مقاله كنكاشي در ويژگي هاي خيابان صفوي

[Mohammad Aref 120,438]

با كنكاشي در تاريخ شهرسازي ايران و مكاتب آن در ادوار گوناگون، آنگاه كه معماري و شهرسازي صفوي را مرور مي كنيم با مفهومي به نام خيابان مواجه مي شويم كه به لحاظ تعريف تشابه زيادي با سبز راه 1 در معناي امروزي دارد، به طوري كه مي توان سبز راه را مصداقي مدرن براي خيابان هاي صفوي دانست. اين در حالي است كه در دستور زبان طراحان منظر و شهرسازان ايراني، اين مفهوم ساختاري كمتر راه مي يابد.

طي مقاله حاضر كوشش شده است از طريق نگاه تحليلي به اسناد مكتوب و مصور بجا مانده، تصويري روشن از اين عنصر ارزشمند ترسيم شده و اصول مشترك حاكم بر اين گونه محورهاي مستقيم شهري در عصر صفوي مورد بازشناسي قرار گيرد. در اين ميان براي دست يافتن به الفباي خيابانهاي صفوي و بازشناسي اصول حاكم بر آنها جستجو در ميان يادداشت هاي سفرنامه نويسان اروپايي كه در عصر طلايي صفوي در ايران گام نهاده اند و تحت تأثير جاذبه قوي اين خيابان ها توصيفاتي دقيق از آنها بر جاي گذاشته اند راهگشا خواهد بود. چرا كه امروزه عمده اين خيابان ها يا به كلي از ميان رفته اند يا چنان دستخوش تغيير شده اند كه به آساني قابل شناسايي نيستند. در ادامه پس از بيان كلياتي در باب خيابان صفوي و سير تحول آن، بر اساس برخي از اين توصيفات مشتمل بر پنج خيابان كه حاصل كنكاش نويسنده در ميان اسناد مكتوب و مصور از ايران عهد صفوي مي باشد، اصول كلي حاكم بر اين يادگار ارزشمند از معماري و شهرسازي صفوي در دو بخش كالبدي و عملكردي استخراج و تدوين شده است : ويژگي هاي عملكردي : 1. برقراري اتصال ميان عناصر همجوار به ويژه باغات شاهي و تداعي باغي در مقياس شهر. 2. گردش و تفرج شهروندان و فراهم آوردن بستري كه مي توان آن را گردشگاه عمومي شهر ناميد. 3. ايجاد سلسله مراتب قوي و تأكيد بر جايگاه عنصر قطبي كننده (باغ شاهي يا عنصر مذهبي) كه در انتهاي مسير استقرار مي يافته است. اجزا و عناصر كالبدي : همانگونه كه عناصر اصلي باغ ايراني در سه گروه آب، گياه و بنا قابل شناسايي هستند، اين طبقه بندي را مي توان به عناصر كالبدي خيابان صفوي نيز تعميم داد. جايگاه در ساختار شهر : اين خيابان ها عمدتاً در حاشيه شهرها و در ميان مجموعه اي از باغات احداث مي شده اند. به طوري كه در دوره هاي بعدي زمينه توسعه شهرها به خارج از باروهاي شهر كهن را فراهم ساخته اند.

 

واژگان کلیدی: خيابان، عصر صفوي، سفرنامه

 

نویسندگان: سعید گلستانی، سمیه شریف زاده

 

دانلود مقاله