱۳ باید منتظر انتشار نسخه‌ای جدید با ویژگی‌های بیشتری از آن بود.

RHEL 7.0, Debian 7.0

انتشار نسخه‌های مادر و سروری دبیان و لینوکس انترپرایز ردهت که از قضا هر دو به نسخه‌۷ رسیده‌اند و در سال آینده یک انتشار اصلی خواهند داشت، می‌تواند در نوع خود جالب توجه باشد. دبیان‌۷ موسوم به Wheezy چند روز پیش چهارمین نسخه آزمایشی از برنامه نصب‌کننده خود را که قرار است با Wheezy بیاید، منتشر کرد و ردهت هم در کنفرانس ۲۶ ژوئن خود برخی از ویژگی‌های نسخه آتی خود را منتشر ساخت. در این میان شاید ویژگی‌هایی مانند پشتیبانی کامل از (LXC (Linux container، نصب کننده جدید با پشتیبانی از تجهیزات ذخیره‌سازی مدرن و بهبودهایی روی LVM جهت استفاده در لینوکس انترپرایز ردهت، بیشتر به چشم بیایند. اگر می‌خواهید ویژگی‌های بیشتری از نسخه آینده لینوکس انترپرایز ردهت ببینید، می‌توانید هم‌اکنون فدورا ۱۷ و ۱۸ را آزمایش کنید زیرا نسخه آینده ردهت بر پایه این دو نسخه فدورا خواهد بود.

از حق نگذریم تجربه نصب یک توزیع لینوکسی انترپرایز طرف سرور آن هم با میزکار لمسی در نوع خود شگفتی بزرگی خواهد بود. نسخه آینده ردهت از میزکار گنوم۳ استفاده می‌کند. در دنیای سخت‌افزار و پردازنده‌ها، این روزها صحبت‌های بسیاری در مورد معماری ARM می‌شود. ARM که با تسخیر بازار تجهیزات قابل حمل، خواب اینتل را آشفته کرده و به‌تازگی پردازنده ۶۴بیتی خود را نیز تولید کرده است، سودای رخنه در بازار پر‌سود سرورها را نیز در سر دارد. با معرفی سرورهای HP با پردازنده ARM در کنفرانس امسال ردهت که توان بسیار پایینی مصرف می‌کنند و می‌توانند برای مصارفی مانند مانیتورینگ در مراکز داده استفاده شوند، زمزمه‌های انتشار یک ویرایش RHEL 7.0 برای این پردازنده‌ها بیش از پیش شنیده می‌شود. اگرچه ردهت برنامه مشخص و روشنی را برای انتشار نسخه‌ای مختص پردازنده‌های ARM منتشر نکرده است اما انتشارهای اخیر فدورا برای ARM، اختصاص یافتن چندین توسعه‌دهنده فدورا به کار روی معماری ARM از جانب ردهت و همچنین بالا گرفتن تب استفاده از این پردازنده‌ها در مراکز داده، مواردی هستند که شایعات انتشار RHEL 7.0 ویرایش ARM را تقویت می‌کنند.

اما آینده

نرم‌افزارهای آزاد با توجه به این‌که به طور معمول حامی مالی و پشتیبان خاصی ندارند، نیاز به ویترینی برای معرفی دارند تا پس از به نمایش درآمدن د رآن، زمینه برای بررسی‌ها و نقدها و تشویق‌ها فراهم شده و زمینه رقابت جدی با برنامه‌های متن بسته و معادل تجاری آن‌ها فراهم شود. توزیع‌های لینوکسی به عنوان گل سر‌سبد محصولات متن‌باز همانند ویترینی برای نمایش قابلیت‌ها و ویژگی‌های این برنامه‌ها هستند و اینجاست که اهمیت انتشار توزیع‌های مادری مانند دبیان و ردهت در سال آینده مشخص می‌شود. این توزیع‌ها هر دو، سه سال یک‌بار منتشر می‌شوند بنابراین ویژگی‌ها و برنامه‌های جدیدی که در این توزیع‌ها معرفی می‌شوند، فرصت دیده شدن را خواهند داشت. علاوه‌بر آن، به نظر می‌رسد با رو به‌فزونی گذاشتن برنامه‌های تحت وب و ارتباط و پیوند قدرتمند وب با سیستم‌ها و برنامه‌های آزادی مانند سرورهای لینوکسی، php ،Mysql، سرویس‌دهنده‌های وب مانند آپاچی (به اختصار LAMP) و همچنین معرفی سیستم‌عامل فایرفاکس موبایل در سال ۲۰۱۳ باز هم استفاده از برنامه‌های تحت وب و برنامه‌های آزاد و متن‌باز در این حوزه افزایش یابد