آموزش مهندسی جوراب‌بافی

[Astraea 25351]

روزانه چند صد جوراب ببافد و روانه بازار كند، اما براستی در دنیای كنونی كه پیشرفت علم و دانش روزافزون باعث شده است بسیاری از كارخانه‌های جوراب‌سازی جهان به سمت ساخت و تولید جوراب‌های هوشمند و نانو بروند، سهم ایران در به كارگیری از این تكنولوژی‌ها به چه میزان است؟

---

بسیاری از شركت‌های سرآمد برای كسب درآمد بیشتر و تولید جوراب‌های باكیفیت، صنعت جوراب‌بافی را با فناوری‌های نوین پیوند داده‌اند، اما در این بین تولید غیرحرفه‌ای جوراب نیازی به درد سر ندارد و یك كارگر ساده هم بعد از چند روز آموزش می‌تواند با یك ماشین جوراب‌بافی ساده و قدیمی كه به اندازه یك بخاری گازی است، روزانه چند صد جوراب ببافد و روانه بازار كند، اما براستی در دنیای كنونی كه پیشرفت علم و دانش روزافزون باعث شده است بسیاری از كارخانه‌های جوراب‌سازی جهان به سمت ساخت و تولید جوراب‌های هوشمند و نانو بروند، سهم ایران در به كارگیری از این تكنولوژی‌ها به چه میزان است؟

برای پاسخ یافتن به این سوال گفت‌و‌گویی با دكتر علی‌اكبر مراتی دكتری مهندسی مكانیك، كارشناس ارشد نساجی، عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی امیركبیر و رئیس پژوهشكده مواد و فناوری پیشرفته در نساجی دانشگاه صنعتی امیركبیر ترتیب دادیم كه در ادامه می‌آید.

 

 

یك جوراب خوب باید چه خصوصیت‌هایی داشته باشد؟

**جوراب مناسب، جورابی است كه پا را تحت فشار قرار ندهد تا گردش خون مختل نشود. گاهی اوقات افراد در خرید یا پوشیدن جوراب چندان دقت نمی‌كنند، در صورتی كه كوچك یا بزرگ‌بودن جوراب بسیار اهمیت دارد.

 

اصولا جوراب‌ به چه منظوری طراحی می‌شود؟

**اصولا جوراب‌ به منظور ایجاد احساس راحتی در پوشیدن كفش، محافظت در برابر خراشیدگی و ساییدگی، گرم و تمیز نگهداشتن پاها، پیشگیری از ابتلای به بیماری‌ها، زیبایی و مد طراحی و دوخته می‌شود. مطابق این طرح‌ها جنس الیاف طبیعی (پنبه، پشم و...) یا مصنوعی (نایلونی، پلی‌استر و...) جوراب‌ها تعیین می‌شود. در حال حاضر حدود 90 درصد جوراب‌های زنانه بازار از جنس نایلون است. امروزه برای این‌كه از بوی بد جوراب‌های نایلونی یا سایر الیاف مصنوعی جلوگیری كنند و مانع تجمع باكتری‌ها روی پاها باشند، از تكنولوژی نانو استفاده و جوراب‌های ضدباكتری یا نانو وارد بازار كرده‌اند. این جوراب‌ها بوی نامطبوع پا را كاهش می‌دهد. این به این معنی نیست كه اگر پای فردی بو می‌دهد با پوشیدن این جوراب‌ها بوی پا از بین برود، بلكه به این معناست كه این جوراب‌ها زمینه‌ای ایجاد می‌كند تا مانع رشد باكتری‌ها و بوی بد پا شود.

از كی سر و كله این محصولات پیدا شد؟

**هر چند این فناوری بتازگی مورد توجه زیادی قرار گرفته و محققان نانوتكنولوژی با نانو ذراتی آشنا شده‌اند كه ممكن است نقش زیادی در آینده علوم مختلف ایفا كند، اما این ذرات در گذشته نیز در علم پزشكی مورد استفاده قرار می‌گرفت و امروزه در راستای تحولات اخیر زندگی انسان، علم نانو تكنولوژی توسعه یافته و تقریبا می‌توان در همه رشته‌های علمی، نشانه‌هایی از آن یافت. به عنوان مثال این فناوری صنعت پارچه را بهبود بخشیده و باعث بادوام‌شدن پارچه و افزایش مقاومت در برابر آب، آلودگی‌ها و سایر مواد شیمیایی شده است، چراكه ذرات نانو نقره به ما امكان می‌دهد با كمترین غلظت خاصیت ضدمیكروبی بسیار قوی را از فلز نقره شاهد باشیم. ضرورت به كارگیری از این فناوری باعث شده كشورهای زیادی به این امر توجه ویژه‌ای داشته باشند، اما كشورهای آلمان، آمریكا و ژاپن بیش از سایر كشورها در این زمینه پیشرو بوده و از سال 2004 تجاری سازی محصولات خود را در صنایع نساجی و پوشاك آغاز كرده‌اند.

امروزه برای این‌كه از بوی بد جوراب‌های نایلونی یا سایر الیاف مصنوعی جلوگیری كنند و مانع تجمع باكتری‌ها روی پاها باشند، از تكنولوژی نانو استفاده و جوراب‌های ضدباكتری یا نانو وارد بازار كرده‌اند. این جوراب‌ها بوی نامطبوع پا را كاهش می‌دهد

 

 

 

 

در كشور ما چطور؟ آیا از این فناوری استفاده می‌شود؟

**بله، حفظ خاصیت ضدباكتری پارچه‌های نایلونی پس از چند بار شست و شو هم از طرح‌های ملی كشور ماست كه با همكاری وزارت صنایع و این دانشگاه در حال اجراست. تولید جوراب‌های نایلونی نانو هم بخشی از این طرح است كه تا حال اجرا شدن است.

 

 

نحوه بافت یا نوع الیاف این جوراب‌ها با جوراب‌های معمولی چه فرقی می‌كند؟

**نحوه بافت این نوع جوراب‌ها با جوراب‌های معمولی تفاوتی ندارد و الیاف به‌كارگیری شده نیز همان است. خاصیت مواد نانو سیلور است كه این نوع جوراب‌ها را از هم متمایز كرده است. اصولا جوراب‌های معمولی بعد از بافته‌شدن، اتو زده و بسته‌بندی شده و وارد بازار می‌شود، اما این جوراب‌ها در فرآیندهای تكمیلی‌تری با به‌كارگیری مواد نانو سیلور به جوراب‌های نانو تبدیل می‌شود. چند روش برای به‌كارگیری این خاصیت وجود دارد. ممكن است خاصیت نانو پس از بافته‌شدن جوراب یا پس از ریسیده شدن نخ ایجاد شود، حتی می‌توان براحتی دیگر لباس‌ها را نیز با افزودن مقدار اندكی نانو سیلور در لباسشویی، ضدباكتری كرد. زیرا به محض تماس ماده با آب، نقره فعال‌شده و خاصیت آنتی‌باكتریال (ضد قارچ) پیدا می‌كند، اما خواص آنتی‌باكتریالی یك خاصیت موقتی است و احتمال دارد پس ازیك‌بار شستن یا تعریق بدن، خاصیت خود را از دست بدهد و استفاده از آن مقرون به صرفه نباشد.

 

 

گاهی اوقات برخی افراد اظهار می‌كنند با پوشیدن این نوع جوراب‌ها دچار حساسیت می‌شوند. آیا واقعا این جوراب‌ها حساسیت‌زا هستند؟

**شاید یكی از دلایل‌های ایجاد حساسیت این جوراب‌ها، ذرات ریزنانو باشد. نانو یك میلیاردم متر و ذرات آن بسیار ریز است. ذرات نانویی جوراب كه در آن از خاصیت آنتی‌باكتریال (ضد قارچ) استفاده می‌شود، حدود 10 تا 20 نانومتر است. بنابر نوع روش آنتی‌باكتری‌كردن این جوراب‌ها این احتمال وجود دارد كه ذرات به كاربرده شده (نانو سیلور یا نانو نقره) از روی پارچه آزاد شده و در تماس با بدن گریز پیدا كنند و به درون پوست نفوذ یابند و باعث ایجاد حساسیت فرد شوند. در بعضی روش‌ها امكان دارد لباس یا جوراب نانویی پس از یكی دوبار شست‌وشو یا تعرق بدن خاصیت خود را از دست بدهد، اما ممكن است در برخی لباس‌ها حتی پس از 50 بار شستن آن خاصیت از بین نرود.

در حال حاضر یكی از مباحثی كه در پژوهشگاه نساجی ایران برای تولید منسوجات صنعتی یا هوشمند به آن توجه شده، بحث تولید برق یا الكتریسیته از جوراب یا یك پوشش است، چراكه از لحاظ علمی بر اثر راه رفتن یا تغییر شكل پوششی از اعضای بدن امكان تولید برق وجود دارد

 

هنوز به طور رسمی در هیچ كجای دنیا اثبات نشده است نوع ذراتی كه استفاده می‌شود به بدن ضرر می‌رساند. این ذرات در علم پزشكی بسیار كاربرد دارد و اگر ضرری متوجه افراد می‌شد از این ذرات استفاده نمی‌كردند. به همین دلیل تا وقتی از نظر بهداشتی تائید نشود این ذرات حساسیت‌زا هستند یا نه، استفاده‌كردن آنها ممنوع است. در مجموع شاید بتوانیم بگوییم در حال حاضر تنها ایراد پارچه‌های نانو، گرانی آنها در مقایسه با پارچه‌های مشابه است كه احتمالا در آینده با مصرف زیاد، قیمت آن كاهش خواهد یافت.

 

صحبت از تكنولوژی‌های نوین شد. آیا كشور ایران به جایگاهی رسیده است كه بتواند مانند سایر كشورهای پیشرفته با به‌كارگیری از این تكنولوژی‌ها، جوراب‌های خاص یا هوشمندی طراحی كند؟

**در حال حاضر یكی از مباحثی كه در پژوهشگاه نساجی ایران برای تولید منسوجات صنعتی یا هوشمند به آن توجه شده، بحث تولید برق یا الكتریسیته از جوراب یا یك پوشش است، چراكه از لحاظ علمی بر اثر راه رفتن یا تغییر شكل پوششی از اعضای بدن امكان تولید برق وجود دارد. به عنوان مثال با كش‌آمدن یك پارچه و بازگشتن به حالت اولیه‌اش می‌توان برق تولید كرد. این طرح هم‌اكنون در مرحله آزمایشگاهی بوده و هنوز به مرحله تجاری و تولید انبوه نرسیده است. همچنین این طرح در حال بررسی است كه اگر برق تولید شد برای چه مصارفی به كار برده شود.

پس چرا با وجود دستیابی به این تكنولوژی‌های نوین، تولید جوراب‌های نانویی و معمولی، همچنان واردات جوراب در كشورمان صورت می‌گیرد؟ به نظر می‌رسد ما حتی در ساخت كوچك‌ترین صنعت هم با مشكل مواجه هستیم. شما علت اصلی را در چه می‌دانید؟

**در حال حاضر یكی از بزرگ‌ترین چالش‌های این صنعت، قاچاق محصولات نساجی یا بافتنی است. متاسفانه امروزه محصولات بافتنی چینی و تركیه‌ای به طور غیرقانونی وارد كشور شده و سطح بازار ایران را اشباع كرده‌اند. درست است تكنولوژی این صنعت در كشور بومی نیست، اما به اندازه كافی سخت‌افزار این صنعت اعم از ماشین‌آلات مكانیكی و الكترونیكی در كشور وجود دارد، اما این كارخانه‌ها با 30 تا 50 درصد بازده ‌كار می‌كنند، چراكه بازار كشش بیش از حد محصولات تولید داخلی را ندارد. در این میان جوراب‌هایی با بافت ساده كه در هر كارگاه زیرزمینی یا زیرپله‌ای هم قابل بافت است، بیش از جوراب‌های طرحدار یا ساق‌بلند در معرض آسیب‌پذیری هستند، چون امروزه جوراب‌های طرحدار با ماشین‌های الكترونیكی بافته می‌شوند یعنی طرحی به ماشین الكترونیكی یا كامپیوتری داده و طبق آن، طرحی روی جوراب انداخته می‌شود.

در مقابل جوراب‌هایی كه توسط دستگاه مكانیكی ساخته می‌شوند از بازده كمتری برخوردار هستند، چون این دستگاه‌ها قدیمی‌تر بوده و سرعت بافتنشان نیز كمتر از ماشین‌های الكترونیكی است. هرچند هزینه نگهداری و تعمیر این دستگاه‌ها به دلیل كمتر بودن تعداد قطعاتش كمتر است، اما در مقابل دستگاه‌های جدید‌تر مقرون به صرفه نیست. همچنین با وجود این‌كه اغلب دستگاه‌های ایرانی مكانیكی هستند و بازده كمتری دارند، اما به نظر می‌رسد اگر همه چند هزار كیلومتر مرزهای ایران را ببندند ما در زمینه تولید جوراب خودكفا شویم.

تبیان