معرفی كاهش عوارض صرع با كاشت الكترود در ‌مغز

[YAGHOT SEFID 29302]

كاهش عوارض صرع با كاشت الكترود در ‌مغز

جام جم آنلاين: سال گذشته كه با پروفسور علي گرجي فوق‌تخصص مغز و اعصاب و استاد دانشگاه مونستر آلمان گفت‌وگو كرديم او درباره تلاش‌هايي كه در زمينه تاسيس دو مركز علوم اعصاب در تهران و مشهد انجام گرفته و روش‌هاي جديد درماني كه در اين مراكز در اختيار بيماران قرار مي‌گيرد، گفت.

كاشت الكترود در مغز از جمله طرح‌هايي بود كه پروفسور گرجي آن را به عنوان روشي موثر در درمان مبتلايان به صرع مقاوم عنوان كرده بود.

اين روش بتازگي با همكاري تيمي از پزشكان ايراني و آلماني انجام شد و طي آن با كاشت الكترود در جمجمه ، اولين گام‌هاي درماني براي اين بيماران در داخل ايران برداشته شده است.

انجام اين عمل جراحي بهانه‌اي شد تا بار ديگر سراغ پروفسور گرجي برويم و از او درباره اين روش جديد و امكان انجام آن در ايران بپرسيم.

كاشت الكترود براي شناسايي و درمان بيماري صرع در ايران و كشورهاي ديگر در حال حاضر چگونه انجام مي‌شود؟

بين يك تا 1.5 درصد از جمعيت جهان به بيماري صرع مبتلا هستند؛ از اين بيماران حدود 30 درصد به صرع مقاوم به درمان مبتلايند كه با وجود درمان‌هاي دارويي موجود حملات تشنجي آنها قابل كنترل نيست. يكي از راه‌هاي درماني موجود براي بيماران مبتلا به صرع مقاوم، جراحي است. در بعضي از اين بيماران با استفاده از ثبت امواج مغزي از روي پوست سر (EEG) و به‌طور همزمان ضبط ويدئويي حملات تشنجي كه به آن بررسي طولاني‌مدت (Long Term Monitoring) گفته مي‌شود كانون صرع شناسايي شده و توسط عمل جراحي از مغز بيمار خارج مي‌شود، اما در بعضي بيماران با استفاده از اين روش نمي‌توان كانون صرع را شناسايي كرد.

در اين موارد، الكترودهاي ثبت‌كننده امواج مغزي روي مناطقي از دو نيمكره مغز (Grid or Strip Electrode) يا در عمق بافت مغز (Depth Electrode) ـ كه مشكوك به كانون اصلي صرع هستند ـ قرار داده شده و پس از بررسي دقيق كانون صرع شناسايي شده و طي عمل جراحي از مغز بيمار خارج مي‌شود.

يكي از روش‌هاي ديگر استفاده از الكترودهاي تحريكي در عمق مغز(Stimulation Electrode) براي مهار فعاليت تشنجي كانون صرع است كه در اين روش الكترود با تحريك الكتريكي فعاليت سلول‌هاي ايجادكننده پتانسيل‌هاي تشنجي را مهار مي‌كند، اما در روش ديگري كه در بعضي بيماران مي‌تواند باعث كنترل صرع شود به وسيله الكترودهاي تحريكي عصب زوج 10 جمجمه‌اي (Vagus Nerve) به طور مكرر تحريك الكتريكي مي‌شود.

مراكز پيشرو در درمان صرع در كشورهاي كانادا، آلمان، امريكا و انگليس قرار دارند كه بر اساس شرایط باليني بيمار صرعي از درمان دارويي يا جراحي‌هايي كه اشاره كردم براي كنترل تشنج بيماران استفاده مي‌كنند.

سال گذشته كه با ما صحبت مي‌كرديد به قدمت 80 ساله درمان بيماري صرع و استفاده 25 ـ 20 ساله از روش‌هاي مدرن آن اشاره كرديد؛ اما چرا با توجه به آمار نسبتا بالاي بيماران مصروع، اين درمان اينقدر دير به جامعه ما ارائه شده است؟

درمان صرع قدمت چندهزار ساله دارد، اما از حدود يك قرن پيش با جايگزيني طب نوين پزشكي شكل درمان متفاوت شد. گرچه درمان دارويي نوين در چند دهه اخير با تاخير چندساله همواره در كشور ما وجود داشته، اما استفاده از روش‌هاي جراحي تنها چندسالي است كه به‌صورت محدود در چند مركز در ايران انجام مي‌شود. دليل اصلي تاخير در ارائه درمان‌هاي نوين به بيماران صرعي در كشور ما نبود مراكز فوق‌تخصصي صرع به تعداد كافي است.

در اين مراكز تيم‌هاي پزشكي شامل متخصص صرع‌شناسي، جراح مغز و اعصاب با فوق‌تخصص جراحي صرع، روانپزشك، متخصص بازتواني، راديولوژيست و روا‌ن‌شناس باليني به صورت اختصاصي به درمان بيماران مصروع مي‌پردازند. با توجه به راه‌اندازي چند مركز در كشور در سال‌هاي اخير اميد است تاخير انجام‌شده در ادامه درمان‌هاي نوين به بيماران مصروع تا چند سال آينده جبران شود.

سال گذشته اظهار اميدواري كرده بوديد كه امسال و سال آينده روي بيماري‌هايي مانند ام‌اس و دمانس (زوال عقل)‌ ـ كه به دليل بالاتررفتن ميانگين سن ايراني‌ها بيشتر شده ـ كار كنيد. آيا در اين خصوص تلاش‌هايتان را آغاز كرده‌ايد؟

در حال حاضر براي مراكز تخصصي ـ درماني بيماري ام‌اس در حال برنامه‌ريزي هستيم. اما خوشبختانه براي درمان بيماري دمانس (زوال عقل) با همكاري متخصصان ايراني دوره‌ديده در مراكز معتبر جهاني مراحل اوليه تاسيس يك كلينيك حافظه انجام شده است. اين مركز به صورت آزمايشي در حال درمان و تحقيق روي تعدادي بيمار منتخب از انواع طيف بيماري‌هاي همراه با دمانس است. پس از اطمينان از استانداردبودن تمام درمان‌هاي ارائه‌شده در اين مركز، جهت ارائه درمان به ساير بيماران اطلاع‌رساني خواهد شد.

با امكان كاشت الكترود در مغز بيماران مصروع آيا درمان صرع در ايران به سطح مراكز درماني اروپايي و آمريكايي رسيده است؟

در عمل جراحي هفته گذشته گام موثري جهت پركردن خلأ موجود بين درمان بيماران در ايران و ساير مراكز درماني اروپايي و آمريكايي برداشته شد. اين اقدام از اين جهت حائز اهميت است كه قسمت اعظم تكنولوژي به كار گرفته‌شده در اين روش توسط مهندسان جوان ايراني طراحي شده بود. البته براي رسيدن به سطح مراكز معتبر جهاني نياز به انجام تكنيك‌هاي ديگري نظير كاشت الكترودهاي عمقي مغز و تحريكي هستيم. طبق برنامه‌ريزي‌هاي انجام‌شده تا پايان سال 92 تكنيك كاشت الكترودهاي عمقي مغز را هم در كشورمان انجام خواهيم داد. برآورد شخصي اينجانب با توجه به نياز مبرم به آموزش نيروهاي فوق‌‌تخصصي جوان و فراهم كردن تكنولوژي مدرن اين است كه طي فاصله زماني 10 ـ 7 سال آينده مي‌توانيم مراكزي در كشور داشته باشيم كه همسطح با مراكز پيشرفته جهان به درمان بيماران مصروع بپردازد.

آيا آمار و ارقامي از مصروعيني كه ‌بايد تحت اين عمل جراحي قرار گيرند، وجود دارد؟

طبق آخرين اطلاع، آمار رسمي از تعداد بيماران صرعي در ايران وجود ندارد، اما با توجه به آمارهاي بين‌المللي تعداد بيماران مبتلا به صرع مقاوم به درمان را بين 300 ـ 200 هزار نفر در كل كشور پيش‌بيني مي‌كنم که از اين تعداد بين 30 ـ 10 درصد مي‌توانند از عمل جراحي صرع سود ببرند.

پيش‌بيني مي‌كنيد در ماه يا در سال چند نفر در ايران تحت اين عمل جراحي قرار گيرند؟

در مراكزي كه با آنها همكاري مي‌كنم (بيمارستان خاتم‌الانبيا تهران و رضوي مشهد) در حال حاضر سالانه حدود 30 تا 50 بيمار تحت عمل جراحي قرار مي‌گيرند كه اميدوارم با آموزش نيروهاي متخصص، تعداد بيماران تحت درمان افزايش قابل ملاحظه‌اي در سال‌هاي آينده داشته باشد. البته در ساير مراكز درماني در تهران، اصفهان و شيراز عمل جراحي صرع به‌طور پراكنده انجام مي‌شود كه من از آنها بي‌اطلاع هستم.

تلاش محققان براي كاهش آسيب‌هاي مغزي ادامه دارد

كاشت الكترود در مغز براي درمان بيماران صرعي، ايجاد آزمايشگاه‌‌هاي مجهز براي بيماري‌هاي صعب‌العلاج و طرح مقابله با «نوروتروما» يا «ضربات سر و نخاع» از جمله طرح‌هايي هستند كه قرار بود در مراكز تحقيقاتي ـ درماني شفا و رضوي مشهد انجام شود.

طرح‌هايي كه به نظر مي‌رسد تاكنون پيشرفت خوبي داشته‌اند.

به گفته پروفسور گرجي، كاشت الكترود در درمان بيماري صرع در دو بيمار، هفته گذشته در بيمارستان رضوي مشهد با موفقيت انجام شد. آزمايشگاه تحقيقاتي بررسي درمان‌هاي نوين صرع در قالب مركز تحقيقات علوم اعصاب شفا در بيمارستان خاتم‌الانبيا تهران، حدود يك‌سال و نيم است به فعاليت مشغول است كه نتايج اين تحقيقات در بالغ بر 15 مقاله علمي در نشريات بسيار معتبر ISI جهاني به چاپ رسيده است.