رب گوجه فرنگی

[spow 44,195]

رب گوجه فرنگی از فرآورده های غذایی تبدیلی است که به عنوان عصاره گوجه فرنگی حاوی حجم زیادی از خواص یاد شده از گوجه فرنگی می باشد که به عنوان چاشنی در بیشتر غذاها مصرف می شود و طعم دهنده و رنگ دهنده ای منحصر به فرد می باشد .در گذشته ای نچندان دور هر کسی رب مورد مصرف خود را به صورت سنتی در منزل طبخ می نمود. در این روش سنتی گوجه ها را شسته و به مدت یک روز در آب خیس نموده و خورد می کنند و بعد از مدتی تحت فشار قرار داده تا آب گوجه فرنگی خارج شود سپس آن را در صافی ریخته تا آب گوجه فرنگی را از تفاله آن جدا کنند .پس از این مرحله آب صاف شده گوجه فرنگی را جوشانده تا غلیظ شود و رب گوجه فرنگی حاصل گردد و در ظروف سفالی و یا شیشه ای نگهداری کنند.

 

اما امروزه همانند همه عرصه های دیگر زندگی تکنولوژی به کمک بشر آمده تا رب گوجه فرنگی در بهداشتی ترین شرایط، عالیترین بسته بندی و در نهایت کیفیت به سهولت در دسترس همگان قرار گیرد . فرآیندتولید محصول بشرح ذیل قابل بیان می باشد :

1- گوجه فرنگی درسبدهای یا جعبه های 25 کیلوگرمی وارد کارخانه می شود و پس از توزین در سکوی بارگیری قرار میگیرد و کالای توزین شده وبا کنترل تعداد جعبه با سبد تحویل گرفته می شود.

2- درمحل سکوی بارگیری یک حوضچه سیمانی قرار دارد که کف آن از صفحات مشبک پوشانده شده و پر از آب است گوجه ها از سبد در آب حوضچه تخلیه می شود البته کف حوضچه دارای شیب مناسب میباشد . بطوریکه با باز کردن دریچه خروج گوجه ها به راحتی همراه آب درکانال مربوطه جاری شده و ضمن شستشو اولیه به سمت خط تولید بعد از آن بوده و مجهزبه لوله های هوا میباشد هوای دمیده شده از این لوله هاسبب ب ه غلیان در آمدن گوجه ها و درنتیجه شستشوی بهترگوجه ها میشود.

3- سپس گوجه ها برای شستشوی نهایی از زیر دوشهای آب رد شده وروی میز سورتینگ قرار می گیرد گوجه فرنگی ها درحین عبور از روی سورتینگ توسط کارگرانی که در دو طرف میز قرار دارند مورد بازرسی قرار میگیرند وگوجه های نامناسب وکال و لهیده و یا چیزهای دیگری مثل چوب و غیره که احتمالاً خمراه گوجه باشند از گوجه ها جدا می گردند.

4- گوجه های تمیز شده پس از عبور از زیر دوش آب که شستشوی نهایی را انجام می دهد وارد خردکن می شود و در آن خرد کن که از یکسری تیغه های را انجام می دهد وارد خردکن می شود و در آن خردکن که از یکسری تیغه های متحرک تشکیل شده است سبب خرد شدن گوجه ها میشود .گوجه های خرد شده وراد مخزنی با حجم حدود یک متر مکعب درزیر خردکن موسوم با بالانس تانک می شوند.

5- گوجه های خرد شده توسط منوپمپ وارد پری هیتر می شوند . پری هیتر یک دستگاه افقی استوانه است که درون آن لوله های استیل با قطر کمتر قرار دارد و اطراف لوله ها بخار می باشد بطوریکه گوجه های خرر شده با عبور از داخل این لوله های به حرارت حدود 90- 85 درجه سانتیگراد می رسند . حرارت داده شده در پری هیتر اولا سبب می شود تا راندمان آبدهی در مرحله *****اسیون افزایش یابد. ثانیا آنزیم پکتیناز از بین برود و در نتیجه رب تولیدی از ویسکوزیته مناسبی برخوردار باشد ثالثاً بار میکروبی کاهش یافته و به رندمان سالم سازی درمراحل بعدی کمک می کند و بعلت متلاشی و نرم شدن بافت گوجه ها ضمن آسانتر کردن عمل آبگیری استهلاک صافی ها را نیز کاهش می دهد.

6- گوجه های خردشده پس از عبور از پری هیتر وارد صافیها می شوند این صافیها دو یا سه مرحله ای می باشند بطوریکه تفاوت مراحل مختلف در قطر توری های آنها می باشد توری مرحله اول با سوراخهای با قطر یک و مرحله دوم حدود 0.7 میلی متر می باشد. مراحل مختلف اولاً برای بالابردن کیفیت وکمیت آب گیری می باشد و ثانیاً بسته به شرایط مواد اولیه می توان به دلخواه از بعضی مراحل استفاده کردد و یا آن را از دور خارج نمود.

7- پس از آن آب گوجه وارد تانک فرموله که مخازنی استیل می باشد می شوند در این مخازن به میزان حداکثر 3 درصد وزن محصول نهایی به آب گوجه نمک طعام افزوده می شود.

8- آب گوجه فرموله شده توسط پمپ وارد دیگ تغلیظ می گردد . البته نمک را می توان درمحصول نهایی پس از خروج از دیگ تغیلظ اضافه کردن اما بعلت بالابودن ناخالصی درکشور ما ولزوم افزودن آب نمک بجای نمک خشک اینکار اگر در تانک فرموله انجام شود صحیح تر است . آب گوجه می تواند دریک یا دو یا چند مرحله تغلیظ شود (تا به محصول نهایی تبدیل گردد اینکار در کارخانجات رب گوجه فرنگی معمولاً دردو مرحله بصورت بچ و یا دریک سیستم مدا وم و به صورت سیرکولاسیون انجام می شود اما در کارگاه کوچک می توان از دیگهای تحت خلا یک مرحله ای و یا از دو دیگ مشابه هم و درطی دو مرحله استفاده نمود . در هر حال آب گوجه دردیگ تغلیظ تخت خلا و بصورت غیرمستقیم تماس با حرارت بخار حرارت می بیند وآب خود را از دست می دهد و بنا به دلخوا تولید کننده تا درجه بریکس مورد نظر تخلیه می شود . همانطوریگه قبلاً اشره شده تغلیظ آب گوجه تحت خلا سبب حفظ کیفیت زنگ وویتامینها از یکطرف افزایش سرعت عمل وصرفه جوئی درانرژی ازطرف دیگرمی گردد.

[spow 44,195]

9- رب گوجه فرنگی آماده شده ازدیگ تغلیظ وارد مخزن ذخیره مشود.

10- گوجه ازمخزن ذخیره با عبور ازدستگاهی مشابه پری هیترپاستوریزه شده و در درجه حرارت حدود 85 درجه سانتریفوژی نتیگراد حرارت میبیند.

11- رب گوجه توسط دستگاه پرکن درقوطی یا ظروف مشابه پر میشود.

12- سپس قوطیهای پرشده از رب گوجه فرنگی دربندی می شود.

13- پس از دربندی قوطی پرشده از تونل بخار عبور داده می شود بطوریکه حرارت مرکز قوطی به 90 درجه سانتیگراد برسد و پاستوریزه گردد ونگهداری زمان اقامت محصول درحرارت مذکور بستگی به نوع ظرف بسته بندی و اندازه آن دارد.

14- پس از عبور ازتونل بخار قوطی از زیر دوش آب سرد عبور کرده بطوریکه درجه حرارت مرکز قوطی 38-40 درجه سانتیگراد کاهش یابد پس از عبور اززیر دوش آب سرد از زیر یک پنکه که هوای گرم می زند عبور کرده و خشک می شوند.

15- سپس قوطی اتیکت خورده و در کارتن بسته بندی می شود.

16- محصول تولید شده به انبار محصول حمل و پس ازطی مدت قرنطینه (حدود 15 روز) درصورت منفی بودن نتیجه آزمایشات مورد لزوم قابل عرضه به بازار می باشند.

دستگاه ها و ماشین آلات مورد استفاده

دستگاه شستشو و سورتینگ گوجه فرنگی

دستگاههای سورت دارای انواع مختلف بوده ولی آنچه در سورت گوجه فرنگی و میوه جانی چون گلابی ‍،‌‌ سیب ،‌ هلو استفاده میگردد از نوع رولیکی آن (یعنی سیستم کانوایر رولیک می باشد)که می بایست قسمتی که در ارتباط با میوه یا گوجه فرنگی است از جنس استنلس استیل و یا از جنس آلومنیوم باشد. دستگاه خردکن دستگاههای خردکن دارای انواع مختلفی بوده ولی برای گوجه فرنگی از نوع شانه ای و یا دیسکی استفاده میگردد که نوع شانه ای ضمن اینکه جهت گوجه فرنگی استفاده می شود برای خردکردن میوه های نسبتاًسفت مثل سیب گلابی حتی چقندر نیز قابل استفاده می باشد. منوپمپ پس از عملیات خردکردن می بایست گوجه (میوه )خرد شده جهت پیش پزی به داخل دستگاه پیش پزبرده شده در آنجا حرارت داده شود تا مرحله پیش پزی گوجه فرنگی انجام پذیرد که این امر توسط پمپ غلیظ کشی به نام منوپمپ استفاده میگردد . پری هیتینگ پری هیتینگ در گوجه فرنگی به دو صورت انجام میپذیرد:

1-هات بریکHot Break

2-کلدبریکCold Break

تفاوت این دو شیوه پیش پزی فقط در میزان حرارتی است که به گوجه فرنگی داده می شود.

 

1-هات بریک

همانگونه که از اسم آن مشخص است در این شیوه گوجه فرنگی با دمای بین 90 تا 95 درجه پیش پزی می گرددکه این امر باعث شل شدن کامل بافت گوجه فرنگی شده لذا در هنگام صاف شدن مقداری از بافت میوه ویا گوجه فرنگی همراه با آب آن جداشده(اصطلاحاً گفته میشود ویسکوزیته آن بالاتر می باشد) که طبعاً رب تولیدشده باویسکوزیته بالاتری خواهد بود با توجه به اینکه گوجه فرنگی می بایست در دمای بالاتری90 الی 95 درجه پیش پزی شود لذا باید توجه داشت که در این دما ممکن است دچار سوختگی شویم بدین جهت عامل سوختگی را باید از سیستم حذف و یا کمرنگ نمود که این عمل با مخزن خلا(از جنس استنلس استیل )جهت کاهش حبابهای موجود در گوجه خرد شده انجام می پذیرد .سیستم حرارت دهی هات بریک مانند اغلب مبدلهای صنایع غذایی حرارت دهی غیرمستقیم از نوع shell & tubeمی باشد .با توجه به اینکه مبدل ازنوعshell & tubeاست لذا جهت ایجاد جریان از یک دستگاه پمپ سانتریفوژتمام استیل استفاده می گردد .با توجه به موارد یادشده معمولاًدستگاههای پیش پزهات بریک نسبتاًگرانقیمتتر از انواع دیگر می باشد.

[spow 44,195]

2-کلدبریک

همانگونه که ازنام آن پیداست , پیش پزی(preheating) در این روش در دمای پایین تری نسبتبه روش قبلی (hot break) انجام می پذیرد (در دمای 75درجه) بنابرین با توجه به پائین بودند مای پیش پزی لذا نیاز چندانی به سیستم وکیوم جهت جلوگیری از سوختگی ندارد و نیز با توجه به دمای پایین عملیات پری هیتینگ بافتهای گوجه فرنگی از صافی عبور نکرده در نتیجه آب گوجه فرنگی ونیز رب بدست آمده از ویسکوزیته کمتری برخوردار می باشد. دستگاه پیش پز کلدبریک همانند سایر مبدلها صنایع غذایی به صورتshell & tubeمنتها به صورتسری می باشد. از آنجا که در4 از7 دستگاههای کلدبریک مصالح کمتری استفاده میگردد لذا قیمت آنها نسبت به هات بریک بسیار ارزان تر می باشد. صافی

پس از عملیات پری هیتینگpreheatingگوجه فرنگی به صورت پالپpulpدرآمده که می بایست آب آن جدا شود که این عمل توسط دستگاه صافی انجام می پذیرد صافیها انواع مختلفی داشته ولی اساس کار آنها یکسان است از انواع صافی می توان صافی روتاری با دور کم و یا صافیهای توربو با دورهایrpm900 الیrpm1400 را نام برد. مخزن آب گوجه فرنگی (Juice Tank)

پس از جدا سازی آب گوجه(میوه) آن را به مخزن جهت تغلیظ هدایت کرده که از این مخزن جهت شارژدستگاه تغلیظاستفاده می گردد چون ممکن است بلافاصله از آب گوجه فرنگی تولید شده استفاده نگردد لذا میبایست در مخزن نگهداری گردد مخازن آب گوجه فرنگی از جنس استنلس استیل بوده و جهت جلوگیری از ته نشین شدن (دو فازشدن) آب و جلوگیری از کف بهتر است که دارای همزن باشد.

تغلیظ کننده مداوم (Continues)

منظور از تغلیظ کننده مداوم این است که آب گوجه فرنگی مداوم به دستگاه شارژ و رب از قسمت دیگر دستگاه خارج میگردد به این نوع تغلیظ کننده کانتینیوس (مداوم)گفته میشود. ساختار کلی دستگاههای تغلیظ کننده مداوم بدین ترتیب است که آب گوجه فرنگی توسط پمپ سانتریفوژنسبتاًقوی از داخل مبدل حرارتی از نوع SHELL&TUBEعبورکرده و دمای آن افزایش میابد و پس از عبور مبدل وارد بدنه تحت خلا نسبی (بول )گشته و چون فشار پایین است لذا شروع به جوش می نماید دستگاههای تغلیظ کننده کانتی نیوس بسته به تعداد بدنه و مبدل (روشوفر) و ابعاد و اندازه مبدل های تحت خلا نسبی دارای ظرفیت های مختلفی هستند به هر بدنه و مبدل حرارتی (روشوفر)مربوطه یک مرحله یاEFFECTگفته می شود. و تعداد مراحل درتناژدستگاهها نیز موثر است در تغلیظ کننده کانتی نیوس دو یا سه مرحله ای غالباًبه یک مرحله (EFFECT) یا بخار مستقیم و سایر مراحل از بخار غیرمستقیم (بخار تولیدشده از مرحله ماقبل)تامین انرژی می نماید که بدین سبب دستگاههای کانتینیوس مصرف بخار کمتری نسبت به تغلیظ کننده بچ (در ظرفیت یکسان )دارند.

تغلیظ کننده بچ(Batch)

 

دستگاه بچ از یک، دو یا سه بدنه (بول)و یک مبدل حرارتی به صورتshellکه در ته (3/1 انتهایی )قرار دارد تشکیل شده است جهت جلوگیری از سوختگی رب در قسمت مبدل دستگاه مجهز به سیستم همزن پارویی در قسمت یادشده می باشد. با توجه به لزوم تغلیظ در دمای پایین بجهت کیفیت بیشتر در تولید لذا سیستم تحت خلا کار کرده تا دمای جوشش پایین آید لذا تغلیظ بچ بجز پمپها و مبدلshell & tubeسایر متعلقات دستگاه تغلیظ کننده کانینیوس را دارا می باشد. از این دستگاه جهت تغلیظ آب گوجه فرنگی و یا ترقیق رب با بریکس بالا استفاده میگردد .

پاستوریزاتور (pasteurizator)

پس از تولید با استفاده ازاین دستگاه رب را پاستوریزاتور شده و نیز این دستگاه از نوع مبدلshell & tubeبوده که لوله های آن درچهارمسیررفت وبرگشت قراردادرندسیستم حرارتی توسط مخزن مبدل که به روش تزریق بخارتامین حرارت می کندکارمی نماید.جهت انتقال رب ازمخزن نمک زنی به پاستوریزاتوراز یک دستگاه منوپمپ استفاده میگردد. ضمنا مخزن نمک زنی نیزدارای همزن می باشد. تونل پخت (پاستوریزاتورقوطی )Can Pasteurizator پس ازبسته بندی رب درقوطی می بایست قوطی هارااستریل نمودبرای این کارازتونل پخت (اتوکلاوعبوری) استفاده می شود که دارای انواع مختلف می باشدولی اساس کارکلیه دستگاههایکسان می باشدتفاوتها درقسمت های کانوایر و نحوه تبدیل حرارت بوده که سیستمهای کانوایر عبارتند از کانوایر زنجیری کانوایر به صورت ناودانی کانوایربه صورت خشابی و…در دو صورت اول قوطی ثابت بوده وآب سردویاگرم بروی آن دوش می شود ولی در تونل های خشابی قوطی به بغل مغلتد و خشابها وظیفه تامین نیروی لازم جهت غلتش رافراهم می سازد و قوطی مسیر آب داغ را به صورت غرقابی و مسیر آب سرد رابه صورت دوش وغرقابی طی می نمایدحرکت غلطشی قوطی باعث می شودگرما کاملا به تمام نقاط رسیده وعملیات استریل به طور کامل انجام پذیرد لذا راندمان تونل های خشابی به مراتب بالاتر از سایر تونل های دیگربه چشم می خورد در تونل های خشابی جهت صرفه جویی در فضا دستگاه به صورت دوطبقه ساخته شده که ارتفاع طبقه اول به اندازه ای است که علاوه برامکان عبورومرورمحلی جهت دپوی موقت قوطی ها می باشد.

 

نوشته اقای رضا قادری