مقاله استقلال آبخازیا ، عوامل، مخالفت‌ها و حمایت‌ها

.Godfather. · 28 اسفند، ۱۳۸۸

برگرفته از موسسه مطالعات ایران و اوراسیا

مقدمه

اعلام استقلال از سوی جمهوري خودخوانده آبخازیا و مهر تایید بر این استقلال از سوی روسیه در سال 2008 و پیرو آن تایید استقلال این منطقه خودمختار از سوی سه کشور ونزوئلا، نیکاراگوئه و نائرو، بحران روابط ميان روسيه و گرجستان را هرچه بيشتر پیچیده کرده است. علل اعلام استقلال از سوی آبخازها از یک سو دارای منشاء تاریخی و نژادی و از سوی دیگر تابع روابط بین روسیه و گرجستان است. در این مقاله ضمن اشاره به ویژگی‌های جغرافیایی آبخازیا علل تاریخی و سیاسی اعلام استقلال این جمهوری خودخوانده را بررسی می‌کنیم.

.Godfather. · 28 اسفند، ۱۳۸۸

ویژگی‌های جغرافیایی آبخازیا

آبخازیا به ناحیه ای در منتهی الیه غربی گرجستان گفته می شود که تقریبا 8600 کیلومتر مربع مساحت آن می‌باشد. کوههای قفقاز در شمال و شمال شرق حد فاصل این منطقه و روسیه را تشکیل می دهد و در حالی که درشرق و جنوب شرق با گرجستان همجوار می‌باشد،مرز جنوب و جنوب غربی آن سواحل دریای سیاه می‌باشد. کوهستانی بودن و وجود کوه‌های بیش از 4هزار متر، دره های عمیق ورودخانه های پرآب،یخچال های طبیعی، وجود عمیق ترین غار شناخته شده جهان با عمق 2191متر[1] جنگل‌های ساحلی، مزارع مرکبات چشم انداز مورفولوژیک متنوعی را به این منطقه کوچک بخشیده است.

همجواری با دریای سیاه از یک سو و کوه‌های مرتفع قفقاز از سوی دیگر موجب وجود آب و هوای معتدل در این منطقه شده است بطوریکه در اکثر نقاط این منطقه متوسط دما در طول سال 15درجه می‌باشد.از ویژگی‌های دیگر این بخش فراوانی نزولات آسمانی 1100 تا1500 میلیمتر در منطقه ساحلی و 1700تا3500 میلیمتر در ارتفاعات و همچنین بارش فراوان برف می‌باشد.

.Godfather. · 28 اسفند، ۱۳۸۸

ویژگی‌های جغرافیای جمعیتی، نژادی و دینی آبخازیا

تاکنون آمار دقیقی از میزان جمعیت آبخازیا بدست نیامده است. طبق سرشماری سال 2003میزان جمعیت آبخازیا 215972 نفر اعلام شده است. طبق آمار دولت گرجستان، آبخازیا در سال 2003 حدود 179000نفر و در سال 2005، 178000نفر جمعیت داشته است. ترکیب قومی نیز به عنوان یکی از شاخص های جمعیتی، نقش کلیدی در درگیری‌های آبخازیا و گرجستان بازی می‌کند.

ترکیب قومیت‌های آبخازیا به شدت تحت تاثیر جنگ سال 1992-1993بین گرجستان و آبخازیا می‌باشد چرا که طی این جنگ نیمی از جمعیت 520000 هزار نفری آبخازیا در سال 1989 از این منطقه تبعید و فراری شدند.قبل از جنگ1992 گرجی ها نزدیک به 46 درصد جمعیت این منطقه را تشکیل می دادند. درحال حاضر عمده ترین نژاد ها در آبخازیا شامل آبخازی، گرجی، ارمنی و روسی می‌باشد. در زمان شوروی سابق به دلیل مهاجرتهای اجباری استالین جمعیت گرجی، ارمنی و روسی در این منطقه افزایش یافته بود.

اکثریت مردم آبخازیا بطور سنتی تابع دین مسحیت(ارتدوکس) و یا اسلام (سنی) می‌باشند هر چند بی دینی نیز در این منطقه مشاهده می شود. با وجود این کسانی هم که خود را معتقد به اسلام و مسیحیت نشان می دهند عامل فرامین این ادیان نمی‌باشند. گروه بسیار کوچکی ازیهودیان که 1500نفر تخمین زده می شوند نیز در این ناحیه سکونت دارند که فعالیت مذهبی آنها از سال 1995 بطور رسمی ممنوع اعلام گردید ولی در حال حاضر اجباری برای اجرای آن وجود ندارد. طبق آمار بدست آمده در سال 2003پیروان مسحیت 60 درصد، اسلام 16 درصد، ادیان دیگر 8 درصد و 8 درصد نیز تابع هیچ دینی نمی‌باشند. [2]

.Godfather. · 28 اسفند، ۱۳۸۸

اشاره تاریخی به سرزمین آبخازیا

سرزمین آبخازیا در قرن هفتم میلادی دارای پادشاهی مستقل بود و از قرن دهم (985) میلادی قسمتی از گرجستان به شمار می رفت تا اینکه در اواخر قرن شانزدهم تحت تسلط ترکان عثمانی در آمد. در اوایل قرن نوزدهم(1810) بعد از جنگ بین روسیه و امپراطوری عثمانی، آبخازیا به قیمومیت روسیه درآمد و در اوسط قرن نوزدهم (1864) آن را ضمیمه خاک خود کرد.

در سال 1931 استالین، آبخازیا را به عنوان یک جمهوری خودمختار در خاک گرجستان ادغام کرد و ان را در یک وضعیت مبهمی قرار داد تا اینکه بعد از فروپاشی شوروی گرجستان در سال 1991 استقلال خود را اعلام کرد و برای جلوگیری از جدایی آبخازیا به نیروی نظامی متوسل شد که این مساله تا امروز اشکال مختلفی به خود گرفته است. حکومت خومختار آبخازیا در سال 1999 استقلال خود را اعلام کرد و در سال 2004 در شرایطی که رئیس جمهوری گرجستان اعلام کرد قصد بازگرداندن آبخازیا و اوستیای جنوبی را دارد در آبخازیا انتخابات ریاست جمهوری برگزار شد. روسیه دراین انتخابات از رائول خاجیمبا حمایت کرد که در نهایت این شخص که همچون پوتین سابقه فعالیت در کا گ ب را داشت به عنوان معاون رئیس جمهور یعنی سرگئی باگاپش انتخاب شد.[3]

.Godfather. · 28 اسفند، ۱۳۸۸

علل حرکت آبخازیا به سمت استقلال

1. تقسیمات سیاسی دوره شوروی

منطقه آبخازیا با داشتن موقعیت ساحلی از اهمیت بخصوصی برخوردار بوده است و حکومتهای مسلط همچون روس‌ها، گرجی‌ها، امپراطوری عثمانی و امپراطوری روم شرقی از جمله بازیگران منطقه ای بودند که هر کدام در مقاطعی کنترل این سرزمین را در دست گرفتند که نتیجه ان قرا ر گرفتن ترکیبی از نژادها و ادیان مختلف در آبخازیای مدرن بود و در واقع عامل نژادی و زبانی یکی از انگیزه های مردمان این سرزمین در جهت کسب استقلال از قبل از فروپاشی شوروی می‌باشد.

قرن نوزدهم را می توان شروع تسلط روسیه بر این منطقه قلمداد کرد، به طوری که با گرایش حاکمان این منطقه به روسیه و خارج شدن از سیطره امپراطوری عثمانی در سال 1864 این جمهوری به عنوان شاهزاده نشین آبخازیا به تحت الحمایگی روسیه در آمد. اهمیت این منطقه برای روسیه به قدری بود که آبخازیا به عنوان منطقه حایل همچون سپری بین امپراطوری عثمانی و روسیه عمل می‌کرد. روسها آبخازیا را به عنوان یک منطقه نظامی ضمیمه قلمرو خود کردند. با برقراری حکومت شوراها، گرجستان در سال 1918 با در بر گرفتن آبخازیا اعلام موجودیت کرد.در سال 1921 ارتش سرخ، گرجستان را به اشغال خود در آورد و آبخازیا نیز در وصیعت مبهمی قرار گرفت. ده سال بعد یعنی در 1931 استالین آبخازیا را بصورت خود مختار در کنترل گرجستان قرار داد. این روند تا دهه 1980 که علائم فروپاشی شوروی به تدریج نمایان شد ادامه پیدا کرد و در این بین تنشهای قومی خصوصا بین آبخازی ها و گرجی در آبخازیا بالا گرفت.

1989 سالی است که منازعات موجود بین گرجستان و آبخازیا به خشونت کشیده می شود و آبخازی ها تلاش خود را برای کسب استقلال از گرجستان به عمل می آورند.بعد از کسب استقلال توسط گرجستان در سال 1991، این جمهوری یک سال بعد قانون سال 1921 بلشویکها را معلق اعلام می‌کند و احیای جمهوری دموکراتیک گرجستان را اعلام می‌کند که در نتیجه این اقدام آبخازیا به خاطر سوء برداشت از الغای قانون سال 1921 توسط گرجستان و هراس از لغو خودمختاری (امتیاز خودمختاری در سال 1921 به آبخازیا داده شده بود) استقلال خود را اعلام می‌کند.

در پی این رویداد گرجستان ارتش خود را برای اشغال این منطقه بی دفاع اعزام می‌کند که در نهایت با حمایت روسیه و دیگر مناطق قفقاز شمالی از ابخازیا، با وساطت روسیه آتش بس بین دو طرف در سال 1993 برقرار می گردد.تخمین زده می شود که در نتیجه این جنگ 4 هزار نفر نظامی و غیر نظامی از هر طرف کشته شد.

ادامه وضیعت بحرانی در این منطقه و عدم حل اختلاف دو طرف تا جایی پیش می رود که آبخازیها در سال 2004انتخابات ریاست جمهوری برگزار می‌کنند که خشم تفلیس را در بر دارد بطوریکه در سال 2006 گرجستان طی یک عملیات موفقیت آمیز منطقه کودوری علیا را که تحت فرمان یکی از فرماندهان شورشی بود به کنترل خود در اورد. سال 2008 سالی است که به علت بالا گرفتن تنش بین روسیه و گرجستان، استقلال آبخازیا توسط روسیه به رسمیت شناخته می شود.

.Godfather. · 28 اسفند، ۱۳۸۸

2. حمایت روسیه از استقلال جمهوری‌های خودمختار گرجستان

بدون شک حمایت‌های پیدا و پنهان روسیه از جمهوری خودمختار آبخازیا یکی از علل اصلی استقلال طلبی و جدایی کامل از گرجستان به شمار می رود. روسها قفقاز را خارج نزدیک (near abroad) می‌دانند. قفقاز از دید استراتژیک و ژئو اکونومیک برای روسیه دارای اهمیت بسیارزیادی است و مسکو همواره بر آن بوده که هژمونی خود را بر این منطقه از دست ندهد و تحریک مناقشات قومی را بهترین شیوه برای حفظ میراث به جا مانده از شوروی سابق و حفظ حوزه های نفوذ خود می دانسته و از همین رو به حمایتهای نظامی خود از تجزیه طلبان دست زده است.

در حال حاضر در منطقه قفقاز، گرجستان تنها کشوری است که بیشترین واگرایی را نسبت به روسیه در سیاست خارجی خود اتخاذ کرده است.تلاش گرجستان برای عضویت در ناتو و باز کردن پای این سازمان نظامی به قفقاز و استقرار آنها در مرزهای روسیه، نمی تواند برای روسیه قابل پذیرش باشد.رخداد انقلاب رز در گرجستان و ایجاد فاصله بیشتر بین روسیه و گرجستان، روسیه را به اتخاذ روشی هدایت کرد تا این جمهوری غرب گرا را در حوزه نفوذ خود مهار کند. وجود دو جمهوری خودمختار اوستیای جنوبی و آبخازیا از نقاط ضعف و پاشنه آشیل دولت گرجستان به شمار می رود که روسیه نیز دقیقا به دلیل اهمیت آنها، با حمایت از آنها و به رسمیت شناختن استقلال آنها، گرجستان را در موضع ضعف و ناتوانی قرار داده است تا حدی که حاکمیت ملی دولت ساکاشویلی لطمه سنگینی را در نتیجه اعلام استقلال آبخازیا و اوستیای جنوبی متحمل شده است.

3. تقابل ميان روسیه و گرجستان

نگاهی عمیق‌تر به استقلال آبخازیا روشن می سازد که رای به استقلال آبخازیا به نوعی رودررویی روسیه و گرجستان و حتی فراتر از آن نوعی قدرت نمایی روسیه در برابر غرب می‌باشد. رای غربیها به استقلال کوزوو با وجود مخالفت روسیه، حمایت غرب از انقلاب رز در گرجستان، تبدیل گرجستان به مسیر ترانزیت انرژی خزر به اروپا، تلاش گرجستان برای عضویت در ناتو،تلاش گرجستان برای اتخاذ سیاست ضد انحصاری روسیه در قفقاز (خصوصا در گوام) تنها چند مورد از اختلافات اسا سی در خط مش سیاسی روسیه و گرجستان می‌باشد که موجب فاصله گرفتن روزافزون آنها از یکدیگر می شود.[4]

.Godfather. · 28 اسفند، ۱۳۸۸

واکنش‌ها (مخالفت‌ها و موافقت‌ها)

رسمیت یافتن استقلال آبخازیا همچون اوستیای جنوبی جدای از بحث حقوقی و بین المللی آن نشان از انتقام گیری روسه از گرجستان و غرب دارد. این اقدام روسیه نیز نه بخاطر محق دانستن این مناطق در کسب استقلال، بلکه حفظ حوزه نفوذ خود در قفقاز و به نوعی مقابله با اقدامات ضد روسی گرجستان به شمار می رود. با تایید استقلال این مناطق از سوی کشورهایی همچون نیکاراگوئه و ونزوئلا و یک کشور کوچک اقیانوسیه بنام نائرو، فرایند امن کردن مرزها و تحکیم حاکمیت ملی برای ساکاشویلی پیچیده تر شده است واز طرفی روسیه در شرایط بهتر اعمال فشار به گرجستان قرار گرفته است.

آنچه مسلم است، غرب به دلیل سیاست غربگرایانه دولت گرجستان بعد از انقلاب گل سرخ، سعی در حمایت از این جمهوری و تقویت حاکمیت آن دارد و اعلام استقلال آبخازیا با مخالفت غرب روبرو شده است. غرب در عمل، تاکنون نتوانسته کمک موثری به گرجستان بنماید و در حال حاضر با اعلام استقلال آبخازیا و اوستیای جنوبی، این کشور در مقابل روسیه در موضع ضعف و انفعال قرار گرفته است.

صف بندی‌های سیاسی در جامعه بین الملل و همراه کردن چند کشور حامی و هم پیمان در جهت به رسمیت شناختن یک منطقه خود مختار به عنوان کشور(جدای از محق بودن یا نبودن آن)، موجبات فراهم سازی زمینه های تنش و ایجاد بحران در منطقه می‌باشد که مسائل قفقاز را با پیچیدگی های بیشتری روبرو می‌کند. در حال حاضر روسیه در موضع قدرت و برنده این بازی به شمار می رود چرا که در جنگ با گرجستان نشان داد که از هیچ اقدامی حتی اقدام نظامی جهت حفظ منافع خود کوتاه نخواهد آمد ولی مخالفان استقلال آبخازیا که گرجستان و غرب می‌باشند در حال حاضر در موضع انفعال و بازنده قرار دارند و مطمئنا در جهت کاهش اثرات منفی آن بیکار نخواهند نشست.

.Godfather. · 28 اسفند، ۱۳۸۸

موضع ایران در قبال وضعیت آبخازیا

دیدار هیات‌های سیاسی ایران بامقامات آبخازیا در سوخومی و مسکو[5]نشان از آن دارد که مقامات ایرانی مذاکراتی را با طرف آبخاری داشته‌اند. بدیهی است مهمترین خواسته آبخازیا در شرایط فعلی، تایید استقلال این منطقه خودمختاراز سوی ایران خواهد بود که البته رییس جمهور آبخازیا این بحث را زودهنگام اعلام کرده است.[6]آنچه مسلم است فعالیتهای اقتصادی نمی تواند در شرایط فعلی، هدف اصلی ایران در این منطقه باشد و مطمئنا مذاکرات فعلی مقامامات ایرانی و آبخازی تحت تاثیر روابط ایران و روسیه قرار دارد. با وجود این تاثیر پذیری از سیاست روسها در تایید استقلال این جمهوری به نوعی نقض تمامیت ارضی گرجستان قلمداد خواهد شد بنابراین به نظر می‌رسد مقامات ایرانی باید با توجه به جمیع شرایط منطقه قفقازموضع خود را دراین زمینه اعلام نمایند.

نتیجه‌گیری

به رسمیت شناختن استقلال آبخازیا توسط روسیه و چند کشور دیگر، روابط بین روسیه و گرجستان و همچنین روسیه و غرب را تا حدودی تحت تاثیر قرار می دهد. مصمم بودن روسیه در کنترل اوضاع قفقاز و از دست ندادن نفوذ خود در این منطقه می تواند اصلی ترین هدف روسیه باشد که این بار با سناریوی تایید استقلال آبخازیا وارد این بازی شد و از سوی دیگر گرجستان با از دست دادن قطعی آبخازیا و اوستیای جنوبی و تشکیل دو کشور در مرزهای شمالی و و شمال غربی، با دو پدیده جدید روبرو می شود که نمی تواند موجودیت آنها را به رسمیت بشناسد و به نوعی همواره تنش و بحران در روابطش با این دو جمهوری (مناطق خودمختار)موج خواهد زد. در نهایت آنکه روسیه با ایجاد دو کشور در همسایگی گرجستان، این کشور را با یک تنش بلند مدت روبرو ساخته است تا شاید بتواند از طریق آنها تا حدی نبض امنیتی گرجستان را در دست بگیرد.

پی نوشت ها

Worlds Deepest Caves Compiled- December 15,2009 - Bob Gulden . 1