بازگشت به شیوه های سنتی در معماری مدرن

[spow 44197]

انسان ها از گذشته های دور همواره در تلاش بوده اند تا بتوانند در جایی سکونت داشته باشند که آنها را از گزند شرایط آب و هوایی مصون نگه دارد و بنابراین در نظر گرفتن شرایط اقلیمی در ساخت مسکن همواره مورد توجه بوده است. اجرای روش های مناسب در طراحی ساختمان که از هماهنگی لازم با اقلیم منطقه برخوردار باشد از گذشته های دور مورد توجه کارشناسان معماری بوده است.

 

اگر ساختمان با بهره گیری از توصیه های کارشناسان اقلیم شناسی طراحی شود استفاده بهینه از امکانات آب و هوایی حاکم بر آن منطقه تا حد امکان افزایش خواهد یافت. استفاده از انرژی های طبیعی در ساختمان می تواند نقش بسیار مهمی در صرفه جویی در مصرف سوخت و همچنین افزایش کیفیت بهداشت محیط های مسکونی در حفاظت از محیط زیست داشته باشد.

 

هزینه های بسیار زیاد تامین سوخت های حرارتی موجب شده است تا در اصول مدرن ساختمان سازی استفاده از انرژی خورشیدی به عنوان یک جایگزین مناسب برای تامین انرژی بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد، این کار بدرستی انجام نخواهد شد، چه بسا اگر برای فصول گرم سال سایبان هایی برای حفاظت از ساختمان در برابر تابش مستقیم نور آفتاب در نظر گرفته نشده باشد این طراحی می تواند از پیامدهای نامطلوبی نیز برخوردار باشد.

 

در حالی که اگر پنجره ها در مکان مناسبی قرار گرفته باشند و بتوان از سایبان ها استفاده کرد نه تنها محیط داخل ساختمان تبدیل به یک تنور داغ نخواهد شد، بلکه مخارج گزاف نصب و راه اندازی کولرهای گازی را نیز متحمل نخواهیم شد.

 

بنابراین ضروری است که پیش از طراحی ساختمان ابتدا شرایط اقلیمی آن منطقه مورد ارزیابی قرار گیرد و سپس طراحی آن ساختمان با اقلیم خاص آن منطقه مطابقت داده شود. با توجه به اهمیت این موضوع گروهی از محققان دانشگاه تربیت مدرس، در یک طرح تحقیقاتی، طراحی مجتمع های مسکونی همساز با اقلیم را مورد بررسی قرار دادند که با نتایج موفقیت آمیزی برای طراحی ساختمان های جدید در مناطق مختلف کشور همراه بود.

 

● طراحی ساختمان های همساز با اقلیم

 

به گفته هدی افشاری، دانش آموخته کارشناسی ارشد مهندسی معماری و مجری این طرح تحقیقاتی، طراحی ساختمان ها براساس اصول معماری همساز با اقلیم هر منطقه علاوه بر ایجاد آسایش حرارتی در فضای داخلی ساختمان، سبب کاهش مصرف سوخت و مهم تر از آن سالم سازی محیط زیست خواهد شد.

 

این موضوع در مناطقی مانند خرمشهر که یکی از گرم ترین مناطق اقلیمی کشور بوده و دارای شرایط آب و هوایی بحرانی است از اهمیت ویژه ای برخوردار خواهد بود. نتایج به دست آمده از تحقیقات انجام شده در این باره حاکی از آن است که در صورت عدم توجه به مسائل اقلیمی در طراحی ساختمان ها در مناطق گرم آب و هوایی، در اغلب مواقع سال استفاده از تاسیسات کنترل کننده فضاهای داخلی در این ساختمان ها ضروری خواهد بود.

 

در برخی موارد شرایط آب و هوایی مناطق و شرایط داخلی ساختمان هایی که بدون در نظر گرفتن شرایط اقلیمی و در حقیقت به صورت ناهماهنگ با اقلیم بنا می شوند به گونه ای است که نمی توان تنها با استفاده از سیستم های مکانیکی و صرف هزینه ای معقول، راحتی و آسایش را برای ساکنان این ساختمان ها در حد قابل قبول و رضایت بخشی تنظیم کرد.

 

اما اگر در هر منطقه ساختمان ها به صورت هماهنگ با اقلیم طراحی و ساخته شوند در بیش از ۸۲ درصد از مواقع سال شرایط حرارتی فضاهای داخلی ساختمان به طور طبیعی و حتی بدون استفاده از سیستم های گرمایشی و یا سرمایشی و در حد آسایش و راحتی ساکنان آنها تنظیم و تعدیل خواهد شد و به این ترتیب تنها در ۱۸ درصد از مواقع سال استفاده از سیستم های مکانیکی برای خنک کردن فضاهای داخلی ساختمان ها در مناطق گرمسیری ضروری خواهد بود.

 

در شهرهایی مانند خرمشهر که در مناطق اقلیمی گرمسیری قرار دارند بزرگ ترین مشکل، خنک کردن فضاهای داخلی ساختمان در فصول گرم سال است و در زمستان با استفاده از انرژی خورشیدی و یا گاهی با استفاده از وسایل حرارتی بسیار ساده می توان این فضاها را در حد آسایش گرم نگه داشت.

 

● بهره گیری از منابع پایان ناپذیر انرژی

 

افشاری در ادامه می افزاید: با توجه به نتایج به دست آمده از این طرح تحقیقاتی که در دو بخش تئوری و طراحی، انجام و ارائه شده است استفاده همزمان از شیوه های مدرن معماری و همچنین اصول معماری همساز با اقلیم می تواند از نتایج رضایت بخشی در ساختمان سازی در مناطق مختلف کشور برخوردار باشد.

 

با توجه به نتایج به دست آمده از بررسی های تئوریک انجام شده، یک مجتمع مسکونی برای کارکنان کشتیرانی خرمشهر طراحی شد که نتایج بررسی های انجام شده در زمینه طراحی این مجتمع مسکونی در شهر خرمشهر نشان دهنده آن است که مکان یابی مناسب برای اجرای این طرح در قسمت جنوبی رودخانه کارون در محل تقاطع این رودخانه با اروندرود علاوه بر این که می تواند پاسخگوی نیازهای روانی ساکنان این مجتمع باشد این امکان را فراهم خواهد ساخت که از شرایط اقلیمی حاکم بر آن منطقه به نحو مطلوبی بهره گرفته و به این ترتیب از ورود عوامل آب و هوایی نامطلوب به فضای داخلی ساختمان تا حد امکان جلوگیری به عمل آورد.

[spow 44197]

به عبارت دیگر در این مجتمع مسکونی که به صورت هماهنگ با اقلیم منطقه بنا خواهد شد با جهت گیری مناسب نسبت به بادهای غالب و جلوگیری از ورود جریان باد به درون مجموعه و همچنین بهره گیری از رطوبت رودخانه در مواقع لازم ساکنان در همه فصول سال در راحتی و آسایش خواهند بود.

 

این در حالی است که علاوه بر این اجزای این مجموعه به گونه ای طراحی شده اند و همچنین قطعات ساختمان طوری در کنار هم قرار گرفته و جاسازی شده اند که نه تنها در مواقع سرد سال تابش مستقیم نور خورشید را دریافت کرده و گرمای لازم برای تامین حرارت مورد نیاز فضای داخلی ساختمان را تامین می کند بلکه در روزهای گرم سال نیز مانع از تابش مستقیم نور آفتاب به فضای داخلی ساختمان خواهند شد.

 

● پل ارتباطی معماری سنتی و مدرن

 

کشور ما ازجمله کشورهایی است که دارای مناطق اقلیمی متفاوت بوده و شرایط آب و هوایی در فصول مختلف سال در این مناطق متغیر است و حال این که معماری سنتی راه حل ها و شیوه هایی منطقی را در جهت فراهم ساختن شرایط آسایش انسان ها در اختیار آنها قرار خواهد داد.

 

معماری سنتی ایرانی از نسل های معماری پایدار است که نه تنها کارایی انرژی و بلکه شرایط اکولوژیکی را نیز مورد توجه قرار می دهد تا به این ترتیب بتواند هزینه های زندگی ساکنان را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.

 

اگر نگاهی به بناهای سنتی و بومی بیندازیم متوجه خواهیم شد که در این بناها استفاده از انرژی های تجدیدپذیر نظیر جریان هوا، نور و حرارت آفتاب مورد توجه سازندگان قرار گرفته است.

 

در صورت طراحی ساختمان های همساز با اقلیم در ۸۲ درصد از مواقع سال شرایط حرارتی فضاهای داخلی به طور طبیعی و در حد آسایش انسان ها تعدیل خواهد شد.

 

از سوی دیگر سازندگان این بناها آنها را به گونه ای احداث کرده اند که کمترین تاثیر منفی را بر محیط زیست داشته باشد، اما بر خلاف آنچه در معماری به شیوه سنتی متداول و مرسوم بوده است در معماری مدرن امروزی استفاده بیش از اندازه از انرژی های غیرقابل تجدید یا به عبارتی منابع سوختی فسیلی را می توان مهم ترین وجه تمایز آن با معماری سنتی به شمار آورد که از علل اصلی آن نیز می توان به استفاده از مصالح نامناسب و طراحی نادرست ساختمان ها بدون توجه به شرایط اقلیمی اشاره کرد که نیاز به استفاده از وسایل گرم کننده در فصول سرد سال و سیستم های خنک کننده در فصول گرم سال را ضروری می سازد.

 

معماران قدیمی ناگزیر از تکیه بر منابع و انرژی های پاک بوده اند که از جمله منابع پایان ناپذیر محسوب می شوند. از آنجایی که معماری در گذشته حاصل تجارب به دست آمده از اجرای پروژه های متعدد محلی بوده است که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است و جایگاه و پیوستگی آنها توسط راهکارهایی همچون روش های آزمون و خطا، طی صدها سال آزمایش شده بود به نظر می رسد که در دنیای امروز که شاهد گسترش معماری به شیوه مدرن و امروزی هستیم لازم است راهکارهای سنتی را در مناطق مختلف و بویژه مناطقی مانند شهرهای جنوبی کشور که از شرایط آب و هوایی سخت تری برخوردارند، بار دیگر مورد بررسی قرار دهیم.

 

چرا که قطع ناگهانی ارتباط میان معماری مدرن و سنتی موجب خواهد شد که بسیاری از راه حل های سریع و آسانی که معماری به شیوه مدرن و امروزی در اختیار ما گذاشته است جایگزین راهکارهای قدیمی شده و به این ترتیب بسیاری از راهکارهای زیست محیطی که بر مبنای طرح های اقلیمی استوار هستند به دست فراموشی سپرده شوند.

 

افشاری در پایان خاطرنشان کرد که نتایج به دست آمده از طرح تحقیقاتی انجام شده توسط پژوهشگران مهندسی معماری این دانشگاه نشان داده است که با طراحی ساختمان های همساز با اقلیم در ۸۲ درصد از مواقع سال شرایط حرارتی فضاهای داخلی به طور طبیعی و در حد آسایش انسان ها تعدیل خواهد شد.

[faezeh mzk 19231]

معمارن ار از لحاظ چگونگی نگرش آنان نسبت به سنت می‌توان نخست به چند گروه عمده طبقه‌بندی كرد. اول معماران مدرنیستی كه تقریباً هیچ‌گاه در آثار خود از سنت استفاده نكردند ، مانند وارطان هوانسیان و گوركیان كه همه آثار آنان مدرن بود. گروه دیگر معماران سنت‌گرا بودند مانند لرزاده كه همه آثار آنان كمابیش در چارچوب‌های سنتی طراحی می‌شد.

 

گروه سوم شامل معمارانی می‌شود كه متناسب با خواسته كارفرما یا نوع بنا ، انواع گوناگونی از روش‌ها ، سبك‌ها وشیوه‌های معماری رابه كار می‌گرفتند. برای نمونه فروغی برخی از آثار خود را به صورت كامل به شیوه مدرن طراحی كرده است ، مانند ساختمان وزارت دارایی در محوطه ارگ تهران ، یا بانك ملی در میدان حسن‌آباد.

 

به همین ترتیب آثار سیحون را نیز می‌توان حداقل به دو گروه دستبهندی كرد. نخست آثاری كه به صورت مدرن طراحی شده و دوم آثاری كه درانها تركیبی از مدرنیسم و سنت را می‌توان ملاحظه كرد. ساختمان بانك سپه در میدان امام خمینی تهران كه با بتن اكسپوز طراحی و ساخته شده بود ، یا هتل بوعلی در همدان از آثار مدرن او به شمار می‌ایند. در حالی كه آرامگاه بوعلی‌سینا در همدان ، مقبره خیام در نیشابور و آرامگاه كمال‌الملك در نیشابور از آثاری به شمار می‌ایند كه در آنها از سنت استفاده شده است.

 

آرامگاه نادرشاه در مشهد اثری ویژه به شمار می‌آید كه طراح سعی كرده استواری ، شهامت و سخت‌كوشی نادر شاره را در قالب مصالح و فرم بیان كند اما از عناصر و نشانه‌های سنتی در آن اثر بارزی دیده نمی‌شود.

 

بر این اساس برخی از آثار معماری بر پایه چگونگی بازتاب سنت در آنها به شرح زیر طبقه‌بندی شدند:

 

1- بازتاب صریح

 

منظور از بازتاب صریح سنت ، كاربرد تركیب‌ها ، عناصر یا تزیینات سنتی به صورتی كما بیش مستقیم یا به عبارت دیگر همانند دوران گذشته است ، به گونه‌ای كه نشانه‌های به كار رفته از معماری سنتی به سادگی نه تنها برای معماران بلكه برای مردم غیر متخصص نیز قبال شناسایی و درك باشد.

 

1-1- بازتاب صریح و جامع

 

برخی از معماران سنتی كه در بعضی از حوزه های معماری معاصر مانند طراحی مساجد ، مزارها و برخی از دیگر بناها فعالیت داشتند از بعضی عناصر یا تركیب‌ها و به خصوص از تزیینات سنتی به صورتی مستقیم و در تركیبی جامع در حوزه طراحی استفاده می‌كردند. مرحوم لرزاده یكی از معماران سنتی بود كه شمار فراوانی مسجد طراحی و احداث كرد.

 

مسجد اعظم در قم ، مسجد دانشگاه شریف و مسجد اعظم اصفهان از این گونه هستند.

 

1-2- بازتاب صریح و غیر جامع (موردی)

 

دربعضی از ساختمان‌ها تنها از برخی عناصر یا تزیینات سنتی استفاده می‌شد و تركیب و طرح كلی بنا بر پایه چارچوب‌های طراحی معاصر طراحی و ساخته می‌شد. برای نمونه می‌توان برخی از مدرسه‌هایی را كه توسط مرحوم استاد پیرنیا طراحی یا زیر نظر ایشان طراحی و ساخته شد ، به عنوان نمونه مورد توجه قرار داد. ساختمان دانشكده الهیات در خیابان شهید مطهری

 

ساختمان اداری آموزش و پرورش در ابتدای خیابان ایرانشهر در جنوب خیابان طالقانی

 

در این بناها یك عنصر معماری یا تزیینی مانند كاشی به صورت و شیوه‌ای کمابیش سنتی در یك بنا به كار می‌رفته است. آرامگاه ، پوب ، آرامگاه روزبهان ، آرامگاه شاه شجاع ، مسجد امین‌الدوله را می‌توان از این گونه دانست.

[faezeh mzk 19231]

2- بازتاب غیر صریح

 

بعضی از معمارن به ویژه گروهی از معماران تحصیل كرده به جای كاربرد مستقیم و صریح عناصر و تركیب‌های نتی ، ترجیح می‌دادند از آنها به شیوه ای خاص بهره برند و به گونه‌ای شخصی نحوه درك و برداشت یا ابداع خود را دخالت دهند.

 

انواع بازتاب‌های غیر صریح یا ضمنی سنت در معماری معاصر را به چند گروه به شرح زیر می‌توان دسته بندی كرد:

 

2-1- بازتاب غیر صریح جامع

 

در این حالت طراحی با بسیاری از تركیب‌ها ، عناصر و مصالح سنتی با تعبیر و نوعی ساماندهی جدید به گونه‌ای انجام شده كه از یك سو از دیدگاه ناظر یا استفاده‌كننده غیر معمار به نظر اشنا وقابل درك و شناخت می‌آید و از سوی دیگر به سبب نوعی طراحی همراه با ایده‌پردازی جدید و فرآیندی كما بیش خلاقانه ، از سوی جامعه معماری نیز قابل توجه به شمار می‌آید. مهمانسرای نایین اثر خسروانی را می‌توان از این گونه به شمار اورد. در این بنا از اتاق‌های مرتفع با سقف‌هایی كه به روش سنتی ساخته شده و تركیب سه دری و رواق جلوی اتاق ها به گونه‌ای استفاده شده كه به صورتی جامع یادآور معماری سنتی است. مسجد دانشگاه تهران و مسجد شبستری‌ها در تهران را نیز می‌توان نمونه‌هایی از بازتاب غیر صریح جامع دانست.

 

2-2- بازتاب غیر صرح ایده‌‌پردازانه

 

در طراحی بعضی از بناها به ویژه فضاهای آیینی و فرهنگی از معماری سنتی به صورتی بارز و آشار ایده گرفته می‌شده است. خصوصیت مشترك این آثار در این نكته است كه نشانه‌های گوناگونی كه در این آثار به كار گرفته می‌شد ، غالباً به گونه‌ای است كه كمابیش به سادگی از سوی متخصصان و حتی مردمی عادی قابل شناسایی است.

 

وجه تمایز این گروه از آثار نسبت به هم این است كه چگونگی الهام گرفتن طراحان از معماری سنتی بسیار متنوع و متفاوت بوده است. برای نمونه در آرامگاه بوعلی سینا تركیبی خاص از اقتباسی جامع از ارامگاه قابوس بن و شمگیر به انضمام عناصری دیگر پدید آمد. انتخاب آرامگاه فوق گویا به دلیل هم دوره بودن زمان زندگی ابوعلی‌سینا با قابوس بن وشمگیر صورت گرفته بود. در آرمگاه خیام به گونه‌ای دیگر و بدیع از معماری سنتی الهام گرفته شده است. و در سایر آثار از این گونه بناها با ابداعی خاص می‌توان مواجه شد.

 

به طور مثال: آرامگاه فردوسی ، آرامگاه سعدی ، آرامگاه كمال‌الملك ، آرامگاه باباطاهر ، مقبره الشعرا ، مسجد الغدیر ، مسجد امیر ، مسجد نظام ما فی ، مسجد آریا مهر ، كتابخانه پارك شهر ، موزه هنرهای معاصر ، موزه قرآن ، آرامگاه واعظ كاشفی و برج آزادی.

 

2-3- بازتاب اشاره‌ای و شخصی

 

در برخی از بناها از بعضی نشانه‌های معماری سنتی به صورت استعماری و با تعبیری شخصی استفاده شده است به گونه‌ای كه نشانه‌های بسیاری از این گونه آثار ممكن است از دید مردم عادی خوانا و قابل شناسایی به شمار نیایند. هر چند كه شماری از آنها نیز ممکن است به نحوی به كار روند كه خوانایی خود را تا حدودی حفظ كنند. ساختمان مجلس سنای قدیم كه در دو سوی آن دو عنصر زنجیر مانند به كنای از زنجیر عدل انوشیروان به كار رفته است. كه ممكن است به سادگی به ذهن هر كسی نیاید ، مگر آن كه قبلاً آن را شنیده باشد.

 

كاربرد عنصری مانند بادگیر در موزه هنرهای معاصر به عنوان نورگیر نیز ممكن است از سوی بسیاری از مردم عادی مورد توجه قرار نگیرد و متوجه نشوند كه كاربرد ان به دلایل فرهنگی صورت گرفته است یا در مواردی عنصر جدید و بدون ارتباط با معماری سنتی به نظر آیند. ساختمان تئاتر شهر نیز در همین زمینه قابل ارزیابی است.

 

2-4- بازتاب جامع یوم گرایانه

 

چند تن از معماران با رویكردی هم جامع و هم بدیع و به صورتی پیگیرانه در اثار خود از بعضی چارچوب‌ها ، خصوصیات و عناصر معماری ایرانی استفاده كردند. از میان معمارانی كه به این صورت آثاری پدید آوردند ، می‌توان به كامران دیبا ، نادر اردلان و حسین امانت اشاره كرد. البته هر یك از این معماران با رویكرد و نگرشی خاص و متفاوت از دیگری به فضای معماری و چگونگی خلق اثری با هویت ایرانی توجه داشت.

 

برخی از آثار حسین امانت مانند دانشكده مدیریت دانشگاه تهران و ساختمان سازمان میراث فرهنگی كشور با وجود داشتن تركیب‌هایی نو ، در زمینه مصالح به كار رفته در نماها ، چگونگی استفاده از فضای باز و كاربرد برخی عناصر معماری سنتی ، به گونه‌ای است كه هویتی ایرانی برای اثر پدید آورده است.

 

شهرك شوشتر نو اثر كامران دیبا نیزبر اساس نگرشی جامع و بوم‌گرایانه و با توجه به الگوهای موجود در فضاهای سنتی آن ناحیه طراحی و ساخته شده است. تأثیرپذیری این مجموع از معماری سنتی در زمینه‌های گوناگون از جمله مصالح نما ، ساختار پلان ، تركیب حجمی و برخی عناصر و جزییات صورت گرفته است.

 

چند اثر از نادر اردلان نیز همین ویژگی‌ها را دارد. دانشگاه امام صادق (ع) از بناهایی به شمار می‌اید كه در ان از معماری سنتی الهام گرفته شده است و اثر نو پدیده آمده است ضمن آن كه به گونه‌ای ویژه می‌توان نشانی از هویت ایرانی رادر آن ملاحظه كرد

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام