مقاله پسته در طب سنتي ايران

[peyman sadeghian 30244]

دكتر سيد شاهين سلطاني

پزشک و عضوانجمن تحقيقات طب سنتی ايران

 

به زبان سرياني بستي به عربي فستق به يوناني بسطاقيا ناميده مي شود. نام رايج گياه piostachio و نام علمي آن pistacia vera مي باشد.

طول درخت پسته در مناطق حاره تا ارتفاع ده متر هم مي رسد ولي در مناطق معتدله ارتفاع آن كمتر است و به صورت درختچه در مي آيد. در متون طب سنتي ذكر شده كه دو نوع جبلي (وحشي و خودرو) و بستاني دارد. كه نوع دوم از پسته جبلي درشت تر است. افغانستان ، سوريه ، نواحي مديترانه ، كاليفرنياي آمريكا و ايران (رفسنجان ، دامغان ، خراسان و قزوين) از نواحي پرورش درخت پسته است. ميوه درخت پسته در يك سال داراي مغز مي باشد و در يك سال مغز ندارد كه به آن بزغنج مي گويند.

پسته غير مقشر يعني پسته به همراه پوست تا مدت ها سالم مي ماند اما نوع مقشر يعني پسته اي كه پوستش كنده شده باشد اگر چند روز بماند تازگي و طراوتش را تا حدي از دست مي دهد و بهترين پسته پسته تازه است كه بتازگي پوستش را كنده باشند و تازه مقشر شده باشد.

مغز پسته داراي طعم مطبوع .و ملايم است و پوشيده از يك قشر خيلي نازك و جدا نشدني و به رنگ قرمز است كه اصطلاحا جفت ناميده مي شود. ميوه پسته سفت و تا حدي خشك است . از تركيبات شيميايي پسته مي توان به آميدون، ساكارز، انواع ويتامين ها از قبيل ويتامين A.B1.B6.E اشاره كرد. موادي از قبيل منيزيم ، پتاسيم ، سلنيم ، روي و مس ، فولات و آهن و اسيد آمينه غير ضروري آرژي نين.

چربيهاي موجود در پسته از نوع غير اشباع (Unsaturated ) و فيتوسترولها نيز مي باشند. به علاوه پسته داراي تركيباتي است كه جزء گروه فيتوكميكا ل ها (Phytochemical ) ميباشند كه اينها تركيباتي هستند كه به طور طبيعي توسط گياهان توليد ميشوند تا گياهان را در برابر آسيب قارچها ، ويروسها و باكتريها در امان نگه دارند. اين گروه از مواد شيميايي از ابتلا به بيماريهاي قلب و عروق پيشگيري نيز مي كنند. موادي مثل سيانيدين و پروآنتوسيانيدين بتاسيتوسترول گاما توكوفرول لوتئين و كوئرستين جرء گروه فيتوكميكال هستند.

قسمت خوراكي ميوه . مغز آن يعني مغز پسته مي باشد كه به علت معطر بودن مصرف Culinary (سر سفره ) دارد و به عنوان چاشني در غذاها و جزئي از تنقلات و آجيل مصرف مي شود و كاربردهاي درماني كثيري نيز براي آن ذكر شده است. در طب سنتي و گياه درماني براي پوست پسته مصرف درماني قائل شده اند.

مزاج پسته: متون طب سنتي ايران مزاج مغز پسته را گرمتر از گردو مي داند و در مجموع دوم گرم و خشك براي پسته قائل شده اند ولي برخي از اين متون تا سوم گرم و سوم خشك نيز براي پسته در نظر مي گيرند. لكن چون ميوه اين گياه داراي رطوبتي اضافه مي باشد كه در تمام ماده و جرم پسته به طور يك نواخت و مساوي گسترده نشده است. و از آن به رطوبت فضليه تعبير مي شود لذا بعضي از حكما آن را تر نيز محسوب مي كنند.

به نظر مي رسد كه هر چه از درون ميوه پسته به سمت بيرون آن پيش مي رويم از نظر مزاج ازميزان كيفيت حرارت در قسمتهاي مختلف پسته كاسته مي شود كه از اين خاصيت تغيير مزاج در پسته در درمان انواع بيماريهاي اعضاي مختلف بدن انسان مي توان ياري جست به عنوان مثال ديده شده كه جفت پسته يعني پوست بالاي لب يا مغز پسته كه بلافاصله روي مغز پسته قرار دارد و در واقع همان پوسته نازك (رقيق) ملاصق (چسبيده) به مغز پسته است معتدل در حرارت و خشكي هست. مزاج خارجي ترين پوست كه سبزرنگ است و روي پوست سفت و صلب و چوبي سفيد رنگ پسته قرار دارد سرد و خشك مي باشد.

بدل پسته به مغز بادام و مصلح پسته آشاميدن سركه و خوردن انار ترش و زردآلوي خشك ترش و ميوه هاي بارده و كلا خوردن ترشي است.

پسته مصدع محرورين است يعني افراد گرم مزاج را اذيت مي كند و مصرف زياد پسته نيز ايجاد شري مي كند كه نوعي بثور ريز در سطح پوست بدن داراي خارش فراوان مي باشد.

خواص پسته از نقطه نظر گياه درماني (Herbal Medicine ) : به علت وجود فيتو سترولها سطح كلسترول به ويژه LDL را پائين مي آورد. نقش پيشگيري كننده و ايضا درمان كمكي در بيماريهاي عروقي در كنار داروهاي شيميايي براي پسته مي توان قائل شد. آرژينين موجود در پسته قابليت انعطاف پذيري شريانها را مي افزايد و باعث افزايش و تقويت جريان خون ميشود. زيرا روي مكانيسمهاي باواسطه نيتريك اكسايد تاثير ميگذارد و نهايتا باعث relax شدن و شل شدن عضلات صاف جدار شرائين و گشادتر شدن انها ميشود. مشاهده شده كه تركيبات فيتوكميكال موجود در مغز پسته باعث محافظت و مصونيت فرد در برابر بيماريهاي قلبي عروقي و تا حدي كانسرها ميشود. (موضوعي كه در طب سنتي از پسته به عنوان مقوي دل ياد ميكند) و نقش پيشگيري كننده كه فرد مصرف منظم روزانه پسته داشته باشد.

از ديدگاه طب سنتي ميتوان خواص پسته را از دو جنبه بررسي كرد :

اول طعم پسته كه به علت مرارت و تا حدي عفوصت (كمي تلخي و تقريبا گسي) و داشتن خواص قبض و تخشين افعال و عملكرد پسته دربدن انسان توجيه ميشود.

دوم بررسي خواص پسته براساس استعمال قسمتهاي مختلف اين گياه مثلا اينكه خوردن مغز پسته (مزاج گرم و خشك) با خوردن پوست نازك قرمز رويش (كه ازنظر حرارت و خشكي معتدل است و شايد اين اعتدال تا حدي شدت حرارت و يبوست مغز آن را تعديل كند) باعث فربهي و چاق شدن بدن ميشود. بنابراين ازمغز پسته با پوست ملاصقش به مسمن بدن و رافع لاغري تعبير ميشود.

مضاف بر آنكه مصرف اين قسمت از پسته باعث تقويت معده ميشود و اين تقويت به علت همان فعل قبض پسته است.

زيرا پسته را تا حدي جزگياهان قابض (Astringent) به حساب مي اوريم.

مصرف پوست سرد و خشك پسته به عنوان خارجي ترين لايه ميوه اين گياه به صورت مضغ (مزمزه و مكيدن اين پوسته دردهان) باعث تقويت مخاط لثه ميشود پس مقوي دندان و بافتهاي دهاني محسوب ميگردد.

نشستن در آبي كه پوست چوبي و صلب و سفيد پسته در آن جوشانده شده باشد باعث نفوذ عصاره شيميايي موجود در اين قسمت از گياه در نواحي انال و ژينتال (تناسلي) ميشود و ديده شده كه در درمان خروج مقعد مفيد است.

[peyman sadeghian 30244]

نطول به طبيخ (يعني ريختن آب حاصل از جوشاندن پوست تند درخت پسته و جوشانده برگ پسته بر روي بدن) در درمان برخي ناراحتيهاي مقعد موثر است.

حال به بررسي كاملتر خواص پسته از ديدگاه طب سنتي ايران ميبپردازيم كه هدف اصلي اين گفتار است.

مصرف پسته به طور كلي باعث تقويت ذهن و حفظ دماغ و رفع خفقان (طپش قلب) و حتي (استفراغ) و غثيان (تهوع) و مغص (پيچش شكم و درد شكم به همراه قراقر شكم) ميباشد. توجيه بعضي از اين خواص پسته در رابطه با دستگاه گوارش با توجه به قابض بودن اين گياه امكان پذيراست. چرا كه حركاتي كه از معده به سمت قسمتهاي فوقاني تر دستگاه گوارش ايجاد ميشود و باعث تهوع استفراغ و احتمالا رفلاكس ميگردد و يا از معده به سمت پايين يعني روده ها كه باعث پيچش شكم (مغص) و حتي اسهال ميشود توسط خاصيت قبض پسته كنترل ميشود.

پسته همچنين دردرمان برودت كبد و تفتيح سده كبد و منافذ غذا و كيسه صفرا مفيد است و منقي كبد (پاك كننده كبد از اخلاط و فضول زائد و غيرطبيعي) ميباشد و مزيل وجع رطوبي كبد هم ميباشد يعني درد كبدي ناشي از سوء مزاج رطب اين عضو را زائل ميكند و از بين ميبرد. پسته مفتح سدد كبدي (گرفتگيهاي كبدي) است به عبارتي تفتيح بند آمدگيهاي كبدي ميكند و در درمان برخي انواع يرقان نيز مفيد ميباشد.

سعوط پسته همراه با مشك جهت درمان لقوه و تقويت حافظه وتنقيه دماغ مفيد است و همراه با عنبر براي ازاله وسواس و مواد سوداوي موثراست.

پسته به علت گرم و خشك بودن در بهبود سرفه هاي رطوبي بلغمي موثر بوده و به طور كلي در درمان گروهي از سرفه هاي مزمن مفيد است.

مضغ پوست سبز بيروني پسته (خارجي ترين پوسته پسته) رافع تشنگي و بوي بد دهان و قلاع (زخمهاي دهاني) ميباشد و مقوي دندان و مخاط لثه است. به علاوه مضغ اين قسمت در دهان رافع فواق (سكسكه) وقي و اسهال است.

به علت تقويت معده و خم معده و به علت قابض بودنش مانع برگشتن غذا از معده به مري ميشود. پسته مانند ساير مقويهاي (تونيكهاي tonic هاي) گوارشي داراي مواد تلخ (bitter= بيتر) ميباشد كه توجيه كننده افعال ناشي از مرارت و تلخي اين گياه ميباشد.

پسته قليل الغذا است و خوردن آن مولد خون صالح است و همانطور كه شد چاق كننده افراد لاغر است. پسته حكم ترياق و فادزهر براي گزش (سم) حشرات موذي داردو به طور ذوالخاصيه اين كار راانجام ميدهد.

نطول به طبيخ پوست درخت و برگ ان براي رفع جرب و حكه (خارش) حبس نزلات و رفع قمل (شپش) موثراست.

تاثير پسته روي دستگاه تناسلي به اين صورت است كه : پسته به علت داشتن رطوبت فضليه مثل سايرگياهان (دارويي) داراي اين رطوبت (از قبيل شقاقل، بهمنين و بوزيدان) واجد خاصيت مبهي (Aphrodisiac) يا افزايش دهنده نيروي جنسي و زيادكننده مني ميباشد.

جلوس (sitzbath) يا نشستن در آبي كه در ان پوسته سفيد صلب و سفت چوبي پسته طبخ مفرط داده شده باشد در درمان خروج مقعد مفيد است.

نطول به طبيخ پوست درخت و برگ پسته در درمان درد مقعد و رحم مفيد است.

 

منابع :

1- ابو علي سينا قانون جلد 2

2- عقيلي خراساني مخزن الادويه

3- تحفه حكيم مومن

4- علي بن حسين انصاري شيرازي اختيارات بديعي

5- سيد اسماعيل جرجاني الاغراض الطبيه و المباحث العلائيه جلد 2

6- علي زرگري گياهان دارويي جلد 1

7- اينترنت