قمر آریان

[Managerr 1616]

قمر آریان در یکم فروردین ماه ۱۳۰۱ در قوچان دیده به جهان گشود و در ۲۳ فروردین ماه ۱۳۹۱ در تهران از این جهان رخت بربست.

 

ایشان استاد ادبیات و عضو شورای عالی علمی مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی و همسر زنده یاد دکتر عبدالحسین زرینکوب بود.

 

● زندگینامه

 

قمر آریان در شهر قوچان به دنیا آمد؛ شهری که به گفته خودش، در آن زمان مدرسه دخترانه نداشت. زمانی که قمر آریان به سن مدرسه رسید، پدرش که از معتبرترین مردان شهر بود، تصمیم گرفت مدرسه ای دخترانه تاسیس کند و از یکی از زنان شهر که شناخته شده و باسواد بود، دعوت کرد تا مدیریت مدرسه را برعهده بگیرد.

 

قمر آریان تا ششم دبستان را در این مدرسه خواند و بعد سه کلاس اول دبیرستان را در طول یک سال با معلم سرخانه گذراند و برای امتحان کلاس نهم به همراه خواهرانش به مشهد فرستاده شد. سپس برای دو سال در دانشسرای مقدماتی دختران مشهد ماند و تدریس کرد و همزمان به تحصیل در کلاس ششم ادبی در همین دانشسرا مشغول شد.

 

اما امتحانات کلاس ششم ادبی و علمی در تهران برگزار می شد و پدر مجبور شد قمر آریان را به شهر تهران بفرستد و از آن جایی که قمر آریان موفق شد

 

تا در امتحانات سراسری مقام دوم کشوری را کسب کند، پدر اجازه داد تا همراه با برادرانش در تهران بماند و درس بخواند. آریان در سال ۱۳۲۷ توانست کارشناسی خود را از دانشگاه تهران بگیرد، اما ترجیح داد که همچنان در فضای آکادمی بماند و کارشناسی ارشد و دکترایش را نیز در همین دانشگاه بخواند تا سرانجام پس از ۱۰ سال، در سال ۱۳۳۷، با اخذ مدرک دکترای ادبیات فارغ التحصیل شد.

 

● دوران دانشگاه

 

قمر آریان در سال های ورودش به دانشکده با عبدالحسین زرینکوب آشنا شد. او در گفت و گویی در سال ۸۳ تعریف کرد که آشنایی آن ها در فضای دانشکده نزدیک به ۹ سال ادامه یافته بود تا آنکه سرانجام عبدالحسین زرینکوب که ۳۰ ساله شده بود، از آریان خواستگاری کرد. به گفته خودش، زمانی که ماجرا را با پدرش مطرح کرد، شنید که پدرش به خوبی با زرینکوب آشناست و مقالاتی از او خوانده، اما فکر می کرده است که نویسنده آن مقالات باید مردی ۵۰ ساله باشد.

 

آریان و زرینکوب در سال ۱۳۳۲ با هم ازدواج کردند و تحصیلات خود را در مقطع دکتری نیز ادامه دادند. (زرینکوب نفر اول و آریان نفر دوم در کنکور دکترا بود) و پس از فارغ التحصیلی، سال های سفرشان آغاز شد. قمر آریان سال های بسیاری را همراه با همسرش در هند، چندین کشور اروپایی و عربی و لبنان گذراند.

 

ازدواج آریان و زرینکوب نظیر ازدواج سیمین دانشور و جلال آل احمد فرزندی به دنبال نداشت.

 

قمر آریان در دانشکده از حضور استادانی چون بدیع الزمان فروزانفر، علی اصغر حکمت، جلال همایی، محمد معین و ذبیح الله صفا بهره برد، کسانی که در زندگی اش نقش تعیین کننده ای داشتند. علی اصغر حکمت، استاد تاریخ ادیان، بود و قمر آریان نیز در همین زمان شروع به خواندن انجیل کرده و نکاتی در آن یافته بود که به نظرش می رسید از دید جامعه دانشگاهی و فرهیخته ایران پنهان مانده است. کلاس های درس دکتر حکمت و انجیل خوانی ها سرانجام آریان را مصمم کرد تا رساله دکتر ایش را به مسیحیت اختصاص دهد. او می خواست طی تحقیقی جامع دریابد، اسامی و چهره های مسیحیت نظیر مسیح، مریم، ذوالنار و چلیپا چه جایگاهی در ادب فارسی دارند. به این ترتیب یکی از نخستین پژوهش های فارسی درباره مسیحیت با عنوان «چهره مسیحیت و تاثیر آن در ادبیات» شکل گرفت. رساله ای که بعدتر به شکل کتاب منتشر شد و هنوز یکی از مهم ترین آثار فارسی زبان در باب ارتباط مسیحیت و ادب و فرهنگ فارسی است.

 

آریان این فرصت را داشت که بتواند از منابع وسیعی استفاده کند. به گفته خودش، در آن سال ها دکتر عبدالحسین زرینکوب در دفتر یونسکو کار می کرد و کتابخانه یونسکو از کتابخانه دانشگاه جامع تر بود و به این ترتیب منابع بسیاری درباره مسیحیت در اختیار آریان قرار گرفت.

 

آریان هم چنین از نخستین فارغ التحصیلان زن از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، از نخستین استادان دانشگاه زن در ایران است.

 

[Managerr 1616]

● آثار تالیفی

 

آریان پیش از آن که رساله دکتری اش را به شکل کتاب منتشر کند، اثر دیگری تالیف کرد. کتابی در ۱۰۰ صفحه که «کمال الدین بهزاد» نام داشت و جستاری بود در احوال و آثار کمال الدین بهزاد، استاد نگارگر ایرانی که در قرن دهم هجری در هرات زندگی می کرد و سبکش بسیار بر مکاتب هنری تبریز، بخارا، سمرقند و دهلی تاثیرگذار بود.

 

توجه آریان به زندگی و آثار بهزاد معطوف به آن مقطع از زندگی بهزاد است که در دوران سلطنت شاهرخ می گذرد. شاهرخ ۴۰ سال بر هرات حکم راند و تاثیر به سزایی در آبادانی این شهر پس از حمله چنگیز و تیمور داشت. کتاب خانم آریان را وزارت فرهنگ و هنر منتشر کرد. از جمله دیگر آثار تالیفی قمر آریان باید به کتاب «زن در داستان های قرآن» اشاره کرد. به گزارش خبرگزاری مهر، این کتاب چندین ماه در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در انتظار دریافت مجوز بود تا سرانجام در سال ۱۳۸۸ منتشر شد.

 

با این حال، آریان سال ها پیش آن را نوشته بود. او در گفت و گویی در سال ۸۴ گفته بود که ماه ها پس از مرگ دکتر زرینکوب، زمانی که به امور روزمره زندگی خود باز گشته بود، در میان دست نوشته های دکتر زرینکوب، رساله ای را یافته بود که در انتهای آن دکتر زرینکوب نوشته بود: «قمر این خیلی خوب است، تمامش کن.» آریان در این کتاب تحقیقی مفصل بر نقش و صفات پسندیده و ناپسندیده زنان قصص قرآنی نظیر ساره، هاجر و مریم داشت. علاوه بر این و به دلیل ذوق ادبی اش، آریان از سه متن معتبر مختلف ترجمه های قرآنی به فارسی را برگزید تا به این ترتیب خواننده را با سبک های مختلف نثر فارسی و سیر تحول آن نیز آشنا سازد. مقدمه ای از احمد مهدوی دامغانی، ادیب و استاد علوم اسلامی، این کتاب را همراهی می کرد.

 

● ترجمه آثار

 

او در طول دوران کاریش دست به ترجمه هایی نیز زد. او به زبان فرانسه و انگلیسی تسلط داشت، با این همه بیشتر کارهایش را از انگلیسی ترجمه می کرد. کتاب «شرق نزدیک در تاریخ، یک سرگذشت ۵۰۰۰ ساله» تألیف پروفسور حتی، از جمله این ترجمه هاست. این کتاب نخستین بار در سال ۱۳۵۰ توسط بنگاه ترجمه و نشر کتاب منتشر شد. این کتاب سرگذشت کشورهای شرق نزدیک از ۵۰۰۰ سال پیش تا قرن حاضر است. «جهان اسلام» نوشته برتولد اشپولر اثر دیگری است که بخشی از آن توسط آریان ترجمه شده است. با آنکه آریان آن را منبع خوبی می دانست، اما معتقد بود که اگر کتاب «بامداد اسلام» به قلم عبدالحسین زرینکوب به انگلیسی یا آلمانی ترجمه می شد، غربی ها بی نیاز از خواندن آثاری نظیر کتاب اشپولر می شدند. خانم آریان بخش «دوران خلافت» این کتاب را در ۲۰۰ صفحه ترجمه و منتشر کرده است. کارشناسان، بیشتر اهمیت کتاب «جهان اسلام» را معطوف به دوران استقرار اسلام در اسپانیا می دانند.

 

● مقالات

 

قمر آریان ده ها مقاله نیز برای مجلات مختلف نظیر یغما، سخن و مهرگان نوشت. او همچنین یک دوره یک ساله نیز سردبیری "راهنمای کتاب" را بر عهده داشت. "لغت نامه آئین مسیح در زبان فارسی"، "مقایسه میان داستان های ایرانی و دانمارکی" (ترجمه مقاله ای از آرتور کریستین سن)، "ایران و سیاحت نامه ها"، "ویژگی ها و منشأ پیدایش سبک مشهور به هندی در سیر تحول شعر فارسی" و "اسلام" (نقد کتاب برنارد لوئیس) از جمله مقالاتی است که از او در نشریات مختلف منتشر شده است.

 

● درگذشت

 

قمر آریان در ۲۳ فروردین ۱۳۹۱ در سن ۹۰ سالگی و پس از یک دوره بیماری طولانی در تهران دارفانی را وداع گفت و در قطعه هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد.

 

● کتاب شناسی تألیف

 

کمال الدین بهزاد (تحقیق در احوال و آثار بهزاد در محیط هرات عهد شاهرخ)، انتشارات وزارت فرهنگ و هنر

 

چهره مسیح در ادب فارسی، (چاپ دوم انتشارات سخن).

 

زن در داستان های قرآن ترجمه

 

کتاب شرق نزدیک در تاریخ (یک سرگذشت ۵۰۰۰ ساله اثر پروفسور فیلیپ حتی، استاد سابق دانشگاه پرینستون)، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب. ۱۳۵۰

 

کتاب جهان اسلام، اثر برتولد اشپولر، انتشارات امیرکبیر.

 

تاریخ ملل اسلامی، اثر بروکمان.