زباله های الکترونیک ، تهدیدی بر سلامت انسان

[کهربا 18,089]

بسياري از تجهيزات الكترونيكي كه از آنها در محل كار يا محيط خانه استفاده مي كنيد حاوي مواد شيميايي سمي و خطرناكي مانند سرب، جيوه و... هستند كه پس از پايان عمر مفيد وسايل الكترونيكي يا از رده خارج شدن آنها به عنوان زباله هاي الكترونيكي، محيط زندگي ما انسان ها را در معرض خطر قرار مي دهند. در بسياري از كشورها، اين نوع زباله ها را از زباله هاي معمولي تفكيك كرده، آنها را در مكان هايي كه داراي تجهيزات مناسبي براي بازيافت، ذخيره و از ميان بردن زباله هاي الكترونيكي هستند، جمع آوري مي كنند. مواد سمي و آلاينده هاي موجود در تجهيزات الكترونيكي با توجه به نوع اين وسايل و شركت هاي توليدكننده آنها متفاوت خواهد بود. اگر چه در بسياري از كشورها قوانين مشخصي براي جمع آوري و بازيافت زباله هاي الكترونيكي تدوين شده و به مرحله اجرا در آمده است، اما همچنان بسياري از كشورها نسبت به پيامدهاي زيست محيطي ناشي از اين پديده بي توجه هستند؛ در حالي كه مديريت صحيح و اتخاذ راهكارهايي در بازيافت زباله هاي الكترونيكي مي تواند نقش مهمي در كاهش خطرات زيست محيطي ناشي از تجمع زباله هاي الكترونيكي داشته باشد.

 

 

 

زباله هاي الكترونيكي يا E-wastel نوعي از مواد غيرقابل استفاده يا غيرقابل بازيافت هستند كه محدوده وسيعي از تجهيزات الكترونيكي از باتري، رايانه، گوشي تلفن همراه و ... تا ديگر وسايل الكترونيكي آسيب ديده يا از رده خارج را شامل مي شوند. اگر چه چنين تصور مي شود كه دستيابي به فناوري هاي نوين در عرصه الكترونيك و پيشرفت صنعت فناوري مي تواند تحول عظيمي را در زندگي انسان ها به وجود آورد و دسترسي جوامع انساني به امكانات بيشتر در زندگي روزمره را تضمين كند، اما بايد پذيرفت اين عرصه نيز همچون ديگر جنبه هاي زندگي كه از ساليان گذشته آنها را تجربه كرده ايم به دور از پيامدهاي نامطلوب نخواهد بود.

زباله هاي الكترونيكي موضوع جديدي در زمينه بررسي انواع آلودگي هاي صنعتي است كه از بسياري جهات يادآور صنايع مختلف در دوران گذشته خواهد بود. اگر چه گوشي هاي تلفن همراه، رايانه هاي دستي، دستگاه هاي پخش موسيقي و بسياري از ديگر تجهيزات الكترونيكي توانسته اند ابعاد مختلف زندگي ما انسان ها را تحت تاثير خود قرار دهند و رفاه و آسايش در زندگي امروز را براي ما به ارمغان آورند، اماآن چه اهميت دارد اين كه چنين تجهيزاتي حاوي فلزات خطرناكي مانند سرب و جيوه هستند كه انباشته شدن آنها در محيط اطراف زندگي ما سبب آلودگي هوا و محيط زيست خواهد شد. براساس گزارش اعلام شده از سوي سازمان ملل امروزه مقادير انبوهي از زباله هاي الكترونيكي محيط زندگي ما را محاصره كرده اند كه لازم است براي بازيافت اين آلاينده ها وبه حداقل رساندن پيامدهاي زيست محيطي ناشي از تجمع آنها در محيط تدابير مناسبي اتخاذ شود. كشورهاي ثروتمند، سياست هاي خاصي را براي كاهش آسيب هاي زيست محيطي ناشي از زباله هاي الكترونيكي در نظر گرفته اند كه به موجب آن تجمع اين نوع زباله ها در كشورهاي در حال توسعه مانند چين و هند افزايش يافته است. در جنوب كشور چين علي رغم رعايت اصول ايمني و بهداشتي، زباله هاي الكترونيكي بازيافت مي شوند كه عدم امكان بازيافت برخي از مواد تشكيل دهنده تجهيزات الكترونيكي منجر به آلودگي محيط و آب هاي سطحي خواهد شد. در حالي كه براساس قوانين مصوب در سازمان ملل، كشورهاي در حال توسعه مي توانند از ورود زباله هاي خطرناك از كشورهاي ديگر ممانعت به عمل آورند و كشورهاي صادركننده نيز نمي توانند بدون اخذ مجوز از كشور مبدا اين نوع زباله ها را به آن كشورها صادر كنند. متاسفانه در كشورهايي مانند چين، وضعيت نامناسب اقتصادي ساكنان سبب شده است به اميد يافتن اجراي فلزي با ارزش در ميان زباله هاي الكترونيكي و كسب درآمدي ناچيز، ميزان تجزيه زباله هاي الكترونيكي در اين كشور به يك ميليون تن در سال افزايش يابد و در صورتي كه اقدام مناسبي در اين زمينه اتخاذ نشود، ميزان توليد اين زباله ها با افزايش تقاضا براي تجهيزات الكترونيكي در سطح دنيا افزايش خواهد يافت. در حال حاضر انهدام زباله هاي الكترونيكي و كاهش پيامدهاي زيست محيطي ناشي از تجمع آنها، يكي از بزرگ ترين معضلات زيست محيطي است كه سبب شده بسياري از كشورها با اعمال قوانين سخت، شركت هاي توليدكننده فناوري هاي نوين ديجيتال را تحت فشار قرار دهند تا از اين پس هر يك از اين كشورها، مسووليت انهدام سيستم ها و تجهيزات از رده خارج خود را به عهده گيرند.

 

 

ايران با زباله هاي الكترونيكي چه مي كند؟

 

علي رغم اين كه در بسياري از كشورها تفكيك زباله هاي الكترونيكي از ديگر انواع زباله ها اهميت بسياري زيادي دارد، اما متاسفانه در كشور ما به علت وجود مشكلات زياد در زمينه تفكيك و بازيافت زباله هاي خطرناك اين مساله چندان مورد توجه قرار نگرفته است. در حالي كه بازيافت رايانه ها به عنوان بخش مهمي از زباله هاي الكترونيكي توليدي در سطح كشورها مي تواند علاوه بر منافع اقتصادي حاصل از جداسازي عناصر ارزشمند، نقش مهمي در كاهش خطرات زيست محيطي داشته باشد. اگر چه عمر مفيد رايانه ها در سطح دنيا حدود 3 سال برآورد شده است، اما طراحي و عرضه نرم افزارها و برنامه هاي رايانه اي جديد در بازارهاي جهاني سبب كاهش كارآيي رايانه هاي موجود در اجراي اين برنامه ها و در نتيجه كاهش عمر مفيد آنها شده است. با توجه به اين كه بسياري از كارشناسان امكان استفاده از قطعات و اجزاي رايانه هاي از رده خارج در زمينه هاي ديگر را مورد تاييد قرار داده اند، با در نظر گرفتن و اجراي يك برنامه مناسب براي استفاده مجدد از چنين تجهيزاتي مي توان انباشته شدن رايانه هاي قديمي در انبارهاي سازمان ها و ادارات را به حداقل كاهش داد. اگر چه برخي بر اين باورند كه زباله هاي رايانه اي به علت داشتن فلزات ارزشمند مانند طلاو پلاتين از اهميت و جايگاه خاصي برخوردارند، اما بايد اين نكته را نيز مورد توجه قرار داد كه بازيافت اين نوع زباله ها مستلزم دستيابي به فناوري هاي پيشرفته اي است كه تنها در انحصار برخي از كشورهاي توسعه يافته قرار دارند و به همين سبب در ايران قطعات مداري تجهيزات الكترونيكي از رده خارج دور انداخته شده و همراه با ديگر زباله هاي جمع آوري شده در مراكز دفن زباله در زير خاك مدفون خواهند شد كه وجود فلزات سنگين و مواد شيميايي خطرناكي كه وارد آب هاي زيرزميني و چرخه هاي طبيعي زيست محيطي مي شوند، تهديدي جدي عليه سلامت انسان ها خواهد بود.

اگر چه در سال هاي اخير فناوري هاي نوين در عرصه الكترونيك سبب بهبود وضعيت زندگي ما انسان ها شده اند، اما به موازات آن با مشكلات جديدي ناشي از توليد زباله هاي الكترونيكي مواجه شده ايم كه نه تنها در مقايسه با زباله هاي خانگي با سرعت بيشتري رو به افزايش و حاوي مواد خطرناك تر و سمي تري نيز بوده اند كه وجود برخي از آنها در محيط مي تواند شيوع بيماري هاي مختلف مانند كمبود آهن، آسيب هاي مغزي، بيماري هاي كبدي و ... در سطح جوامع را توجيه كند. با توجه به اين كه همه اجزاي تشكيل دهنده ابزارها و تجهيزات الكترونيكي از قابليت بازيافت و استفاده مجدد در زمينه هاي مختلف برخوردار هستند، اگر شركت هاي توليدكننده اين قطعات در سراسر دنيا مسووليت بازيافت توليدات خود را به عهده گيرند پيامدهاي زيست محيطي حاصل از كاربردشيوه هاي نامناسب در بازيافت زباله هاي الكترونيكي يا استفاده از روش هاي ديگر مانند دفع و سوزاندن مواد حاصل از تجمع قطعات و ابزارهاي مستعمل و از رده خارج نيز به مراتب كاهش خواهد يافت. به اين ترتيب، اين كشورها نيز در تلاش خواهند بود تا توليدات خود را به گونه اي توليد كنند كه اولابراي مدت زمان بيشتري براي فرد كاربر قابل استفاده باشند و دوم اين كه با استفاده از روش ساده تر بتوان آنها را بازيافت كرد.

 

 

فناوري به كمك فناوري مي آيد

يكي از فناوري هاي جديدي كه به عنوان روشي مناسب در بازيافت زباله هاي الكترونيكي مورد توجه قرار گرفته است، استفاده از روش تجزيه بيولوژيكي است. در اين روش از ميكروارگانيسم ها براي بازيافت فلزات سنگين استفاده مي شود كه در مقايسه با روش هاي ديگر هزينه كمتري دارد و آلودگي هاي شيميايي حاصل از بازيافت زباله هاي الكترونيكي را به ميزان قابل توجهي كاهش مي دهد. بسياري از محققان ژاپني استفاده از موادي كه از قابليت تجزيه زيستي برخوردارند را در ساخت تراشه هاي الكترونيكي كه در ابعاد بزرگ طراحي مي شوند، بررسي كرده اند. اين مواد كه برپايه تركيبات گياهي توليد مي شوند از موادي مانند اسيد پلي لاكتيك مشتق مي شوند كه از ذرت به دست آمده و از نظر زيستي براحتي قابل تجزيه است. علاوه بر اين، سوختن چنين موادي سبب توليد گازهاي سمي نخواهد شد. اين گروه از محققان اميدوارند با استفاده از موادي كه از قابليت تجزيه زيستي برخوردارند، بتوانند تجهيزات الكترونيكي جديدي را به بازار عرضه كنند كه بسادگي در چرخه هاي طبيعي بازيافت شوند و فاقد پيامدهاي نامطلوب ناشي از بازيافت زباله هاي الكترونيكي باشند. با توجه به آنچه گفته شد، مي توان به اين نتيجه رسيد كه آن گروه از تجهيزات الكترونيكي كه از قابليت بازيافت برخوردار باشند، به عنوان يك كالاي مصرفي ارزشمند مطرح خواهند بود و در صورتي كه غيرقابل بازيافت و استفاده مجدد باشند، به آنها زباله الكترونيكي گفته مي شود؛ چرا كه اجزاي سازنده آنها سمي اند و از نظر زيستي قابل تجزيه نخواهد بود.

در سال هاي اخير اقدامات بسياري زيادي در كشورهاي مختلف در راستاي كاهش حجم زباله هاي الكترونيكي و استفاده از شيوه هاي مناسب در توليد تجهيزات الكترونيكي انجام شده است، اما هنوز در بسياري از كشورهاي در حال توسعه مانند چين كارگران ناچار براي امرار معاش با بيماري هاي تنفسي ناشي از انتشار اين آلاينده ها در محيط اطراف زندگي خود دست و پنجه نرم مي كنند و از خطرات ناشي از تماس مستقيم با اين نوع زباله ها بي اطلاع هستند.

 

 

ثروتي نهفته در دل زباله هاي سياه

 

اگر بتوانيم به راهكارهاي زيست محيطي مناسبي در بازيافت زباله هاي الكترونيكي دست يابيم، مي توان گفت كه آنها منبع ارزشمندي براي توليد موادخام ثانويه هستند در غيراين صورت مي توان گفت زباله هاي الكترونيكي منشاء اصلي توليد مواد سمي و در نتيجه عامل اصلي شيوع انواع سرطان ها در جوامع انساني هستند. تحولات سريع فناوري، كاهش هزينه هاي اوليه توليد و در نتيجه از رده خارج شدن بسياري از تجهيزات الكترونيكي پس از گذشت مدت زماني كوتاه، سبب افزايش مشكلات ناشي از تجمع زباله هاي الكترونيكي در سطح جهان شده است. اگر چه زباله هاي الكترونيكي تنها 2 درصد از حجم كل زباله هاي جمع آوري شده در كشورهاي مختلف را تشكيل مي دهد؛ اما اين حجم ناچيز شامل 70 درصد زباله هاي حاوي مواد سمي است و باتوجه به اين كه سالانه 30 تا 50 ميليون تن زباله الكترونيكي در سطح جهان توليد مي شود، بايد اين موضوع را به صورت جدي تري بررسي كرد.