مقاله ذخایر گاز طبیعی جهان

[mim-shimi 25686]

گروه مقاله: در حال حاضر میلیاردها نفر از ساکنین کره زمین از دسترسی مناسب به خدمات انرژی محرومند. حدود 1.4 میلیارد نفر توان استفاده و بهره برداری از انرژی برق را دارا نیستند و حدود 2.7 میلیارد نفر هنوز از سوخت های سنتی مانند پسماندهای گیاهی، چوب و ... برای تامین گرما و پخت و پز استفاده می کنند.

 

بدون شک بهره گیری از انرژی های نو (تجاری) یکی از عوامل مهم پیشرفت و توسعه است. همچنین پیش بینی شده است برای دسترسی مردم کره زمین به انرژی های نو سالانه به 35 میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز است. گاز طبیعی یکی انرژی های مصرفی در جهان است که به دلیل کیفیت و سازگاری آن با محیط زیست پیش بینی می شود مصرف آن نسبت به سایر انواع انرژی طی سال های آتی افزایش یابد. حتی بحران اقتصادی سال های 9-2007 نیز نتوانست رشد فزاینده مصرف گاز را تحت تاثیر قرار دهد. به این ترتیب مطالعه بازار جهانی گاز از نظر شناخت ذخایر، نحوه تولید، توزیع و مصرف بسیار ضروری است. همچنین پیش بینی می شود ذخایر موجود (187 هزار میلیارد مترمکعب)، نیاز کشورهای مصرف کننده را تا بیش از 60 سال تامین کند.

گاز طبیعی عمدتا از متان (CH­₄) یعنی ساده ترین نوع هیدروکربن و هیدروکربن های سنگین تر و پیچیده تری چون اتان (C₂H₆)، پروپان (C₃H₁₀) و بوتان (C₄H₁₀) تشکیل شده است. مصرف گاز تاریخی چند هزار ساله دارد اما اهمیت آن به عنوان سوخت تجاری از اوایل دهه 1930 مورد شناسایی قرار گرفت و در اواخر قرن بیستم مشخص شد که گاز طبیعی در بخش اعظم جهان صنعتی به یک منبع انرژی بسیار ضروری و حیاتی بدل شده است.

در سال 940 قبل از میلاد چینی ها توانستند به منابع گازی مستقل دست پیدا کنند و حفر چاه های گاز در ژاپن در حدود سال 600 قبل از میلاد گزارش شده است. البته گاز طبیعی از همان ابتدا اساس و مبنای صنعت گاز امروزی آمریکا و اروپا نبود بلکه گازی که در ابتدا مصرف می شد از زغال سنگ تولید می شد.

ذخایر گاز جهان بر خلاف ذخایر نفت از پراکندگی خاصی برخوردارند و به همین دلیل برای کشورهای عمده مصرف کننده (به ویژه اروپای غربی) تامین عرضه گاز به مراتب آسان تر از نفت است.

اطلاعات به دست آمده نشان می دهد که میزان ذخایر گاز با وجود روند افزایشی در تولید آن طی سال های 2009-1979 به طور مداوم روند صعودی داشته به طوری که ذخایر اثبات شده گاز از 45.2 تریلیون مترمکعب در سال 1970 به 122 تریلیون مترمکعب در سال 1989 و به 187 تریلیون مترمکعب در سال 2009 افزایش یافته است. رشد چشمگیر افزایش ذخایر در این دوران نیز به دلیل کشف گاز در کشورهای ونزوئلا، کانادا، مالزی، اندونزی، قطر، ایران، شوروی سابق، نروژ، عربستان سعودی، امارات، چین، استرالیا، نیجریه، انگلستان و دانمارک بوده است هر چند که در بقیه نقاط جهان ارقام آن تا حدودی ثابت مانده است.

کشورهای خاورمیانه با 40.6 درصد بالاترین ذخایر گاز طبیعی جهان را دارا می باشند و در مجموع حدود 40 درصد ذخایر گاز اثبات شده در دو کشور روسیه و ایران قرار دارد. کشورهای مستقل مشترک المنافع (شوروی سابق) نیز با 31 درصد ذخایر اثبات شده گاز طبیعی در بین مناطق جهان در رتبه دوم قرار دارند. از نگاهی دیگر نیز می توان گفت به طور کلی یک چهارم ذخیره گاز جهان در مناطق آبی و بقیه در مناطق خشکی قرار دارند.

نمودار شماره 1 ذخایر اثبات شده گاز طبیعی جهان در سال 2009 میلادی را نشان می دهد.

1ـ ذخایر گاز طبیعی اثبات شده امریکای شمالی

همچنانکه اشاره شد اساس و مبنای صنعت گازی که در امریکا و اروپا به وجود آمد گاز طبیعی امروزی نبود بلکه گازی بود که در اثر حرارت دادن زغال سنگ ایجاد می شد. در اواخر قرن هجده تقریبا هزار شرکت در آمریکا دست اندر کار فروش زغال سنگ برای مقاصدی چون روشنایی بودند و خدمات گاز به اکثر شهرهای بزرگ جهان گسترش یافت.

در سال 1821 در شهر فریدونیای ایالات نیویورک، اسلحه سازی به نام ویلیام هارت اولین چاه گاز طبیعی امریکا را به عمق 8.2 متر حفر کرد و بر روی آن بشکه بزرگی قرار داد. گاز این چاه کم عمق به وسیله لوله های چوبی به منازل اطراف منتقل می شد.

در دهه های 1830 و 1840 چند چاه گاز دیگر در پنسیلوانیا، نیویورک و بخش غربی ایالت ویرجینیا حفر شد که یکی از این چاه های حفر شده دارای عمق 300 متری و در نزدیکی چشمه سوزان جورج واشنگتن قرار داشت.

مهم ترین میادین گازی امریکا در بخش غربی ایالت ویرجینیا و بیشتر در منطقه شرقی این کشور از ایالت کنتاکی تا پنسیلوانیا گسترده است. ایالت های مونتانا، کلورادو، تگزاس، اوکلوهاما نیز از مناطق گازی کشور امریکا به شمار می آیند.

جدول شماره 1 ذخایر گاز طبیعی کشور امریکا طی سال های 2009ـ1989 را نشان می دهد.

ذخایر گاز آمریکا با 6.93 تریلیون مترمکعب در منطقه امریکای شمالی در رتبه اول قرار دارد. این کشور 3.7 درصد ذخایر گاز طبیعی جهان و 75.65 درصد ذخایر گاز منطقه امریکای شمالی را در سال 2009 به خود اختصاص داده است.

طبق جدول شماره 1 ذخایر گاز طبیعی کانادا از 2.73 تریلیون مترمکعب در سال 1989 به 1.75 1 تریلیون مترمکعب در سال 2009 کاهش یافته است. ذخایر گاز این کشور نیز 0.9 درصد ذخایر گاز جهان و 19.15 درصد ذخایر امریکای شمالی است.

میادین مهم گازی کانادا در غرب این کشور واقع شده اند که مهم ترین آن ها عبارتند از: میادین Raddle River، Payle، Westlock، Handly و در جنوب این کشور بزرگ ترین میدان گازی Medicine Hat نام دارد. مهم ترین میادین مشترک کشور کانادا با امریکا عبارتند از: میادین Oreille، Pincher Creek، Smith، Pendant. کشور مکزیک در منطقه آمریکای شمالی کمترین ذخیره گازی را داراست. ذخایر گاز این کشور نیز مانند کانادا در سال 2009 نسبت به سال 1989 کاهش یافته است (جدول شماره 1). مهم ترین میادین گازی کشور مکزیک بر روی خط مشترک مرزی با آمریکا و در شرق این کشور و در نزدیکی خلیج مکزیک قرار دارند. در مجموع در سال 2009 منطقه آمریکای شمالی 4.9 درصد ذخایر اثبات شده گاز طبیعی جهان را به خود اختصاص داده است.

 

2ـ ذخایر اثبات شده گاز طبیعی منطقه آمریکای مرکزی و جنوبی

در بین کشورهای منطقه آمریکای مرکزی و جنوبی ونزوئلا بیشترین ذخایر گاز طبیعی (3 درصد گاز طبیعی جهان و 70 درصد گاز منطقه آمریکای مرکزی و جنوبی) را به خود اختصاص داده است. طی سال های 2009-1989 ذخایر اثبات شده گاز طبیعی کشور ونزوئلا به حدود 2 برابر افزایش یافته است. مهم ترین میادین گازی این کشور در مناطق خشکی عبارتند از Lechoso Placer در شرق و میادین Amana و Martavsan در غرب. میادین گازی این کشور در بخش آبی Puerto و Laruz نام دارند.

بعد از ونزوئلا کشور بولیوی معادل 0.71 تریلیون مترمکعب گاز طبیعی یعنی 0.4 درصد ذخایر اثبات شده گاز طبیعی جهان و 8.81 درصد گاز منطقه آمریکای مرکزی و جنوبی را به خود اختصاص داده است.

طی سال های 2009ـ1989 ذخایر گاز طبیعی کشور آرژانتین تا حدودی کاهش یافته است ولی به طور کلی آرژانتین دارای 4 میدان مستقل گازی است.

یکی دیگر از کشورهای منطقه آمریکای مرکزی و جنوبی کشور ترینیداد و توباگو است. این کشور با وجود داشتن ذخایر کم (0.44 تریلیون مترمکعب در جهان) یکی از بزرگ ترین صادرکنندگان ال ان جی در جهان به شمار می آید.

در مجموع می توان گفت که ذخایر اثبات شده گاز طبیعی منطقه آمریکای مرکزی و جنوبی بین سال های 2009-1989 حدود 2 برابر افزایش یافته است.

 

3ـ ذخایر اثبات شده گاز طبیعی اروپا و شوروی سابق

از حدود 187 تریلیون مترمکعب ذخایر اثبات شده گاز جهان در سال 2009 رقمی معادل 4.81 تریلیون مترمکعب (2.5 درصد جهان) متعلق به اروپا (بدون احتساب کشورهای مستقل مشترک المنافع) است. از مجموع ذخایر فوق رقمی حدود یک سوم آن در خشکی قرار دارد که 50 درصد از آن در میدان گازی GRONINGEN در هلند ذخیره شده است. ذخایر گاز طبیعی سایر مناطق خشکی اروپای غربی بسیار ناچیز است. دوسوم ذخایر گاز اروپای غربی در نواحی برون ساحلی قرار دارند که عبارتند از دریای نروژ، سواحل نروژ در بخش دریای بارنت (Barent) و مناطق دریای شمال انگلستان. با این وجود بیشترین میزان ذخایر گازی این منطقه در دریای شمال قرار دارد.

کشورهای نروژ، هلند، رومانی و انگلستان بیشترین ذخایر گاز طبیعی را در اروپا دارا هستند. نروژ از نظر ذخایر گازی در رتبه اول قرار دارد (جدول شماره 3). ذخایر گاز نروژ در سال 2009 رقمی معادل 2.05 تریلیون مترمکعب (1/1 درصد در جهان و 42.5 درصد در اروپا) بود.

ذخایر احتمالی گاز کشور نروژ نیز در دریای نروژ، دریای شمال و دریای برنت قرار گرفته اند. میدان گازی Troll در سواحل نروژ یکی از بزرگ ترین میدان های گازی اروپای غربی است که از نظر زمین شناسی و مشخصات فنی نیز سنگ های مخزن آن متعلق به دوره های ژوراسیک از دوران دوم زمین شناسی و ترشیری از دوران سوم زمین شناسی است که از ماسه سنگ و دارای 3000ـ2000 متر ضخامت هستند.

بعد از نروژ کشور هلند از نظر ذخایر گازی در جای دوم قرار دارد با دارا بودن 0.6 درصد گاز جهان و 22.6 درصد گاز اروپا.

این کشور بزرگ ترین میدان گازی اروپای غربی را به نام Groningen در خود جای داده است و از سال 1964 تا کنون بالغ بر 1.75 تریلیون مترمکعب گاز از این میدان بهره برداری شده است. در مجموع ذخایر اثبات شده هلند حدود 1.09 تریلیون مترمکعب است. از میادین مهم گازی هلند در بخش خشکی می توان به نواحی Lemmen، Zolle، Ommen و در بخش دریا Ameland، Zuidwal اشاره کرد.

کشور رومانی با 0.63 تریلیون مترمکعب ذخیره اثبات شده گاز طبیعی (0.3 درصد در جهان و 13.1 درصد در اروپا) در رتبه سوم اروپا قرار دارد.

ذخایر گاز طبیعی کشور انگلستان در بین کشورهای اروپایی در مقام چهارم (0.2 درصد ذخایر گاز جهان و 6.1 درصد اروپا) قرار دارد. در بخش دریایی انگلستان بیش از 50 میدان گازی توسعه یافته وجود دارد. بزرگ ترین میدان گازی این کشور Leman نام دارد با 0.32 تریلیون مترمکعب ذخایر گاز اثبات شده که درون ماسه سنگ های قرمز دوران دوم زمین شناسی ذخیره شده اند و مهم ترین سنگ های مخزن جنوب غربی دریای شمال را تشکیل می دهند.

بیشترین میادین و ذخایر گازی انگلستان در بخش جنوب غربی دریای شمال واقع شده اند به طوری که عمق آنها از 50 متر فراتر نمی رود.

کشور آلمان به عنوان دومین کشور پیشرفته و صنعتی جهان فاقد ذخایر قابل توجه گاز است. وجود ذخایر محدود نفت و گاز این کشور همواره یکی از علل وابستگی آلمان به خارج از نظر منابع تامین انرژی بوده است. با این همه این کشور در اواسط دهه 1960 موفق به کشف میادین گازی در خاک خود شد. بیشترین میادین گازی آلمان در نواحی ELBE و EMS (بخش غربی) و Altmark و Salzwedel (بخش شرقی) قرار دارند. میزان ذخایر گاز طبیعی اثبات شده آلمان در سال 2009 بالغ بر 0.08 تریلیون مترمکعب بود که 1.6 درصد گاز اروپا را شامل می شود. در بخش غربی آلمان میدان های گازی Rutenbrock، Holte و Adorl و در بخش شرقی میدان های Vestrup، Rudersdorf و Staakow قرار دارند.

میزان ذخایر اثبات شده گاز روسیه در سال 2009 رقمی معادل 44.38 تریلیون مترمکعب بود. بیشتر ذخایر گاز روسیه در سیبری غربی متمرکز است و بقیه در مناطق مهم دیگر از جمله Volga-Ural و سیبری شرقی قرار دارند.

در سیبری غربی نیز 5 میدان بسیار بزرگ گازی قرار دارد که هر یک بیش از 1.5 تریلیون مترمکعب ذخایر گاز اثبات شده هستند. علاوه بر آن روسیه دارای 20 میدان نسبتا بزرگ است که هر یک دارای 150 میلیارد مترمکعب ذخایر اثبات شده گاز هستند. مهم ترین میادین گازی روسیه عبارتند از میدان Urengoy (در سیبری غربی) با بیش از 7 تریلیون مترمکعب ذخایر گاز اثبات شده، میدان Yamburg با 4.3 تریلیون مترمکعب، Bawanenko با 2.9 تریلیون مترمکعب، Sapolrijarnoj با 2.6 تریلیون مترمکعب و میدان Medwezhje با 1.5 تریلیون مترمکعب. اکثر مناطق و میادین گازی در روسیه متعلق به دوران دوم زمین شناسی و دوره ژوراسیک و در طاقدیس های ماسه سنگ ها و در عمق بین 500-350 متری قرار دارند. یکی دیگر از میدان های مهم روسیه Orenburg در منطقه Volga-Ural است که ذخیره گاز آن 1.8 تریلیون مترمکعب است و دارای سنگ های ماسه ای و کربنات تا عمق 2000 متری است. میدان دیگری نیز به نام Astrachan با ذخیره یک تریلیون مترمکعب در این کشور وجود دارد. در مجموع میزان کل گاز موجود در جای اولیه روسیه 70 تا 248.5 تریلیون مترمکعب تخمین زده شده است. در این تخمین بعضی از میادین گازی غیرمتعارف نیز محاسبه شده است. از مقدار فوق کمتر از یک سوم ذخایر گاز روسیه در مناطق آبی قرار دارند، که قسمت آن در قطب شمال، سیبری غربی و شرقی و یک بخش بزرگ دیگر در حوزه های شمال خزر یا Volga-Ural قرار دارد.

ذخایر گاز طبیعی ترکمنستان بعد از روسیه در مقام دوم قرار دارد و مقدار آن در سال 2009 معادل 8.01 تریلیون مترمکعب تخمین زده شده است. این رقم معادل 4.3 درصد کل ذخایر جهان و 13.9 درصد ذخایر گاز طبیعی شوروی سابق است.

مهم ترین میادین گازی ترکمنستان در بخش خشکی Dauletabad-Donnz ، Karabil در جنوب و Farab، Kandym و Kishtuvan در شرق کشور قرار دارند.

قزاقستان یکی دیگر از مناطق گازی شوروی سابق و جهان است. قزاقستان دارای بیش از 83 تریلیون فوت مکعب ذخایر گازی است که بیش از 40 درصد آن در میدان عظیم Karachagank (شمال غربی قزاقستان) و بخشی از میدان Russia Orenburg قرار دارد. سایر میادین مستقل گازی مانند Kuanysh، Ayrakty و Kansa نیز در مرکز این کشور قرار دارند. میادین مهم نفتی قزاقستان نیز که دارای تولید گاز همراه هستند عبارتند از نواحی Zhanazhol، Tengiz و Uritan. ذخایر شناخته شده گاز طبیعی قزاقستان در سال 2009 معادل 1.82 تریلیون مترمکعب بود. این مقدار یک درصد ذخایر گاز جهان و 3.13 درصد ذخایر گاز شوروی سابق است. به طور کلی ذخایر اثبات شده گاز طبیعی اروپا بین سال های 2009-1989 تغییر چندانی نکرده است.

 

4ـ ذخایر اثبات شده گاز خاورمیانه

ایران با دارا بودن بیش از 30 تریلیون مترمکعب گاز، 38.8 درصد ذخایر اثبات شده خاورمیانه و 15.8 درصد ذخایر اثبات شده گاز طبیعی جهان را به خود اختصاص داده و از این جهت در خاورمیانه و جهان به ترتیب در رتبه اول و دوم قرار دارد.

یکی از میادین مهم گازی ایران در مناطق دریایی میدان پارس جنوبی است. میدان فوق بر روی خط مشترک ایران و قطر در خلیج فارس قرار دارد. از میادین مشترک گازی در منطقه دریایی، میادین سلمان (سازند گازی با ابوظبی)، مبارک (سازند گازی یاماما با شارجه)، فارسی ـ بی (با عربستان)، هنگام (با عمان) و آرش (با کویت) است. کشور ایران یک میدان مشترک گازی در منطقه خشکی به نام گنبدلی با ترکمنستان دارد.

جمهوری اسلامی ایران دارای میادین مستقل گازی (تولیدی) مهمی است که عبارتند از: خانگیران، نار و کنگان، سرخون و قشم و آغار و دالان در نواحی خشکی و همچنین میادین گازی مانند پارس شمالی، فردوس و گلشن در منطقه دریایی و میادین بزرگ تابناک، تنگ بیجار، شانول، عسلویه، کبیرکوه، گاشو جنوبی، گردان، مختار و راوی و تعداد زیادی میادین کوچک در منطقه خشکی.

طبق جدول شماره 4 ذخایر اثبات شده گاز طبیعی ایران بین سال های 2009-1989حدود دو برابر افزایش یافته و از 17 تریلیون مترمکعب در سال 1989 به 29.61 تریلیون مترمکعب در سال 2009 رسیده است.

بعد از ایران کشور قطر با داشتن 25 تریلیون مترمکعب ذخایر گازی، 33.3 درصد ذخایر گاز خاورمیانه و 13.5 درصد ذخایر گاز طبیعی جهان را داراست که از حیث ذخایر گازی در جهان و خاورمیانه به ترتیب در رتبه های دوم و سوم جای می گیرد.

قطر با داشتن میدان گازی مشترک با ایران (پارس چنوبی) به یکی از مهم ترین صادرکنندگان ال ان جی جهان بدل شده است.

در میان کشورهای خاورمیانه قطر بیشترین افزایش ذخایر گاز طبیعی را طی سال های 2009-1989 دارا بوده است و همچنانکه جدول شماره 4 نشان می دهد ذخایر گاز طبیعی آن بیش از 5 برابر افزایش یافته و از 4.62 تریلیون مترمکعب در سال 1989 به 25.37 تریلیون مترمکعب در سال 2009 رسیده که نشان دهنده موفقیت آن در فعالیت های اکتشافی در بخش دریا است.

عربستان با داشتن 7.92 تریلیون مترمکعب ذخایر گازی شامل میادین مستقل گازی در بخش خشکی به نام های NORTH KIDAN,ALHILWAH و SUHAL و میدان مشترک با امارات به نام SOUTH KIDAN بالغ بر 4.2 درصد ذخایر گاز طبیعی جهان (مشترک با امارات) و 10.4 درصد ذخایر گاز خاورمیانه (مشترک با امارات) را به خود اختصاص داده است. ذخایر گاز عربستان بعد از کشورهای روسیه، ایران، قطر و ترکمنستان در رتبه پنجم جهان قرار دارد. عربستان میدان گازی مستقل در بخش دریا ندارد. ذخایر گازی عربستان نیز در فاصله سالهای 2009-1989 از 5.22 به 7.92 تریلیون مترمکعب افزایش یافته است.

ذخایر گاز طبیعی کشور امارات در سال های 2009-1989 تقریبا ثابت مانده است (جدول شماره 4). این کشور 3.4 درصد ذخایر گاز طبیعی جهان و 8.44 درصد ذخایر گاز خاورمیانه را دارا است. مهم ترین میدان های کشور امارات در بخش دریا میادین Hail و SHUWAIHAT و در بخش خشکی میدان مشترک گازی SOUTH KIDAN با عربستان است.

همچنانکه جدول شماره 4 نشان می دهد ذخایر گاز طبیعی خاورمیانه بین سال های 2009-1989 دو برابر افزایش یافته و این منطقه با داشتن 40.6 درصد مجموع ذخایر گاز طبیعی جهان در سال 2009 در مقام اول قرار دارد.

 

5ـ ذخایر اثبات شده گاز طبیعی آفریقا

بیشترین حجم ذخایر گاز طبیعی در منطقه آفریقا متعلق به نیجریه است. ذخایر گاز نیجریه با 5.25 تریلیون مترمکعب در سال 2009 در مقام اول منطقه آفریقا قرار گرفته و 2.8 درصد مجموع ذخایر جهان و 35.57 درصد ذخایر آفریقا را در خود جای داده است.

ذخایر گاز طبیعی نیجریه از 2.83 تریلیون مترمکعب در سال 1989 به 5.25 تریلیون مترمکعب در سال 2009 افزایش یافته است. کشور نیجریه دارای 7 میدان مستقل گازی در مناطق خشکی است که عبارتند از Manuse، Ekedei، Ubeta، Bomu، Obagiidu و Ughada. میادین گازی این کشور در مناطق دریایی شامل Moudi B و Moudi A، Alba است.

یکی از بزرگ ترین میدان های گازی کشور الجزایر Hassi R’mel نام دارد که در سال 1965 بهره برداری از آن آغاز شد. ذخیره گازی این میدان بیش از 2 تریلیون مترمکعب است. سنگ های مخزنی این میدان ماسه سنگ بوده و در طاقدیس هایی متعلق به دوران دوم زمین شناسی در عمق 2100 متری قرار دارند. علاوه بر این، تعداد زیادی از میادین نفتی در شرق الجزایر نیز دارای حجم زیادی گاز همراه هستند. در مجموع میزان کل ذخایر اثبات شده گاز الجزایر 4.5 تریلیون مترمکعب است که معادل 2.4 درصد مجموع ذخایر گاز جهان در سال 2009 است(جدول شماره 5). از مهم ترین میادین مستقل گازی در جنوب شرقی الجزایر میدان Oued zenan را می توان نام برد. همچنین الجزایر دارای میادین گازی مشترک با کشور لیبی است که عبارتند از: Alrar، Tissit و Arene.

مصر با 1.2 درصد ذخایر گاز طبیعی جهان و 14.84 درصد ذخایر گازی آفریقا را به خود اختصاص داده و از نظر دارا بودن ذخایر گازی در آفریقا در رتبه سوم قرار دارد. ذخایر گاز اثبات شده این کشور طی سال های 2009-1989 بیش از 6 برابر افزایش یافته که نشان دهنده موفقیت فعالیت های اکتشافی در این کشور است. میادین گازی مستقل مصر در مناطق خشکی عبارتند از Wastani، Abu-Madi، Qaraa و Abu-Qir و در بخش آبی Temsah و Nif. مصر همچنین دارای یک میدان گازی مشترک با فلسطین به نام Elqantara است.

کشور لیبی نیز دارای حجم قابل ملاحظه ای ذخایر گاز همراه نفت و 5 میدان گازی مستقل در منطقه Syrte است. ذخایر گاز اثبات شده لیبی 1.54 تریلیون مترمکعب تخمین زده شده است که 0.8 درصد حجم ذخایر جهان و 10.44 درصد ذخایر گازی آفریقا را به خود اختصاص می دهد. مهم ترین میادین مستقل گازی در جنوب غربی (مناطق خشکی) این کشور عبارتند از Daja، Amasralad و Le camp.

بر اساس اطلاعات بدست آمده حجم ذخایر گاز طبیعی منطقه آفریقا بین سال های 2009-1989 حدود دو برابر افزایش یافته، به طوری که از 8.48 تریلیون مترمکعب در سال 1989 به 14.76 تریلیون مترمکعب در سال 2009 رسیده است(جدول شماره 5).

 

6ـ ذخایر اثبات شده گاز طبیعی آسیا ـ پاسیفیک

اندونزی به دلیل تولید قابل ملاحظه نفت و حجم بالای صادرات ال. ان. جی برای بازارهای انرژی جهان اهمیت خاصی دارد. این کشور با وجود ذخایر گاز قابل ملاحظه هنوز برای تامین حدود 50 درصد از نیازهای انرژی خود به نفت وابسته است.

اندونزی 1.7 درصد ذخایر اثبات شده گاز طبیعی جهان (3.18 تریلیون مترمکعب) و 19.61 درصد ذخایر گاز طبیعی منطقه آسیا ـ پاسفیک را به خود اختصاص داده است. مهم ترین میادین گازی این کشور شامل Mutiara، Tunu، Panylatan و Wailawi در مناطق آبی و Kerendan در منطقه خشکی است. یکی دیگر از کشورهای مهم منطقه آسیا ـ پاسیفیک کشور چین است. چین دارای منابع گازی عظیمی است به طوری که طی چند سال گذشته 54 میدان گازی بزرگ، متوسط و کوچک در این کشور کشف شده که عمدتا در حوزه های Rub، Tarimbasin، Shuibasin، Sichuanbasin، Luzhou، Yinchuan، Cangzhou Mangnai و Nanyang قرار دارند. با توجه به شرایط زیست محیطی و اهداف آتی اقتصادی، تمایل شدیدی برای افزایش استفاده از گاز طبیعی در این کشور وجود دارد. رشد اقتصادی بالای این کشور موجب افزایش تقاضای انرژی شده، به طوری که از سال 1993 چین پس از ایالات متحده امریکا بزرگترین مصرف کننده انرژی به حساب می آید. در مجموع ذخایر اثبات شده گاز طبیعی منطقه آسیا – پاسیفیک بین سال های 2009-1989 حدود دو برابر افزایش یافته است.

 

7ـ ذخایر اثبات شده گاز طبیعی کشورهای اوپک (OPEC)

تاسیس اوپک در سال 1960 میلادی به وسیله کشورهای ایران، عراق، کویت، عربستان سعودی و ونزوئلا صورت گرفت. کشورهایی که بعدا به عضویت اوپک درآمدند عبارت بودند از قطر در سال 1961، لیبی 1962، امارات 1967، الجزایر 1969، نیجریه 1971، اکوادر 1973، گابن 1975 و آنگولا 2007.

کشور اکوادور در سال 1992 از عضویت این سازمان خارج شد و پس از آن دوباره در سال 2007 به عضویت سازمان درآمد. کشور گابن نیز تا سال 1995 عضو اوپک بود. امروزه اوپک دارای 12 کشور عضو است.

بر اساس اطلاعات جدول شماره 7 ذخایر گاز طبیعی کشور ایران از 17 تریلیون مترمکعب در سال 1989 به 29.61 تریلیون مترمکعب در سال 2009 رسیده است. به عبارت دیگر در طول سال های فوق ذخایر گاز ایران حدود 2 برابر افزایش یافته است. ذخایر گاز طبیعی کشور قطر نیز از 4.62 تریلیون مترمکعب در سال 1989 به 25.37 تریلیون مترمکعب در سال 2009 رسیده است یعنی بیش از 5 برابر افزایش یافته است. اما ذخایر گاز شماری از کشورهای عضو اوپک مانند الجزایر، لیبی، نیجریه و ... طی این سال ها تقریبا ثابت باقی مانده است. در مجموع ذخایر اثبات شده گاز طبیعی کشورهای عضو اوپک بین سال های 2009-1989 روند صعودی داشته و به دو برابر رسیده است.

 

8ـ نتیجه گیری

ذخایر گازی جهان در ابتدای سال 2010 میلادی 187 تریلیون مترمکعب اعلام شد که از این مقدار 40.6 درصد مربوط به خاورمیانه، 33.7 درصد مربوط به اروپا و شوروی سابق، 8.7 درصد مربوط به آسیا پاسیفیک، 7.9 درصد مربوط به آفریقا، 4.9 درصد متعلق به آمریکای شمالی و 4.3 درصد متعلق به آمریکای جنوبی و مرکزی است.

بخش عمده ذخایر گاز اثبات شده جهان در دو منطقه خاورمیانه و روسیه قرار دارد که در این میان نقش ایران و قطر قابل توجه است. روسیه نخستین دارنده گاز در جهان دارای شبکه عظیم خطوط لوله صادرات گاز به اروپا و قطر پایتخت ال ان جی دنیا است. عربستان نیز برنامه اکتشاف و استخراج میادین گازی را در دستور کار خود قرار داده است.

ایران با دارا بودن حدود 30 تریلیون مترمکعب گاز طبیعی دومین کشور دارای ذخایر گازی در دنیاست. حوزه های بزرگ گازی ایران عبارتند از پارس جنوبی با ذخیره گازی معادل نیمی از کل ذخایر ایران، پارس شمالی، کنگان و نار و خانگیران.

اگر بخواهیم ایران را از نظر میزان ذخایر و منابع و پایداری میادین گازی (زمان تخلیه شدن)، با بقیه کشورهای دنیا و یا کشورهای حاشیه خلیج فارس مقایسه کنیم به وضوح در می یابیم که تنها روسیه و قطر می توانند جزو رقبا به شمار روند. از طرفی مخازن گازی دست نخورده دیگری در کشور موجود است که با شناسایی و اکتشاف آنها انتظار می رود ذخایر گازی کشور افزایش یابد.

 

مونا گلچین پور؛ معاونت برنامه ریزی و نظارت بر منابع هیدروکربوری