آب (سنجش فاكتورهاي شيميايي آن در پرورش ماهيان گرم آبي)

پسری از بابلسر · 7 خرداد، ۱۳۹۱

نويسنده: محمدرضا نظري مهر/ شركت تعاوني پرورش دهندگان ماهي استان گيلان

همانطورکه در گفتار پیشین به آن اشاره کردیم، کیفیت آب در سه بخش فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی (زیستی) بررسی می شود که هرکدام از اجزای آنها به نوبه خود تأثیرات خواه مثبت و خواه محدود کننده ای بر روند پرورش دارند.

پس از بررسی اجمالی شرایط فیزیکی آب، به طور خلاصه نظری بر معیارهای شیمیایی، طریقه اندازه گیری و نحوه کنترل آن می افکنیم که در واقع ادامه بحث مبحث گذشته است.

ب- شرایط و فاکتورهای شيميايي آب:

ب-1- اسیدیته PH :

اسيديته از جمله فاکتورهایی است که در همه مایعات عمومیت داشته و قابل اندازه گیری است. منظور از اندازه گیری PH (اسیدیته) یک جسم مایع در واقع تشخیص یکی از سه وضعیت خنثی، اسیدی، قلیایی و میزان شدت و ضعف آن است.

جهت سهولت در این امر، اعدادي که نشانگر وضعیتهای مختلف PH است به صورت قراردادی تعریف شده اند که در آن عدد 7 خنثی، اعداد کمتر از آن بیان کننده حالت اسیدی و اعداد بیشتر از آن نشان دهنده حالت قلیایی مایع مورد آزمایش است.

بدیهی است هرچه عدد به دست آمده کوچکتر از 7 باشد، حالت اسیدی تشدید شده و هرچه از 7 بزرگتر گردد، دلالت بر قلیائیت بیشتری دارد.

روش اندازه گیری:

اسيديته هم از طریق روش رنگ سنجی ( Color metric با PH متر های کاغذی) و هم با روش سنجش الكتريكي (Electro metric با PH متر های ديجيتالي) قابل اندازه گيري است كه بهترین زمان آن هم قبل از طلوع آفتاب و حدود ساعت 2 بعد از ظهر (که به ترتیب PH در اسیدی ترین و قلیایی ترین حد خود در طول شبانه روز است) می باشد.

تفسیر نتایج و تأثیرات PH :

اسیدیته مطلوب برای پرورش ماهیان گرم آبی در محدوده اعداد 7/6 تا 9 و حد ایده آل آن در فصل پرورش بین 7 تا 8 است (زيرا فیتوپلانکتنها که تولید کنندگان اولیه و از مهمترین غذاهای استخر هستند در آب های خنثی مایل به قلیایی رشد خوبی دارند)

به طور معمول نوسانات PH در شبانه روز نباید از 5/1 واحد تجاوز نماید....

در خارج از محدوده 7/6 تا 9 تغذیه و بالطبع رشد ماهیان کاهش یافته، در PH پایین تر از 5 و بالاتر از 10 تولیدمثل قطع و در PH 4 به پایین و 11 به بالا مرگ و میر ماهیان گرم آبی آغاز می شود.

آب های رودخانه ها و دریاچه ها و اصولاً آبهایی که در معرض کوددهی، مواد مغذی و تابش آفتاب قرار دارند، PH مایل به قلیایی و آبهای حاصل از چاه و چشمه و قنات همچنین آب باران PH متمایل به اسیدی دارند.

عوامل موثر دیگری نیز در میزان اسیدیته آبها دخالت دارند که از جمله آنها می توان به آب رودهایی اشاره کرد که حاصل ذوب شدن برف ها بوده یا از مناطق جنگلی دارای هوموس فراوان عبور می کنند و دارای PH مايل به اسیدی هستند. همچنین تنفس موجودات گیاهی و جانوری در آب PH را کاهش می دهد. اما در مقابل اعمال تراکم بالا در کشت بچه ماهیان استخر و بروز شکوفایی در جمعیت فیتو پلانکتنها ( در اثر کوددهی و بارورسازی آب استخر)، PH آب را قلیایی می سازد.

روشهای کنترل :

در استخرهایی که معمولاً PH اسیدی دارند، آهک پاشی در دوران آماده سازی کمک قابل توجهی برای تعادل PH به شمار می رود. همچنین با توجه به این مطلب که فعالیتهای حین پرورش (نظیر کوددهی آلی و شیمیایی، تغذیه و تراکم ماهیان و ...) موجب افزایش PH و روند قلیائی شدن مي شود، آبگيري با آب تازه كه PH متعادلی دارد در پایین آوردن PH بالای آب موثر است. ضمناً هوادهی علاوه بر فوائد بیشماری که دارد، نقش بسیار مهمی نیز در تعادل PH محیط استخر ایفاء می نماید. به کار بردن کودهای سولفاته ( مثل سولفات آمونیوم ) و در موارد شدیدتر استفاده از گچ برای کاهش سریع PH در مراحل بعدی توصیه می گردد.

ب-2- گازها :

در اين بخش گازهای موجود در استخر به ترتیب اهمیت و تأثیری که بر موجودات زنده و شرایط پرورشی می گذارند بررسی می شوند.

1- اکسیژن O2 :

یکی از مهمترین گازهایی که اهمیت حیاتی و تأثیر مثبت آن بر کلیه فعالیتها و تولیدات موجودات زنده اعم از آبزی و خشکی زی برکسی پوشیده نیست.

اکسیژن علاوه بر ایجاد شرایط مناسب جهت رشد و افزایش وزن ماهیها اثر خود را بر مواردی چون تولید غذاهای طبیعی و کاهش سمیت مواد سمی و مضر موجود در استخر نمودار می سازد. پایین ترین حد مطلوب آن mg/Lit 5 (ميلي گرم در ليتر) بوده و هر چه میزان اکسیژن محلول از این حد کمتر باشد، نخست موجب کاهش اشتها و امتناع ماهیها از خوردن غذا و ضعف بدنی آنها شده که همین امر باعث می شود تا مقاومت آنان در مقابل برخي از بیماریها و مواد سمی کاهش یابد همچنین در صورت ادامه روند کاهش اکسیژن تا حد پایین تر از mg/Lit2/0 (ميلي گرم در ليتر) موجب بروز تلفات ناشی از کمبود اکسیژن (خفگی) می گردد.

میزان اکسیژن محلول با روش سنجش شیمیایی وینکلر(Vincler) يا روش سنجش الكتريكي با دستگاههای دیجیتالی(Oxi meter) قابل تشخيص است.

منابع تولید اکسیژن به ترتیب اهمیت عبارتند از:

1- فتوسنتز فیتوپلانکتونها و سایر گیاهان موجود در آب( در روز ) 2- تبادلات گازی بین آب و هوای اطراف ( که به کمک هواده ها تسریع می شود)

کوددهی در روزهای آفتابی در افزایش جمعیت فیتوپلانکتونها و روند تولید اکسیژن بسیار موثر است.

مصرف کنندگان اکسیژن هم عبارتند از:

1- تنفس فیتوپلانکتونها و سایر گیاهان در شب 2- تغذیه و تنفس ماهیها و سایر جانوران در شبانه روز 3- تجزیه کودها و سایر مواد آلی و ...

کوددهی در روزهای غیر آفتابی علاوه بر کم اثر بودن در افزایش فیتو پلانکتونها و تولید اکسیژن، از طرفی موجب ته نشین شدن کود و ازدیاد لجن و از طرف دیگر متضمن شدت مصرف اکسیژن است.

سایر عوامل موثر بر ذخیره اکسیژن محلول در آب عبارتند از:

1- حرارت: که با اکسیژن محلول در آب نسبت معکوس دارد

2- شوری آب: که با اکسیژن محلول در آب نسبت معکوس دارد

3- فشار هوا: که با اکسیژن محلول در آب نسبت مستقیم دارد

2- دی اکسید کربن CO2:

عمده دی اکسید کربن در اثر تنفس موجودات زنده و بالاخص ماهيها حاصل شده و به دلیل ترکیبات اسیدی که در آب ایجاد می کند، موجب کاهش PH محیط خواهد شد.

همان گونه که می دانیم، طبق فرمول زیر فیتوپلانکتونها و سایر گیاهان آبزی در روز در مجاورت نور خورشید فتوسنتز (غذا سازی) می کنند که البته در این روند، دی اکسید کربن آب جذب شده و اکسیژن به همراه مواد غذایی جذب می شود.

نور خورشيد

اكسيژن + قند (غذا) →————— آب + دي اكسيد كربن

6CO2 + 6H2O → C6H12O6 + O2

اما در شب تولید اکسیژن متوقف شده و تقریباً همه موجودات زنده با تنفس آن را جذب و دی اکسید کربن را تحت بازدم به محیط پس می دهند که در ترکیب با آب اسید کربنیک تولید می کند.

اسيد كربنيك → آب + دي اكسيد كربن

CO2 + H2O → H2CO3

اگر میزان CO2 از mg/Lit 5 (ميلي گرم در لیتر) بالاتر رود استخر وارد شرایط بحرانی خواهد شد.

3- آمونیاک NH3:

آمونياك در اثر ورود احتمالی فاضلابهای خانگی و صنعتی به استخر و نیز توسط ماهیها ( پس از سوخت و ساز غذای خورده شده ) از طریق تنفس و به وسیله آبشش ها و درصدی نيز از طریق منفذ ادراری و مخرج به محیط وارد می شود. یکی دیگراز منابع تولید آن تخمیر یا تجزیه بی هوازی موادآلی نیتروژن دار است.

آمونیاک گازی سمی وخطرناک بوده و بالا رفتن دمای آب و کاهش اکسیژن اثرآن را تشدید می کند.

راههاي كنترل آن نیز هوادهی و استفاده از ترکیبات جاذب نظیر زئولیت می باشد آمونیاک در اثر مجاورت با اکسیژن به هیدروکسید آمونیوم- که یک ترکیب بی ضرر است- تبدیل می شود.

4- هیدروژن سولفوره H2S:

در اثر تجزیه بی هوازی مواد آلی گوگرد دار در استخر تولید می شود. بسیار سمی بوده، ازدیاد لجن کف استخر در افزایش تولید آن موثر است.

یکی از راههای پی بردن به وجود آن استشمام بوی تخم مرغ گندیده از آب و لجن و تشکیل حبابهای بالا رونده از کف به سطح آب می باشد. راههای جلوگیری از افزایش تراکم آن نيز تعویض آب از کف، هوادهی مناسب و عدم بکار بردن کودها به صورت جامد می باشد.

5- متان CH4:

این گاز نیز که در اثر تخمیر بی هوازی در کف استخر تولید شده و با افزایش این روند به حداکثر تراکم خود می رسد، در مقادیر کم نیز سمی بوده و باید از محیط خارج شود.

جهت مقابله با تشکیل و ازدیاد آن، تعویض آب از کف و جایگزینی آب تازه با آن، هوادهی و شیرابه کردن کودها قبل از مصرف می باشد؛

نکته- با پاشیدن غذا به صورت جامد، در صورت مصرف نشدن ته نشین شده و با تجزیه بی هوازی، گازهای سمی نظیر متان را تولید می نماید.

ب-3- شوری آب :

املاح یا نمکهای موجود در آب معرف شوری آن بوده و چون ماهیان گرم آبی در گروه ماهیان آب شیرین قرار می گیرند بنابراین آب با شوری g/Lit 2-1 (گرم در لیتر) ایده آل و تا g/Lit 3 (گرم در لیتر) قابل قبول و بیش از این مقدار غیر قابل تحمل و موجب تلفات می شود.

با توجه به اين موضوع كه نمکهای محلول خاصیت الکترولیتی و هدایت الکتریکی آب را افزایش می دهند، لذا اندازه گیری هدایت اکتریکی ( EC ) آب و تفسیر آن، شاخص خوبی برای تعیین و تخمین میزان نمکهای موجود در آب است.

این امر با استفاده از دستگاه (EC meter) انجام و با ضرب عدد بدست آمده (براساس موس بر cm2) در 725/0 (ضریب قراردادی)، میزان نمکهای محلول در آب بر اساس لیتر حاصل می شود.

ب-4- سایر عناصر و ترکیبات:

مقدار مجاز سایر ترکیبات و فلزات موجود درآب برای پرورش ماهیان گرم آبی مطابق جدول زیر است:

[TABLE=class: MsoNormalTable]

[TR]