مروری بر تجربه های بازسازی

[* v e n o o s * مهمان]

مروری بر تجربه های بازسازی

 

شهر سبز عشق آباد با تمهیدهای مقاومت به هنگام وقوع زمین لرزه و تأمین امنیت جانی شهروندان از دل خرابه ها و ویرانه های شهر سربرآورد.

 

● نمونه ای از بازسازی پس از زلزله

شهر سبز عشقآباد با تمهیدهای مقاومت به هنگام وقوع زمین لرزه و تأمین امنیت جانی شهروندان از دل خرابه ها و ویرانه های شهر سربرآورد. در واقع عشق آباد شهر سبزی است که انسان در دل صحرای قره قوم (karakum) ساخته است و لطف و سرسبزی بم پیش از زلزله را به یاد میآورد.

در بازسازی این شهر و در ساخت بناها، سیستمهای سادهٔ مقاوم در برابر زلزله با استفاده از بتن مسلح و صالح ساختمانی مقاوم به کار رفته است. اما جدا از بحث مقاومت مصالح که بسیار اساسی و ارزشمند است، در طراحی استخوانبندی اصلی شهر، توجه به معیارهای شهر سازانه و کاهش پیآمدهای ناشی از زمین لرزه نیز اهمیت بسیاری دارد به نحوی که شبکهٔ معابر عریض و کارآمد، خیابانهای بسیار پهن و سبز با توجه به نسبت عرض خیابان و ارتفاع بناهای دو سوی آن در سرتاسر شهر دیده میشود که در پیوندی منطقی با میدانهای وسیع قرار گرفته است. این امر همراه با طراحی و ساخت پارکهای بسیار بزرگ و فضاهای باز شهری گسترده در سراسر شهر افزون بر پدید آودن لطف و طراوت، نقش بسیار مهمی در رویاروئی با پی آمدهای مختلف زلزله دارد.

 

● رفتار سیستم ساختمانهای سنتی در برابر زلزله و مقایسه آن با سیستم فریم بتن مسلح

جربههای زلزلهٔ مارمارا (Marmara) در Kocacli و Sakarya و بررسی و ارزیابی زبانهای آن

زلزلهٔ زیانبار مارمارا در تاریخ ۱۷ آگوست ۱۹۹۹ در شمالغربی ترکیه روی داد و حدود هفت استان را دربرگرفت (کچالی، ساکاریا، یورسا، استانبول، برلو، اسکیسیر یالوا) زبانهای مالی و جانی بسیاری به بار آورد.

این زلزله به قدرت ۴/۷ درجه در مقیاس ریشتر پس از زلزله ۱۹۲۳ توکیو، بزرگترین زمینلرزهٔ رخ داده در یک منطقهٔ مدرن و صنعتی است. مرکز این زمینلرزه در اصلیترین منطقه صنعتی ترکیه بود که بیشتر کارخانههای پتروشیمی و ماشینسازی در آنجا قرار داشتند. در این حادثه ۱۸۰،۳۷۳ جان خود را از دست دادند، ۴۸۰،۹۰۱ نفر زخمی شدند. ۳،۱۷۰،۴۹۳ واحد مسکونی و ۴۷۰،۴۱۲ محل کار از بین رفت.

حدود ۱۰ روز پس از فاجعه هیئتی کارشناسی از وزارت کار و اسکان، رئیس سوانح طبیعی، بانک استانها و رئیس راهها به محل فاجعه اعزام شدند تا مطالعات سنجشی خود را آغاز کنند. این مبحث سعی بر آن دارد تا تجربههای زلزله مارمارا و مطالعات سنجشی زیانهای آن را بیان کند. در این نوشتار چکیدهٔ دیدههای نویسنده از مطالعه و ارزیابی خسارتهائی که در اثر زلزله بر سیستم ساختمانهای سنتی و سازههای بتن مسلح در حوزهٔ کچالی و ساکاریا وارد آمده است، مطرح میشود. براساس نتیجهٔ دیدهها، پیشنهادهائی برای ساخت سیستمهای جدید بهمنظور دوام و استحکام ساختمانهای سنتی موجود و دادن طرحی عینی برای شهرها داده شد.

 

▪ هدفهای اصلی پروژهٔ بازسازی ترکیه از این قرار هستند:

- پدید آوردن سازمانهای مدیریت بحران در سطح ملی و محلی

- تهیه برنامهٔ بیمهٔ حوادث

- اصلاح قانونهای بحران در شهرداریها و مناطق عمومی

- افزایش توانائی شهرداریها برای مقاومسازی در برابر رویدادها

- گسترش برنامه های اصلی ریسک شهرداری

- ایجاد سیستم اصلاحات در مورد زمین

- برنامهٔ آسیب های روحی بزرگسالان

- ساخت سکونت گاههای همیشگی

- تعمیر خانه ها و مراکز درمانی بازمانده

- بازسازی و تعمیر تأسیسات زیربنائی و شاهرگ های اصلی اقتصادی

 

● طبقه بندی ساختار سیستمها و خسارتهای آن

▪ در مطالعات سنجشی منطقه، ساختمانهای موجود پس از خسارت به طور کلی به چهار سیستم ساختاری تقسیم میشوند:

- سازه های قابدار چوبی

- ساختمانهای ماسونری و آجری بدون قاب

- سازه های قابدار بتن مسلح

- ساختمانهای بدون قاب با آلمان های رابط بتن مسلح سیستمهای قابدار بتن مسلح به عنوان یکی از مناسبترین سیستمها در برابر زلزله شناخته شده است. البته به شرطی که از مهندسی دقیق، تکنیکهای صحیح ساختاری، دیتیلهای مناسب، نظارت و کیفیت ساخت خوب برخوردار باشد. هر چند در این ناحیه، بیشتر ضرورتهای بالا رعایت نشده بود و به همین دلیل خسارتهای بالا در سازههای قابدار بتن مسلح شده پدید آمد. بالاترین درصد خسارت در سیستمهای قابدار بتن مسلح در ساختمانهائی با بیش از ۵ طبقه مشاهده شد. ضریب خسارت با کم شدن طبقات ساختمان، کمتر میشد طوری که خسارت در ساختمانهای قابدار بتن مسلح بین ۱-۴ دقیقه در مقایسه با ۵-۸ طبقه کمتر بود.

افزون بر پائین بودن کیفیت بتن، ریزه کاریهای ضعیف و ضعف در ساخت شرایط نامناسب خاک، تراکم بالا، وجود طبقات ضعیفتر در طبقهٔ همکف، از دیگر فاکتورهائی بودند که سطح خسارت را به بیشترین حد رساندند.

 

● پیشنهادها و نتیجه گیریها

نتیجه های مطالعات سنجشی از حوزه های کچلی و ساکاریا نشان میدهد که ساختمانهای سنتی با ساختار قاب چوبی و یا ساختمانهای ماسونری آجری بدون قاب، با اینکه از مصالح محلی کم دوام ساخته شده بودند. پایداری خوبی در برابر زلزله از خود نشان دادند. بهخصوص سازههای قابدار چوبی، که سبک و انعطافپذیر هستند. بهندرت آسیب دیده بودند. خسارتها معمولاً، متوجه مصالح توپر چون خشت سنگ یا آجر بود در حالیکه ساختار سیستم قابدار چوبی پایدار باقی مانده بود.

 

● پیشنهادهائی برای سیستمهای ساختاری

”بررسی خسارتها و پژوهشهای سنجشی، نشان داده است که میزان آسیبپذیری سازه های قابدار بتن مسلح بسیار بالا است. در این شرایط، نیاز به بررسی است که چرا همچنان این سیستم سازهای در چنین سطح وسیعی بهکار برده میشوند. قانون های شهری، کدهای ساختمانی و غیره همچنان کارشناسان را به انتخاب سیستم بتن مسلح سوق میدهد. بدون آنکه به دیگر آلترنانیوهای سیستمهای سازهای توجه کند. مقاومت ساختمانهای سنتی در برابر زلزله (به خصوص سازه های قابدار چوبی) در زلزلهٔ مارمارا به این حقیقت اشاره دارد که سیستم قابدار بتن مسلح نباید به عنوان تنها آلترناتیوسیستم های ساختاری معاصر بهشمار آید.

”سیستمهای ساختاری مسلح نیازمند بازنگری ریشهای است.

همچنین باید از سیستمهای ساختاری جانشین استفاده نشود. برای سازه های جدید، سیستمهای سازهای که از آسیب پذیری کمتری برخوردار هستند، گزینهٔ بهتری به شمار می آیند همچون سازه هائی با قاب استیل یا ساختمانهائی بدون قاب با آلمان های رابط با بتن مسلح تخت برای ساختمانهای بلند و سازه هائی با قاب چوبی برای ساختمانهای کوتاه.

روشهای استحکام بخشی نه تنها برای سازههای قابدار بتن مسلح، بلکه باید برای ساختمانهای سنتی موجود نیز به کار گرفته شود. در حوزهٔ نامبرده، ساختمانهای سنتی بیشتر توسط صاحبانشان ساخته شده بودند، بدون آنکه از خدمات مهندسان بهرهای برده باشند. در ساخت ساختمانهای مامونری و قابهای چوبی جدید و بازسازی ساختمانهای خسارتدیدهٔ موجود، لازم است همگان با برنامههای آموزشی چون: حوزهٔ کاربرد مصالح مناسب، تجاری و مانند اینها آموزش ببینند. میتوان این برنامههای آموزشی را توسط نهادهای غیردولتی و یا شوراهای محلی به پیش برد.

نظارتهای روی سایت میبایست در طول روند ساخت و طی مرحله های گوناگون صورت گیرد. جزئیات طراحی و ساخت باید از کدهای ساختمانی، قانونهای تکنیکی و استانداردها پیروی کند.

باید توجه داشت که در سیستم آموزشی فعلی و سیستم ساخت و ساز با بتن مسلح، آموزش معماران و مهندسان سازه به اندازهٔ کاربرد تکنیکهای صحیح در مقابله با پدیده هائی چون زلزله اهمیت دارد.

 

● طراحی و توسعه شهری

برای داشتن یک شهر ایمن باید نوعی برنامه ریزی هدفمند در پیش گرفته شود که هدف مشخصی را دنبال کند و به دنبال آن باید یک برنامهٔ جامع برای تحلیل و ریسک زلزله تدوین شود. در برنامهٔ بازسازی شهر استانبول برنامهٔ جامعی برای تحلیل ریسک زلزله تهیه شده که مهمترین اصول آن از این قرار هستند:

- در نطر گرفتن تحلیل خطر در هر نوع برنامهٔ بازسازی

- شناسائی زمینهای نااستوار

- ریز پهنه بندی خطر زلزله

- توجه به محدودیتها و امکانهای بالقوه توسعهٔ شهر و سمت و سوهای آن برای بازسازی

- شناسائی خطرها با توجه به فرهنگ هر شهر

- مکانیابی نهادها، تجهیزات و تأسیسات شهری با توجه به بستر خطرپذیری.

 

 

مرضیه آزاد ارمکی

 

منابع:

”ترجمهٔ مقالهٔ:

The Behaviour of traditional building systems against Earth quake and it comparison Too reain Forced concrete frame systems.

مجله هفت شهر. سال پنجم، شماره ۱۷

- مجله هشت شهر، سال پنجم و ششم، شماره ۱۸ و ۱۹

ماهنامه فنی و مهندسی ساختمان و شهر