mani24 29665 اشتراک گذاری ارسال شده در 11 آذر، ۱۳۹۱ آبیاری و کنترل شوری خاک در مناطق خشک و نیمه خشک (و گاهی نیمه مرطوب)˛ مقدار و توزیع باران سالیانه نیاز آبی گیاهان را تامین نمی کند. برای ایجاد یک رویش مطلوب و تولید گیاهی بیشتر˛ آبیاری مصنوعیالزامی است. همین طور آبشویی با آبیاری اضافی˛ امری است که به منظور انحلال و انتقال نمک از افق تحت نفوذ ریشه گیاهان˛ به بخش زیرین خاک و یا زهاب ها و آب زیر زمینی صورت میگیرد. چون تحریک املاح و شوری خاک˛ مستقیما با روش های مدیریت آب و آبیاری ارتباط دارد˛ هنگام بهره برداری از اراضی˛ لازم است بررسی های دقیق در این زمینه به عمل آید. هنگامیکه زمین ها˛زیر کشت آبی قرار می گیرند˛ رعایت نکات زیر الزامی است: 1- شناسائی خواص شیمیایی خاک سطحی و زیرین و درجه شوری آن ها (تجزیه خاک). 2- مطالعه کیفیت و کمیت آب آبیاری قابل دسترس (آزمایش آب) 3- بررسی سطح ایستابی و غلظت آب زیرزمینی (آزمایش کیفی آب زیر زمینی و اطلاع از سطح سفره آب در فصل رویش). 4- مطالعه و شناخت وضع زهکشی لایه های سطحی و زیرین خاک 5- شناخت وضع اقلیمی منطقه (میزان و پراکندگی باران سالیانه˛ میانگین دما و اطلاع از وضع تبخیر سطحی). 6- انتخاب روش آبیاری مناسب در غیر صورت مصرف مقادیر حساب نشده آب برای آبیاری˛ ممکن است به تدریج سطح ایستابی سفره آب زیر زمینی را کم کرده و انتقال نمک از راه تبخیر و صعود مویرگی را فراهم نماید. الف – آبیاری غرقابی و کنترل شوری عملا ثابت شده که در اراضی خوب تسطیح شده˛ مشروط به وجود آب و نفوذ پذیری کافی خاک˛ آبیاری بطریق کرتی- غرقابی با مصرف مقدار زیاد آب در زمان کوتاه˛ نتایج خوبی می دهد. بدیهی است در این روش آبیاری با آب فراوان در واحد سطح˛ نباید سفره آب زیر زمینی که در اثر نفوذ زیاد ممکن است بالا بیاید˛ به مرز سطح ایستابی بحران نزدیک گردد. شخم عمیق و برگردان لایه زیرین خاک اصلی برای افزایش نفوذپذیری آب تا بخش افق های میانی و برای حفاظت مقاومت خاکدانه ای قسمت های سطحی˛ توام با سایر ترفندهای افزایش نفوذپذیری˛نتیجه خوبی عاید می سازد. در صورتی که غلظت و سطح ایستابی آب زیر زمینی بالاست˛ غرقاب نمودن زمین در نیمه دوم تابستان مناسب تر است. در برخی از کشورها˛ آبیاری غرقابی و نشتی (ردیفی) تواما برنامه ریزی می گردد. بدین طریق که در آغاز کار یعنی غلظت زیاد نمک˛ اول روش غرقابی با مصرف آب نسبتا زیاد (400 میلیمتر و بیشتر)˛ پیاده شده و تا مدتی ادامه می یابد. پس از موفقیت نسبی و کاهش درجه شوری˛ کشت های بعدی با روش آبیاری ردیفی˛ جانشین آبیاری غرقابی می شوند. با روش غرقاب نمودن اراضی با آب سالم˛ می توان 60 الی 80 در صد از غلظت نمک اولیه موجود در خاک را کم کرد. در مناطقی که آب شیرین در دسترس نیست˛ می توان با زیاد کردن تعداد دفعات آبیاری و تشدید قابل ملاحظه نفوذپذیری خاک˛ از آب های نمک دار نیز استفاده نمود. آبیاری ردیفی و کنترل شوری در آغاز کار استقرار این روش˛ یعنی قبل از کاشت محصول˛ زمین به عمق 50-40 سانتی متر شخم عمیق و برگردان شده و کلیه کلوخ های سخت و متراکم زیرین˛ خرد و متلاشی می شوند (کلوخ شکنی عمقی). با عملیات تسطیح بعدی˛ زمین تقریبا مسطح و تراز می گردد (حتی المقدور شیب نباید از محدوده 1/ .در صد تجاوز نماید). سپس توسط ماشین آلات معمول (ترکتور و غیره) و ادوات لازم˛ در خلاف جهت مسیر شیب˛ پشته های کم عرض به ارتفاع تقریبی دو برابر پشته های عادی در آبیاری نشتی˛ و به فاصله 1/20 متر از هم کشیده می شوند. در انتهای مزرعه˛ پشته ها با همان فاصله در موازات قبلی˛ امتداد و دوباره برگشت داده می شوند. به همین طریق تمام مزرعه با پشته ها و شیارهای فاصله دار تراز˛ تنظیم می گردند. معمولا هر 4 تا 6 شیار با هم در مسیر جریان باز آب قرار می گیرند. سطح تقریبا تراز و ارتفاع نسبتا زیاد پشته ها و طول کافی شیارها˛ سبب می شوند که آب در این چرخش˛ مدت طولانی (تا یک هفته و بیشتر) در درون شیارها حرکت بطئی داشته و نفوذ نماید. در این روش˛ لبریز شدن آب از پشته ها و تخریب و فرسایش آنها مجاز نمی باشد. پس از انتقال تدریجی حدود 500 میلیمتر و بیشتر آب˛ مزرعه به حال خود گذاشته می شود تا خشک شود. همراه با نفوذ تدریجی 50 سانتیمتر آب˛ فرض بر این است که تا عمق 50 سانتیمتری خاک اقلا 60 تا 80 در صد˛ کاهش موقت در شوری اولیه به وقوع پیوندد. آماده سازی زمین برای کاشت˛ متعاقبا با یک شخم برگردان مجدد و عمیق˛ توام با اختلاط قسمت های مختلف˛ آغاز و عملیلت اصلی نوار کشی دوباره پیاده می شود. در شرایط گرم و خشک˛ امکان شور شدن قسمت های مختلف میکروتوپوگرافی از صعود آب زیر زمینی شور ناشی از اختلاف ارتفاع جوی و پشته ساخته شده˛ وجود دارد. در اثر تبخیر بیشتر˛ ناحیه قله پشته ها سریع تر غلیظ و شور می شوند در حالی که قسمت های فرورفته یعنی بخش درونی جوی ها˛ غلظت نمکی کمتری نشان می دهند. بر اساس این اختلاف غلظت چشمگیر بین دو ناحیه˛ در یک مرحله رویش با تغییرات ویژه دوره ای املاح در افق ها˛ نوعی مدیریت مخصوص کشت˛ تکامل یافته که در آن˛ گیاه به جای قله پشته ها˛ در درون جوی بین دو پشته˛ کاشته می شود. در این شرایط از بین گیاهان مقاوم بشوری که معمولا با روش ردیفی بخوبی کشت می شوند˛ پنبه و از بین گیاهان نیمه مقاوم˛ کاهو (ارقام اصلاح شده آن)˛ جایگاه ویژه ای دارند. چون گیاهان در مرحله اولیه رشد غالبا˛ حساسیت بیشتری به شوری نشان می دهند تا مرحله شروع رشد زایشی˛ لذا در اکثر شرایط˛ نشاء گیاهان کامل نتیجه بهتری می دهد. عیب این سیستم در این است که در صورت نزدیک بودن آب زیر زمینی به سطح خاک˛ پس از برداشت محصول˛ به تدریج کلیه قسمت ها˛ انعطاف به شوری نشان می دهند. از این نوع اصلاح می تواند فقط در شرایط موقتی و محدود به یک دوره کوتاه مدت رویش˛ محصول خوبی را تضمین نماید (شوری قابل برگشت). به منظور بر طرف نمودن مشکل مزبور˛ توجه به نقطه ظرفیت زراعی˛ که با بافت خاک های تحت تاثیر نمک˛ شدیدا ارتباط دارد˛ الزامی است. یکی از روش های مدیریت آبیاری موفق برای رفع مشکل حساسیت گیاهان در مراحل رشد آغازی˛ کم کردن فاصله بین دو آبیاری˛ بمنظور دسترسی دراز مدت به آب در ظرفیت زراعی است. چون غلظت املاح در خاک دور ریشه˛ در محدوده های ظرفیت زراعی˛ کاهش می یابد˛ لذا در زمان حساس˛ گیاه در منطقه با شوری رقیق تر قرار گرفته و قادر به جذب آب و مواد غذائی کافی می شود. پس از گذر از مرحله حساس آغازی˛ مجددا روال آبیاری متداول می تواند بر قرار شود. تکرار آبیاری زمستانه زمین های شور˛ به اصطلاح ”یخ آب“ نیز می تواند با رقیق کردن آب افق ها˛ خاک کم نمک تری را برای گیاهان مقام به شوری که در بهار هنگام رشد آغازی حساس اند˛ آماده نماید. ب – آبیاری بارانی و کنترل شوری آبیاری بارانی از انواع متداول آبیاری تحت فشار است که کم و بیش در شرایط مخصوصی که امکانات مادی و فنی لازم˛ در دسترس باشد˛ برای کنترل شوری به کار می رود. برقراری این روش معمولا برای خاک های دارای قابلیت نفوذ نسبی مناسب و اراضی شیب دار با شیب های مرکب تراز نشده˛ کاربرد دارد. از مزیت های این روش˛ قابلیت تنظیم مقدار آب نازل توسط آبفشان ها˛ و تنظیم کننده فشار آب درون لوله ها˛ متکی به قابلیت نفوذ مشخص آب در خاک مورد نظر˛ را می توان تاکید نمود. آثار این مزیت˛ بلافاصله پس از بذر پاشی بهاره در زمین های تحت تاثیر املاح˛ با خیس نگهداشتن خاک سطحی بطور دلخواه (معمولا در FC)˛ ظاهر می شود. نتیجه این عمل˛ کم شدن سله های سطحی و عمقی است. در این طریقه آبیاری˛ خطر بالا آمدن سطح ایستابی سفره آب زیر زمینی که برای خاک های تحت تاثیر املاح˛ مشکل ساز است˛ بحداقل می رسد. از مزایای دیگر این روش˛ قابلیت اندازه گیری دقیق مقدار آب نازل در زمان معلوم یعنی شدت بارندگی و فاصله بین دو آبیاری است که در نهایت˛ پنج هدف اصلی پیاده می شود: الف – نفوذ آب با مقدار و سرعت دلخواه ب – جلوگیری از جریان آب وفرسایش سطحی ج – نمک شوئی اختیاری تا عمق مورد نظر د – امکان اختلاط کودهای شیمیائی حساب شده و سموم دفع آفات و امراض با آب آبیاری ی – رعایت دقیق نیاز آبی گیاه مضرات این روش˛ بیشتر شامل مخارج و هزینه های اولیه زیاد استقرار لوازم˛ لوله ها و پمپ و آبفشان ها است. در صورت یکسان نبودن آبپاشی در مساحت مزرعه بعلت بی دقتی ها˛ اختلالات استحصال آب˛ بدی کیفیت آب (رسوب آهک و گچ در مسیر سیستم˛ توام با گرفتگی ها) نیز مشکلات شدیدی به بار می آید. اگر آبپاشی برنامه ریزی شده˛ طوری باشد که درجه مرطوب سازی یکنواخت زمین از مرز 80 در صد یکنواختی (یکسان پاشی سطح) پایین تر باشد˛ کارائی سیستم از نظر فنی و اقتصادی˛ زیرسئوال قرار می گیرد. از سایر مضرات آبیاری بارانی˛ امکان تبخیر بیشتر آب در مقایسه با روش های آبیاری سطحی است. مخصوصا اگر تنظیم زمان آبپاشی برای اوقات خنک شبانه و سحر گاهی˛ به دلایلی˛ عملی نشود˛ هدر رفتگی آب˛بیش از اندازه خواهد بود. پاشمان آب بر روی برگ گیاهان˛ ضمن اینکه امکان جذب آب از راه برگ نیز وجود دارد (البته سرعت جذب˛ خیلی آهسته است)˛ در استقرارطولانی مدت موجب ازدیاد تبخیر از سطح برگ شده و خیسی برگ عامل افزایش دهنده امراض و آفات گیاهی نیز می گردد. مخصوصا قارچ ها در محیط خیس˛ گسترش زیادی می یابند. در شرایطی که کیفیت آب مطلوب نباشد˛ جذب نمک محلول یا سدیم اضافی˛ از راه برگ˛ مزید بر علت شده و رشد گیاه را تقلیل می دهد. بنابراین˛ آبپاشی با آب های کم شور˛ برای بعضی شرایط و اکثر گیاهان˛ محدود شده یا حذف می گردد. بطور کلی اگر استقرار این روش˛ منطقی تشخیص داده شود˛ در رابطه با موضوع کنترل شوری˛ رعایت اصول فنی زیر ضرورت می یابد: 1- انتخاب آبفشان های مولد قطرات نسبتا درشت تر (کم کردن زمان آبپاشی و تنظیم برای آبپاشی شبانه). 2- استفاده از فشار کم در بخش آب (برای ممانهت از پاشمان ریز قطرات و تبخیر). 3- تنظیم کم ارتفاع آبفشان ها (برای کاهش تبخیر و کم کردن فرسایش سطحی). 4- آبپاشی فقط در هنگامی که باد نباشد و یا جریان هوای خیلی کمی حاکم باشد˛ صحیح است. 5- استفاده گاه و بیگاه از مواد و ترکیبات جرم گیر منافذ یکی دیگر از مزایای بهره برداری حساب شده از روش بارانی˛ امکان استفاده متعاقب از روش آبیاری ردیفی˛ پس از پا گرفتن کامل گیاهان است. هم چنین˛ استفاده متعاقب از روش آبیاری ردیفی˛پس از پا گرفتن کامل گیاهان است. هم چنین˛ استفاده از آبپاشی بر روی خاک قبل از کشت یا پس از محصول برداری˛ سبب می شود. از تجمع املاح در خاک بین دو رویش و قبل از شروع بارندگی ها˛ جلوکیری شده و با کنترل کارایی تولید˛ بخشی از مخارج و هزینه های احداث سیستم را جبران نمود. د – آبیاری قطره ای و کنترل شوری آبیاری قطره ای بنام ”آبیاری میکرو“ نیز مشهور شده است. زیرا مقدار آب مصرفی در این سیستم˛ قابلیت تقلیل به کمترین مقدار برای رفع نیاز آبی گیاه و انتقال نمک به بخش های دور از تراکم ریشه را دارد. هم چنین ادوات کوچک و نسبتا ظریف مورد استفاده در این روش˛ نام گذاری مزبور را تائید می نماید. امکان کاربرد وسایل و ادوات کم هزینه˛ از قبیل لوله های پلاستیکی ارزان قیمت در طول مسیر کشت گیاهی و آب مصرفی محدود˛ فقط برای هر گیاه ویژه˛ بدون اینکه بخش های دور از گیاه˛ مرطوب شوند˛ اقتصادی بودن احداث این روش را تا حدودی تضمین میکند. در این سیستم˛ گاهی بجای لوله گذاری سطحی عادی˛ از پخش کننده های قطره ای زیرین که معمولا در عمق 20 تا 50 سانتیمتری خاک و فقط برای منطقه ریزوسفر˛ آب را توزیع می کنند˛ استفاده می شود. یکی از مزیت های مهم این سیستم˛ آسان بودن نسبی روش انتقال آب به گیاه است˛ طوری که مدت زمان لازم برای آبیاری˛ از طریق چشمی و توسط ساعت یا شیر آب باز و بسته کننده˛ دقیقا قابل تنظیم می باشد. البته نباید انتظار زیادی از این روش جهت آبشوئی کامل خاک˛ وجود داشته باشد. چون در طول مدت کار قطره چکان ها (چه سطحی و چه زیرین)˛ املاح محلول˛ گاهی در سطح و گاهی در حاشیه مرزی مواضع خیس شده˛ جمع می شوند. پس از
ارسال های توصیه شده