نقش عدد هشت در معماري ايران

[mani24 29665]

شناخت عدد هشت (از وبلاگ آرش نور آقایی)

 

 

برای این‌که با عنوان تحقیق (چگونه بشر از هفت به هشت رسید) رابطه‌‌ی بهتری برقرار کنیم، می‌بایستی شناختی از عدد هفت و هشت داشته باشیم. عجالتا برای آشنایی با عدد هشت می‌توان به متن زیر رجوع کرد. قابل ذکر است که بنده در این نوشتار، مفاهیم مربوط به عدد هشت را بیش از آن‌چه قبلا در کتاب «عدد، نماد، اسطوره» آورده‌ام، توضیح داده‌ام.

 

در باورهای اسلامی، “هشت فرشته، عرش را که محاط بر جهان است، نگه داشته‌اند.” “این هشت فرشته با هشت بخش فضا و گروه‌های حروف الفبا در الفبای عربی منطبقند.”

“در اندیشه‌های بودایی، هشت نماد کامل بودن، کل ممکنات و نماد هشت تفال نیک است. در باور چینی‌ها به معنای کلیت و نیک‌بختی است.” “سه‌خطی‌های «یی‌چینگ» و ستون‌های «مینگ‌دانگ» تالار نور یا زیج‌خانه‌ چینی هشت تا هستند.” همچنین در باور چینی‌ها به «هشت جاودان» Eight Immortal به زبان چینی Pa Hsien، «هشت علامت فرخندگی» Eight Lucky Emblems به زبان چینی Pa Chi hsiang، و «هشت گنج» Eight treasures به زبان چینی Pa Pao، اشاره شده است. (پیوست کتاب فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب)

“ژاپنی‌ها اعتقاد دارند که در آسمان‌ها هشت ایزد (یا هشت خدای رعد و برق) وجود دارد.” “آینه‌ی «آماتراسو»[خدای‌بانوی خورشید ژاپنی] (هرچند دقیقاً نمی‌دانیم آینه‌ی او به چه شکلی بوده) هشت عدد بوده است.” “در اعتقادات عبری، هشت عدد تمام و شکوه است و ارزش عدد «یهوه» و «ربٌ» هشت است. به اعتقاد هندوها، ۸*۸ یعنی نظم آسمانی که در زمین مقرر شده است و معابد مطابق الگوی ماندالا، که نماد ۸*۸ است، ساخته شده‌اند.”

“عدد هشت در باورهای آفریقایی نیز به همین صورت کلی و فراگیر ظاهر می‌شود، مثلاً عدد اصلی خلقت در نزد «دوگون‌ها» چهار نیست، بلکه هشت است، یعنی بر خاصیت چهار مضاعف متکی است زیرا در فلسفه‌ی «دوگون‌ها»، هرچه خالص، یعنی راست و درست باشد، مضاعف است. بدین‌ترتیب در میان «دوگون‌ها»، هشت قهرمان خالق، هشت خانواده‌ی بشری، از هشت نیای نخستین به دنیا آمدند، که باوجود این‌که همگی دوجنسی بودند، در چهارتای آن‌ها نرینگی غالب بود و در چهارتای دیگر مادینگی.”

“هفتمین نیا، ارباب سخن است، اما هشتمین نیا، خود سخن است، بنابراین هشت، نماد کلمه‌ است که در ضمن آب، منی و مجموعه‌ی نیروهای بارورکننده را دربرمی‌گیرد. کلمه و منی هشت بار به دور زهدان می‌چرخند تا آن را بارور سازند. همان‌طور که مارپیچی از مس سرخ رنگ، که جانشین دیگری برای آب نخستین است، هشت بار به دور سبوی خورشید می‌چرخد، تا جهان را روشن کند و سرانجام این‌که انسان هشت اسکلت دارد، تا با هشت مفصل، اعضایش درست شوند (GRIE)، مفاصل اصلی و مهم آن‌هایی هستند که نطفه‌ی انسان را به‌وجود می‌آورند. به‌عقیده‌ی آنان، انسان که تصویر عالم کبیر است، محکوم به عدد هشت است، نه فقط در سازوکار توالد و تناسل و در ساختار بدنش، بلکه در ضمن در آفرینش و نظام هر آن‌چه به جوهر او ارتباط پیدا می‌کند. ازجمله دانه‌های گیاهانی که کشت می‌شوند، در ترقوه‌ی نیاکان، به تعداد هشت دانه به روی زمین آمده‌اند، و این هشت دانه‌ی نخستین، در هشت مزرعه‌ی اصلی روستا کاشته شده‌اند.”

“در اندیشه‌های مسیحی، عدد هشت، مفهوم تولد دوباره و باززایی دارد. معمولاً حوض غسل تعمید هشت ضلعی است، زیرا نماد باززایی است.” “گاهی نیز این حوض به شکل مربع است که در آن صورت مظهر شهر مقدّس خواهد بود و هنگامی که به شکل پنج ضلعی است، اشاره به زخم‌های مسیح دارد.” “هشت در مسیحیت، سمبول رستاخیز است، چراکه مسیح در روز هشتم برخاست. به عبارتی روز بعد از هفتم و این‌که نام مسیح در اعداد یونانی (ابجد یونانی) برابر است با (۱۰،۸،۲۰۰،۷۰،۴۰۰،۲۰۰)، که درصورتی که جمع شوند معادل ۸۸۸ است. از این‌رو آن را عدد «دومنیکن» می‌نامند. همان‌طور که در کشتی نوح نیز هشت نفر نجات یافتند.”

“سنت مسیحی، در کمال شگفتی، در آن‌چه مربوط به عدد هشت می‌شود، با سنت «دوگون» مخلوط می‌شود، یعنی از هشت، یک فرجام و یک مکمل می‌سازد. به سخن «اوگوستینوس» قدیس، تمامی اعمال در این زندگی، در ارتباط با عدد چهار است و در ارتباط با روح که عدد آن سه‌گان است. بعد از هفت روز، هشتمین فرامی رسد که نشانه‌ی زندگی صالحان و محکومیت کافران است. و اما روز هشتم، که درپی شش روز خلقت و روز سبت [یا شبت، روز هفتم پس از خلقت و آرامی خداوند (پیدایش، ۲:۱؛ خروج، ۲:۸۹] می‌آید، نماد قیام و تجلی مسیح است، که دوره‌ی آینده را بشارت می‌دهد و نه فقط شامل قیام مسیح، بلکه نشانه‌ی رستاخیز انسان است. اگر عدد هفت به‌طور خاص عدد عهد عتیق است، عدد هشت در ارتباط با عهد جدید است. هشت آمرزش قرن آینده را نوید می‌دهد.”

“در میان فیثاغورثیان عدد هشت به عنوان اوّلین مکعب تلقی می‌شد که به وسیله ضرب مداوم (۲×۲×۲) حادث می‌شود و دلالت بر دوستی، دوراندیشی، پند و اندرز و عدالت دارد و به عنوان مکعب یا تکرار اولین عدد زوج بر آن بود که به قانون بدوی طبیعت که همانا همه انسان‌ها را برابر فرض می‌کند، اشاره کند.”

“به لحاظ معنوی، هشت، هدف (غایی) رازآموز است که از هفت مرحله یا آسمان گذر کرده، از این‌رو عدد بهشت بازیافته است. عدد باززایی و رستاخیز و سعادت است. (باور بر این است که) در هشتمین روز انسان جدید از رحمت ایزدی آفریده شد. از طرف دیگر، پس از هفت‌روز روزه و توبه، روز هشتم، روز فراوانی و تجدید حیات است. به صورت (۱+۷) به معنای اوکتاو (هشت=octave) و شروع دوباره است.”

“هشت در سراسر جهان عدد تعادل کیهانی است.” “هشت عدد جهات اصلی است، درصورتی‌که به چهار جهت اصلی، اعداد جهات میانی (شمال شرقی، شمال غربی، جنوب شرقی و جنوب غربی ) نیز افزوده شده باشد.” چهار جهت اصلی و چهار جهت فرعی در شکل هشت ضلعی در بسیاری از سنت‌ها “هشت باد” نامیده شده‌اند. “شماره‌ی قطب‌نما، هشت است.” “هشت، عدد گلبرگ‌های نیلوفر و راه‌های باریک منتهی به جاده‌ی اصلی است.”

“هشت به‌خاطر تعداد ستون‌های «مینگ‌دانگ» (در فرهنگ چین)، تعداد فرشتگان عرش (در فرهنگ اسلامی) و هشت وجه «لینگا» (در فرهنگ هندی) ، مفهوم واسط میان مربع و دایره یا میان آسمان و زمین را نیز یافت و در نتیجه مرتبط با عالم واسط شد.”

“شمایل‌نگاری و معماری هندو جای رفیعی به نمادگرایی هشتگان می‌دهد: بازوان «ویشنو» هشت تا هستند و در ارتباط‌اند با هشت نگهبان فضا.”

“به‌عنوان نمونه‌ای از عصر حاضر، می‌توان به یک مرکز آموزش معنوی که در «یوکوهاما»، در ۱۹۳۲ ساخته شد، اشاره کرد. نقشه‌ی کف این بنا هشت‌ضلعی است و در داخل آن مجسمه‌های هشت حکیم جهان نگاهداری می‌‌شوند: شاکیه مونی [بودا]، کنفسیوس، سقراط، عیسی مسیح، شاهزاده شوتوکو [لقب مومایودو، فرمانروای بودایی ژاپن، ۶۲۱-۵۹۳ م. که لقب دایشی یا قدیس به او داده شد] (قرن هفتم)، کوبو دایشی [کاهن بودایی ژاپنی، ۱۲۶۳-۱۱۷۳ م.] (ژاپنی، قرن سیزدهم). اما شکل هشت‌ضلعی برای این بنا به‌خاطر وجود هشت حکیم اختیار نشده، و تعداد هشت حکیم منظور حکمت بی‌پایان در شکلی بی‌نهایت است، یعنی این مکان مرکز تمامی فعالیت‌های معنوی و تمامی تعالیم و تحقیقات معنوی بود.”

“علامت ریاضی بی‌نهایت [∞]، همان عدد هشت لاتینی [۸] به‌صورت خوابیده است و همچنین برگ هشتم «ثورای» مارسی نشانه‌ی عدالت، نماد تکامل تام و تعادل است، آن‌چه به هشت=چهار+چهار دوگون‌ها می‌پیوندد.”

نتیجه:

از خواندن مطالب بالا متوجه می‌شویم که هشت عددی است که به عرش و آسمان و فضا و جهات، به تمامیت و کمال، باززایی و تولد دوباره و رستاخیز، نظم آسمانی، خلقت و آفرینش، باروری، انسان (انسان کامل به عنوان تصویری از عالم اکبر)، آمرزش، بهشت، تعادل کیهانی، واسط میان زمین و آسمان، و نگهبانان فضا (عرش) مرتبط می‌شود.

و در نهایت، همه‌ی این مفاهیم را که با هم مورد توجه قرار دهیم متوجه می‌شویم که «هشت» عددی مربوط به عالم بالاست و در ناخودآگاه این عدد، تلاش، به منظور گذر از مراحل زمینی دیده می‌شود.

آرش نورآقایی

منابع:

- فرهنگ نمادها، ژان شوالیه، آلن گربران، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، تهران، انتشارات جیحون، ۱۳۸۷/

- فرهنگ مصور نمادهای سنتی، جی.سی. کوپر، ترجمه ملیحه کرباسیان، تهران، فرشاد، ۱۳۷۹/

- عدد، نماد، اسطوره، آرش نورآقایی، تهران، نقد افکار، ۱۳۸۷/

[mani24 29665]

برای این‌که با عنوان تحقیق (چگونه بشر از هفت به هشت رسید) رابطه‌‌ی بهتری برقرار کنیم، می‌بایستی شناختی از عدد هفت و هشت داشته باشیم. عجالتا برای آشنایی با عدد هشت می‌توان به متن زیر رجوع کرد. قابل ذکر است که بنده در این نوشتار، مفاهیم مربوط به عدد هشت را بیش از آن‌چه قبلا در کتاب «عدد، نماد، اسطوره» آورده‌ام، توضیح داده‌ام.

 

در باورهای اسلامی، “هشت فرشته، عرش را که محاط بر جهان است، نگه داشته‌اند.” “این هشت فرشته با هشت بخش فضا و گروه‌های حروف الفبا در الفبای عربی منطبقند.”

“در اندیشه‌های بودایی، هشت نماد کامل بودن، کل ممکنات و نماد هشت تفال نیک است. در باور چینی‌ها به معنای کلیت و نیک‌بختی است.” “سه‌خطی‌های «یی‌چینگ» و ستون‌های «مینگ‌دانگ» تالار نور یا زیج‌خانه‌ چینی هشت تا هستند.” همچنین در باور چینی‌ها به «هشت جاودان» Eight Immortal به زبان چینی Pa Hsien، «هشت علامت فرخندگی» Eight Lucky Emblems به زبان چینی Pa Chi hsiang، و «هشت گنج» Eight treasures به زبان چینی Pa Pao، اشاره شده است. (پیوست کتاب فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب)

“ژاپنی‌ها اعتقاد دارند که در آسمان‌ها هشت ایزد (یا هشت خدای رعد و برق) وجود دارد.” “آینه‌ی «آماتراسو»[خدای‌بانوی خورشید ژاپنی] (هرچند دقیقاً نمی‌دانیم آینه‌ی او به چه شکلی بوده) هشت عدد بوده است.” “در اعتقادات عبری، هشت عدد تمام و شکوه است و ارزش عدد «یهوه» و «ربٌ» هشت است. به اعتقاد هندوها، ۸*۸ یعنی نظم آسمانی که در زمین مقرر شده است و معابد مطابق الگوی ماندالا، که نماد ۸*۸ است، ساخته شده‌اند.”

“عدد هشت در باورهای آفریقایی نیز به همین صورت کلی و فراگیر ظاهر می‌شود، مثلاً عدد اصلی خلقت در نزد «دوگون‌ها» چهار نیست، بلکه هشت است، یعنی بر خاصیت چهار مضاعف متکی است زیرا در فلسفه‌ی «دوگون‌ها»، هرچه خالص، یعنی راست و درست باشد، مضاعف است. بدین‌ترتیب در میان «دوگون‌ها»، هشت قهرمان خالق، هشت خانواده‌ی بشری، از هشت نیای نخستین به دنیا آمدند، که باوجود این‌که همگی دوجنسی بودند، در چهارتای آن‌ها نرینگی غالب بود و در چهارتای دیگر مادینگی.”

“هفتمین نیا، ارباب سخن است، اما هشتمین نیا، خود سخن است، بنابراین هشت، نماد کلمه‌ است که در ضمن آب، منی و مجموعه‌ی نیروهای بارورکننده را دربرمی‌گیرد. کلمه و منی هشت بار به دور زهدان می‌چرخند تا آن را بارور سازند. همان‌طور که مارپیچی از مس سرخ رنگ، که جانشین دیگری برای آب نخستین است، هشت بار به دور سبوی خورشید می‌چرخد، تا جهان را روشن کند و سرانجام این‌که انسان هشت اسکلت دارد، تا با هشت مفصل، اعضایش درست شوند (GRIE)، مفاصل اصلی و مهم آن‌هایی هستند که نطفه‌ی انسان را به‌وجود می‌آورند. به‌عقیده‌ی آنان، انسان که تصویر عالم کبیر است، محکوم به عدد هشت است، نه فقط در سازوکار توالد و تناسل و در ساختار بدنش، بلکه در ضمن در آفرینش و نظام هر آن‌چه به جوهر او ارتباط پیدا می‌کند. ازجمله دانه‌های گیاهانی که کشت می‌شوند، در ترقوه‌ی نیاکان، به تعداد هشت دانه به روی زمین آمده‌اند، و این هشت دانه‌ی نخستین، در هشت مزرعه‌ی اصلی روستا کاشته شده‌اند.”

“در اندیشه‌های مسیحی، عدد هشت، مفهوم تولد دوباره و باززایی دارد. معمولاً حوض غسل تعمید هشت ضلعی است، زیرا نماد باززایی است.” “گاهی نیز این حوض به شکل مربع است که در آن صورت مظهر شهر مقدّس خواهد بود و هنگامی که به شکل پنج ضلعی است، اشاره به زخم‌های مسیح دارد.” “هشت در مسیحیت، سمبول رستاخیز است، چراکه مسیح در روز هشتم برخاست. به عبارتی روز بعد از هفتم و این‌که نام مسیح در اعداد یونانی (ابجد یونانی) برابر است با (۱۰،۸،۲۰۰،۷۰،۴۰۰،۲۰۰)، که درصورتی که جمع شوند معادل ۸۸۸ است. از این‌رو آن را عدد «دومنیکن» می‌نامند. همان‌طور که در کشتی نوح نیز هشت نفر نجات یافتند.”

“سنت مسیحی، در کمال شگفتی، در آن‌چه مربوط به عدد هشت می‌شود، با سنت «دوگون» مخلوط می‌شود، یعنی از هشت، یک فرجام و یک مکمل می‌سازد. به سخن «اوگوستینوس» قدیس، تمامی اعمال در این زندگی، در ارتباط با عدد چهار است و در ارتباط با روح که عدد آن سه‌گان است. بعد از هفت روز، هشتمین فرامی رسد که نشانه‌ی زندگی صالحان و محکومیت کافران است. و اما روز هشتم، که درپی شش روز خلقت و روز سبت [یا شبت، روز هفتم پس از خلقت و آرامی خداوند (پیدایش، ۲:۱؛ خروج، ۲:۸۹] می‌آید، نماد قیام و تجلی مسیح است، که دوره‌ی آینده را بشارت می‌دهد و نه فقط شامل قیام مسیح، بلکه نشانه‌ی رستاخیز انسان است. اگر عدد هفت به‌طور خاص عدد عهد عتیق است، عدد هشت در ارتباط با عهد جدید است. هشت آمرزش قرن آینده را نوید می‌دهد.”

“در میان فیثاغورثیان عدد هشت به عنوان اوّلین مکعب تلقی می‌شد که به وسیله ضرب مداوم (۲×۲×۲) حادث می‌شود و دلالت بر دوستی، دوراندیشی، پند و اندرز و عدالت دارد و به عنوان مکعب یا تکرار اولین عدد زوج بر آن بود که به قانون بدوی طبیعت که همانا همه انسان‌ها را برابر فرض می‌کند، اشاره کند.”

“به لحاظ معنوی، هشت، هدف (غایی) رازآموز است که از هفت مرحله یا آسمان گذر کرده، از این‌رو عدد بهشت بازیافته است. عدد باززایی و رستاخیز و سعادت است. (باور بر این است که) در هشتمین روز انسان جدید از رحمت ایزدی آفریده شد. از طرف دیگر، پس از هفت‌روز روزه و توبه، روز هشتم، روز فراوانی و تجدید حیات است. به صورت (۱+۷) به معنای اوکتاو (هشت=octave) و شروع دوباره است.”

“هشت در سراسر جهان عدد تعادل کیهانی است.” “هشت عدد جهات اصلی است، درصورتی‌که به چهار جهت اصلی، اعداد جهات میانی (شمال شرقی، شمال غربی، جنوب شرقی و جنوب غربی ) نیز افزوده شده باشد.” چهار جهت اصلی و چهار جهت فرعی در شکل هشت ضلعی در بسیاری از سنت‌ها “هشت باد” نامیده شده‌اند. “شماره‌ی قطب‌نما، هشت است.” “هشت، عدد گلبرگ‌های نیلوفر و راه‌های باریک منتهی به جاده‌ی اصلی است.”

“هشت به‌خاطر تعداد ستون‌های «مینگ‌دانگ» (در فرهنگ چین)، تعداد فرشتگان عرش (در فرهنگ اسلامی) و هشت وجه «لینگا» (در فرهنگ هندی) ، مفهوم واسط میان مربع و دایره یا میان آسمان و زمین را نیز یافت و در نتیجه مرتبط با عالم واسط شد.”

“شمایل‌نگاری و معماری هندو جای رفیعی به نمادگرایی هشتگان می‌دهد: بازوان «ویشنو» هشت تا هستند و در ارتباط‌اند با هشت نگهبان فضا.”

“به‌عنوان نمونه‌ای از عصر حاضر، می‌توان به یک مرکز آموزش معنوی که در «یوکوهاما»، در ۱۹۳۲ ساخته شد، اشاره کرد. نقشه‌ی کف این بنا هشت‌ضلعی است و در داخل آن مجسمه‌های هشت حکیم جهان نگاهداری می‌‌شوند: شاکیه مونی [بودا]، کنفسیوس، سقراط، عیسی مسیح، شاهزاده شوتوکو [لقب مومایودو، فرمانروای بودایی ژاپن، ۶۲۱-۵۹۳ م. که لقب دایشی یا قدیس به او داده شد] (قرن هفتم)، کوبو دایشی [کاهن بودایی ژاپنی، ۱۲۶۳-۱۱۷۳ م.] (ژاپنی، قرن سیزدهم). اما شکل هشت‌ضلعی برای این بنا به‌خاطر وجود هشت حکیم اختیار نشده، و تعداد هشت حکیم منظور حکمت بی‌پایان در شکلی بی‌نهایت است، یعنی این مکان مرکز تمامی فعالیت‌های معنوی و تمامی تعالیم و تحقیقات معنوی بود.”

“علامت ریاضی بی‌نهایت [∞]، همان عدد هشت لاتینی [۸] به‌صورت خوابیده است و همچنین برگ هشتم «ثورای» مارسی نشانه‌ی عدالت، نماد تکامل تام و تعادل است، آن‌چه به هشت=چهار+چهار دوگون‌ها می‌پیوندد.”

نتیجه:

از خواندن مطالب بالا متوجه می‌شویم که هشت عددی است که به عرش و آسمان و فضا و جهات، به تمامیت و کمال، باززایی و تولد دوباره و رستاخیز، نظم آسمانی، خلقت و آفرینش، باروری، انسان (انسان کامل به عنوان تصویری از عالم اکبر)، آمرزش، بهشت، تعادل کیهانی، واسط میان زمین و آسمان، و نگهبانان فضا (عرش) مرتبط می‌شود.

و در نهایت، همه‌ی این مفاهیم را که با هم مورد توجه قرار دهیم متوجه می‌شویم که «هشت» عددی مربوط به عالم بالاست و در ناخودآگاه این عدد، تلاش، به منظور گذر از مراحل زمینی دیده می‌شود.

 

آرش نورآقایی

 

منابع:

- فرهنگ نمادها، ژان شوالیه، آلن گربران، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، تهران، انتشارات جیحون، ۱۳۸۷/

- فرهنگ مصور نمادهای سنتی، جی.سی. کوپر، ترجمه ملیحه کرباسیان، تهران، فرشاد، ۱۳۷۹/

- عدد، نماد، اسطوره، آرش نورآقایی، تهران، نقد افکار، ۱۳۸۷/