نوشتار به مثابه تصویر

[FrnzT 18194]

تاملی برظرفیت های بصری نوشتار در تایپوگرافی دکترمحمد خزایی

 

 

در آثارگرافیكی تصاویر و حروف بار پیام رسانی اثر را بر عهده دارند. در بسیاری از موارد،پیام نوشتاری با استفاده از حروف و متن به شكلی ارائه می شود كه القای فرم(شكل) وتصویر را در اثر می نماید. «تایپوگرافی» یا «خط نگاری» و «خط نگاره» اثر گرافیكی است كه حروف و کلمات ، ساختار اصلی آن را تشكیل می دهد و در واقع كم و كیف تركیب بندی اثر به اعتبار نوشتار و یا حروف شكل می گیرد .

 

 

در اوایل سده بیستم میلادی، هنر« گرافیك» با ورود به فضای جدید تكنولوژی، جهشی را آغاز كرد. در این عصر، هنر گرافیك دیگر به آن دسته از آثاری كه به صورت تك رنگ و با فرایند چاپ های دستی بر روی یك سطح ایجاد می شد، خلاصه نمی گردید. «گرافیك» حوزه نوین و گسترده ایشامل پوستر، تایپوگرافی، نشانه ، مصور سازی، صفحه آرایی و ... كه با عملكردهای خودیك پیام یا اطلاعات خاصی را به صورت بصری ارائه می‌كنند، اطلاق می‌گردد. امروز طراح گرافیك می‌كوشد تا با طراحی یا انتخاب علائم بصری و مجموعه تصاویر، رنگ و نوشتار و دركنار هم قرار دادن آنها ، اثری خلق کند تا پیام مشخصی را به مخاطبین خویش منتقل سازد .

 

 

« تایپوگرافی» همانگونه كه اشاره شد، یكی از جلوه های بارز و با قدمت هنر «گرافیك» است. واژه‌ی «تایپوگرافی» در گذشته معادل طراحی حروف و آن دسته ازآثار نوشتاری می شد كه با فرایند چاپ و تكثیر به صورت تك رنگ حاصل و تقریباً درهمین حدود خلاصه می شد . اما امروز این واژه شامل آثاری می شود که با استفاده از خطو یا خط و تصویر با رعایت اصول زیبا شناسی، اثری واحدی را ایجاد كند كه بیانگر اطلاعات و یا پیامی باشد . در بسیاری از موارد، استفاده از حروف و متن به شكلی ارائه می گردد كه القای فرم (شكل) و تصویر را در اثر می نماید. طراحان در آثار خود با بزرگ نمایی، فشردگی و چیدن حروف در كنار هم، و گاهی تنها با دخل و تصرف در فیزیك حروف، ارتباط عمیقی با موضوع به وجود می آورند .

 

 

در دهه‌های اخیر در تلاشی دیگر هنرمندان گرافیك سعی در تقویت ویژگی بصری حروف و نزدیك كردن نوشتار به وجه تصویری، چه به صورت مفهومی كه مخاطب بتواند بار معنایی آن را به راحتی درك كند و یابصورت تصویر انتزاعی كه بتواند نظر مخاطب به وسیله‌ی فرم، رنگ و .... جلب كند. این نوعِ نگارش در قلمرو «تایپوگرافی» در اندك زمانی، حوزه محدود «تایپوگرافی» سنتی رادر هنر گرافیك ـ به ویژه در مغرب زمین، گسترش غیر قابل تصوری را به خود اختصاص داد . با این حركت و جهش سریع، تایپوگرافی به قلمرویی مستقل و دارای تعریف، اصول و حتی تاریخچه ای نوین دست یافت. «تایپوگرافی» در حوزه های مختلف هنر گرافیك شامل پوستر،طراحی حروف، نشانه و ... حضوری پر رنگ و گاهی هم به عنوان تنها عنصر تصویری غالب هویدا گشت .

 

 

همانطوری كه اشاره شد تایپوگرافی یا «خط نگاری» و «خط نگاره» اثر گرافیكی است كه نوشتار، شاكله اصلی آن را تشكیل می دهد و در واقع، كیفیت تركیب اثر به اعتبار نوشتار و حروف ایجاد می‌شود. طراحی و ابداع شیوه‌های جدید نگارش ونحوه ی كاربری های آنها از دیگر عملكرد های تایپوگرافی،است. از طرفی دیگر شاید هدف اصلی تایپوگرافی، سرعت بخشیدن به ارسال هر چه سریع تر پیام و برقراری ارتباط به صورت «زبان تصویری» نسبت به نوشتاری عادی باشد.

 

 

در دنیای امروز انسان‌ها بیش از هر عصر دیگر- علی‌رغم فاصله‌های بسیار زیاد مكانی، با هم‌دیگر در ارتباط هستند. این ارتباط گاهی در كمترین زمان ممكن صورت می‌گیرد و شاید به همین دلیل عصر حاضر را «عصر ارتباطات» نامیده‌اند. در این ارتباط تنگاتنگ، دیگر نوشتار ها و زبان‌های سنتی و حتی تخصصی، توانایی گنجایش وسیع و سریع آن را ندارند. در چنین وضعیتی شاید بیش ازهمه عناصز بصری می‌توانند كارآمد باشند.

 

 

اگر در گذشته «تایپوگرافی» طراحی حروف یا فن مكانیكی چیدن كلمات روی صفحه بود كه با استفاده از حروف چوبی ویا سربی برای انتقال مفاهیمی به مدد كلمات ارائه می شد اما امروز این هنر ، با جرأت و جسارت طراحان پیشرو و به مدد فن غول‌آسای چاپ و كامپیوتر و ... به مقوله‌یی بسیار پیچیده،ظریف و نافذ تبدیل شده است كه در بسیاری از ابعاد زندگی بشر نفوذ كرده است. اکنوناین شاخه از هنر گرافیک در طراحی روزنامه‌ها و نشریات، تلویزیون، صفحات وب، تبلیغات تجاری، بسته‌بندی كالاها، تابلو و ویترین فروشگاه‌ها، حتی معماری و آرایش فضا وطراحی پارك‌ها گرفته تا اشیای پیرامون و لوازم شخصی و البسه، حضوری ملموس دارد .

 

 

خط و خط نگاری در هنر ایران به دلیل زیبایی‌شناسی و ویژگی‌های كاربردی خاص آن، در همه ی شاخه های هنر های تجسمی به ویژه در هنر گرافیك جایگاهی ممتاز دارد. تنوع فراوان حروف و ساختار هندسی نظام‌مند آن، به طراحان گرافیك امكان تجربه‌های شخصی و میدان وسیعی در تغییرات و تركیب حروف برای رسیدن به نمونه‌های جدید مهیا میكند.

 

 

به نظر می‌رسد كه مفهوم تایپوگرافی در ایران مورد بررسی و تعریف جامع ای قرار نگرفته است. در حالی كه می‌توان گفت هنر ایران سهم مهمی در خلق آثار خط نگاری و خط نگاره در طول تاریخ دارد. البته در پیشینه‌ی خوشنویسی و خط نگاری ایران نمونه‌هایی از تلاش فوق را می‌توانیم در دوران مختلف به وفور شاهد باشیم. تلاشی كه در طول تاریخ خوشنویسی ایرانی، برای ابداع شكل های نوین و كشف ظرفیتهای بصری نوشتار انجام گرفته و در آن خط و نقش به گونه‌ای همساز درهم می‌آمیزند و خط تبدیل به تصویر «خط نگاره» می‌گردد، قابل چشم پوشی نیست. ولی باید به این نكته توجه داشت و آن این واقعیت است كه این حوزه امروز نیاز به بازسازی و بازنگری مجدد دارد.

 

 

درطراحی خط نگاری و خط نگاره ملحوظ کردن مواردی ضروری به نظر می رسد . استفاده ازحوزه های گسترده فن‌آوری الكترونیكی و امكانات رایانه‌ای و توجه به تغییر و تحولاتی که در روند طراحی ایجاد شده از این جمله است . بعلاوه هر اثر هنری احساس خاصی را به مخاطب انتقال می‌دهد که بخشی از این احساس‌ها بازتاب هویت فرهنگی است . بنابراین بیش از هر چیز طراح ‌بایستی نسبت به فرهنگ مخاطبین اثر خود شناخت و توجه داشته باشد.

 

 

امروزه دوران جدیدی در طراحی گرافیك فرا رسیده و همه چیز در حال كامپیوتری شدن است ولی خوشبختانه علاقه به هنر خوشنویسی در بین هنرمندان جوان درحال احیاست. بی تردید با شناخت اصول و مبادی این هنر و با استفاده درست از فن آوری روز، خلاقیت در ارائه آثار به طرز شگفت آوری شكوفا می شود.

 

 

همان گونه كه پیشتر اشاره شد حضور تایپوگرافی در بسیاری از شاخه های هنر گرافیك مثل طراحی پوستر،طراحی حروف، نشانه، آگهی، روی جلد كتاب، نشریات و ... بسیار ملموس است .

 

 

درپایان فراموش نكنیم دشوارترین بخش هنر تایپوگرافی، ایجاد فضایی تصویری به وسیله ‌حروف و كلمات است كه بتواند مخاطب را به روح اصلی موضوع اثر نزدیك كند. با تأكیدی مجدد، با شناخت ملاك‌های زیبایی‌شناسی و با فهم صحیح از هنر ایرانی خصوصاً هنرخوشنویسی، می توان آن را از تایپوگرافی غربی متمایز ‌ساخت