تعریف تاریخ

[seyed mehdi hoseyni 27119]

تاریخ چیست؟ تاریخ را سه گونه می‏توان تعریف کرد:

1. علم به وقایع و حوادث سپری شده و اوضاع و احوال گذشتگان. زندگینامه ‏ها، فتح نامه‏ها، سیره‏ها که در میان همه ملل تالیف شده و می‏شود از این مقوله است.

علم تاریخ در این معنی، اوّلاً جزیی، یعنی علم به یک سلسله امور شخصی و فردی است نه علم به کلّیات و یک سلسله قواعد و ضوابط و روابط، ثانیاً یک علم «نقلی» است نه عقلی، ثالثاً علم به «بودن‏»ها است نه علم بن «شدن‏»ها، رابعاً به گذشته تعلّق دارد نه به حاضر. ما این نوع تاریخ را «تاریخ نقلی» اصطلاح می‏کنیم.

2. علم به قواعد و سنن حاکم بر زندگیهای گذشته که از مطالعه و بررسی و تحلیل حوادث و وقایع گذشته به دست می‏آید. مورّخ به معنی دوم در پی کشف طبیعت حوادث تاریخی و روابط علّی و معلولی آنهاست تا به یک سلسله قواعد و ضوابط عمومی و قابل تعمیم به همه موارد مشابه حال و گذشته دست یابد. ما تاریخ به این معنی را «تاریخ علمی» اصطلاح می‏کنیم.

این جهت، تاریخ را بسیار سودمند می‏گرداند و آن را به صورت یکی از منابع «معرفت» (شناخت) انسانی درمی‏آورد او را بر آینده‏اش مسلّط می‏نماید.

تاریخ علمی مانند تاریخ نقلی به گذشته تعلّق دارد نه به حال، و علم به «بودنها» است نه علم به «شدنها»؛ اما بر خلاف تاریخ نقلی، کلی است نه جزیی، و عقلی است نه نقلی محض.

تاریخ علمی در حقیقت بخشی از جامعه شناسی است؛ یعنی جامعه شناسی جامعه‏های گذشته است.

3. فلسفه تاریخ؛ یعنی علم به تحوّلات و تطوّرات جامعه‏ها از مرحله‏ای به مرحله دیگر و قوانین حاکم بر این تطوّرات و تحوّلات؛ به عبارت دیگر، علم به «شدن» جامعه‏ها نه «بودن» آنها.