عطسه برای چیست؟

[spow 44197]

عطسه برای چیست؟

 

کریستین دل‌آمور (Christine Dell'Amore)

برگردان:

احسان سنایی

 

کریستین دل‌آمور – عطسه، البته که برای دفع میکروب‌ها و باقی ذرات مزاحم پراکنده در هواست؛ ولی به‌گفته دانشمندان، عطسه کارکرد دیگری هم دارد که تازه به وجودش پی برده‌ایم.

 

وقتی که تعدادی ذره ناخوانده را نفس می‌کشیم، حسگرهای عصبی بینی و سینوس‌هایمان فوراً آن‌ها را تشخیص می‌دهند و با ارسال سیگنال‌هایی به مژک‌های بینی – همان زایده‌های ریز و مومانندی که مسیر حفره بینی و سینوس‌ها را پوشانده‌اند – اقدام به دفع ذرات ورودی می‌کنند. به‌گفته نوآم کوهن (Noam Cohen)، از متخصصین گوش و حلق و بینی دانشگاه پنسیلوانیا و مرکز پزشکی Philadelphia VA، این فرآیند دفع ذرات "همیشه در حالت آماده‌باش است" و هر لحظه مژک‌ها منتظر فعالیت‌اند.

 

 

پژوهش تازه‌ نوآم کوهن و تیم همکارانش نشان می‌دهد که که عطسه محرکی برای ترشح بیشتر مخاط بینی و بزاق است. در جریان این پژوهش، مشخص شد که فشار هوای ناشی از عطسه نه‌تنها مجاری تنفسی را از وجود ذرات مزاحم پاک می‌کند، بلکه حسگرهای عصبی مژک‌های مجاری تنفسی را هم برای مدت طولانی‌تری – حدود دو دقیقه – حساس‌تر می‌سازد. به‌گفته کوهن، عطسه از این لحاظ، عملکردی شبیه "ریستارت کردن سیستم، یا فرمان Ctrl+Alt+Delete را در کامپیوتر به نمایش می‌گذارد". استلّا لـی (Stella Lee)، از متخصصین گوش و حلق و بینی دانشکده پزشکی دانشگاه پیتسبورگ هم می‌افزاید این پژوهش نشان داده که چقدر نقش بینی را، خصوصاً در حفظ سلامت‌مان دست‌کم گرفته‌ایم.

 

تشریح یک عطسه

 

به‌گفته لی مژک‌ها، که زیر میکروسکوپ عین پرزهای پرجنب و جوش یک فرش هستند، ذرات دردسرساز را از ریه‌ها به سمت مجاری بینی یا مری می‌فرستند که در آنجا اسید معده، کل ارگانیسم‌های مضر و ذرات مزاحم را نابود می‌کند. عملکرد مژک‌ها هم از طرفی وابسته به حضور مخاط بینی‌ست که بینی‌مان روزانه حدود یک لیتر از آن را تأمین می‌کند و بخش اعظم آن را می‌بلعیم. اما افرادی که سینوس‌هایشان ورم کرده، یا دچار اختلالات ژنتیکی دستگاه تنفسی، از قبیل «فیبروز کیستی» هستند، علی‌رغم عطسه‌های زیادشان، قابلیت دفع مخاط آلوده را ندارند. همین تناقض بود که کوهن و همکارانش را به شک واداشت که نکند عطسه به‌نوعی مژک‌ها را برای دفع آلودگی‌های مخاطی تحریک می‌کند و نکند اصلاً همین فرآیند باشد که در بیماران تنفسی دچار اختلال شده است.

 

 

افرادی که سینوس‌هایشان ورم کرده، یا دچار اختلالات ژنتیکی دستگاه تنفسی، از قبیل «فیبروز کیستی» هستند، علی‌رغم عطسه‌های زیادشان، قابلیت دفع مخاط آلوده را ندارند. همین تناقض بود که کوهن و همکارانش را به شک واداشت که نکند عطسه به‌نوعی مژک‌ها را برای دفع آلودگی‌های مخاطی تحریک می‌کند و نکند اصلاً همین فرآیند باشد که در بیماران تنفسی دچار اختلال شده است.

 

این گروه، دست به نمونه‌برداری سلولی از مجاری تنفسی افراد سالم و نیز افراد مبتلا به سینوزیت زدند. سپس این سلول‌ها را به‌مدت چندین هفته رشد دادند تا بالاخره همان چیدمان اصلی‌شان را در مجاری تنفسی‌مان یافتند. این پژوهش‌گران، سپس این قشر سلولی را در معرض موجی از هوای پرفشار – چیزی شبیه عطسه مصنوعی – قرار دادند. کوهن در مورد این آزمایش می گوید: "با کمال اطمینان، فرضیه‌مان را ثابت کردیم. اگر این سلول‌ها را در معرض هوای پرفشار قرار دهید [مژک‌هایشان] جنب و جوش بیشتری پیدا می‌کنند".

 

با وجود این، هنگامی‌که همین کار را بر روی بافت‌های سلولی به‌دست‌آمده از مبتلایان به سینوزیت تکرار کردند؛ تغییری در آهنگ تحرکات مژک‌ها پیدا نشد. به‌گفته کوهن، "گمان کنم هنگامی که [این بیماران] عطسه می‌کنند"، در مقایسه با افراد سالم عکس‌العمل سلولی مشابهی را نمی‌بینند. شاید التهاب مزمن، یا ترکیبات سمی تولیدی توسط باکتری‌های مسبب سینوزیت، مانع از عملکرد مطلوب مژک‌هایشان می‌شود.

 

مطالعه بر روی عطسه به بیماران سینوزیتی کمک خواهد کرد

 

پرسش اینجاست که به‌گفته کوهن، "آیا واقعاً این اطلاعات را می‌توان گرفت و به یک راهکار درمانی رسید؟" مثلاً دانشمندان، از حیث نظری قادرند اسپری‌ها یا داروهایی را برای راه‌اندازی مجدد فعالیت مژک‌ها در افرادی که فرآیند پاک‌سازی مخاطشان دچار اختلال شده است، تجویز کنند.

 

لی هم این را می‌پذیرد که پژوهش اخیر، "قابلیت طرح راه‌کارهای درمانی را دارد". او می‌افزاید، هیچ گزینه مطلوبی برای درمان مبتلایان به سینوزیت مزمن، که گریبان تقریباً ۱۴ تا ۱۶ میلیون آمریکایی را هم گرفته، نمی‌توان پیدا کرد. معمولاً این افراد، از بابت التیام علائم بیماری‌شان تحت معالجات دارویی و جراحی قرار می‌گیرند. این نشانه‌های سینوزیت مزمن می‌تواند شامل گرفتگی بینی، افت حس بویایی و چشایی و همچنین بروز درد یا پف‌آلودگی چهره باشد. کوهن این را هم می‌افزاید که "اگر موفق به کشف راهکاری برای درمان این بیماری شویم، اثراتی شگرف را به دنبال خواهد داشت".

 

منبع: National Geographic