گنبد جبلیه

[Mohammad Aref 120452]

 

گنبد جبلیه، در منتهی الیه شرقی کرمان در نزدیکی دو قبرستان صاحب الزمان و سید حسین کرمان گنبد بزرگ و عجیبی از سنگ و گچ بنا گردیده که دست تطاول روزگار در تخریب آن کوتاه آمده‌است . این گنبد هشت ضلعی که به گنبد گبری نیز شهرت دارد تماما از سنگ است و عرض پی آن نیز در پایه به ۳ متر می‌رسد.در هشت طرف آن هشت در بعرض ۲متر قرار گرفته که اخیرا برای مستحکم ساختن بنا و جلوگیری از تخریب آن درگاه‌ها را با سنگ مسدود کرده‌اند و فقط یکی را باز گذاشته‌اند . قسمت بالای گنبد از آجر ساخته شده‌است و در داخل گنبد ظاهرا گچ بری‌ها و تزئین کاریهایی وجود داشته که قسمت بالا ریخته و قسمت پائین را تخریب کرده‌اند.

 

از تاریخ بنا و منظور از ساختمان این گنبد مطلبی ذکر نشده سر پرسی سایکس در کتاب هشت سال در ایران می‌نویسد : از قبرستان که رد می‌شوید یک ساختمان هشت ظلعی سنگی خواهید دید که گنبدی به شکل دو هلال برآن قرار گرفته و قطر داخل آن ۱۸ فوت و هر طرفی نیز ۱۸ فوت و نوک آن اجری و منتهی الیه آن دایره می‌باشد . این محل را جبلیه می‌نامند و تنها ساختمان سنگی کرمان همین گنبد جبلیه‌است.

ایرانیان معتقدند که این محل آتشکده یا مقبره یکی از زرتشتیان بوده و برخی نیز عقیده دارند که مزار سید محمد تباشیری است .ولی نسبت اخیر را در بعضی نقاط تکذیب می‌کنند . بدیهی است در زمانی که این قبرستان را ویران کرده‌اند سنگ این مقبره را برداشته‌اند و برای نمایی بکار برده‌اند برخی این گنبد را متعلقبه سلجوقیان می‌دانند . ولی این ادعا درست نیست . "جبلی " تحریف یافته کلمه " گبری " است و برطبق قواعد اشتقاقهای فارسی " گ " به "ج" بدل شده‌است قدمت این گنبد را از این کلمه که آن را گنبد "گبر " نیز گفته‌اند می‌توان حدس زد که شاید مربوط به پیش از اسلام باشد و از بناهای زرتشتی و گبری است گرچه استیل آن با استیل آتشکده تطابق ندارد. از سبک معماری آن نیز استنباط می‌شود بنای مذکور مربوط به اواخر دوره ساسانی می‌باشد که اوائل اسلام تعمیر و مرمت شده‌است و یا اینکه در اوائل اسلام با الهام از معماری ساسانی بنا گردیده‌است .در ساخت اين گنبد به جاي آب از شير شتر استفاده شده است كه مورخان ومعماران دليل استحكام اين بنا را همين امر ميدانند. در اطراف این بنا جنگل کاری شده و درختان سرو وکاج آن جنگلی با نام جنگل قائم را تشکیل داده اند که از تفرجگاه های کرمان است. این بنا در سال 1388 به موزه تبدیل شده است.

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

[Mohammad Aref 120452]

بنای گنبد جبلیه در مشرق کرمان قرار دارد که به گنبد گیری شهرت دارد .

سابقه تاریخی

درباره این تک بنای سنگی کرمان اظهار نظرهای مختلفی بیان شده است . افضا بن ابو حامد کرمانی در کتاب خود تحت عنوان عقد العلی الموقف الا علی می نویسد : و خندق و لقعه نو و بعضی از قلعه کهن از بناه اوست .

در کتاب مزارات کرمان تالیف سعید محرابی معروف به خطیب که فاصله سال های 925- 939 ه . ق . تالیف شد و به گنبدی به نام جبلیه بر می خوریم . نویسنده ضمن شرح حال علی القدسی عارف بزرگ می نویسد : مرتبه بعقب می رفت تا شمع و فانوس با جمع کتیر به خدمت شیخ بردند .

در شرح بناهای تاریخی کرمان قدمت این بنا را به قبل از اسلام می دانند و معتقد هستند که احتمالا ابوعلی محمدبن الیاس در تعمیر آن دست داشته است . دکتر ج کریستی ویلسن در کتاب تاریخ صنایع ایران می نویسد ، جبال سنگ در کرمان بنای عجیب و بزرگی است . چنان که اسم آن بر می آید اغلب به جای آجر از سنگ ساخته شده و نظر به گنبد عظیمی که روی عمارت کتیر الاضلاع هشت ضلعی ساخته شده است در این دوره بی نظیر می باشد . گنبد آن یا دو پوشه بوده و یا آنکه سازنده قصد داشته است که آنرا دو پوشه بکند به هر حال از روی علایم و آثار معلوم می شود که این بنا به اتمام نرسیده است .

نظریه دیگری راجع به این بنای عجیب و ساده اما دیدنی را سر پرستی سایکس در سفر نامه اش چنین آورده است : ایرانی ها معتقدند که این محل مقبره ی یکی از زرتشتیان بوده و برخی نیز گویند مزار سید محمد تباشیری است ولی مساله اخیر در بعضی نقاط مورد تکذیب است . بدهی است در موقعی که این قبرستان را خراب و ویران کرده اند سنگ قبر را برداشته اند و برای بنای دیگری به کار برده اند . از دیگر روایات محلی مستفاد می شود که سال ها پیش ، در یکی از زوایه های این معبد سنگ گودی وجود داشته که مردم به ویژه زرتشتیان علاقه ای مخصوص به آن داشته و بر سر این مقبره نذورات می افشانده اند . و شمع و کندر دود می کردند و منقول است این سنگ در سیل مهیب کرمان در سال 1333 شمسی از میان رفته است .

مطابق روایات دیگری قبر دانیال حکیم مشهور به پیر مراد ، در این مکان بوده . به طوری که نقل می کنند سال ها پیش گنج عظیمی در دل این گنبد بوده است .

گرچه بنای گنبد جبلیه تحت شماره 296 و متعلق بدوره سلجوقی به ثبت رسیده است و از طرف دفتر سازمان ملی حفاظت آثار باستانی استان کرمان تعمیر و حفاظت می شود اما تاریخ دقیق و نحوه کاربرد این بنا روشن نیست آنچه که سبک معماری آن استنباط می شود بنای مذکور مربوط به اواخر دوره ساسانی می باشد که اوائل اسلام تعمیر و مرمت شده است و یا اینکه در اوائل اسلام با الهام از معماری ساسانی بنا گردیده است .

مشخصات بنا

بنای گنبد جبلیه هشت ضلعی است که به ترتیب به 16 و 23 ضلع تبدیل می شود . سقف گنبد مدور و جرزهای آن بدون شالوده ، روی خاک رس و زمین بکر بنا گردیده و اطراف آنرا قبرستان شهر کرمان فرا گرفته است . مصالح به کار رفته در دیوار ها با سنگ لاشه است سقف گنبد آجری یک پوشه و ملاط پوشش سقف گچ و ضخامت آن از پا گرد با سه آجر شروع در تیزی آن به یک آجر ختم می شود .

اندود داخل گنبد گچ ساده بوده که در تیزی قوس ها و در بالای در گاه های داخلی دارای تزئینات ساده است . که در اصطلاح قاشقک نامیده می شود . در بالای بنا نورگیرهایی تعبیه شده ارتفاع بنا حدود 20 متر و قطر داخلی آن حدود 11متر است عرض پی آن در پایه به 2 متر می رسد .

 

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

[Mohammad Aref 120452]

يكي از آثار تاريخي و ديدني كرمان گنبد جبليه است كه در دامنه كوههاي مسجد صاحب‌الزمان اين شهر قرار دارد.

 

هرچند گفته مي‌شود در ساخت اين گنبد هشت ضلعي سنگي از شير شتر به عنوان مصالح استفاده شده اما تاريخ ساخت بنا معلوم نيست و در نوشته‌هاي تاريخي نيز به هدف از ساخت آن اشاره‌اي نشده است.

از شواهد و قراين برمي‌آيد كه اين بنا در دوره‌هاي قبل از اسلام بنيان گذاري و در دوره سلجوقي تكميل شده باشد.

گنبد جبليه را "گنبد گبري" هم ناميده‌اند كه بر اين مبنا مي‌توان قدمت بنا را به قبل از اسلام نسبت داد.

آنچه از ظاهر اين بنا مشخص است سقف گنبد را از آجر ساخته‌اند و داخل گنبد ظاهرا داراي تزيينات گچبري بوده كه قسمت بالاي آن ريخته و قسمت پايين بنا اگر تزييناتي هم داشته از بين رفته است.

مصالح بكار رفته در ديوارها سنگ لاشه با ملات گچ از بيرون و آهك از داخل است.

گنبد جبليه در سال ‪ ۱۳۱۶‬هجري شمسي به ثبت آثار ملي رسيد و در سال ‪۱۳۸۳‬ پس از مرمت به گنجينه جبليه(كتيبه‌هاي تاريخي) تبديل شد.

از كتيبه‌هاي موجود در اين گنجينه مي‌توان به كتيبه مسجد آبدر اشكان رابر بافت اشاره كرد.

اين كتيبه يكي از قديمي‌ترين كتيبه‌هاي موجود در اين گنجينه است كه مربوط به بناي يادبود يك مسجد در ارتفاعات شمال شهر رابر آبادي آبدر اشكان (اشكون) واقع در شهرستان بافت است.

اين كتيبه بر روي قطعه سنگي طبيعي و به خط كوفي اجرا شده و مضمون آن به اين شرح است: امر ببنا هذالمسجد يحيي بن عبدالله بن يوسف في سنته خمسه عشرين و اربع مائه غفرالله له.

كوچكترين سنگ قبر كشف شده در استان كرمان نيز در اين گنجينه نگهداري مي‌شود.

اين سنگ در سال ‪ ۱۳۷۷‬توسط احمد ايلاقي كشاورز دهستان قائم‌آباد كشف و تحويل سازمان ميراث فرهنگي استان كرمان شد.

اين سنگ با ابعاد ‪ ۲۶‬در ‪ ۲۲‬سانتيمتر و كتيبه آن شامل دو بخش است.

يكي نوار حاشيه‌اي و ديگري نوشتار وسط كه در يك كادر قرار گرفته است.

حاشيه كتيبه كه شروع آن از قسمت پايين گوشه سمت راست است شامل آيه ‪ ۱۸‬و بخشي از آيه ‪ ۱۹‬سوره مباركه آل عمران است.

در پايان كتيبه در قسمت سمت چپ نام متوفي و سال وفات در يك كادر محرابي شكل قرار گرفته است بدين مضمون: هذا قبر العبد الضعيف المحتاج الي رحمت الله ابي جعفر احمد بن حمزه بن علي غفارالله ان توفي في جمادي الاخر سنه الحدي و اربعين و خمسه مابه.

چنانكه از كتيبه سنگ بر مي‌آيد تاريخ وفات متوفي سال ‪ ۵۴۱‬هجري قمري است.

در ميان سنگ قبرهاي موجود در گنجينه جبليه سنگ قبر ميرزا آقاخان، پسر ميرزا احمد علي خان وزيري نويسنده تاريخ كرمان نيز به چشم مي‌خورد.

به گفته دكتر باستاني پاريزي مورخ معاصر كرماني، وي در امر تاليف كتاب تاريخ كرمان با پدرش همكاري داشته است.

متن سنگ قبر وي به اين مضمون است: وفات مرحوم مغفور آقاي ميرزا آقاخان خلف مرحوم ميرزا احمدعلي خان وزيري طاب ثراه به تاريخ شهر شوال سنه ‪.۱۳۱۷‬

در بين وقف نامه‌هاي سنگي موجود در گنجينه جبليه، كتيبه وقف آتشكده روستاي قناتغستان نيز جالب توجه است.

اين وقف نامه بعد از تخريب آتشكده، توسط كارشناسان سازمان ميراث فرهنگي استان كرمان به اين سازمان منتقل شد و هم‌اكنون در اين گنجينه نگهداري مي‌شود.

اين وقف نامه مربوط به سال ‪ ۱۲۸۲‬هجري قمري است.

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

[Mohammad Aref 120452]

درباره گنبد جبلیه چه میدانید؟

 

 

از دیگر بناهای مربوط به دوران قبل از اسلام گنبد جبلیه است كه به نامه گنبد گبری نیز در تواریخ آمده است. در تمامی تواریخ بنای گنبد به دوره قبل از اسلام (ساسانیان) نسبت داده می شود (گویا آتشكده ی بوده است - یا قبر یكی از زرتشتیان) اما در جایی اشاره ی نیز شده است كه بنای گنبد در عهد سلجوقیان ساخته شده است اما با توجه به این كه به دستور محمد بن الیاس تعمیر شده طبعاً چند قرن پیش از سلجوقیان این امر تحقق یافته و مربوط به همان دوران ساسانی است.

در كرمان در مورد این بنا این گونه شایع است كه در ملات آن شیر شتر استفاده شده و از این رو در استحكام آن نقشه داشته است. پس از ظهور اسلام و فتح ایران به دست مسلمین در هنر معماری نیز تغییر و تحولاتی صورت گرفت، هر چند سبك ایرانی هنوز در این سال ها رعایت و لحاظ می شد.

نخستین مساجد ایرانی، در اصل همان آتشكده ها بودند كه به مسجد تبدیل شدند. از همان اوایل اسلام، معماری دینی غرب و شرق ایران از نفوذ معماری عرب مصون ماند و مساجد مسلمین ایران به سبك ایرانی ساخته شد. به گفته تاریخ كرمان نخستین بنای معماری پس از حمله اعراب به ایران، مسجدی بود در بم.

 

 

 

 

 

وزیری مولف تاریخ كرمان در این خصوص آورده: عبدالله بن موسوم به مسجد حضرت رسول است ساخت و پاره ی چوب از شجره ی كه مؤمنان در آن با حضرت ختمی مآب بیعت كرده بودند (بیعت حدیبیه) با خود داشت در محراب آن قرار داد.در كتاب تاریخ هنرهای ملی در مورد معماری این مسجد آمده: در باقی مانده های بخشی از دیوار یك مسجد كه در بم به جای مانده و احتمالاً از آغاز قرن اول هجری است همین طاق نماها دیده می شود و ستون های كوچك چسبیده به دیوار كه این طاق نماها را از هم متمایز می كند، همان است كه در طاق كسری به كار رفته و بعدها نمونه آن را خلفای عباسی در ساختن دروازه بغداد به كار برده اند به طور كلی در مورد ویژگی های معماری ایران در قرون اولیه ظهور اسلام می توان به این شاخص ها اشاره كرد:

1 ) بعضی بناهای عهد ساسانی را عیناً به اسلام نسبت داده اند.

2) معماری ایرانی روش خود را با خصوصیات قبل از اسلام ولی با قیافه اسلامی تعقیب كرده است.

معماری در قرون چهار و پنج و شش هجری تحول و توسعه فوق العاده ی یافت. در جریان این تحول و توسعه بیش از پیش به عناصر معماری ساسانی توجه شده، به نحوی كه تقریباً در همه بناهای آن دوره جداگانه یا با هم به كار رفت. این تحول و توسعه در آغاز مربوط به ظهور سلسله های محلی ایرانی است كه سعی در احیای سنت های ایران باستان داشتند.

 

 

 

احیای سنت ها و حفظ مواریث ایرانی در دوره های طاهریان، صفاریان، سامانیان، آل زیار و آل بویه (دیلمیان) به حدی بود كه سلسله های بعدی چون غزنویان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان و حتی مغولان كارهای آنان را دنبال كردند.

 

 

توجه و اهتمام سلسله های مزبور و تعقیب راه آنان در زمان سلسله های بعدی از نظر هنری از جمله معماری به ثمر رسید و در قرن های چهارم تا ششم هجری بارور شد.

در این دوره ها در كرمان با توجه به منابع تاریخی برمی خوریم به اقداماتی كه در زمان ابوعلی محمد بن الیاس (322 - 356) صورت گرفته است شامل تعمیرات ارگ بم و تعمیر گنبد جبلیه، هم چنین به مجموعه ای اشاره شده است كه بیشتر جنبه نظامی داشته و شامل قلعه كوه و خندق و عمارت بارور و دروازه خبیص و قلعه نو و بعضی از قلعه كهن است.

معماری در كرمان در عهد سلجوقیان رشد و تكامل سریعی داشت. در دوره تركان سلجوقی كه در اواسط قرن پنجم هجری به صورت فاتحان نامتمدن به سمت مغرب و داخل ایران رانده شدند زمام امور مملكتی به دست كارمندان و كارگزاران ایرانی بود و تاثیر آنان بر فرهنگ و هنر یران اندك بوده است.

در دوره سلجوقیان و هم چنین در دوره ایلخانان ساختمان های دینی از قبیل مساجد و مدارس و زیارتگاه ها و مقبره ها بر ساختمان هی غیردینی رجحان داده شد. در این زمان معماران ایرانی از تلفیق حیاط چهار ایوانی و تالار مربع گنبد دار چهار طاقی، مسجد بزرگ ایرانی را به وجود آوردند. آجركاری در زمان معماری سلجوقی به آخرین درجه ترقی رسید و طرح های زیبای آجری، فرم های خفته و راسته، بادبزنی، بافت حصیری، برآمدگی و فرورفتگی و ایجاد كتیبه از آجر از مشخصات معماری سلجوقیان است. گچ بری جایگزین كتیبه ها و تزیینات آجری شد. از این پس محراب ها و دیوارها با طرح های برجسته گچ بری تزیین می شدند. رنگ و تزیینات گچ بری به رنگ فیروزه ی در معماری تزیینی سلجوقی راه می یابد.

 

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

[22222n 10]

:icon_pf (44):

درباره گنبد جبلیه چه میدانید؟

 

 

از دیگر بناهای مربوط به دوران قبل از اسلام گنبد جبلیه است كه به نامه گنبد گبری نیز در تواریخ آمده است. در تمامی تواریخ بنای گنبد به دوره قبل از اسلام (ساسانیان) نسبت داده می شود (گویا آتشكده ی بوده است - یا قبر یكی از زرتشتیان) اما در جایی اشاره ی نیز شده است كه بنای گنبد در عهد سلجوقیان ساخته شده است اما با توجه به این كه به دستور محمد بن الیاس تعمیر شده طبعاً چند قرن پیش از سلجوقیان این امر تحقق یافته و مربوط به همان دوران ساسانی است.

در كرمان در مورد این بنا این گونه شایع است كه در ملات آن شیر شتر استفاده شده و از این رو در استحكام آن نقشه داشته است. پس از ظهور اسلام و فتح ایران به دست مسلمین در هنر معماری نیز تغییر و تحولاتی صورت گرفت، هر چند سبك ایرانی هنوز در این سال ها رعایت و لحاظ می شد.

نخستین مساجد ایرانی، در اصل همان آتشكده ها بودند كه به مسجد تبدیل شدند. از همان اوایل اسلام، معماری دینی غرب و شرق ایران از نفوذ معماری عرب مصون ماند و مساجد مسلمین ایران به سبك ایرانی ساخته شد. به گفته تاریخ كرمان نخستین بنای معماری پس از حمله اعراب به ایران، مسجدی بود در بم.

 

 

 

 

 

وزیری مولف تاریخ كرمان در این خصوص آورده: عبدالله بن موسوم به مسجد حضرت رسول است ساخت و پاره ی چوب از شجره ی كه مؤمنان در آن با حضرت ختمی مآب بیعت كرده بودند (بیعت حدیبیه) با خود داشت در محراب آن قرار داد.در كتاب تاریخ هنرهای ملی در مورد معماری این مسجد آمده: در باقی مانده های بخشی از دیوار یك مسجد كه در بم به جای مانده و احتمالاً از آغاز قرن اول هجری است همین طاق نماها دیده می شود و ستون های كوچك چسبیده به دیوار كه این طاق نماها را از هم متمایز می كند، همان است كه در طاق كسری به كار رفته و بعدها نمونه آن را خلفای عباسی در ساختن دروازه بغداد به كار برده اند به طور كلی در مورد ویژگی های معماری ایران در قرون اولیه ظهور اسلام می توان به این شاخص ها اشاره كرد:

1 ) بعضی بناهای عهد ساسانی را عیناً به اسلام نسبت داده اند.

2) معماری ایرانی روش خود را با خصوصیات قبل از اسلام ولی با قیافه اسلامی تعقیب كرده است.

معماری در قرون چهار و پنج و شش هجری تحول و توسعه فوق العاده ی یافت. در جریان این تحول و توسعه بیش از پیش به عناصر معماری ساسانی توجه شده، به نحوی كه تقریباً در همه بناهای آن دوره جداگانه یا با هم به كار رفت. این تحول و توسعه در آغاز مربوط به ظهور سلسله های محلی ایرانی است كه سعی در احیای سنت های ایران باستان داشتند.

 

 

 

احیای سنت ها و حفظ مواریث ایرانی در دوره های طاهریان، صفاریان، سامانیان، آل زیار و آل بویه (دیلمیان) به حدی بود كه سلسله های بعدی چون غزنویان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان و حتی مغولان كارهای آنان را دنبال كردند.

 

 

توجه و اهتمام سلسله های مزبور و تعقیب راه آنان در زمان سلسله های بعدی از نظر هنری از جمله معماری به ثمر رسید و در قرن های چهارم تا ششم هجری بارور شد.

در این دوره ها در كرمان با توجه به منابع تاریخی برمی خوریم به اقداماتی كه در زمان ابوعلی محمد بن الیاس (322 - 356) صورت گرفته است شامل تعمیرات ارگ بم و تعمیر گنبد جبلیه، هم چنین به مجموعه ای اشاره شده است كه بیشتر جنبه نظامی داشته و شامل قلعه كوه و خندق و عمارت بارور و دروازه خبیص و قلعه نو و بعضی از قلعه كهن است.

معماری در كرمان در عهد سلجوقیان رشد و تكامل سریعی داشت. در دوره تركان سلجوقی كه در اواسط قرن پنجم هجری به صورت فاتحان نامتمدن به سمت مغرب و داخل ایران رانده شدند زمام امور مملكتی به دست كارمندان و كارگزاران ایرانی بود و تاثیر آنان بر فرهنگ و هنر یران اندك بوده است.

در دوره سلجوقیان و هم چنین در دوره ایلخانان ساختمان های دینی از قبیل مساجد و مدارس و زیارتگاه ها و مقبره ها بر ساختمان هی غیردینی رجحان داده شد. در این زمان معماران ایرانی از تلفیق حیاط چهار ایوانی و تالار مربع گنبد دار چهار طاقی، مسجد بزرگ ایرانی را به وجود آوردند. آجركاری در زمان معماری سلجوقی به آخرین درجه ترقی رسید و طرح های زیبای آجری، فرم های خفته و راسته، بادبزنی، بافت حصیری، برآمدگی و فرورفتگی و ایجاد كتیبه از آجر از مشخصات معماری سلجوقیان است. گچ بری جایگزین كتیبه ها و تزیینات آجری شد. از این پس محراب ها و دیوارها با طرح های برجسته گچ بری تزیین می شدند. رنگ و تزیینات گچ بری به رنگ فیروزه ی در معماری تزیینی سلجوقی راه می یابد.

 

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام