مایکوتوکسین ها ...

[پسری از بابلسر 1,800]

[h=1][/h] مایکوتوکسین ها گستره مختلف مولکول ها هستند که توسط برخی گونه های قارچ تولید می شوند و برای حیوانات و انسان ها مضرند . مایکوتوکسین ها در دانه غلات و علوفه ، قبل از برداشت ، هنگام برداشت و بعد از آن در شرایط آب و هوایی مختلف تولید می شوند .

اگر غلات در شرایط آب و هوایی معتدل ، نیمه معتدل و استوایی تولید شوند ، اگر در فصل برداشت ، رطونت زیاد و بارندگی وجود داشته باشد احتمال آلودگی غلات با قارچ وجود دارد .

در حیوانات مزرعه ای ، مایکوتوکسین ها اثرات منفی روی مصرف خوراک ، عملکرد حیوان ، میزان رشد و سیستم ایمنی دارند . نشخوار کنندگان معمولا مقاومت بیشتری به علت توانایی سم زدایی میکروارگانیسم های شکمبه نسبت به غیر نشخوار کنندگان به خوراک آلوده به مایکوتوکسین دارند.

مایکوتوکسین ها معمولا در اجزای ماده خوراکی مانند ذرت ، سورگوم ، جو ، گندم ، کنجاله پنبه و بادام زمینی دیده شده است . مشکل مایکوتوکسین ها فقط در خوراک حیوان یا کاهش عملکرد دام و طیور نیست بلکه در گوشت و شیر و تخم مرغ هم وجود دارد که می تواند برای سلامت انسان تهدید آمیز باشد . قارچ های آسپرژیلوس ، فوزاریوم و پنی سلیوم در تولید مایکوتوکسین های مضر مهمترند . مایکوتوکسین مهم تولید شده از آسپرژیلوس آفلاتوکسین است .

Deoxynivalenone ، zearalenone ، t2toxin ، fumonisin مایکوتوکسین های مهم تولید شده ازفوزاریوم است .

مایکوتوکسین ها اثرشان را ازطریق چهار مکانیسم اعمال می کنند :

1 – کاهش خوراک مصرفی یا امتناع از مصرف خوراک

2 – کاهش جذب مواد مغذی و متابولیسم ضعیف

3 – تغییر در سیستم های درون ریز و برون ریز

4 – سرکوب سیستم ایمنی

آلودگی توسط کپک ها منجر به بیماری می شود که به آن مایکوزیز می گویند . افزایش نگرانی درباره سطوح مایکوتوکسین در غذای انسان هم با منشا گیاهی و هم دامی وجود دارد .

سمیت هر یک از مایکوتوکسین ها

آفلاتوکسین

آفلاتوکسین ها ترکیبات سمی هستند . چهار آفلاتوکسین تولید شده در مواد خوراکی B1 ، B2 ، G1 و G2 است . قویترین و متداولترین آنها B1 است که در بافت های مختلف و مایعات بدن حیوانات دیده شده است . آفلاتوکسین B1 سرطانزاست و به شکل آفلاتوکسین M1 در شیر گاوهایی که خوراک آلوده مصرف کرده اند دیده شده است . دو گونه مهم آسپرژیلوس که تولید آفلاتوکسین در مواد خوراکی می کنند ، A.flavus و A.parasticus هستند . حیوانات جوان به اثرات آفلاتوکسین حساسترند. آفلاتوکسین سبب علائم مختلفی در گونه های مختلف حیوانی می شود . در همه حیوانات آفلاتوکسین می تواند سبب آسیب کبدی ، کاهش باروری ، کاهش تولید شیر یا تخم مرغ ، مرگ جنینی ، تومور و سرکوب سیستم ایمنی شود . حتی هنگامیکه در مقادیر کمی مصرف شود . آسیب کبدی با بزرگ شدن کبد ، رها کردن آنزیم هایی به خون ( آسپارتاز آمینو ترانسفراز و آلکالین فسفات ) و سنتز ناقص پروتئین تشخیص داده می شود . آفلاتوکسین تمام گونه های ماکیان را تحت تاثیر قرار می دهد . سطوح بالای آفلاتوکسین سبب مرگ و میر و سطوح پائین آن در صورت تداوم زیان آور است . ماکیان جوان خصوصا بوقلمون و مرغابی بسیار حساس هستند . آفلاتوکسین در شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب رشد کرده و معمولا در ذرت ، پنبه دانه و بادام زمینی دیده شده است .

ومی توکسین

ومی توکسین که deoxynivalenone هم نامیده می شود در ذرت و گندم آلوده دیده شده است . ومی توکسین ، مایکوتوکسین تولیدی توسط fusarium graminerum می باشد . ومی توکسین سبب کاهش تولید شیر در گاو های شیری ، استفراغ در خوک یا امتناع از مصرف خوراک و سرکوب سیستم ایمنی در چندین گونه حیوانی می شود .

T2toxin

مایکو توکسین تولید شده توسط fusarium tricinctum است که در بخش کمی از مواد خوراکی دیده می شود . در گاو های شیری سبب امتناع از مصرف خوراک ، کاهش تولید ، تورم معدی و روده ای و مرگ می شود . در گوساله ها سبب تضعیف سیستم ایمنی می شود . تعداد نوتروفیل ها و گلبول های سفید در گوساله هایی که T2toxin دریافت کردند کمتر از حد معمول است . T2toxin در طیور سبب زخم هایی در دهان و روده و نیز تضعیف سیستم ایمنی ، کاهش تولید تخم مرغ ، کاهش مصرف خوراک و از دست دادن وزن می شود .

Zearalenone

ZEA مایکو توکسین تولید شده توسط فوزاریوم است که ساختاری شبیه استروژن دارد و می تواند پاسخ استروژنی را در حیوان ایجاد کند . ZEA نامحلول در آب و پایدار در مقابل حرارت است و در خوراک انسان و حیوان ممکن است وجود داشته باشد . ZEA اثر هورمون استروژنی را در جنس ماده ذارد و در مقادیر کم ئسبب افزایش اندازه و بلوغ زودرس غده پستانی و ارگان های تولید مثلی می شود . مقادیر بالای ZEA در لقاح و تخمک گذاری و تکامل جنینی دخالت دارد . ZEA سبب پاسخ استروژنی در گاوهای شیری و در مقادیر بالای سم ممکن است منجر به سقط شود .

علائم دیگر ZEA التهاب واژن ، ترشحات واژنی ، عملکرد ضعیف تولید مثلی و بزرگ شدن غده پستانی در تلیسه است .

Fumonisin

گروهی از ترکیبات هستند که از fusarium monoliform جدا شدند و ساختاری شبیه اسفنگوزین دارد . 6 فومونیسین گزارش شده است : FA1 ، FA2 ، FB1 ، FB2 ، FB3 ، FB4 .

در بیشتر حیوانات فومونیسین ها سبب آسیب سیستم ایمنی ، کبد ، کلیه ، کاهش وزن و افزایش نرخ مرگ و میر می شود .

پیشگیری و درمان

کنترل رشد کپک و تولید مایکوتوکسین ها برای کارخانه های خوراک دام و دامداری ها بسیار مهم است . کنترل رشد کپک در مواد خوراکی از طریق نگه داشتن مواد در رطوبت پایین ، استفاده از تجهیزات تمیز و بازدارنده های رشد کپک است . غلات و سایر مواد خوراکی خشک باید در رطوبتی کمتر از 14 درصد نگهداری شوند . مایکوتوکسین ها با تاخیر در برداشت ، بارندگی و آب و هوای سرد افزایش می یابد . غلظت مایکو توکسین ها در ذرات ریز و دانه های شکسته یا آسیب دیده حداکثر است . پس تمیز کردن می تواند به کاهش غلظت مایکوتوکسین ها کمک کند .

انبار ها باید موادخوراکی را از باران و سایر منابع آبی حفظ کند . تهویه انبار غلات برای خشک نگهداشتن مواد مهم است . از انبار کردن مواد خوراکی مرطوب در نزدیکی مواد خوراکی خشک باید پرهیز شود . هنگامیکه کپک یا سایر میکروارگانیسم ها رشد می کنند وگرما تولید می شود و سبب فساد می شود . گرما می تواند بسیار شدید باشد به طوریکه سبب احتراق خود به خودی و آتش سوزی شود .

نفوذ هوا پس از سیلو کردن می تواند به رشد میکروارگانیسم های مقاوم به اسید ، افزایش PH و سپس رشد کپک کمک کند . اندازه سیلو باید با اندازه گله مطابقت داشته باشد به گونه ای که سرعت برداشت روزانه سیلاژ سریعتر از فساد آن باشد .

استفاده از بازدارنده های شیمیایی برای رشد کپک در صنعت خوراک حائز اهمیت است .

انواع بازدارنده های شیمیایی کپک عبارتند از :

1 – یک یا مجموعه ای از اسید های آلی مثل اسید پروپیونیک ، سوربیک ، بنزوئیک و استیک

2 – نمک اسیدهای آلی مثل کلسیم پروپیونات و پتاسیم سوربات

3 – سولفات مس جامد یا مایع

معمولا ممانعت کننده های اسیدی نسبت به نمک مربوطه فعالترند .

برخی مواد خوراکی ممکن است دارای ترکیباتی باشند که برای رشد کپک و تولید مایکوتوکسین ها اثر بازدارندگی داشته باشند . گیاهان دارویی خاص ، ادویه ها و روغن های ضروری شامل ترکیبات ضد قارچ طبیعی هستند .

گزارش شده است که خردل ، سیر ، پوست درخت دارچین و رازک اثر بازدارندگی بر رشد کپک دارن در حالیکه فلفل ، میخک ، آویشن و چای سبز فقط اثر بازدارندگی بر تولید سم دارند . همچنین عسل خاصیت ضد قارچی و ضد سمی در برابر A.flavus و A.parasiticus دارد .

به طور کلی هدف توصیه اقداماتی برای جلوگیری از سموم قارچی در مواد غذایی انسان و خوراک دام و طیور و محصولات آنها می باشد و اگر قرار باشد وقوع سموم قارچی مهم شناخته شود باید به حداقل ممکن تقلیل یافته و اقدامات پیشگیری و حفاظتی در تمام طول زنجیره غذایی از زمان کاشت در مدت برداشت ، عمل آوری تا انبار و عرضه به بازار مورد توجه قرار گیرد.

 

ساناز صابر زاده دانشجوی کارشناسی ا