باغ شاهزاده ماهان رویای افسونگر کویر

[شـاهین 8068]

شاهزاده ماهان که عنوان تاج باغ تختهای ایران را به خود اختصاص داده است همچون رویایی افسونگر در دل کویر تاریخی کارمانیا هر بیننده را محصور زیبایی های خود می کند.باغ شاهزاده ماهان بدون شک در کنار ارگ بم و مجموعه گنجعلیخان یکی از مهمترین آثار تاریخی کرمان زمین محسوب می شود ضمن اینکه این باغ زیبا را که به باغ تخت شازده شهرت دارد می توان از بی نظیر ترین باغهای ایرانی دانست و همتایی ندارد.

 

این باغ در دل کویر کرمان و در حومه باغ شهر گردشگری ماهان قرار گرفته است و تلفیقی از گل و درخت و آب در این بنای تاریخی فضایی را ساخته هست که هر بیننده را محصور می کند.

 

وجود دهها حوض طبقاتی در میانه این باغ و آب همیشه جاری آن رویایی را در ذهن هر بیننده ایجاد می کند وصف ناشدنی و این همان رمز زیبایی و صلابت این بنا و هنر معماران کرمانی هست.

باغ شاهزاده در دوران قاجار و در زمان فرمانفرمایی عبدالحمید میرزا ناصرالدوله و در سال 1298 ساخته شد اما در روزهای انتهی ساخت این باغ فرمانفرما فوت کرد و معمار باغ نیز که از ظلم وی به ستوه آمده بود با شنیدن این خبر فرار کرد و به همین دلیل بخشهایی از سردر ورودی باغ ناتمام رها شده.

اما نکته قابل توجه این است که سازنده این باغ محصور کننده از امکانات موجود طبیعت نهایت استفاده را برده است و یکی از زیبا ترین و سرسبزترین باغهای ایران را در مساحتی معادل 5.5 هکتار بنا کرده.

منبع آب سرشار این باغ ایرانی که در فهرست آثار یونسکو ثبت و جشن ثبت آن نیز با حضور رئیس جمهور چند ماه قبل برپا شد از قنات معروف تیگران است که از دامنه های کوههای جوپار سرچشمه گرفته است و با طی مسافتی زیاد از بالای باغ وارد شده و با استفاده از شیب 4.6 درجه ای زمین آب مورد نیاز باغ را تامین می کند.

بر فراز این باغ عمارت و شاه نشین ساخته شده که خود مملو از زیبایی و معماری اصیل ایرانی است اما متاسفانه به دلیل بی توجهی در نگهداری این بناها نقاشی های داخلی بنا از بین رفته است و در حال حاضر اثری از آن باقی نمانده هم اکنون نیز قیمت اعظمی از شاه نشین این بنا به عنوان رستوران در اختیار گردشگران داخلی و خارجی قرار گرفته.

در بالا ترین قسمت باغ و در کنار شاه نشین باغ بزرگی از درختان مختلف وجود دارد که در کنار درختان کهنسال و درختان میوه نیز خود نمایی می کند و در حقیقت سیستم آبرسانی این بنا از همین قسمت پایه گذاری شده.

 

 

در روبروی ساختمان مشرف بر باغ نخستین حوض بزرگ همراه با گل کاری محصور کننده واقع شده است و این حوضها به صورت پلکانی تا انتهای باغ ادامه دارد و دهها آبشار را به وجود آورده که بر زیبایی این بنا افزوده هست.

در دو سمت حوضها نیز دو باغ بزرگ از وجود دارد که از قسمت فوقانی تا انتهی باغ که هم اکنون درب ورودی است ادامه دارد و از دو سمت حوضها نیز دو راه پلکانی به درب ورودی ختم شده است و در کناره های باغ صدها حجره موجود است.

در ابتدا سیستم آبرسانی این بنا به گونه ای طراحی شده بود که با استفاده از شیب و فشار آب در تمام حوضها آبنماهایی زیبا خود نمایی می کرده که متاسفانه به دلیل دخالتهای انسانی این سیستم هم اکنون از کار افتاده و آبنماها با استفاده از پمپ کار می کنند.

در نهایت در هر دو سوی درب ورودی باغ دو حوض بزرگ طراحی شده که بر زیبایی این باغ زیبا افزوده.

بناهای ورودی و شاه نشین هر دو در دو طبقه مجاز ساخته شده اند اما نکته قابل توجه در این باغ استفاده از درختانی هست که در فصلهای مختلف تلفیقی از رنگهای منحصر به فرد را در باغ ایجاد می کنند.

 

از سوی دیگر این باغ را می توان از باغهای چهار فصل به شما آورد به گونه ای که در هر فصل سال نمایی خاص به خود می گیرد و بر زیبایی باغ می افزاید.

نکته قابل توجه در خصوص این باغ قرار گرفتن باغ شازده در مسیر گردشگری کرمان است که شامل ارگ بم، ارگ راین، باغ شازده و در نهایت شهر کرمان که مرکز بناهای تاریخی این استان هست می شود در گذشته نیز باغ شاهزاده در مسیر راه ابریشم قرار گرفته و خودنمایی می کرده.

 

 

استفاده از معماری بی نظیر طبقاتی در این باغ به گونه طراحی شده است که باغی جدید در انعکاس آب حوضهای طبقاتی در دید بیننده نمایان است و در حقیقت از آن به عنوان تلفیقی از باغ و آب و آینه نام برده می شود.

باغ شاهزاده ماهان در مقایسه با انواع باغ ها اعم از باغ ـ شکارگاه‌ها، بستان ها، باغ قلعه‌ها و باغ سکونتگاه‌ها در زمان ساخت خود به عنوان فضایی سکونتگاهی و تفرجگاهی شکل گرفت با توجه به وجود دو محوطه وسیع در جلوی بالاخانه و سر در خانه که با نرده‌های چوبی محصور شده‌اند نشان می‌دهد که باغ علاوه بر سکونتگاه محلی برای پذیرایی و تشریفات نیز پیش بینی شده بود.

منبع حیاتی باغ شازده جریان آب هایی هست که از کوه‌های اطراف سرچشمه می گیرد. قنات تیگران که از ارتفاعات کوه جوپار سرچشمه می‌گیرد منبع آب این باغ هست. جریان فوق از مرتفع ترین سطح وارد باغ شده و نظام آبیاری طراحی شده باغ را به وجود می‌آورد.

نظام آبیاری در باغ شازده کلا تابع دو اصل است یکی آبیاری گیاهان باغ و دوم بهره برداری از موجودیت و کیفیت‌هایی که آب می‌تواند در باغ ایجاد کند.

بررسی وضع اولیه باغ نشان می‌دهد که حرکت پلکانی آب در محور میانی تا بیرون از باغ نیز ادامه داشته است. این فضا در حال حاضر با رواق هایی بازسازی و سنگ فرش شده.

دو استخر اصلی باغ در قسمت بالا و در قسمت ورودی دارای فواره‌هایی بوده‌اند که آب را به ارتفاع قابل ملاحظه‌ای پرش می‌دادند این راه حل کمتر در باغ های ایرانی دیده شده است و یقینا متاثر از شناخت باغ ها و چشمه‌های اروپایی هست.

 

 

اما درختانی که در این باغ استفاده شده اند دارای کاربردهای مختلفی هستند از درختان باد شکن کاج و سور که در چهار فصل سرسبزی باغ را حفظ می کنند تا درختان تامین کننده سایه باغ از جمله نارون وحشی، چنار و سپیدار که بر زیبایی باغ افزوده اند.

اما در این میان درختان تزینی نیز جایگاه خاص دارند که می توان به شیر خشت، ارس تزینی و سروهای پیراکانتا اشاره کرد اما مهمترین بخش فضای سبز باغ به درختان میوه اختصاص یافته است که در زمان باردهی بر زیبایی باغ می افزایند که شامل انواع درختان میوه سردسیری و گرمسیری می شوند.