ویرجینیا وولف

Managerr · 14 خرداد، ۱۳۹۱

نــویــســنــده ای کــه روان پــریــش شــد

آیا می توان هم یک بیمار روانی بود و هم یکی از مهم ترین نویسندگان جهان؟ آیا می توان بیمار بود و در عین حال داستان هایی اعجاب آور نوشت؟ از زمان مرگ ویرجینیا وولف (۱۹۴۱) تا امروز، زندگی و سرنوشت او دستمایه کتاب ها و فیلم های مختلفی شده است، ولی حتی خواندن رمان ها، نامه ها و دست نوشته های او نیز نمی تواند به ما ثابت کند ریشه اصلی بیماری روانی او چه بوده است...

«ویرجینیا وولف» تنها نویسنده ای نبود که صداهایی در ذهنش می پیچید و او را به خودکشی می خواند. با این حال خواندن گوشه هایی از سرگذشت و فراز و فرودهای زندگی او می تواند شما را با این نویسنده نابغه آشنا کند. بسیاری از آثار او به فارسی ترجمه شده و در بازار کتاب موجود است. «خانم دالاوی»، «موج ها» (خیزاب ها)، «نامه ها و دست نوشته ها» و... می تواند پیشنهادهایی برای مطالعه و شناخت این نویسنده روان پریش باشد.

«ادلین ویرجینیا استفن» در ۲۵ ژانویه ۱۸۸۲ به دنیا آمد. پدرش «لسلی استیفن» پیش از آنکه با مادر ویرجینیا «جولیا داک ورث» ازدواج کند، از زنی دیگر صاحب دختری مبتلا به عقب ماندگی ذهنی به نام «لارا» بود. مادر ویرجینیا نیز پیش از ازدواج با لسلی با مردی دیگر ازدواج کرده بود و از او ۳ فرزند داشت. جولیا زنی جسور بود و باوجود اینکه لسلی درآمد کافی برای گذران زندگی نداشت، با او ازدواج کرد. آنها زندگی مشترک خود را با تمام مصائبی که پیش رو داشتند، ادامه دادند و طی زندگی مشترکشان صاحب ۴ فرزند به نام های «ونسا»، «توبی»، «ویرجینیا» و «آدریان» شدند.

● ویرجینیا وولف دیر زبان باز کرد

ویرجینیا وولف اجازه نداشت مانند برادران تنی و ناتنی خود به مدرسه برود. از این رو در خانه، با نظارت پدر درس می خواند. او به راحتی و به موقع نتوانست صحبت کند و مدت زمان زیادی طول کشید تا لب به سخن گشود. هنگامی که ویرجینیا برادران و خواهران ناتنی خود را تشخیص داد، آنها کاملا بزرگ شده بودند و دیگر در کنار بچه های کوچک نمی خوابیدند. یکی از برادران تنی ویرجینیا، یعنی «توبی»، پسری قوی، تنومند و با اراده بود که به راحتی می توانست بر همه بچه ها ریاست کند، اما آدریان، برادر کوچک تر، بسیار ریزنقش، آرام و تا حدودی اندوهگین بود. ویرجینیا موجودی غیرقابل پیش بینی بود. اغلب به کارهای عجیب دست می زد و گرفتار حوادث مضحک و تعجب برانگیز می شد.

پدرش لسلی در سال ۱۸۹۰ در اثر کار ممتد بیمار شد. جولیا که به شدت نگران سلامت همسرش بود، از او خواست تا از این کار دست بکشد. با وجود بیماری پدر، این مادر بود که در ۵ ماه مه ۱۸۹۵ به دلیل تب روماتیسم درگذشت. مرگ جولیا ضایعه بسیار بزرگی برای خانواده محسوب می شد. لسلی، مرگ همسر را تاب نمی آورد. ویرجینیا، بزرگ ترین ضربه زندگی خود را در دوران نوجوانی خورد. به طور کلی با مرگ جولیا، شالوده زندگی خانواده از هم پاشیده شد. به گونه ای که تمام اوقات، اعضای خانواده به گوشه ای می خزیدند و با خود خلوت می کردند. لسلی بیش از دیگران بی تابی می کرد. او نمی توانست به راحتی مرگ همسر دومش را پذیرا باشد. استلا به تدریج جای مادر را گرفت و سعی کرد عهده دار وظایف خانه باشد. او با دلسوزی تمام سرپرستی برادران و خواهران خود را بر عهده گرفت و بیش از همه سعی کرد تا برای لسلی از پای افتاده تکیه گاهی باشد. لسلی نیز باوجود بی حوصلگی و اندوهی که داشت، تدریس فرزندان خود را ادامه داد.

● بزرگترین ضربه زندگی

برادر ناتنی ویرجینیا، «جورج» که در آن زمان ۲۷ سال سن داشت، سعی می کرد به خواهران ناتنی خود، «ویرجینیا» و «ونسا»، محبت کند و هر کاری که از دستش برمی آید، برای آنها انجام دهد، اما محبت ها و نوازش های او رفته رفته، بدون آنکه خود متوجه باشد، تغییر کرد، تا آنجا که ویرجینیا را مورد تعرض قرار داد. به این طریق، ویرجینیا ضربه بسیار سهمگینی خورد. او نمی توانست ماجرا را برای دیگران تعریف کند زیرا هیچ کس حرف او را باور نمی کرد. همگان جورج را به خاطر محبت بسیار زیاد به خواهران ناتنی اش تحسین می کردند. در همین زمان، ویرجینیا به شدت دچار حالت های روانی شد. بسیاری بر این باورند که مهم ترین عامل بروز اختلال های روانی در ویرجینیا وولف، همین عمل ناشایست برادر ناتنی اش بوده است. بیماری او تا آنجا پیش رفت که خود، در همان سنین نوجوانی، متوجه جنون خود شد. او در سال های بعد، همواره نگران بازگشت حالت های جنون آمیزش بود. ویرجینیا خود اعتراف کرده است که در ذهنش، صداهای وحشتناکی را می شنیده که او را به انجام کارهای خطرناکی وادار می کرده یا نبضش تند می زده و بسیار نگران بوده است. خانواده استفن، علت اصلی بروز چنین حالت هایی را درنیافتند. پزشک مخصوص خانواده، تا مدتی درس خواندن را برای ویرجینیا قدغن کرد و از او خواست به استراحت بپردازد و در فضای باز ورزش کند. استلا او را روزی ۴ ساعت بیرون می برد. در چنین شرایطی، تولید روزنامه خانوادگی هاید پارک گیت نیوز، متوقف شد. در این میان خانه تالاند نیز فروخته شد.

Managerr · 14 خرداد، ۱۳۹۱

● اندوه مضاعف، بیماری مضاعف

لسلی به دلیل مرگ همسر و برخی دوستانش، از جامعه بریده و خود را در خانه حبس کرد. او معتقد بود فرزندانش نباید هر کتابی را مطالعه کنند. از این رو، خود کتاب در اختیار آنها قرار می داد. پس از رفتن استلا به ماه عسل، پدر در کتابخانه خود را به روی ویرجینیا گشود و اجازه داد تا آزادانه از کتاب ها استفاده کند. ویرجینیا، حریصانه به مطالعه کتاب ها پرداخت. او تا زمانی که استلا ازدواج نکرده بود، اتاق مستقلی نداشت و مجبور بود در مکان های مختلف کتاب بخواند. در همان سال، خواهرش استلا ناگهانی درگذشت. مرگ او، حیرت همگان را به همراه داشت. ویرجینیا از مرگ خواهر افسرده شد. دومین دوره بیماری ویرجینیا با مرگ پدر در سال ۱۹۰۴ آغاز شد، به گونه ای که در همان سال خود را از پنجره به پایین پرتاب کرد. او سرتاسر آن تابستان را در حالت جنون به سر برد. ویرجینیا بعد از بهبود نسبی، توانست اولین مقاله خود را در نشریه گاردین منتشر کند. در همان زمان، جورج با دختری ازدواج کرد و از پیش آنها رفت.

● آیا ویرجینیا بیمار روانی بود؟

در سال ۱۹۰۵، ویرجینیا به درخواست سردبیر مجله تایمز، با بخش ضمیمه ادبی آن مجله همکاری خود را آغاز کرد و برایشان مقاله نوشت. چندی بعد، به اتفاق ونسا، توبی و آدریان تصمیم گرفتند از کشورهای مختلف دیدن کنند، اما ونسا دچار بیماری مرموزی شد. توبی نیز به لندن بازگشت. وقتی ویرجینیا و خواهر و برادرش به لندن رسیدند، متوجه شدند که توبی بیمار است. در نتیجه، ویرجینیا و آدریان، به پرستاری از دو بیمار مشغول شدند. ویرجینیا گفته است: «مدام خود را محصور پرستاران، لگن ها و پزشکان می دیدم. پزشکان دریافتند که توبی دچار بیماری تیفوئید شده است.» ونسا جان سالم به در برد اما توبی که بسیار به ویرجینیا نزدیک بود، مرد.

ویرجینیا احساس می کرد پس از مرگ برادرش، زندگی دیگر هیچ معنا و مفهومی برایش ندارد. او دوباره دچار حالت های جنون آمیز شد. تا آنجا که همگان باور کردند کاملا دیوانه شده است. ویرجینیا در این خصوص که چرا خود را از پنجره به پایین پرت کرد، بعدها به یکی از طرفداران آثارش نوشت: «من خودکشی کردم؛ زیرا صداهایی در مغزم می شنوم... و اینکه می پرسی چرا قصد دارم خودم را نابود کنم، باید بگویم: فکر نمی کنم چنین باشد، من پیش از این، مدت طولانی در این خصوص فکر کرده ام...»

● میل به خودکشی و پرحرفی

ویرجینیا به توصیه پزشکان به یک مسافرت ۷ ماهه رفت. در این سفر، او اولین رمانش، «سفر خروج» را نوشت. در بازگشت میان او و لئونارد وولف دیدارهایی صورت گرفت. لئونارد به تدریج متوجه شد که عمیقا به ویرجینیا دل بسته است. (پیش از آن، پسر جوانی از ویرجینیا تقاضای ازدواج کرده بود، اما روز بعد پشیمان شد و درخواست خود را پس گرفت) عاقبت لئونارد از ویرجینیا درخواست ازدواج کرد و ویرجینیا پذیرفت. آنها در ۲۹ مه ۱۹۱۲ با یکدیگر ازدواج کردند. ویرجینیا علاقه شدیدی به داشتن فرزند داشت، اما پس از مشورت با پزشکان، به دلیل همان حالت های روانی گذشته اش منصرف شد. او پس از ازدواج نیز دچار حالت های جنون آمیز شدیدی می شد، اما این بار، استراحت نتوانست او را نجات دهد. لئونارد به تدریج در یافت که خطر خودکشی مجدد ویرجینیا جدی است؛ اوهام، لحظه ای او را رها نمی کردند. خود تصور می کرد پرخوری باعث بروز چنین حالت هایی است و از این رو، کمتر غذا می خورد.

لئونارد همواره مراقب بود تا ویرجینیا خودکشی نکند. در سال ۱۹۱۵، ویرجینیا همچنین دچار جنون پرحرفی و به بیمارستان منتقل شد. او سخنان آشفته و بی معنا می گفت و آنقدر به این کار ادامه می داد تا از هوش می رفت. در همین سال، ویرجینیا برای بار دوم اقدام به خودکشی کرد. در همان زمان کتاب «سفر خروج» و در سال ۱۹۲۲، اولین رمان بلندش با نام «اتاق جاکوب» منتشر شد. ۲ سال بعد رمان «خانم دالووی» را منتشر کرد و پس از آن رمان «به سوی فانوس دریایی». سپس ویرجینیا به فکر نوشتن رمان «خیزاب ها» افتاد. طبق نظر بسیاری از منتقدان، دو رمان «به سوی فانوس دریایی» و «خیزاب ها»، بهترین آثار وولف محسوب می شوند.

Managerr · 14 خرداد، ۱۳۹۱

● معالجه ها سودی نکرد

با بروز جنگ جهانی دوم، بیماری ویرجینیا دوباره تشدید شد. سال ۱۹۴۰، سال خوبی برای او نبود. بسیاری از دوستان او در جنگ جان سپردند و جنگ جهانی به اوج خود رسید. ویرجینیا به هیچ وجه حاضر نبود بپذیرد که بیمار است، اما به اصرار لئونارد قبول کرد معالجه شود. او سرانجام به برخی نگرانی ها و تشویش های خود اعتراف کرد. با این همه بیشتر می ترسید به گذشته بازگردد و دیگر نتواند بنویسد ولی معالجه نیز سودی نداشت. عاقبت صبح روز ۲۸ مارس ۱۹۴۱، ویرجینیا به اتاق خود رفت. دو نامه نوشت؛ یکی برای لئونارد و یکی برای ونسا. در آن نامه ها توضیح داد صداهایی می شنود و هیچ گاه بهبود نخواهد یافت و دوست ندارد زندگی لئونارد را بیش از این نابود کند. نامه ها را روی بخاری اتاق نشیمن گذاشت و ساعت ۳۰/۱۱ از خانه بیرون رفت. چوبدستی پیاده روی اش را با خود برداشت و به سمت رودخانه حرکت کرد. نزدیک رودخانه سنگ بزرگی را برداشت و داخل رودخانه شد... وی در بخشی از یک نامه خود، تحت تاثیر تبلیغات رایج در آن زمان، به مایکل جوان هم نوشته بود: «من یک بار قصد داشتم خود را در رودخانه غرق کنم. فکر می کنم این بهترین راه باشد. سریع و ساده. این کار خیلی بهتر از گاز گرفتگی در یک گاراژ است. به یاد داشته باش، هم اکنون سال ۱۹۳۹ و آغاز جنگ جهانی دوم است و همسر من یک فرد یهودی است. اگر آلمان ها پیروز شوند، من و همسرم به اتاق گاز سپرده می شویم.»

● داستان نویس خوب

بسیاری از تحلیلگران بر این مطلب اذعان دارند که ویرجینیا وولف از بیماری حاد خود، در زمینه داستان نویسی به خوبی سود برد. او با ورود به دنیای ذهن پرآشوب شخصیت های داستانش، به تدریج توانست سبکی تازه پدید آورد. منتقدان می گویند: «ویرجینیا وولف بسیار پرحرف بوده، اما سبک تازه ای را هم ارائه کرده است.» در این راستا، متخصصان روان شناس، بروز بیماری خاصی را عامل اصلی گرایش نویسندگانی چون وولف، فرانتس کافکا، صادق هدایت و جیمز جویس به سبک داستان نویسی جریان سیال ذهن می دانند. آنها معتقدند که این افراد، در ذهن صداهایی می شنیده اند که نتوانسته اند به هیچ وجه از آنها رهایی یابند. همچنین، آنها شاهد افراد خیالی پیرامون خود هستند که مدام آنها را به انجام کارهای مختلف ترغیب می کنند. از این رو، ناخواسته هنگام داستان نویسی، به شرح پریشانی های ذهنی شان می پردازند و عینا روند جریان سیال ذهن خود را در آثارشان منعکس می کنند. در حقیقت آنچه تولید می شود، شرح سیل عظیم جریان بیمارگونه ذهنی این افراد است. با این تفاوت که افرادی چون وولف، به دلیل مطالعه زیاد کتاب و آشنایی کافی با شیوه های داستان نویسی و یقینا داشتن هوش و توانمندی مناسب، تا آنجا که می توانستند به این جریان ها سمت و سو داده و بر اساس رابطه علت و معلولی، داستان خود را شکل داده اند. این در حالی است که در زمان آرامش و بهبود نسبی بیماری، شکل طبیعی داستان نویسی آنان دنبال می شده و نویسنده بسیاری از صحنه های آشفته که بیشتر به پریشان گویی شبیه بوده، دوباره بازآفرینی می کرده است.

ویرجینیا وولف، بیش از هر چیز از خود فرار می کرده است. زیرا درون خود، شاهد بروز اختلال هایی بوده که اگر عمیقا به آنها توجه می کرده، می توانسته علل اصلی بروز چنین واکنش های شدید درونی را دریابد، اما او ترجیح می داده از خود فرار کند و همواره بترسد که بیماری دوباره گریبانگیرش شود و اجازه ندهد بنویسد و بخواند. هرگز نباید فراموش شود که آثار ویرجینیا وولف نشات گرفته از یک ذهن بیمار و خسته است. از این رو، نمی توان متوقع بود که داستان های او روند صعودی را طی کنند و هر داستان بهتر از دیگری باشد. در داستان های او از نماد و رمز، آن چنان خبری نیست، بلکه صرفا نوع بیان احساسی و شاعرانه در کلام راوی دیده می شود که بیشتر بیانگر تأثرات و اندوه بسیار نویسنده است؛ نویسنده ای که از همه چیز گریزان بود و تنها راه حل و نجات را در مرگ جستجو می کرد. از این رو برخی او را شاعری خیالپرداز لقب داده اند.

● ویرجینیا وولف از چه می نوشت؟

شخصیت های داستان های او حاضر نیستند امیال درونی و هویت خود را مطرح کنند. درواقع، خواننده حتی نمی داند این افراد چه شکل و قیافه ای هستند؟ لاغرند یا چاق؟ زیبا هستند یا زشت؟.... این شخصیت ها، میان رویا و واقعیت سرگردان هستند؛ آن چنان که خود ویرجینیا این گونه بود و تا پایان عمر نیز نتوانست از آن حالت رهایی یابد. وولف در خلال داستان نویسی، هیچ گاه نتوانست از تصویرگری گذشته خود اجتناب کند. فضاهایی که داستان های او در آنها شکل گرفته اند، برگرفته از خانه هایی هستند که ویرجینیا در آنها زندگی کرده است. او در بیشتر آثارش، اشاره هایی به گذشته خود و خویشاوندان نزدیکش دارد. با تمام این اوصاف، بیشتر درونمایه آثار وولف را وسواس ها، تنهایی ها، نگرانی ها، بی هویتی و تلاش در شناخت روح ناآرام خود دربرگرفته است. ویرجینیا وولف، آن چنان در محیط بیرونی ظاهر نمی شد و دوستان و آشنایان او بسیار محدود بودند. از این رو، در زندگی تجربه های زیادی نیاموخت تا بتواند آنها را آشکارا مطرح کند. آنچه در اختیار داشت، فقط یک سلسله اوهام بیمارگونه و خیال بود.

*lotus* · 28 آبان، ۱۳۹۱

آدلاین ویرجینیا وولف (به