نظر اجمالی به تاریخ ادبیات فرانسه

[sam arch 55,878]

«هر زبان نماینده روحیات ملتی است که بدان سخن می گوید و مکنونات ضمیر خود را بوسیله آن فاش می سازد. کلام را با فکر رابطه ی مستقیم و نزدیک است و بر حسب تسلط و اقتدار گوینده، این دو کم و بیش با یکدیگر منطبق می شوند. باین ترتیب لطف یا انسجام کلام زیر و بم فکر و احساسات را بیان می کند.

 

از طرف دیگر ظرافت طبع و بلندی پایه ی فکر هر قوم در ادبیات و آثار هنری آن قوم متجلی می گردد. پس دلبستگی بادبیات جهانی و مطالعه آن بر صاحبدلی واجبست»

(واندری یس)

 

 

[h=2]مقدمه

 

[/h]تاریخ ادبیات فرانسه از قرن دهم میلادی آغاز می گردد.پیش از آن وحدت ملی و نژادی فرانسه در حال تحول و زبان فرانسه نیز در دوره کودکی بوده است.این نکته هنوز بتحقق نپیوسته که نژاد ملت فرانسه بیشتر از چه عناصری تشکیل یافته است. همینقدر مسلم است که سکنه ی اولیه این کشور از اقوام «سلت»⁽¹⁾ بوده اند و سپس رومیها آنرا فتح کرده سازمان امپراطوری را در فرانسه برقرار نمودند. پس از آنها هم قبایل ژرمن که فرانسویان آنها را «باربار» ⁽²⁾ می خوانند برای این ناحیه مانند دیگر کشورهای امپراطوری رم هجوم آور شدند.تنها در قرن نهم میلادی پادشاه نیرومندی بنام «شارلمانی»⁽³⁾ وحدت سازمان باین کشور داد و در این قرن است که کشور فرانسه بمعنی واقعی بوجود آمد.

 

فرهنگ فرانسوی بمرور زمان از عوامل گوناگون تشکیل یافته و در حقیقت معجونی است از:1- آثار تفکر جوانمردی⁽⁴⁾ و پهلوانی که همواره جوانان و سلحشوران فرانسوی را بمبارزه با ظلم و بیدادگری، حمایت از ضعفا و طرفداری حق و عدالت بدون بیم از خطر یا امیدی سودی برمی انگیخته.2- عقل سلیم هشیار و شوخ که از هرگونه هیجانهای افراطی و زیاده روی اجتناب ورزیده.3- ایمان بآئین مسیحیت

 

بدین مناسبت فرهنگ قرون وسطی جنبه های گوناگون دارد: پهلوانی – روحانی – توده . در طی قرن شانزدهم با جنبش «رنسانس»⁽⁵⁾ یا احیای فرهنگ رم و یونان قدیم روح فرانسوی بفرهنگ قدیم دست یافت. باین ترتیب با معرفت بآثار علما و فلاسفه کهن فرهنگ فرانسوی ثروتمند گردید و در ادبیات کلاسیک ⁽⁶⁾ (قرن هفدهم) متجلی گشت.

 

زبان فرانسه از لاتین مشتق است که در نیم قرن پیش از میلاد بوسیله ی رومیها (فتح گل بتوسط ژول سزار) وارد این کشور شده و بآسانی و تندی جانشین زبان بومی گردید. علت اساسی این پیشرفت سریع این بود که فاتحین رومی آنرا در سازمان جدید کشور گل بطور رسمی و اداری و تجاری و ریشه های تحمیل نمودند. بدین جهت زبان لاتین از همان دقایق اولیه چنان ریشه های نیرومند دوانید که السنه ی طوایف مهاجم شمالی نه تنها بانهدام آن قادر نیامدند بلکه خود آن عشائر و قبایل وحشی که در آن سرزمین رحل اقامت افکندند آن را چون زبان رسمی خویش پذیرفتند. در اینجا لازم است تذکر دهیم که دخالت عناصر سلت و ژرمن در تکمیل و تحول زبان فرانسه ناچیز است و در حقیقت زبان فرانسه همان زبان لاتین می باشد.

 

ت و مفعولیت را حفظ نموده و جمله مصدری را برای سهولت عمل حذف کرده بود. پس از مدت کوتاهی اهالی گل بر حسب عادت و قریحه ی محلی جزء صدادار کلمه را تلفظ نموده و اجزا بیصدا را بتلفظ نمی آورند. بدین ترتیب زبان اولیه قیافه نوینی بخود گرفته و بزبان «رمان»⁽⁷⁾ معروف گشت نخستین آثار نوشته به زبان رمان لو گلو سر دورایشنو⁽⁸⁾ (قرن هفتم) و عهدنامه استرازبورک⁽⁹⁾ می باشد که در سال 842 میلادی بدست پسران «لوئی لود بونر» ⁽¹⁰⁾منعقد گردید. نخستین آثار ادبی زبان رمان لوکاتیلن دوسنت اولالی⁽¹¹⁾ (قرن دهم) و سیرت سنت الکسی ⁽¹²⁾ (قرن یازدهم) می باشند.بزودی دو جریان اصلی در زبان رمان بظهور پیوست: (لالانگ دک)⁽¹³⁾ در جنوب فرانسه و (لالانگ دوبل) ⁽¹⁴⁾ در شمال. لالانگ دک پس از دوره ی بسیار درخشانی بدرجه ی لهجه محلی سقوط یافت و لالانگ دویل زبان رسمی کشور فرانسه شناخته شد.

 

 

تاریخ ادبیات فرانسه به پنج دوره تقیسم می شود:

 

1- قرون وسطی (از ابتدای قرن یازدهم تا پایان قرن پانزدهم)2- عصر رنسانس یا دوره احیای ادبیات و فرهنگ (قرن شانزدهم)3- دوره ی کلاسیک (قرن هفدهم)4- قرن هیجدهم5- دوره جدید و معاصر (قرن نوزدهم و آغاز قرن بیستم)

 

 

پی نوشت ها :

 

• 1^{- Celte نام قومی است از نژاد هند و اروپائی که در اعصار ماقبل تاریخ مهاجرت نموده در اروپای مرکز متمکن گشت سپس بطرف گل (Gaule) و اسپانیا و جزایر بریتانیای کبیر رانده شد و بعدها بتوسط رومیها مستحیل گشت. امروز بهترین نمونه های نژاد و زبان سلتی در برتانی فرانسه، در جزائر بریتانیای کبیر و در ایرلند یافت می شود.}
  
• 
  
• ^{2- Barbare در لغت یونانی Barbaros و بمعنی بیگانه آمده و بکلیه ی اقوامی اطلاق می شده است که نسبت بفرهنگ و تمدن یونان بیگانه بوده اند. یونانیها بایرانیان قدیم نیز باربار خطاب می کرده اند. باربار بمعنی وحی، بی تمدن، بیرحم و خونخوار نیز آمده است.}
  
• 
  
• ^{در تاریخ عمومی باربار باقوام وحشی اطلاق می شود که از قرن سوم تا قرن ششم میلادی باروپا هجوم آور شدند و امپراطوری روم غربی را منقرض ساخته در روی خرابه های آن دولتهایی بنا نهادند.}
  
• ^{3- Charlemagne شارل اول پادشاه فرانکها و امپراطور مغرب زمین بواسطه ی فتوحات و تدبیر خود معروف و مشهور است (742-814)}
  
• 
  
• ^{4- Esprit Chevaleresque صفت جوانمردی شوالیه های قدیم. آداب شوالری Chevalerie از بهترین و زیبنده ترین آداب قرون وسطی محسوب می شود.}
  
• 
  
• ^{5- Renaissance جنبش عظیم ادبی و فرهنگی است که از آثار قرن چهاردهم تا آخر قن شانزدهم در اروپا جریان داشتو ما بمناسبت قرن شانزدهم ادبیات فرانسه مفصلا در آن بحث خواهیم کرد.}
  
• 
  
• ^{6- Classique اصولا بفرهنگ روم و یونان قدیم اطلاق می شود. چون اساس مکتب ادبی قرن هفدهم فرانسه روی تقلید صریح از قدما بنا شده بود. بدینجهة بمکتب کلاسیک معروف گشت. راجع بخصوصیات این مکتب مفصلا بحث خواهیم کرد.}
  
• 
  
• ^{7- Roman مشتق از لاتن Romanus یعنی رومی در مورد زبان اطلاق می شود بزبان قدیم عامیانه در مقابل زبان علمی لاتن – در صنعت معماری بسبکی اطلاق می شود که از قرن پنجم تا 12 میلادی در کشورهای لاتن شایع بود.}
  
• 
  
• ^{8- Le Glossaier de Reichenau – را بشنو نام جزیره ایست در دریاچه کنستانس در دولت نیشین باد (Bade) در این جزیره صومعه معروفی از فرقه Benedictine در قرون وسطی وجود داشته – گلوسر رایشنو که مجموعه ی لغت ذیقیمتی است در صومعه ی مزبور مکشوف گردیده و از اسناد معتبر زبان رمان می باشد.}
  
• 
  
• ^{9- Serment de Strasbourg Le کهنه ترین سند تاریخی است که بزبان عامیانه فرانسه انشاء شده است و حاوی تعهداتی است که لوئی لوژرماینک و شارل لوشو پسران لئوی لودبونر بر ضد برادر خود لوتر Lothaire امضا کرده بودند. این داستان تاریخی داستان اتحاد سلم و تور پسران فریدون را بر ضد برادر خود که محبوب پدر بود بخاطر می آورد.}
  
• 
  

• ^{10- Louis le Débonnaire پسر شارلمانی که بعد از وی ساحق تخت و تاج امپراطوری گردید.}
  
• 
  
• ^{11- Le Cantilène de Sainte Eulalie کهنه ترین اثر منظومیست که بزبان رومان نوشته شده و بنام اولالی دوشیزه ی مقدس که از شهداء مسیحیت می باشد برشته ی نظم درآمده است.}
  
• 
  
• ^{12- La vie de Saint Alexis یکی از کهنه ترین آثار منظوم زبان رمان در سیرت الکسی که از بیم ازدواج خانه پدری را ترک گفته و سالهای متمادی بعبادت پرداخت و پس از مرگ کسانش وبرا باز شناختند.}
  
• 
  
• ^{13و 14- {oïl , oc {La langue d"oc – La langue d"oïl هر دو بمعنی کلمات آری یا بلی می باشند و بسبب اختلاف تلفظ در شما و جنوب فرانسه وسیله ی تشخیص بین این دو رشته زبان می باشند.}
  

[sam arch 55,878]

ادبیات قرون وسطی (از قرن یازدهم تا پایان قرن پانزدهم)

 

خصائص قرون وسطی : اگر بخواهیم قرون وسطی را منحصراً از روی ادبیات آن قضاوت کنیم راه خطا پیوده ایم.

 

قرون وسطی دوره ی ایمان آتشین به آئین مسیحیت است که در زمینه ی معماری با کلیساهای عظیم و کاندرالها⁽¹⁾ جلوه گری می کند. در زمینه سلحشوری و پهلوانی به نیروی ایمان، پادشاهان و توده های بزرگ مغرب زمین را برای بدست آوردن سرزمین مقدس بر ضد مسلمین برانگیخته( جنگهای صلیبی) ⁽²⁾ . در زمینه روحانیت پرورشی نیرومند و آثار شگفت انگیزی بوجود آورده مانند اشعار و مراثی لاتینی⁽³⁾ . که با روح تقدس اشعار عرفانی و الهی فارسی برابری می کند. بطور کلی بنیاد تمدن مغرب زمین بر روی این روح ایمان بآئین و آداب مسیحیت استوار گردیده است و لیکن در این دوره زبان فرانسه هنوز فقیر و مردد بوده و از عهده ی ادای افکار و بیان هیجانهای درونی ارواح بزرگ بر نمی آمد.

 

قرون وسطیبه دو دوره تقسیم می شود: از آغاز قرن یازدهم تا پایان قرن سیزدهم فرانسه به منزله نیروی جاندار و عظیمی است که در راه ایمان کمر خدمت بسته و جانفشانی می کند. هیجانات، التهابات درونی و زندگانی روحی وی به صورت آثار هنری و معماری رومان وکوتیک⁽⁴⁾ و همچنین به وسیله ادبیاتی ظریف و موزون بیان می شود.

 

ولیکن در طی قرون چهاردهم و پانزدهم دچار جنگهای خانمانسوزی می شود که یکباره ایمان اولیه را معدوم می سازد. در این دوره ادبیات نیز به استثنای چند نمونه ی درخشان مغشوش و ناچیز است.روی هم رفته ادبیات قرون وسطی ادبیات ملی یعنی نماینده افکار و احساسات مختلف اجتماع می باشد در این اجتماع سهدسته بزرگ را باید در نظر گرفت:روحانیان – اشراف – توده.

 

1- روحانیان مهمترین این سه دسته می باشند زیرا فرهنگ و ادبیات فرانسه را از آسیب قبایل وحشی محفوظ داشته و همواره ضعیف را بر ضد هوسرانیهای قوی حمایت نموده است. آن دو طبقه دیگر نیز به ماموریت الهی روحانیان ایمان و اعتقاد کامل داشتند. بعلاوه روحانیان وسائل موثری مانندکلیسیاها، زیارتگاها، صومعه ها و اونیورسیته ها⁵برای راهنمائی و هدایت طبقات دیگر ایجاد کرده بودند ضمناً تشکیلات جهاد برضد کفار بدست روحانیان انجام گرفت. بالاخره نفوذ سیاسی این طبقه موجب تعدیل تمنیات طبقه ی اشراف و خود سریهای سلاطین می گشت.

 

2- طبقه ی اشراف صاحب ملک و آب و قصور مستحکم بود و بجز جنگ و سلحشوری کار دیگر نداشت. البته بمرور زمان خشونت و سبعیت اولیه این طبقه بظرافت طبع و جوانمردی مبدل گشت به نحوی که قصور و بارگاه نجبا بتدریج جایگاه تظاهرات هنری و ادبی گردید. زندگانی پهلوانی این طبقه سرچشمه ادبیات مفصلی است که انواع مختلف آن عبارتند ازحماسه، رمان و تاریخ.

 

3- توده: توده ملت در قرون وسطی فقط از (سرف ها)⁽⁶⁾ و برزگرانی که پای بند زمین بودند تشکیل نگردیده بود بلکه بزودیپیشه وران و بازرگانان از طریق مجاهدت برای خود زندگانی مستقلی ترتیب داده و طبقه ثروتمندی را تشکیل دادند که از هر جهت با سوادتر و با فرهنگ تر از طبقه اشراف گشت – از طرف دیگر استقلال«کمون ها»⁽⁷⁾ سبب اعطای حقوق قانونی بتوده ملت گردید و به موجب آن پادشاه موظف بود توده را از تعدیات و اجحافات اشراف حمایت کند. بنابر این توده ملت نیز بنوبه خود صاحب روح و فکر و ادبیات گشت. این ادبیات دارای جنبه های «کومیک»⁽⁸⁾ شوخی و مطایبه و "ساتیریک"⁽⁹⁾ هجائی می باشد که اغلب اوقات از حدود نزاکت و ظرافت خارج می شود.

 

در قسمت بعدی از ادبیات پهلوانی و آثاریکه از زندگانی سلحشوری اشراف و نجبا سرچشمه می گیرند سخن خواهیم راند.

 

پاورقی ها:

^{1- Cathèdrale بکلیساهای بزرگ بسبک معماری گوتیک اطلاق می شود. مشهورترین آنها در فرانسه عبارتند از کاتدرال Reims- کاتدرال Rouen – کاتدرال Chartres – نتردام پاریس.}

 

^{2- Les Croisades}

 

^{3- Les foèmes liturgiques latines}

 

^{4- Art ghothique سبک معماری خاص فرانسوی که در Ile de France بوجود آمده و از قرن 12 تا قرن 16 معمول بوده است.}

 

^{5- Université (دارالعلم) قدیمترین آنها در سال 1150 میلادی در پاریس ایجاد گشت.}

 

^{6- les serfs از servus لاتین یعنی برده – در قرون وسطی به رعایا و زارعین اطلاق می شد که پای بند زمین بوده و با ان خرید و فروش می شدند.}

 

^{7- les communes در قرون وسطی به شهر هایی اطلاق می شد که به موجب عهد نامه های خاصی از سلاطین و اربابان مستقل می شدند و در واقع به صورت ملوک الطوایفی اداره می شدند.}

 

^{8- comique از ریشه لاتین comicus یعنی مضحک و خنده آور .}

 

^{9- satirique از لاتین satiricus یعنی انتقاد هجو آمیز یا طنز زننده و گزنده.}

[sam arch 55,878]

[h=2]ادبیات پهلوانی[/h]

 

1- حماسه سرائی

 

 

حماسه داستان منظومی است از وقایع تاریخی که از طریق افسانه رنگ ایده‌ال بخود گرفته باشد. چنین داستانی در طی قرن دهم در ادبیات فرانسه پدیدار گشت و بر خلاف عقیده محققان قدیم که منشاء آنرا از «کانتیلن» (به معنی سرود و آواز) های آلمانی می‌پندارند در خود سرزمین فرانسه بوجود آمده است ، دودمان‌های بزرگ سلحشور و امکنه مقدسه که زیارتگاه توده ملت بوده‌اند سرچشمه‌های حقیقی این‌گونه داستان‌ها می‌باشند.

 

حماسه‌های فرانسوی در پیرامون سه پهلوان نامور مجتمع می‌شود: 1-شارلمانی 2- گیوم دُرانژ 3- دن دومایانس بنابراین سه نوع «ژست» [ gesta به معنی اعمال پهلوانی و تاریخ آن] به‌ظهور پیوست:

 

1- ژست پادشاه که از اعمال محیرالعقول و فتوحات شارلمانی و سردارانش حکایت می‌کند مانند (برت غول پای و شانسون دورلان )2- ژست گارن دومون گلان که از فتوحات دو کارن- آمیری دو ناربن و گیوم دورانژ سخن می‌راند مانند (‌ آمیری دوناربن و داستان لزالیسکان)3- ژست دون دومایانس که از جنگ‌های ملوک الطوایفی سخن می‌راند مانند (رنود و مون توبان)

 

حماسه‌های قرون وسطی عموماً با شعر ده سیلابی به ‌رشته نظم درآورده شده است. اشعار مزبور به بندها تقسیم شده و دارای قافیه صدادار یعنی «آسونانس» ( تکرار آخرین سیلاب یا حرف صدا دار کلمه ) که قافیه ناقص است می‌باشند. این حماسه‌ها به‌وسیله صنعت‌گرن خاصی بنام «ژونکلور» خوانده می‌شد و آواز خواننده همواره با سازی به‌نام « وی یل» هم آهنگ بود.

 

حماسه‌های اولیه جنبه مذهبی دارند ولی به‌زودی جنبه پهلوانی و سلحشوری جانشین جنبه مذهبی گردید و در قرن دوازدهم هم به منتهی درجه کمال رسید.از این تاریخ بواسطه عدم اعتقاد به‌اعمال و سجایای پهلوانی حماسه رو به انحطاط گذاشت. آهسته آهسته آسونانس به‌قافیه کامل مبدل گشت و روح رومان نویسی در حماسه نفوذ یافت. بالاخره در قرن پانزدهم حماسه به نثر نگاشته شد و در مجموعه‌های «کتابخانه آبی» محو و ناپدید گشت.

 

 

شانسون دورولان:

 

مشهورترین و معتبرترین حماسه‌های فرانسوی شانسون دورولان می‌باشد. نگارنده آن ناشناس و کتاب در بین سنوات 1066 و 1095به رشته تحریر در آمده است. البته نام «ترولد» به عنوان نگارنده آن برده می‌شود ولی دلائل محققی بر آن مترتب نیست. امری که مسلم است اینست که منظومه فوق مجموعه ایست منظم و کامل و اثر ذوق سلیم صنعتگری نابغه می‌باشد.

 

موضوع این داستان تاریخی است: «اژبن هارد» حکایت می‌کند که شارلمانی از اسپانیا مراجعت می‌کرد و قشون عقبدار وی از طرف باسک‌ها غافلگیر شده و در تنگه «رونسوو» بکلی نابود گشت. در این کار زار رولان حاکم مرزهای برتانی جان سپرد. ولیکن حماسه از حقایق تاریخی منحرف شده به‌جای باسک‌ها از « سارازن‌ها » دشمن ملی نام می برد و به‌جای یک مشت کوه نشینان از قشون بیست هزار نفری سخن می‌راند. در اینجا رولان مثل برادر زاده شارلمانی معرفی شده و دوازده نفر سرداران شاه در این کار زار با وی شرکت دارند و خیانت گانلن موجب شکست وی می‌گردد.

 

 

ارزش و اهمیت شانسون دورولان:

این حماسه یکی از پرعظمت‌ترین حماسه‌های بشری است. در اینجا شاعر گیتی را به‌دو نیرو تقسیم می‌کند: نیروی الهی و نیروی شیطانی.فرانسه برای خداوند بر ضد نیروی شیطان در جنگ و ستیز است. قهرمانان فرانسوی مظهر رحم و شفقت الهی می‌باشند و همواره با فروتنی کامل نام خداوند و حضرت مسیح و حضرت مریم و سن میشل را به یاد می‌آورند و در نبرد از آنها استمداد می‌طلبد. وطن پرستی آنها بی‌آلایش و پرحرارت است. فرانسه در زبان آنها (فرانسه محبوب) و (سرزمین عظمت) می‌باشد. همواره رولان در مورد فرانسه از شخصی جاندار و با روح سخن می‌راند:

1. «ای فرانسه‌ ای سرزمین محبوب و جاویدان»
   

در هنگام مرگ نقش معشوق به مثابه عزیزترین تصاویر در مقابل دیدگانش مجسم می‌شود: «چند چیز در خاطر وی جولان می‌داد اول فرانسه محبوب ...» اشخاص و قهرمان‌ها با روشنی و قوت مجسم شده‌اند (رولان) پرشور و پر حرارت- (الیویه) عاقل- (تورپن) روحانی سرباز (کانلن) خائن (شارلمانی) پهلوان فوق بشر.

 

ولیکن اغلب اوقات کلام قاصر و ناورزیده است. بطور خلاصه شانسون دورولان حماسه‌ای‌ست پر عظمت و نیرومند ولی از لحاظ هنر و ادب ضعیف و متوسط می‌باشد.در ادامه به معرفی دیگر حماسه های فرانسه می پردازیم....

[sam arch 55,878]

[h=2]2- رومان[/h]

رومان هم مایه سرگرمی اشراف و سلحشوران بود. ظاهر رومان به حماسه شباهت داشت ولی در معنی با آن یکسان نبود. زیرا موضوع حماسه وقایع حقیقی تاریخی کشور بود و حال آنکه رومان زائیده تخیل و تصور است. رومان‌های قرون وسطی به‌سه دسته تقسیم می‌شوند: رومان‌های قدیمی- رومان‌های برتن - و رومان‌های پهلوانی.[h=2]

رومان‌های قدیم:

 

[/h]عمده‌ترین رومان‌های قدیمی عبارتند از رومان تروا - رومان آنه آس و رومان اسکندر. همگی این آثار دارای خصوصیات مشابه و مشترکی می‌باشند. نویسنده موضوع داستان ‌را از سرچشمه‌های مظنون تاریخی اقتباس نموده و آنرا به‌اراده خود بسط می‌دهد. مثلاً تاریخ قدیم روم و یونان به‌کلی تغییر شکل یافته و به‌سلیقه زمان جلوه‌گر می‌شود. وقایع خیالی و بی حقیقت جانشین روح ادبیات قدیم گشته پریان و جادوگران به‌جای مخلوقات اساطیر روم و یونان در صحنه رومان ظاهر می‌شوند.

 

 

[h=2]رومان‌های برتن:[/h]

رومان‌های برتن به‌نوبه خود ادعای توصیف حقایق تاریخی را دارند ولیکن این موضوع درباره آنها صدق نمی‌کند زیرا مانند رومان‌های قدیم افسانه‌‌های خیالی را به‌عنوان حقایق تاریخی جلوه‌گر می‌سازند. اغلب آنها در اطراف افسانه «آرتوس» یا «آرتور» پادشاه خیالی بریتانیای کبیر دور می‌زنند. آرتور پیشوای فرقه‌ای از سلحشوران می‌باشد. بنام «شوالیه‌های میز گرد» که مامور باز یافتن و بدست آوردن «سن مرا آل» یا جام «سنت سن» بودند. رومان‌های مزبور حاکی از خصوصیات تازه‌ای می‌باشند:

 

در اینجا عوالم خواب آلوده پریان جاشین ‌دنیای پرهیجان حماسه گردیده توصیف عشق و احساسات لطیف چاشنی داستان‌های سلحشوری و پهلوانی می‌شود. این عشق مرموز مقاومت ناپذیر و روحانی عشق «کورتوآ» نام دارد.

 

از لحاظ صوری رومان‌های بر تن چهره‌های گوناگون به‌خود گرفت در آغاز به‌صورت منظومه‌های توصیفی کوتاه بنام «له» مانند «له دوماری دو فرانس» جلوه‌گر شد. سپس به‌شکل منظومه‌های مفصل مانند :رومان‌های کرتی ین این رومان‌ها عبارتند از رومان «تریستان و ایزو» - «پزسووال» و «شوالیه شیر گیر».

 

 

[h=2]رومان‌های پهلوانی :[/h]

این رومان‌ها که معمولا داستان عشقی را در خلال اعمال محیر العقول پهلوانی توصیف می‌نماید در قرون 12 و 13 خیلی متداول گشت مشهورترین آنها عبارتند از رومان «فلوار و بلانش فلور»، «گیوم» و «آئلیس» و «اوکاسن و نیکولت» که به‌نظم و نثر نگاشته شده و لطیف‌ترین نمونه این رومان‌ها محسوب می‌شود.

[sam arch 55,878]

[h=2]3- تغزل[/h]

[h=2]

پیدایش و پیشرفت شیوه تغزل:[/h]

تغزل به ‌آثار موزونی اطلاق می‌شود که برای سرائیدن و بیان احساسات درونی به‌کار می‌رود.

 

این شیوه در طی قرون وسطی در شمال و جنوب فرانسه نضج گرفت سرایندگان جنوب متعدد بودند و ظریف طبع «تر و با دور» نام داشتند و سرایندگان شمال «تروور»نامیده می‌شدند. انواع شعری‌که سرایندگان مزبور احساسات و شکنجه‌های درونی خود را به‌وسیله آنها بیان می‌کردند عبارت بود از شانسون دوتوال ، لاپاستورل ، لوروندو ، لابالت اغلب سرایندگان این اشعار از طبقه اشراف بودند جز بعضی مانند کولن موزهو این نام سراینده فقیری‌ست که از قصری به‌قصر دیگر می‌شتافت و برای امرار معاش غزل‌های شیوا می‌سرود و چنگ می‌نواخت.

 

[h=3][/h][h=2]4- تاریخ[/h]

[h=2]

منشاء تاریخ نویسی:[/h]

اشراف و نجبای قرون وسطی خاصه بعد از جنگ‌های صلیبی آرزو داشتند که خاطره اعمال سلحشوری آنان بوسیله تاریخ ضبط شود. تا آن‌زمان تاریخ مختصراً به‌زبان لاتین نوشته می‌شد و مختص روحانیان بود و حماسه برای توده ملت کار تاریخ را می‌کرد ولی زمان آن رسیده بود که تاریخ نگاری به‌صورتی روشن و محقق در آید.

 

مورخان نامی:مورخان سه گانه ( ویل لهاردوئن ، ژوئن ویل و فروآسار ) مبتکرین فن تاریخ نویسی محسوب می‌شوند.

 

 

ژوفروادو ویل لهار دوئن :

 

(1164- 1218) در چهارمین جنگ‌های صلیبی که به‌طرف قسطنطنیه منحرف شد شرکت نمود گو اینکه مورخ از جاده بی‌طرفی خارج شده ولیکن وقایع را بطرز شیوائی مجسم می‌سازد.

 

 

ژوئن‌ویل :

 

(1225- 1318) حاکم و رئیس دادگستری «شامپانی» دوست و ندیم «سن لوئی» بود و در رکاب وی به بیت المقدس مسافرت نمود. ژوئن ویل در اثر جاویدان خویش صورت و سیرت پاک پادشاه و شوالیه را با طرز صادقانه و محبت‌آمیزی مجسم ساخته است. در کتاب او سن‌لوئی همچنانکه بود یعنی نماینده پاک روحانیت قرن سیزدهم یا قرون وسطای با ایمان و پهلوانی نقاشی و معرفی شده است.

 

 

فرواسار:

 

(1337- 410) فرواسار شخصا شاهد مناظر وحشتناک جنگ بوده و در آثار خود عین حقیقت را مجسم ساخته است. روح اشرافی وی جز باعمال پهلوانی به‌موضوع دیگری اهمیت نمی‌دهد و مبانی اخلاقی در نظر او ناچیز و بی‌مقدار است. به سبک نگارش وی مزین به‌رنگ آمیز‌ی‌های طبیعی و تجسم شگفتی‌ها و اشکال دنیای خارج می‌باشد.

[sam arch 55,878]

[h=2]ادبیات توده[/h]

روح توده مکنونات خود را در ضمن آثار متعدد و متنوعی ابراز داشته است که گاهی آنرا «بورژواز» می‌نامند و این صفت برای مشخص نمودن جنبه معقولانه و مبتذل آنهاست. گاهی نیز صفت «گولواز» به آنها اطلاق می‌شود و این از لحاظ روح بذله گوئی و سبک سری نسبت به مبانی اخلاقی و مقدسات مذهبی می‌باشد.آثار ادبیات توده را می‌توان به‌سه دسته تقسیم نمود: هجا ، فابل ، رومان دورنات یا قصه حیوانات.

 

 

[h=2]1- هَجا یا هجو گفتن[/h]

هجا در طی قرون وسطی جنبه عمومی دارد و روح هجائی تقریباً در تمامی آثار حتی گاهی به‌طور غیرمترقبه نفوذ کرده است.مشهورترین هجونویسان روتبوف نام دارد که قلندری بدبخت و عیاش بود در اواخر عمر با ایمان گشت و آثار مبنی بر زهد و تقوی از خود باقی گذاشت. روتبوف نگارنده درام مذهبی به‌نام «میراکل دو تئوفیل» می‌باشد و ضمناً آثار نیش‌داری نگاشته است که در آنها به‌هیچ‌یک از طبقات اجتماعی روحانیان اونیورسیته و غیره رحم نمی‌کند: «فرق مذهبی پاریس»،«وضعیت گیتی» و غیره.

 

 

[h=2]2- فابل (قصص و حکایات)

 

[/h]منشاء فابل:استعداد و قریحه توده در فابل به‌طرز شایانی جلوه‌گر شد. فایل ها منظومه‌های مضحک و خنده آوری‌ست که بدست روحانیون اخراج شده برای تفریح و خوش‌ آیند توده به‌رشته تحریر در آمده است.منظومه‌های مزبور در عین حال مولد شادی و خنده طبیعی بوده و نسبت به ضعفا و خاضعین نیشدار می‌باشد. بسیاری از آنها از جاده نزاکت خارج شده و پرده از روی همه چیز برداشته‌اند.

 

 

[h=2]3- رومان دور نارت یا قصه‌ حیوانات[/h]

مجموعه هجائیه‌ای‌ست از داستان حیوانات که مبارزه گوپیل (روباه) را با ایزن گرن‌ (گرگ) توصیف می‌نماید. یعنی در حقیقت مبارزه حیله و تدبیر را با زور مجسم می‌سازد. البته کلیه حیوانات در این داستان شرکت دارند و به‌طور کلی رومان دورنارت تقلید مسخره‌آمیزی‌ست از حماسه. در طی قرن سیزدهم جنبه هجائی این داستان‌ها تقویت شد و در قرن چهاردهم یک نوع «سمبولیسم» در آن وارد گشت به‌طوری‌که "رنارت" یا روباه مظهر شیطان قلمداد شده که همه مردمان باید بر ضدوی جهاد نمایند.

 

مشهورترین فصول این رومان‌ها داستان گوپیل و کلاغ می‌باشد که بعد‌ها بوسیله "لافنتن" به‌صورت فایل شیوائی در آمده است و دیگر داستان گوپیل و ماهی فروشان و به‌صید ماهی رفتن ایزن گرن و غیره می‌باشد.

 

[h=5]ادبیات کلیسا[/h]روحانیت و علوم:در قرون وسطی کلیسا پناه گاه علم و معرفت محسوب می‌شود و کلر یا کشیش مترادف با لفظ عالم است. به‌این مناسبت نفوذ کلیسا در بسیاری از آثار ادبی که به‌دست روحانیون نگاشته شده است مشاهده می‌شود. این نفوذ مخصوصاً در وعظ و خطابه، ادبیات آموزشی و در تئاتر بارز و آشکار گردید.

 

 

[h=2]1- وعظ و خطابه[/h]

وعظ و خطابه در اوایل قرون وسطی به‌زبان لاتین ادا می‌شد. سپس به‌زبان عامیانه انجام گرفت و به‌طور قطع خطبائی‌ که توده‌های بزرگ را به‌جهاد وادار نمودند دارای فصاحت و بلاغت سحر انگیزی بوده‌اند. متاسفانه از آن‌همه نمونه‌ای در دست نیست. مشهورترین وعاظ قرن چهاردهم «ژرسون» صدر اعظم دانشگاه می‌باشد و در قرن پانزدهم «منو» و «مایار» دو خطیب زبردست می‌زیسته‌اند که فصاحت آنان عواطف توده را به‌هیجان می‌آورده است.

 

 

[h=2]2- ادبیات آموزشی[/h]

انواع کتب و آثار آموزشی:

کشیشان که مظهر علم و معرفت بودند برای هدایت و تعلیم توده به‌ کارهای مختلفی دست زدند مانند بستی یر یا رساله حیوانات- (کاستوامان) -بیبل یا رساله اخلاقی- و ایماژدومند یا علم الاشیائ و دائره المعارف- روش آموزشی کشیش‌ها بسیار سخت و غیر قابل هضم بوده و به‌ضرب سمبولیسم و اشارات انجام می‌گردید. جمادات و حیوانات به‌منزله مظاهر اصول اخلاقی و ترییتی می‌باشند.

 

 

رومان سرخ گل:

 

در بین آثار تربیتی و آموزشی قرن سیزدهم (رومان سرخ گل) نمونه برجسته و بسیار جالب توجهی می‌باشد. موضوع آن هنر دوست داشتن و دوست یافتن است. البته در قبال این فکر اصلی نظریات روحی، پندهای اخلافی و مسائل علمی حتی هجو اجتماعی نیز وارد گردیده است.

[sam arch 55,878]

[h=2]3- نمایش

منشاء تثاتر مذهبی:[/h]

روحانیون و کلیسا تئاتر« پائی ین» یعنی تئاتر روم و یونان قدیم را به عنوان مکتب منافی اخلاق محکوم کرده و تثاتر مذهبی را برای تعلیم و تربیت توده ، نعم البدل آن قرار داده بودند. بدین‌طریق نمایش از آئین و تشریفات مذهبی مستقل گشته و به‌صورت درام لیتورژیک و درام پیامبران در آمد.

 

این درام‌ها مخصوصا در شب اعیاد بزرگ مذهبی نمایش داده می‌شد. بزودی صحنه درام نیز از آستان قدس به‌جلوخان کلیسا و سپس به‌میدن عمومی مهاجرت نمود و تئاتر به‌صورت نمایش‌های عمومی در آمد. فقط از لحاظ موضوع سنت مذهبی را تعقیب می‌نمود. اولین نمونه این نوع درام در حدود سال 1250 به‌عرض نمایش گذاشته شده است.

 

[h=2]میراکل[/h]

درام‌های قرن سیزدهم و چهاردهم به‌نام «میراکل» معروفند و عموماً درام‌های کوتاه و منقهی می‌باشند که معجزات و کرامات حضرت مریم یا اولیای دیگر را نمایش می‌دهند. مجموعه چهل و دوتائی از این میراکل‌ها در دست می‌باشد که به‌نام «میراکل دونتردارم» معروف است.درام مذهبی درقرن پانزدهم «میستر» نامیده می‌شود .

 

 

[h=2]میستر[/h]

درام مذهبی در قرن پانزدهم «میستر»نامیده می‌شود و به وسیله آن تاریخ مذاهب بشر از روز خلقت و از روی کتاب مقدس و نیز سنن و روایات و افسانه‌های ملی نمایش داده می‌شود.

 

 

[h=2]خصوصیات میستر[/h]

میستر مانند میراکل محدود نبود بلکه از یک سری تابلوهای جاندار و منظره‌ای تشکیل می‌گردید که اغلب اوقات در طول دو یا سه روز نمایش داده می‌شد.نمایش میستر در قرن پانزدهم واقعه مهمی است که قبلاً اعلام می‌شود و موجب ترغیب و همچشمی صنوف می‌گردد که برای معرفی بازیگران به‌یکدیگر پیش‌دستی می‌نمایند. از طرف دیگر موجب ازدحام جمعیت کثیر در شهری می‌شود که میستر در آنجا نمایش داده خواهد شد. «میزآن سن» با آرایش صحنه بسیار ساده می‌باشد. بدین ترتیب که کلیه امکنه و محل واقعه روی صحنه وسیعی بوسیله تابلوهای رنگی قرار داده می‌شود بازیگران در ضمن عمل از سنی به سن دیگر تغییر مکان می‌دهند بدون اینکه «دکور» عوض شود. البته میسترها در درجه اول نمایش مذهبی می‌باشند. ولی گاهی سن‌های خنده‌آور و حتی سن‌های منافی اخلاق بدان اضافه شده است. هر چند میسترها از حیث فکر موضوع هنری متوسط شناخته شده‌اند. ولیکن دارای روح عظیم و مهیجی بودند که در توده ملت تاثیر شایانی داشته است. این طرز نمایش تا سال 1548 متداول بود و از آن تاریخ به‌موجب حکم «پارلمان» منسوخ و متروک گشت.

 

[h=2]

تئاتر کومیک[/h]

تئاتر کومیک از توده‌ ملت سرچشمه گرفته است منشاء حقیقی آن به کلیسا یعنی به‌دسته‌هایی که کشیش‌های درجه پایین در بعضی از ایام سال در «ساکریستی» راه می‌انداختند مربوط می‌باشند. در طی قرن سیزدهم دو پیس کومیک نگاشته شده است. در قرن پانزدهم تئاتر کومیک توسعه یافت و به‌صورت‌های سه گانه ذیل در آمد: «فارس» که منظور نهائی آن تنها خنده بی‌ظرافت می‌باشد. «مورالیته» که در ضمن خنده پندی می‌آموزد و «سوتی » که منظور سیاسی دارد. در این زمینه شاهکاری به عنوان «پاتلن» از قرون وسطی به‌یادگار مانده که نگارنده آن ناشناس و در حدود 1740 نگاشته شده است.

[sam arch 55,878]

[h=2]داستان پاتلن:

 

[/h]1) پاتلن در دکان گیوم

 

 

مترپاتلن وکیل دعاوی است که مشتری ندارد و زوجه‌اش «گیومت» همواره برای یک قواره ماهوت سر او جیغ و داد می‌کشد. پاتلن از ناچاری بدکان گیوم ماهوت فروش رفته و به‌زور چرب زبانی و چاپلوسی یک قواره ماهوت بخانه می‌برد. به‌جای پرداخت وجه ماهوت فروش را به شام چرب و نرمی دعوت می‌کند.

 

2- گیوم در خانه پاتلن

 

پاتلن و زوجه‌اش برای دفع شر گیوم تدبیری می‌اندیشند. هنگامی که گیوم در خانه پاتلن می‌کند که وی از چنین وعده اطلاعی ندارد و ضمناً پاتلن سخت بستری می‌باشد. از درون خانه نیز پاتلن به‌تمام زبان‌ها هذیان می‌گوید. گیوم نیز فرار برقرار اختیار می‌کند.

 

 

3- (آنیوله) در خانه پاتلن

 

در این حیص و بیص «آنیوله» چوپان گیوم برای حل مرافعه با اربابش نزد پاتلن می‌آید- پاتلن به‌او دستور می‌دهد که همواره در جواب سوالات قاضی «بع بع» بگوید و به‌این ترتیب می‌توان از وی سلب مسئولیت نمود.

 

4- در مقابل قاضی

 

 

هر سه نفر در مقابل قاضی ایستاده‌اند. گیوم در ضمن طرح دعوی پاتلن وکیل آنیوله را باز می‌شناسد و در حال دست‌پاچگی موضوع ماهوت مخلوط می‌کند به‌طوری‌که قاضی یقین حاصل می‌کند او دیوانه است. سپس قاضی شروع به سوالات می‌کند و آنیوله در جواب «بع بع» می‌گوید و تبرئه می‌شود.

 

 

5- آنیوله و پاتلن

 

بعد از آن مترپاتلن از آنیوله حق‌الوکاله خود را مطالبه می‌کند. آنبوله با کمال خونسردی با «بع بع» جواب می‌دهد و پاتلن چیز دیگری از وی بدست نمی‌آورد.این داستان بر اساس نظر بعضی از ادبا به ایران هم رسید و منشا ضرب المثل «

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

» شد که پیش ازین در تبیان آنرا خوانده اید.

[sam arch 55,878]

[h=3]پایان قرون وسطی[/h]

[h=2]

قرون چهاردهم و پانزدهم[/h]

این دو قرن از لحاظ ادبی بسیار فقیر بوده و عصر کج سلیقگی محسوب می‌شود. در طی این دویست سال جنگ‌های سخت و قحط و غلاء در سراسر فرانسه فرانسه حکمفرما گشت و ایمان مسیحیت و مبانی اخلاقی سست گردید. تنها یک مورخ نامی و یک شاعر نابغه در این عهد پیدا شد که «کوم‌مین» و «ویل لون» نام دارند.

 

[h=2]کوم‌ مین[/h]

(1445- 1511) ابتدا «کوم مین» به خدمت شارل لوته مرر همت گماشت سپس به‌‌ او خیانت ورزید و در خدمت دشمنش لوئی یازدهم درآمد و در تذکره معروف خود رقابت‌های این دو حریف را نگاشته است. کوم‌مین وقایع نگار ساده‌ای نیست، بلکه به‌تمام معنا مورخ می‌باشد زیرا همواره سعی کرده است علل وقایع را به وسیله وقایع قبلی و سجایای پادشاهان و اراده الهی تفحص و اثبات نماید.

 

[h=2]شعر در قرون 14 و 15[/h]

 

شعر و شاعری در این عهد جنبه فضل فروشی داشته و بسیار ناچیز است شارل دورلئان که تاسن پنجاه سالگی در لندن زندانی بوده دارای طبعی ظریف و حساس می‌باشد.

 

[h=2]فرانسوا ویل لون[/h]

 

(1431- 1485) ویل لون یگانه شاعر بزرگ اواخر قرون وسطی محسوب می‌شود این شاعر ولگرد واوباش زندگانی پر تشویش و پر آشویی داشته است. دانش آموزی بی‌انضباط، دانشجویی عیاش و بالاخره راه زنی چالاک و مشهور می‌باشد. چندین بار به‌دست مامورین گرفتار و از چوبه دار به‌طور معجز آسائی نجات یافته است. با وصف خطاها و جنایات عظیمی که مرتکب شد روحی معصوم و پر محبت داشت. خاصه به نیکی و جوانمردی متمایل بود. به‌مادر و عموی خود مهر می‌ورزید و به‌خدای یگانه و حضرت مریم ایمانی راسخ داشت. به‌همین مناسبت در بیان احساسات و شکنجه‌های درونی خویش لحنی شاعرانه و فصاحتی سحر‌انگیز نصیب وی گشت.

 

آثار وی عبارتند از«لوپتی تستامان » که در اواخر جوانی نگاشته و«لوگران تستامان » که در سال‌های اخیر عمر خود به رشته تحریر درآورده است. هنگام مردن ویل لون به جوانی پریشان و از دست رفته خود افسوس می‌خورد:

«خداوندا اگر در ایام جوانی به‌مطالعه پرداخته

و به‌اخلاق پسندیده خو گرفته بودم

اکنون صاحب آشیانه و رختخواب نرمی بودم

ولی هیهات! چون کودکان زشت کار از مدرسه فرار کردم

و اکنون با سرودن این ابیات نزدیک است یکباره

قلبم از هم پاشیده شود.»

باز در هنگام به‌درود گفتن زندگانی تمام آنهائی که به‌او محبت ورزیده و آنهائی‌ که وی را شکنجه بودند در مقابل دیدگانش مجسم می‌شوند. ویل لون تصویر عموی خود را در خیال می‌بیند که برای وی از پدر مهربان‌تر بود و چندین بار او را از مخمصه خلاصی بخشوده بود. صورت مام مهربان خویش را «فقیر و فرسوده» به‌خاطر می‌آورد که الف را از ب نمی‌شناخت و به‌نام وی قطعه می‌سراید. شبح رفقای عیش وطرب ودر صحنه خاطر وی می‌رقصند و او را به یاد جوانی می‌آورند. زمانی در عالم خیال گرد کوی و برزن‌های پاریس عزیز تفرج می‌کند و در قبرستان شهر برای زیارت اموات و کارگاه مرگ متوقف می‌شود و گردش خود را تا «مون فوکون» برای نظاره دار آویختگان ادامه می‌دهد.سپس روح خود را به یزدان پاک می‌سپارد و کالبد خود را به‌زمین مهربان ارزانی می‌دارد و با فراغ خاطر منتظر مرگ می‌شود.

 

[h=2]پایان قرون وسطی[/h]

ویل لون استثنائی بیش نیست ادبیات این عهد بسیار فقیر و ناچیز است. قرون وسطائی که عظمت خود را به‌وسیله ایمان، عمل و هنر نشان داده بود، در اواخر قرن پانزدهم به انحطاط پیوست ولی بزودی نشانه‌های ادبیات جدیدی در شرف ظهور بود. اکتشافات بزرگ مانند چاپ و غیره جنبش جدیدی برپا کرد و آثار روم و یونان قدیم را در دسترس اهل مطالعه قرار داد. فرانسه از دیدن و شناختن فرهنگ ایتالیا خیره شد و اولین اشعه رنسانس در افق پدیدار گشت.

 

دکتر عیسی سپهبدی

تبیان