عوامل موثر بر کيفيت رنگرزي

[Astraea 25351]

نوع کالا و ويژگي هاي آن:

بخش قابل توجهي از رنگرزي مواد اوليه قاليبافي به شيوه رنگرزي تمايلي انجام مي گيرد در نتيجه هر يک از الياف نساجي به گروه خاصي از مواد رنگزا تمايل ذاتي(آفينيته) دارند. رنگرز با توجه به نوع کالا رنگزاي مورد نظر خود را انتخاب مي کند علاوه بر نوع کالا، کاربرد کالا درآينده نيز تعيين کننده مواد رنگزاي مصرفي در رنگرزي مي باشد .في المثل در مورد رنگرزي مواد اوليه قاليبافي بايد از رنگزاهايي استفاده شود که از حداکثر ثبات شستشويي،سايشي و نوري برخوردار باشند ولي در مورد رنگرزي الياف مورد استفاده در بافت يک پارچه پرده اي ممکن است ثبات نوري رنگ بيشتري مد نظر قرار گيرد. گروه هاي مختلفي از مواد رنگزا منجمله مواد رنگرزي اسيدي ،کرومي ،متال و ... تمايل ذاتي نسبتاًخوبي به پشم دارند. علاوه برنوع کالا ويژگي هاي مختلف آن منجمله ظرافت و تميزي ورنگ و يکنواختي و ... بر کيفيت رنگرزي موثر است.

 

 

نوع ماده رنگزا:

يکي ديگر از عوامل موثر بررنگرزي نوع مواد رنگزاي مصرفي در فرآيند رنگرزي است. شرکتهاي مختلف سازنده موادرنگزاي بسيار متنوعي مي باشند که چنانچه رنگرز از ويژگي هاي آنان شناخت کافي نداشته باشد نمي تواند در انتخاب ماده رنگزاي مورد نظر خود و روش رنگرزي بهترين گزينه را انتخاب کند.

 

حمام رنگرزي:

بالاخص در مورد رنگرزي بامواد رنگزاي شيميايي انتخاب حمام رنگرزي از اهميت بسيار خاصي برخوردار است. حمام رنگرزي مي بايست منطبق با ويژگي هاي کالا و مواد رنگزاي انتخابي باشد از آنجا که عمدتاً رنگرزي مواد اوليه قاليبافي درپاتيل سنتي انجام ميگيرد،بر استفاده از جنساستيل ، دوار بودن و متناسب بودن آن با حجم کالا تاکيد مي گردد. البته با عنايت به تکنولوژي معاصر امروزه دستگاه هاي رنگرزي ساخته شده که علاوه بر گردش کالا ومحلول داراي امکانات جانبي بسيار خوبي است.

 

 

آب: مهمترين شرط تحقق شفافيت رنگ مواد اوليه رنگرزي شده استفاده از آب مناسب در رنگرزي مي باشد.متاسفانه در حال حاضر در بسياري از کارگاه هاي رنگرزي از آبهاي سخت براي رنگرزي استفاده مي شود. وجود املاح کلسيم و منيزيم در اين آبها باعث کدر شدن رنگ الياف ميگردد استفاده از سختي گير آب از حداقل نيازهاي کارگاه رنگرزي محسوب مي گردد. لازم به تذکر است آب يکي از ابزارهاي کنترل رنگرزي است.

 

 

حرارت:

هر يک ازانواع مواد رنگزاي شيميايي جهت افزايش سرعت رنگرزي و انجام آن در حداقل زمان ممکن نياز به حرارت دارند. حرارت نيز علاوه بر نقش موثري که در سرعت رنگرزي دارد يکي ازابزارهاي کنترل رنگرزي است و لازم است رنگرز جهت مطلوبيت کار حداکثر بهره وري را ازاين ابزار بنمايد متاسفانه يکي از مشکلات استفاده از پاتيل سنتي اين است که حرارت در قسمتهاي مختلف حمام يکسان نمي باشد.

 

 

 

موادکمکي:

در بسياري از حمام هاي رنگرزي علاوه برماده رنگزا و کالا نياز به مواد تعاوني يا کمکي مي باشد اين مواد به دلايل مختلفي کاربرد دارند برخي از آنان به لحاظ نرم نمودن آب به کار مي روند (سختي گير آب)،بعضي ديگر تر کننده هستند و باعث رطوبت پذيري الياف مي شوند، تعدادي از مواد کمکي نيز به يکنواختي رنگ کمک مي کنند و بالاخره برخي از آنها باعث افزايش سرعت رنگرزي و رمق کشي بيشتر ميشوند و در تعدادي از حمام هاي رنگ نيز مجبوريم از مواد احياکننده و اکسيد کننده و ... استفاده کنيم.

صرف نظر از همهي عوامل فوق مهارت و هنر نمايي رنگرز (آبدست) نقش بسيار حياتي در کيفيت رنگرزيدارد. رنگرزمي بايست شناخت کافي از خصوصيات شيميايي و فيزيکي کالا ،ماده ي رنگزا ،حمام رنگداشته و هر آنچه در فرآيند رنگرزي اتفاق مي افتد را مشاهده نمايد و آن را تجزيه وتحليل نمايد

نویسنده :عبداله احراری

منبع : سایت اتحادیه فرش دستباف ایران در ژاپن

[Astraea 25351]

عوامل مؤثر بر فرآيند و كيفيت رنگرزي

آب در كليه مراحل رنگرزي گذرگاه عبور است و رنگينه پيش از جذب ابتدا بايد وارد آب شده و پس از حل شدن در آب جذب ليف گردد.به دليل اهميت آب در كليه مراحل رنگرزي شناختي اصولي از آن ضروري است چرا كه درطبيعت به ندرت مي توان آبي پيدا كرد كه ميزان ناخالصي آن كم باشد. وجود برخي ازناخالصي هاي موجود در آب تأثيرات مخربي را بر محصول نهايي وارد خواهد كرد، به عنوان مثال وجود ناخالصي املاح آهن در مرحله رنگرزي مي تواند باعث تغيير شيد رنگي شود.

«تقريباً كليه آبهاي طبيعي محتوي مواد محلولي هستند كه وابسته به منطقه جغرافيايي، ميزان مواد موجود در آن متغير خواهد بود. فراوان ترين املاحي كه در آب موجودند عبارتند از: بي كربنات ها، سولفات ها و كلرورهاي كلسيم ومنيزيم و سديم، علاوه بر اين مواد گازهاي حل شده در آب و مواد جامد يا معلق نيزهستند كه باعث ايجاد ناخالصي در آب مي گردند كه از آن جمله مي توان به آهک، شن وخاك و... اشاره كرد.»

 

* آب هاي موجود در طبيعت:

آبهاي موجود درطبيعت را كه در رنگرزي كاربرد دارند مي توان به چهار دسته تقسيم بندي كرد:

آب باران: آب باران خالص ترين آب موجود در طبيعت است. آب باران ممكن است محتوي گازهاي محلول و يا ذرات گرد و غبار و در شهرهاي صنعتي مي تواند حاوي ناخالصي ها و دوده باشد.

آب جاري يا سطحي: آب جاري يا سطحي مانند آب درياها،رودخانه ها و... بسته به منطقه جغرافيايي كه از آن عبور مي كند عموماً محتوي ناخالصي هايي مانند مواد آلي، بي كربناتهاي كلسيم و منيزيم (به دليل عبور از مناطق آهكي) هستند.

آب چاههاي كم عمق: اين نوع آبها از چاههايي كه عمق آنهاحداكثر 15 متر است استخراج مي شوند و از آنجايي كه خاك و شن همانند ***** عمل ميكند فاقد مواد جامد معلق هستند، اما مي توانند محتوي ناخالصي هايي مانند مواد آلي(ريشه هاي گياهي) باشند.

آب چاههاي عميق: اين آبها محتوي مقادير زيادي مواد معدني مي باشند، اما فاقد مواد آلي از جمله ريشه گياهان هستند.

 

 

*ناخالصي هاي موجود در آب:

سختي آب Hardnes: وجود املاح كلسيم و منيزيم را در آب،سختي آب گويند كه شامل سختي موقت، دائم، و سختي كل است.

سختي موقت: سختي كه توسط بي كربناتها كلسيم ومنيزيم در آب ايجاد مي شود را سختي موقت گويند كه بر اثر جوشاندن آب از بين ميرود. سختي موقت در اثر عبور آب از مناطق آهكي به وجود مي آيد. چون كربناتهانامحلول هستند زماني كه آب از مناطق آهكي عبور مي كند و توسط گاز در آب حل مي شوند و بر اثر جوشاندن آب عكس واكنش صورت مي گيرد و به شكل رسوب باقي مي ماند.

سختي دائم: سختي دائم توسط سولفات ها و كلرورهاي كلسيم و منيزيم در آب ايجاد مي شود. اين ناخالصي ها در آب محلولند و با جوشاندن از بين نمي روند.

سختي كل: به مجموع سختي دائم و سختي موقت، سختي كل گفته مي شود.

 

*تأثير آب سخت در مراحل رنگرزي:

مرحله شستشو: وجود كلسيم و منيزيم باعث رسوب مواد شوينده مي شود. «رسوب مواد شوينده باعث ايجاد چسبندگي شده و ذرات كثيف ورنگي را به خود جذب مي كند و باعث ايجاد مقاومت در مقابل نفوذ رنگ به نخ ها والياف شده و به رنگ تمايل مي دهد كه روي سطح الياف بنشيند و در نتيجه ثبات مالشي ضعيف ايجاد مي كند و جذب آب را نيز كاهش مي دهد.

مرحله رنگرزي: با بعضي از رنگها تركيب مي شود و باعث تغيير شيد شده و نفوذ رنگ را كاهش مي دهد و گاهي اوقات لكه هاي رنگي به وجود ميآورد.»

كدر بودن آب: آب مورد مصرف در رنگرزي بايد صاف وزلال باشد. وجود شن و ماسه و مواد معلق موجود درآب توليد كدر بودن مي كند كه براي از بين بردن آن از موادمنعقدكننده استفاده مي كنند

رنگي بودن آب: رنگ آب معمولاً به دليل حضور مواد آليمحلول يا كلوئيدي مي باشد.

آهن و منگنز: وجود آهن و منگنز بعد از سختي مهمترينعامل ناخالصي آب است. در مراحل رنگرزي و شستشو وجود املاح آهن و منگنز به طرقمختلف زيان آور است. وجود آن در مراحل «شستشوي و سفيدگري زردي كمي به رنگ سفيد ميدهند» و در رنگرزي باعث تغيير شيد و كدرشدن رنگ مي شود. وجود ناخالصي هاي آهن و منگنز را كه معمولاً به شكل كربناتهاي آهنو منگنز مي باشد را مي توان با استفاده از روش هوادهي از بين برد.