پسری از بابلسر 1800 اشتراک گذاری ارسال شده در 4 خرداد، ۱۳۹۱ [h=2][/h] مقدمه يكي از عوامل تامين بخشي از نياز هاي پروتئيني كشور ما بهره برداري مناسب از آبهاي داخلي وپرورش انواع آبزيان ( ماهي وميگو) است. آبهاي داخلي ايران كه شامل آبهاي شيرين وشور هستند در هر منطقه از كشور برحسب موقعيت جغرافيايي وآب وهواي آن قابليت پرورش نوع خاصي از ماهي وميگو را دارد. امروز تكثير وپرورش ماهي منابع اقتصادي وغذايي مهمي را براي بسياري از مناطق جهان در حال توسعه در بر دارد وآمارهاي اخير جهاني مصرف وسيع ومتنوع ماهي را نشان مي دهند. اما مردم كشورهاي در حال توسعه نسبت به كشورهاي توسعه يافته وابستگي كمتري به ماهي به عنوان بخشي از غذاي روزانه خود دارند با توجه به شناخت عوامل مضر در توسعه پرورش ماهي در سيستمهاي مختلف براي كاهش ضايعات وپيشگيري از بيماريها، انجام مطالعات انگل شناسي ضرورت تمام دارد. انگلها ممكن است باعث كاهش رشد، مرگ ومير، تأ خير در بلوغ جنسي ويا عقيمي ماهي شده واغلب زمينه را براي بيماريهاي ميكروبي، ويروسي وخارجي فراهم مي سازند. در پاره اي موارد مرگ ومير شديد ماهيان در اثر انگها ديده شده است برانش ماهيان هم يكي از اندامهاي بسيار حساس در بدن ماهي محسوب شده وهر گونه تغييري كه در محيط آبي اطراف ماهي رخ دهد، بطور مستقيم ويا غير مستقيم برانش ها را تحت تاثير قرار مي دهند. اين ارگان بعنوان يك ارگان تغذيه كننده وتنفسي محسوب مي شود وبا توجه به حساسيت آن، انگلهاي مختلفي آن را مورد حمله قرار ميدهند. مخير ( 1972، 1973 ، 1353 ، 1359 ، 1360 ، 1368 ) اسلامي ومخير ( 1971 ) به بررسي شدت موارد انگلي در ماهيان ايران پرداختند وتعداد قابل توجهي از آنها را گزارش نمودند. بسياري از نماتودها، پرياختگان وتك ياختگان انگلي آبهاي شيرين ايران توسط شمسي (1375) ، معصوميان ومولناز ( 1994 ، 1996 ) معرفي شدند. ازآنجايي كه پرورش ماهيان پرورشي بايد به صرفه باشد ماهيان پرورشي با تراكم بيشتر از محيط طبيعي در استخرهاي پرورشي نگهداري مي شوند همين مسئله سبب مي شود كه عوامل انگلي بتوانند سريعتر عمل كرده وآسيب بيشتري وارد كنند زيرا هم اينكه ميزبانان بيشتري در دسترس دارند وهم اينكه انتقال بيماري يا عامل انگلي از يك ماهي به ماهي ديگر سريعتر انجام مي شود ودر نتيجه عوارضي مانند عقيمي- ايجاد تخمهاي ناسالم - بيماريهاي پوستي-– آسيب برانش وخفگي و... از جمله عوارضي هستند كه اين عوامل انگلي وارد مي كنند. همچنين اين عوامل ممكن است توسط آب يا انتقال ماهيان يا تخمهاي ناسالم از يك كارگاه به كارگاه ديگر انتقال يابند كه باعث شيوع وهمه گيري بيماريهاي در كارگاهها شوند. پس براي جلوگيري از اين صدمات جبران ناپذير بايد از طريق آزمايش آب وماهيان از وجود يا عدم وجود اين عوامل آگاهي يافت وبا شناخت وبررسي اين عوامل وكشف چگونگي پيشگيري ودرمان آنها با آنها مبارزه كرد كليات 1-دستگاه تنفسي ماهيان ( آبشش ها) دستگاه تنفسي در ماهيان شامل آبشش ها مي باشد كه به صورت چهار صفحه با اندام آبششي در حفره هاي آبششي در طرفين سر قرار دارند وبه وسيله سرپوش آبششي پوشيده مي شود. يك صفحه آبششي شامل سه قسمت است : 1-1-كمان آبششي قسمت پايه كمان آبششي يا قوس آبششي است كه غضروفي بوده ودر سطح خارجي آن شعاعهاي آبششي ودر سطح داخلي آن خارهاي آبششي قراردارند ودر داخل آن رگهاي خوني وجود دارد. 1-2-رشته هاي آبششي رشته هاي آبششي يا شعاعهاي برانشي داراي ديواره نازك ومويرگهاي خوني فراوان هستند. اين رشته ها در واقع سطح تنفسي ماهيان را تشكيل مي دهند وعمل تبادل بين خون ومحيط اطراف در اين محل انجام مي شود. جهت جريان خون در داخل مويرگهاي شعاعها روي هر كمان به صورت دو رديفي قرار دارند. آبشش هاي ماهيان استخواني در يك دسته هالوبرانش وهالوبرانش از دو شاخه مجزا كه دوانتهاي آنها به هم متصل است تشكيل شده كه به هر كدام همي برانش گفته مي شود. هر همي برانش داراي يك كمان برانشي است كه از آن تعداد زيادي رشته هاي آبششي به صورت باريك وموازي خارج شده است كه اين رشته ها لاملاهاي اوليه ناميده مي شوند. انشعابات ديگري بطور موازي تحت عنوان لاملاهاي ثانويه بيرون زده است كه تبادلات گازي تنفس در اين قسمتها انجام مي شوند. لاملاهاي ثانويه سالم فقط از يك لايه سلول پوشيده شده اند. سلولهاي پيلار نيز در بين سلولهاي مويرگي لاملاهاي ثانوي قرار گرفته اند كه نقش بسيار مهمي در حفاظت سلولها دارند. اين سلولها در حفاظت سلولهاي مويرگي وجلوگيري از اتساع شديد نقش دارند. -3- خارهاي آبششي ضمائمي كه در قسمت داخلي كمان آبششي نام دارند. كه مانند صافي عمل مي كنند وذرات معلق آب را دريافت كرده وبه سمت مري ماهي هدايت مي كنند. اندازه اين خارها در ماهيان پلانكتون خوار بزرگ بوده وداراي رنگ سفيد هستندودر صيد به ماهي كمك مي كنند. تعداد اين خارها براي شناسايي ماهيان مهم است وتعدادآنها را روي اولين كمان برانشي شمارش مي كنند(2). 2-آّبششها محيط مناسبي جهت انگلها سطح خارجي حفره آبششي ماهي جذابيت زيادي براي انگلها نداشته، اما سطح داخلي آن محل مناسبي براي هجوم انگلها است. اكثر انگلها فقط آسيبهاي سطحي ايجاد كرده اما سبب بروز عفونتهاي ثانويه مي شوند. بهر حال از ميان اين انگلها سخت پوستان به دليل اندازه بزرگشان ممكن است بطور محكم خود را به اين منطقه مرتبط چسبانيده وباعث اختلال در فعاليت طبيعي تنفس ماهيان شوند. آبششها وسيعترين منطقه مرتبط با آب را در ماهيان تشكيل مي دهندوبه دليل وظيفه خطيرشان در تنفس ودفع مواد زائد وبالاخره حفظ تعادل اسمزي از ساختمان بسيار ظريفي برخوردار بوده واز طرف ديگر عضو اصلي براي ورود جريان آب بداخل بدن ماهيان آب شيرين هستند. سلولهاي اپي تليال بين آب وخون مرز ظريف را تشكيل مي دهند كه اندازه آن در ماهيان غير فعال وفعال متغير است. بدليل اين مجاورت مستمر آبشش ومحيط آبي وساختار آبشش، آبشش ماهي قادر به واكنش دفاعي موثري عليه عوامل زيان آور خارجي نيست. بنابراين با كمترين صدمه به وسيله هر عامل غير طبيعي به شدت آسيب مي بيند تعداد لازم انگلها براي ايجاد آسيب در ماهيان بطور قابل ملاحظه اي برحسب گونه ها واندازه ميزبان ووضعيت سلامتي آن تغيير مي كند. بسياري از گونه هاي انگلي حداقل اختصاصي هستند وفقط قادر به آلوده كردن تعداد محدودي از گونه هاي ميزبان مي باشند. نمونه هاي انفرادي گونه هاي انگلي ممكن است كه اثرات بسيار متغير برروي گونه هاي مختلف ميزبانان داشته باشند. بايد زيست شناسي انگلهاي ماهي در رابطه با اثرات زيان بار آنها برروي ماهي، كنترل آن ويا نحوه مصرف ماهي به وسيله انسان بيشتر وگسترده تر بررسي شود عوامي كه باعث ايجاد ضايعات در آبشش مي شوند عبارتند از : 1-عوامل انگلي 2-عوامل باكتريايي 3-فاكتور هاي فيزيكوشيميايي آب 4-تغذيه 3-انگل شناسي بطور كلي انگل جانوري است كه بخشي از دوره زندگي خود يا تمام آن را با استفاده از جانور ديگري كه ميزبان ناميده مي شوند مي گذراند. انگها ممكن است در هر بافتي از ميربان يافت شوند وبويژه در سطوح خارجي بدن نظير آبششها يا پوست بسيار متداول هستند در اكوسيستم هاي مصنوعي كه غالبا" فراواني ميزبان بالاست وتراكم انگلها بسيار بيشتر از شرايط طبيعي است، انگلهايي كه براي كامل كردن چرخه زيستي خود به ميزبان واسطه نياز ندارند( بسياري از تك ياخته گان پوست وآبشش ها، و سخت پوستان ومنوژنه آ) غالبيت مي يابند. در محيط هاي طبيعي، انگل ها با ميزبان خود به نحوي سازگار مي گردند كه بقاي آنها را استمرار بخشيده و از طرف ديگر حيات ميزبان را به مخاطره نمي اندازد. در چنين شرايطي، غالبيت با انگل هايي است كه داراي چرخه زندگي غير مستقيم با يك يا دو ميزبان واسطه هستند. 4-انتشار جغرافيايي انگلهاي ماهيان آب شيرين همانطور كه انتشار ماهيان آب شيرين در يك ناحيه وحوزه هاي آبريز متفاوت است، مي تواند بعنوان شاخصي براي انتشار انگلها در نواحي مختلف باشد. نتيجه مطالعات انجام شده برروي گونه هاي مختلف آبهاي شيرين در سه ناحيه بوم شناختي كشور نشان مي دهد كه انتشار جغرافيايي اين انگلها مانند ميزبان آنها است و(مولنار 1975، به نقل از 7). استثناء در اين موارد، شامل ماهياني است كه از يك ناحيه بوم شناختي به ناحيه ديگر انتقال يافته اند ( بطور سهوي يا عمومي ). اين ماهيان در مناطق جديد، آلودگي با برخي انگلهاي خود را نشان مي دهند واما برخي از انگلها اختصاصي آنها به ظاهر قادر به بقاء در محيط جديد نبوده اند. فون انگلي با موارد زير رابطه مستقيم دارد: 1-وسعت محيط زيست ميزبان 2-سن ميزبان 3-تغييرات فصلي 4-تغييرات اقليمي 5-رژيم غذايي ماهيان 6-مورفولوژي وفيزيولوژي 7-عوامل جغرافياي 8-مهاجرت ماهيان ميزبان 9-فراواني ماهيان 10-همزماني چرخه زيستي انگل وميزبان . 5 – تك ياخته هاي انگل آبشش ماهيان پرورشيپ تعدادزيادي از گونه هاي مختلف تك ياخته ايهاي انگل ماهيان وجوددارند كه برخي از آنها سبب عدم رشد، كم خوني، ناهنجاريهاي فيزيكولوژي، آسيب به آبششها، خفگي وبرخي ديگر سبب تغييرات اساسي ومرگ مي شوند. همچنين ممكن است مسئول آلودگيهاي ثانويه باكتريایي، قارچي ويا ساير انگلها گردند. 1-5 جنس كريپتوبيا (Genus cryptobia lidy , 1846 ) جنس كريپتوبيا از شايع ترين تك ياخته هاي انگلي تاژكدار است. گونه هاي متعددي ازاين جنس باعث آلودگي وبروز بيماري كريپتوبيوزيس در ماهيان اقتصادي آب شيرين وشور دنيا مي شوند. تعداد گونه هايي كه ماهيان را آلوده مي سازندبه 10 گونه مي رسد وگزارشات متعددي از آلودگي ماهيان آب شيرين كشور، به گونه اي اين جنس وجود دارد. انتشار اين انگل جهاني بوده وبرخي محققين تعدادگونه هاي شناسايي شده را تا 52 گونه ذكر كرده اند كه از ميان آنها 5 گونه انگل خارجي پوست وآبشش و40 گونه انگل خوني و7 گونه در لوله گوارش ماهيان زيست مي كنند. بطور تقريب در اكثر نقاط كشور حضور اين انگل در خون ويا آبشش ماهي گزارش شده است. روش تقسيم اين انگل بصورت تقسيم 2 تايي وانتقال آن به شكل مستقيم ( در مورد گونه هاي انگل خارجي ) وغير مستقيم ( در مورد انگلهاي خوني ) به وسيله زالو است. برخي از اينهاتوانايي بيماري زايي قوي وبرخي توانايي ضعيف براي ايجاد بيماري دارند. اين انگل داراي بدني دراز (بيضوي يا نواري شكل )وداراي 2 تاژك است كه هر 2 از انتهاي قدامي انگل منشاء مي گيرند. كينتو پلاست بيضوي به طور كامل برجسته ودر مجاورت هسته در انتهاي قدامي انگل قرار دارد. گونه كريپتوبيا برانشياليس اين خانواده انگل مربوط به پوست وآبشش است. انتشار جغرافيايي انتشار اين انگل جهاني بوده واغلب ماهيان آب شيرين به گونه هايي از اين جنس آلوده مي شوند. ماهيان كپور معمولي ، كاراس وگربه ماهي آسيايي حساسيت زيادي به انگل دارند. انتشار جغرافيايي اين انگل به انتشار ميزبانان آنها از يك طرف وانتشار ميزبانان واسطه آنها ( در مورد انگهاي خوني ) بستگي دارد. كريپتوبيابرانشياليس آز آبشش ماهيان آلوده مانند كپور معمولي جداشده ودر ميان آب در انتظار ميزبان ديگري قرار مي گيرد ودر صورتي كه از طريق آب وارد دهان ويا آبشش ماهي مناسب ديگري شود برروي آبشش ميزبان جديد جايگزين مي شود. طول مدت زيست انگل در آب زياد نيست به اين علت تراكم بالاي ماهيان كه شانس ملاقات انگل وميزبان جديد را فراهم مي آورد باعث گسترش سريع انگل مي شود. علائم بيماري وبيماري زايي (كريپتوبيوزيس ): بچه ماهيان آلوده به گونه هاي مختلف اين جنس كمي سياهتر از معمول وبي اشتها بوده وتمايل به شنا در سطح آب وكناره هاي استخررا دارند. در عفونت به وسيله كريپتوبيابرانشياليس آبششها به رنگ قرمز، اما حالت غير طبيعي داشته وموكوس فراوان در آبشش وپوست تجمع مي يابد. ماهيان بزرگترمقاومت بيشتري دارند. انگل زماني كه به وسيله تاژك خود به آبشش ماهي مي چسبد، به داخل اپي تليوم لاملاها نفوذ مي كند. در صورت هجوم شديد انگل ووجود ديگر شرايط مطلوب تخريب اپي تليوم در ماهيان حساسيت ايجاد شده وسپس به دلايل نقص اساسي در سيستم تنظيم اسمزي مرگ ماهي به سرعت فرا مي رسد. پيشگيري ودرمان : روش اختصاصي پيشگيري از بروز كريپتوبيوزيس ناشي از كريپتوبيابرانشياليس، استفاده از سولفات مس، سولفات آهن 2 به 5 هفته يكبار، در فصولي كه شانس بروز بيماري افزايش مي يابد است. تركيب فوق بايد به صورت افشانه در سطح استخر پخش شود. غلظت اين داروها نبايد به بيش از 7ppm در استخر برسد. اين محلول عليه ساير تك ياخته گان خارجي نيز موثر است . 5-2 جنس تريكودينا (Genus trichodina Ehrenberg , 1838 ) اين انگل متعلق به مژكداران است وبطورعمده انگل خارجي پوست وآبشش ماهيان بوده وقادر به ايجاد عفونت در ماهيان آب شيرين وشور است. در برخي شرايط مانند تراكم زياد ماهيان وساير عوامل مثل استرس زايي محيطي باعث مرگ ميزبان خود مي شوند. تريكودينا نعلبكي شكل است ودندانه هاي فوقاني تيزي دارد كه در زمان تغذيه به سطح پوست يا آبشش هاي ماهيان آسيب مي رسانند. اين انگل مژه هايي در نزديك دهان دارد كه اغلب مارپيچي هستند وبه صورت دايره كامل (360 درجه )، در برخي گونه ها كمي كمتر از يك دايره كامل (330 درجه ) ودر برخي گونه ها بيش از يك دايره كامل (540 درجه ) امتداد مي يابند. اگر انگل تريكودينا به بافت آبشش آسيب برساند در بين رشته هاي آبششي به واسطه از بين رفتن ديواره مويرگها لخته هاي خوني ديده مي شوند كه در اين نواحي انگلها به راحتي مشاهده مي گردند. زيست شناسي گونه هاي مختلف جنس تريكودينا درروي بدن جانوران آبزي از اسفنجها تا لارو دوزيستان زيست مي كند ولي ماهيان عمده ترين ميزبان آنها هستند. اعضاي اين جنس ميزبانان متفاوتي دارند. برخي گونه ها مانند كریبیتیس برروي بدن ماهي رفته گر زيست كرده، گونه پرووازكي در پوست وآبشش ماهي كلمه زيست مي كند، گونه آكوتا كه بطور طبيعي انگل ماهيان آّب شيرين مانند كپور ماهيان، سوف ماهيان مي باشد، ممكن است برخي سخت پوستان مانند دياپتوموس را آلوده كنند. Lom(1992) در چرخه زندگي اين انگل كيست تشكيل نشده وانتقال به وسيله شناي مژه دار از يك ميزبان به ميزبان ديگر انجام مي گيرد. اين گروه انگلها قادرند ساعتها ويا روزها بدون ميزبان بصورت آزدانه زيست كنند. بيماريزايي تريكوديناها انگل خارجي در سطح بدن، آبششها، محوطه آبششي يا درون بيني ماهيان يا اينكه برخي از آنها در ديواره داخلي مجاري ادراري زيست مي كنند. را ه انتقال گروه اخير به خوبي روشن نيست ، اما به نظر مي رسد به وسيله ادرار به آب انتقال مي يابند ولي نحوه انتقال به ساير ماهيان مشخص نيست . زماني كه يك تريكودينا به اپي تليوم ميزبان مي چسبد سطح سلول به طرف بخش مكنده انگل كشيده مي شود. در ماهيان تحت استرس وضعيف شده، لاروهاويا بچه ماهيان كه قدرت دفاعي پوست وآبشش آنها كافي نيست، اين انگل به راحتي تكثير يافته وبخش عظيمي از پوست وآبشش را مي پوشاند وتحريك مستمر آنها وتخريب سلولي وبالاخره نقص در تعادل اسمزي موجب مرگ ميزبان مي شود. حتي در برخي شرايط اين انگها به داخل بافتهاي پوست ويا آبششها نفوذ مي كند. بنابراين، هر گونه كاهش در مقاومت ماهيان به ويژه تحمل انواع استرس ها به آنها، باعث تكثير سريع تريكوديناها مي شود. در مناطق معتدل شيوع تريكوديناها فصلي است. در اواخر زمستان واوايل بهار توده اين انگلها به دليل استرس ناشي از زمستان گذراني افزايش مي يابد. تعادل ميزبان وانگل وابسته به درجه حرارت محيط است. مثلا در صورت افزايش سريع درجه حرات، كپور معمولي انگل تريكوديناپديكولوس را از دست خواهد. پيش گيري ودرمان اين انگل به شوري محيط حساس است، در شوري بالاتر از 300 ميلي گرم كلر در ليتر ديده نمي شود. يكي از راههاي درمان بيماري حاصل از اين انگل استفاده از 250 ميلي گرم كلر است كه در ظرف 4تا6 روز محيط از اين انگل پاكيزه مي شود. 5-3 جنس ايكتيوفتيريوس (Genus Ichthyophthirius , fouquet 1870 ) اين انگل متعلق به شاخه مژكداران بوده تنها يك گونه بنام مولتي فيلي ايس دارد كه خطرناكترين انگل خارجي ماهيان آب شيرين بشمار مي آيد. ايكتيوفتيريوس عامل مسبب بيماري لكه سفيد يا ايك است. انگل بالغ ايكتيوفيتريوس معمولا ماهي را ترك مي كند، اين انگل قهوه اي رنگ وپوشيده از مو است. اين انگل هسته نعل اسبي شكل بسيار مشخصي است ومعمولا آهسته حركت مي كند. وگاهي غير متحرك به نظر مي رسد. اين انگل پس از ترك ماهي به كف استخر سقوط مي كند ودر همين حال كيسه دار مي شود پس از مدتي، حدود500 انگل كوچك گلابي شكل عفونت زا يا توميت از داخل كيست آزاد مي شود. چنانچه اين مرحله از انگل با ماهي تماس يابد به آن هجوم مي برد. اين انگها به پوست نفوذ كرده ووارد مرحله بعد، مرحله بلوغ مي شوند. ترونت مرحله عفونت زايي انگل است كه به صورت آزاد زيست كرده وآماده تهاجم به ميزبان خود است ودر صورت عدم ملاقات با ميزبان خود در عرض مدت كوتاهي مي ميرد. عامل مهم تعيين كننده اين مدت درجه حرارت آب است اما از 4 روز تجاوز نمي كند. ترونت ها به سطح لايه اپي تليوم پوست ويا آبشش ماهي مي چسبند ودر عرض 5 دقيقه به لايه بازال پوست نفوذ مي كنند. موكوسيت هاي مترشحه كه در انتهاي ناحيه سري ترونت تجمع يافته اند در چسبيدن آن به ماهي نقش مهمي را ايفاء مي كنند. در عفونت هاي سنگين چشم، زبان ومحوطه دهاني نيز مورد حمله انگل واقع مي شوند. برخي محققين معتقدند كه ترونت به وسيله مژه هايش به سلول ميزبان مي چسبد وموادترشحي در اين مورد دخالت ندارد. نفوذ انگل توسط آنزيم هيلورونيداز تسهيل مي شوند. ماهيان مولددر حال تخم ريزي نسبت به اين انگل حساس تر از ساير ماهيان بوده كه علت آن استرس هاي تحميل شده به ماهي ماده در اثر فعاليت هاي توليدمثلي است. ماهياني كه در دوره هاي قبلي به وسيله انگل آلوده شده باشند از توانايي مقاومت نسبت به هجوم بعدي ايك برخواردارند ونسبت به عفونت مجدد مصونيت دارند. بنابراين ماهيان جوان حساس تر از ماهيان بالغ هستند. حساسترين اندام ماهي به اين انگل آبششها هستند كه در حالت آلودگي شديد مرگ فرا مي رسد. به احتمال زياد يكي از دلايل آن عبور بيشتر آب از ميان فيلامان ولاملاي ماهی است که شانس ملاقات ترونت را با آبشش زیاد می کند. بعلاوه آبشش قادر به ترشح موکوس به عنوان یک سد دفاعی مانند پوست نیست. ایک به طور اساسی انگل کپور معمولی است . بنابراین، دوره طولانی ارتباط متقابل انگل وماهی کپور منجر به تولید کپورهای جدیدی شده که از نظر ژنتیکی دارای یک مقاومت نسبی نسبت به انگل هستند. برخی محققین در طی تحقیقات خود به این نتیجه رسیده اند که ماهیان هیبرید از یک مقاومت نسبی نسبت به این انگل برخوردارند، مقاومتی که علت آن به خوبی مشخص نیست. لوم (1992) سیکل زندگی انگل ایکتیوفیتریوس در بالاتر از 35 درجه سانتیگراد وکمتر از 3-2درجه سانتیگراد قطع می شود. بیماری زایی بیقراری اولین علامت هجوم انگل به ماهی میزبان در 3 روز پس از آغاز عفونت در 22 درجه سانتیگراد است. برخی ماهیان آلوده، به سطح آب آمده وپرش می کنند. 4 تا7 روز پس از آغاز عفونت عروق سطحی پوست پاره شده ولکه های سفید واجد تروفونتهای بزرگ، در تمام سطح بدن ظاهر می شوند. در طی روزهای 12 تا 14 ماهی به آرامی شنا کرده وباله ها شروع به ساییدگی می کنند سپس موکوس ضخیمی سطح پوست را فرا گرفته وآسیبهای پوستی نمودار می گردند. علائم بیماری معمول ترین علائم بیماری وجود لکه های سفید در سطح بدن ماهی بیمار است . در ابتدای عفونت، ماهیان با سرعت بیش از حد معمول شنا کرده وخود را به سطوح ودیواره های استخر می مالند. با گسترش بیماری ماهیان به سطح آب آمده وبه طور عادی شنا می کنند ودرپایان این رله اشتهایشان قطع ی شود. در عفونت های شدید ساییدگی سطحی به زخم تبدیل شده ومحلی برای هجوم باکتریها وقارچها می شود(کاباتا 1985 وبایر1996، به نقل از میزان ضایعات بافتی نیز با توجه به شدت بیماری متفاوت است . این تفاوت به عواملی مانند استرس تحمیل شده به میزبان وضعیت تغذیه آن بستگی دارد. اما تعداد انگل وشدت بیماری عمده ترین عامل در میزان تغیيرات بافتی است . درمان ماهیان یا ایمن سازی این بیماری به ویژه در دمای بالای 17 درجه سانتیگراد متداول است (8). دو روش برای درمان وجود دارد : الف )روش فیزیکی مثل جابجا کردن ماهیان آلوده در محیط های مختلف (در مورد ماهیان آکواریومی )، افزایش سرعت آب (در مورد قزل آلا)،گذراندن آب از دستگاه ماوراء بنفش ( در سیستم های مدار بسته) ب ) روش شیمیایی مثل اجرای حمامهای درمانی: طول مدت درمان متفاوت ودیگری تغذیه ماهیان با غذای دارودار انجام می گیرد. یکی از مواردی که علیه ایک با اثرات فراوان کاربرد دارد نمک طعام (Nacl) است. ارزانی وسهل الوصول بودن استفاده از آن را گسترش داده است. درمان با فرمالین با ترجیحا" مخلوط فرمالین ومالاشیت گرین انجام می گیرد. البته استفاده از این مواد به علت خطرناک بودن آنها برای سلامت انسان باید با احتیاط کامل انجام شود0 5-4 جنس شیلودونلا یا چیلودونلا (Genus Chilodonella strand , 1929) این انگل متعلق به رده مژکداران می باشد. از این جنس دوگونه پیسی کولا وهگزاسیتکا برای ماهیان آب شیرین اهمیت دارند. گونه شیلودونلا هگزاسیتکا از انتشار کمتری نسبت به گونه قبلی برخودارند. این انگل تمایل بیشتری به ماهیان بزرگتر دارد. در گونه شیلودونلاپیس کولا تعدادی از آنها کیسه دار شده وبرای مدت مدیدی زنده باقی می مانند. اینگونه تماس بیشتری با بچه ماهیان دارد. بطور عمده شیلودونلا در آبهای سرد فعال است به همین دلیل در درجه حرارتی که ماهیان تحت یک استرس حرارتی هستند، ضایعات وتلفات ناشی از این بیماری اهمیت اقتصادی دارد. این انگل دارای میزبانان مختلفی بوده وکپور ماهیان عمده ترین میزبانان آنها هستند. بیماری زایی پوست وآبشش ماهیان مورد هجوم این انگل واقع می شوند. تحت شرایط مناسب محیطی، تراکم زیاد، محیط استرس زا به ویژه تحمل استرس به ماهیان در طول زمستان، شیلودونلا به سرعت تکثیر کرده وسطح اعظم بدن وآب ماهی را می پوشاند. این انگل باکاهش سطح تنفسی ماهی آلوده وتخریب کامل لاملاهاوفیلامان منجر به مرگ میزبان می شود. در آلودگیهای شدید شیلودونلا باعث تحریک پوست وافزایش موکوس شده ولایه لزج در نقاطی از بدن نمای خاکستری رنگ به پوست می دهد ولایه ای از موکوس به همراه خرده های سلولی از پوست جدا می شود. ماهیان بیمار علائم خفگی وعدم تعادل ولاغری را نشان می دهند وحالت کدورت چشم وساییدگی پوست را نمایان می سازند. این انگل ایجاد بیماری شیلودونلوزیس می کند. تشخیص ای بیماری برپایه علائم بالینی ماهیان بیمار ونمونه برداری مرطوب از موکوس وآبشش ماهیان انجام می گیرد. با درشت نمایی 40 انگل شیلودونلا به شکل بیضی بوده وبا ردیفهای مژه های شکمی بخوبی ازسایر تک یاختگان پوست وآبشش جدا می کند. کنترل وپیشگیری شرایط مطلوب محیطی، مدیریت صحیح پرورشی، غذای مناسب وکافی وجلوگیری در تراکم زیاد ماهیان از بروز همه گیریهای سنگین به شدت می کاهد. کیفیت آب در اینجا اهمیت زیادی دارد. آب با مقدار کم مواد آلی شرایط را برای رشد وتکامل انگل کم می کند. داروها مواد شیمیایی که برای درمان این بیماری به کار می روند مشابه ایکتیوفیتریازیس است. اما برخی مواد شیمیای به طور اختصاصی برای درمان این بیماری بکار می روند. سولفات مس، آهک ، برخی سولفات نامیدها وتتراسیکلین از انواع این داروها هستند. آهک پاشی استخر به میزان 5/2 تن درهکتار در پیشگیری از بروز این بیماری توسط این انگل موثر است. 5-5 جنس ایکتیوبودو(کاستیا) ( Genus Ichthyobodo Printo , 1928 ) این انگل جزء تاژکداران است. در چرخه زندگی این موجود دومرحله انگلی وغیر انگلی وجود دارد که در مرحله غیر انگلی آن دارای شنای آزاد بوده وتغذیه نمی کند. ایکتیوبودو تک یاخته گلابی شکل بسیار کوچکی است که به وسیله موهای جارو مانندی بنام تاژک حرکت می کند. کاسیتا اغلب در سطح آبشش ها وپوست یافت می شود و دریچه ماهی نورس بیشترین اهمیت را دارد. این انگل در زیر میکروسکوپ تقریبا به اندازه سلولهای پوست ماهی است ولی به خاطر حرکاتش از سلولهای پوست قابل تشخیص است . دامنه میزبانی دربین ماهیان سردآبی، یا در آبهای سرد همه گیری به کاستیازیس بسیار فراوان است. ایکتیوبودو دارای دامنه میزبانی بسیار وسیعی است. تلفات در بین بچه ماهیان بین 43 تا 70 درصد متغیر است. استرس ناشی از انتقال بخصوص در بچه ماهیانی که از محیط باز وارد مخزنهای داخل سالن می شوند در افزایش شدت ابتلا موثر است. به نظر می رسد ماهیان تکثیر یافته بعد از یک عفونت به یك ایمنی اکتسابی دست می یابند. بطور کلی شدت ابتلاء ماهیان در آبهای ساکن نسبت به آبهای جاری بیشتر است. اين انگل در آبهاي بالاتر از 25 درجه سانتی گراد مشاهده نمي شود وبچه ماهيان وماهيان جوان بخصوص در دوران زمستان گذراني به اين انگل حساستر مي باشد. تكثير اين انگل در درجات 10 تا 25 درجه سانتي گراد به سرعت وحتي در ظرف يك ساعت صورت مي گيرد ودر حرارت زير 10 درجه سانتي گراد به صورت كيستي در مي آيند. بيماري زايي با افزايش يافتن اين انگل در آبشش ها وايجاد بيماري كاستیازيس آبشش ها متورم شده وترشحات موكوسي افزايش مي يابد. در اين حالت برخي ماهيان قادر به حفظ موقعيت خود در آب نبوده ونمي توانند به سطح آب بيايند ودر صورت شدت عفونت در آبششها هيپرپلازي شديد لامل هاي ثانويه وچسبيدن آنها به يكديگر بطور كامل آشكار مي شود. تزايد سلولهاي اپيتلیال وسلولهاي موكوسي باعث انسداد گردش خون ودر نهايت مرگ ماهيان مي شود. درمان حمام فرمالين، استفاده از مالاپشت گرين وخشك كردن وآهك پاشي استخرها پس از بهره برداري راههاي مبارزه ودرمان بيماري كاستیازيس هستند. -ترماتودهاي تك ميزبانه انگل آبشش ماهيان پرورشي 6-1جنس داكتيلوژيروس (Genus dactylogyrus , d. iesing , 1850 ) اين انگل متعلق به زير رده منوژن آ از شاخه كرمهاي پهن است كه كرمي شكل بوده وداراي 7 جفت قلابك حاشيه اي، 7جفت قلاب مياني و2-1 جفت رابط مياني در ديسك چسبنده خود است وبه راحتي به وسيله وجود دو جفت رنگدانه سياه حساس به نور در انتهاي قدامي ونيز غدد ويتلين موجود در محوطه بطني از ساير جنس ها تفريق مي شود. گونه هاي مختلف اين جنس به وسيله شكل واندازه اندام جفتگيري ونيز اندازه قلاب مياني وقلابكهاي حاشيه اي از يكديگر متمايز مي شوند. دامنه ميزباني گونه هاي جنس داكتيلوژيروس كه انگل آبشش ماهيان هستند به انتخاب ميزبان خود بطور اختصاصي عمل مي كند. گونه هاي مهم جنس داكتيلوژيروس در ماهي كپور معمولي عبارتند از: – داكتيلوژيروس اكستنسوس – داكتيلوژيروس آنكوراتوس – داكتيلوژيروس ساهوانزيس –داكتيلوژيروس واستاتور –گونه مهم جنس داكتيلوژيروس در ماهي آمور عبارت است از : –داكتيلوژيروس لاملاتوس گونه هاي جنس داكتيلوژيروس در ماهي فيتوفاگ وبيگ هد عبارتند از : -داكتيلوژيروس نوبيليس، داكتيلوژيروس ايهرانزيس، داكتيلوژيروس آريستيك در آبشش ماهي سرگنده -داكتيلوژيروس هيپوفتالميك در آبشش ماهي كپور نقره اي. بيماري زايي داكتيلوژيروسها با ايجاد آسيب های وارده، فعاليت آبشش را مختل كرده ودر نتيجه عمل جذب اكسيژن بخوبي انجام نمي گيرد كه ممكن است سبب مرگ ماهي شود. پيشگيري خشك كردن استخرها پس از صيد ماهيان در آخر هر دوره وضد عفوني بستر توسط آهك وجلوگيري از ورود آلودگي به مزرعه پرورش ماهي از راههاي پيشگيري هستند. درمان جلالي (1377 )درمان اين انگل را توسط فرمالين، مالاپشت گرين وحمام نمك طعام توصيه مي كند. شوري 1500 ميليگرم كلر در ليتر هيچگونه اثر سوئي برروي انگل داكتيلوژيروس نداشته وشوروي بيش از 2000 ميليگرم در ليتر باعث نابودي كليه انگلهاي داكتيلوژيروس مي شود. حرارت حدود 12 و37 درجه سانتيگراد براي انگل بحراني بوده وپس از 48 ساعت مقاومت انگل نابود مي شود. استعمال مستقيم تتراآمين سوپرسولفات به غلظت 1/0 تا 2/0 ميليگرم در ليتر به مدت 3 تا 4 بار به فاصله 48 ساعت در استخرهاي آلوده براي درمان موثر است . 6-2 جنس ژيروداكتيلوس ( Genus Gyrodactylus Nordman , 1932 ) ژيروداكتيلوس از مهمترين انگلها از گروه انگلهاي تك ميزباني (مونوژن ) است كه حدود 5/0 ميليمتر طول دارد وبه رنگ مايل به سفيد است. اين انگل به ندرت با چشم غير مسلح ديده مي شود وبطور معمول در پوست وبندرت در آبشش وچشم ماهيان حضور مي يابد. اين جنس بطور مشخص از ساير جنسهاي موژنه آ به واسطه بدن شفاف (بعلت عدم وجود غده وتيلين ) وقرار گرفتن جنين در شكم آنها كه موقعيت مياني دارد، متفاوت است. انگلهاي متعلق به اين جنس همچنين فاقد لكه سياه ( تحت عنوان چشم ) بوده وصفحه چسبيده آنها داراي 16 قلابك حاشيه اي ويك جفت قلاب مياني كه به وسيله دو رابط ميله اي به هم وصل شده هستند. تشخيص دقيق گونه هاي اين جنس به وسيله قلابكها وقلابها امكان پذير است (پاولووسكي 1964 به نقل از 7). بدن اين گونه مستطيلي واز سطح پشتي شكمي مسطح مي باشد. قسمت قدامي بدن خيلي باريك است و2 شاخه اي داراي يك سري غده شده كه دهانه آنها به سمت خارج باز شده ودهان در قسمت قدامي قرار دارد وداراي يك حلق قوي مي باشد. ژيروداكتيلوس ها با حركات انقباضي سريعي كه از خود نشان مي دهند به كمك ذره بين دستي يا عدسي با درشت نمايي كم به آساني قابل تشخيص مي باشند. بيماري زايي اين انگل در ماهيان آب شيرين وشور مشاهده مي گردد. ژيروداكتيلوس زنده زا است لذا قادر است بسرعت در سطح بدن ماهي تكثير نموده وآن را بپوشاند. اگر شدت آلودگي به ژيروداكتيلوس در برانش بالا باشد ضايعات شديدي مثل افزايش موكوس، هيپرپلازي وخونريزي در برانش را ايجاد مي كند. درمان استفاده از ضد كرمها براي مبارزه با اين انگل ودرمان ماهيان بيمار با موفقيت بكار رفته است . انگل ژيروداكتيلوس در مزارع پرورشي به سهولت توسط فرمالين كنترل مي شود. 7-ترما تودهاي دو يا چند ميزبانه انگل آبشش ماهيان پرورشي ترماتودهاي دو يا چند ميزبانه (ديژنه ها) داراي دوره زندگي چند مرحله وپيچيده اي مي باشند. آنها به طريقه جنسي وغير جنسي متفاوت توليد مثل مي كنند ميزبانان خود را براي رشد ونمو تغيير مي دهند تا به شكل بالغ در ميزبانان اصلي درآيند. ميزبانان واسطه ممكن است ماهي، پرنده ، يا پستانداران باشند. ترماتودهاي بالغ در روده، كيسه صفرا يا درلوله هاي اداري، عدسي چشم يا به ندرت در ساير اعضا ديده مي شوند. انگلهاي ديژن به دو صورت ماهيان را آلوده مي كنند : 1-آلودگي ماهيان به اشكال بالغ كه در اين صورت انگل در دستگاه گوارش ماهي به بلوغ مي رسد. 2-آلودگي ماهيان به اشكال لاروي انگلهاي ديژن اعم از حالتهاي كيستيك ويا غير كيستيك است كه اندامهاي مختلف بدن ماهيان را آلوده مي سازد. مراحل لاروي در ترماتودهاي ديژن سركر ومتاسركر است. سركرها در ماهيان يا به مرحله بلوغ مي رسند ويا بصورت كيست ويا آزاد به شكل متاسركر در بدن ماهيان زيست مي كنند. سركرها مي توانند از طريق پوست، چشم، آبشش وارد بدن ماهي شوند ويا اينكه به وسيله ماهي بلعيده شوند. بيماري زايي گونه هايي از اين جنس موجب آسيب آبشش ونقص در تنفس ماهيان مي شوند. تخم اين انگل و كرمهاي بالغ مي تواند سبب انسداد عروق شود. تلفات ماهيان آزاددر اثر تخريب آبششها ناشي از محبوس شدن تخم اين انگل در عروق خوني وخروج آنها از عروق آبششها است. ايجاد بيماري با متاسركرها در ماهيان به عامل اندام عفوني وتعداد انگل بستگي دارد. بعضي اندامها مانند معز وطناب عصبي كه به عفونتهاي انگلي حساس هستند، حتي با تعدادكمي متاسركر عوارض خاصي را نشان نداده وكاهشي در توانايي زيستي ماهي بوجو نمي آورند. عفونتهاي سنگين كه با سرعت زيادي گسترش بيابد باعث تلفات بين ماهيان مي شود. پيشگيري بهترين روش پيشگيري از عفونت ديژنه آ در ماهيان خذف حلزونها كه به عنوان ميزبان واسطه عمل مي كنند است. چنين عملي به وسيله مواد شيمياي ضد حلزونها، اصلاح شرايط محيطي وبالاخره استفاده از ماهيان حلزون خوار در سيستم پرورشي عملي است . روش ديگر استفاده از ماهيان صدف خوار در استخرها است مثلا استفاده از كپور سياه در پرورش چند گونه اي ماهي گرم آبي مي تواند در ريشه كني حلزونها بسيار موثر باشد. خشك كردن استخرها وآهك پاشي قبل از كشت ماهي مي تواند موجب جلوگيري از آلودگي مجدد واز بين رفتن قسمت عمده اي از ميزبانهاي واسطه اول شود. 8-سخت پوستان انگل آبشش ماهيان پرورشي «جنس لرنه آ Genus Lernaea , 1758 » گونه هاي مختلف جنس لرنه آ هم اكنون جزء خطرناكترين نوع انگل ماهيان پرورشي آب شيرين وجهان بوده وبا گسترش پرورش ماهي به صورت متراكم اهميت آن محسوستر مي شود. در جنس لرنه آ نرها زندگي انگلي ندارند وفقط به صورت آزاد زندگي مي كنند وزندگي آنگلي فقط در ماده ها پس از طي مراحل آزاد ديده مي شود. بدن ماده ها بالغ طويل وكم وبيش استوانه اي وكروي شكل هستند. لرنه آ در مرحله انگلي به پوست ماهي نفوذ مي كنند، محل نفوذ سطح شكمي است، در آنجا اندام لنگر مانند انگل رشد مي كند وبه آساني ديده مي شود. وقتي لرنه آ بالغ شد به موجودي چرمي وكرم مانندتبديل مي شود كه به وسيله سر لنگر مانند خود تا عمق چند ميليمتري درون ماهيچه هاي ماهي نفوذ كرده وبه آن متصل مي شود. تخمهاي انگل درون آب رها مي شوند وبراي رسيدن به بلوغ چندين مرحله پشت سر گذارند. ماده هاي جوان در مرحله شناي آزاد توسط نرها بارور شده واز اين پس زندگي انگلي را آغاز مي كنند. انتشار جغرافيايي ماهيان آب شيرين در تمام طول سال مخصوصا" ماههاي گرم با اين انگل مواجه هستند. چون از لحاظ بوم شناختي چرخه زندگي انگل در درجه حرارتهاي بالا كامل مي شوند. بنابراين گسترش بيماري در مناطق معتدل فقط در طول تا بستان رخ مي دهد. اما در مناطق معتدل گرم در تمام طول سال امكان همه گيري به صورت خطرناك وجود دارد. انتقال انتقال بيماري در جمعيت ماهيان يك استخر، مي تواند به روش افقي از ماهيان آلوده به ماهيان سالم از طريق زاد وولد انگل هاي بالغ انجام گيرد. انتقال مراحل آزاد انگل اعم از مرحله نائوپيلي وكوپه پودي بوسيله آب وارد استخر هاي پرورش ماهي تحت سيستم متراكم شده ودر شرايط بوم شناختي مناسب براي تكامل انگل از قبيل وجود ماهيان ميزبان، درجه حرارت مطلوب آب، PH،ميزان نمك آّ ب، بيماري حالت همه گير مي يابد. درمان در منابع مختلف پرمنگنات پتاسيم به عنوان داوري انتخابي براي نابودي انگل توصيه شده است در آزمايشات انجام شده روي ماهي كپور نقره اي پرمنگنات پتاسيم اثرات ضايت بخشي در كنترل بيماري نشان داده است منابع از برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید. ورود یا ثبت نام 1 لینک به دیدگاه
ارسال های توصیه شده