هنر و معماری ایران در عصر داریوش

[ماتینا 4,434]

مرحله‌ی A (بیستون): صخره‌نگاری بیستون از جمله آثار باستانی هخامنشی است كه تاریخ‌گذاری آن دقیق‌تر از همه انجام شده و بیش از آثار دیگر‌ مورد بحث و تفسیر قرار گرفته است.

یازده تا از پیكره‌های نقش شده در این برجسته‌نگاری با درج عنوان توضیح دهنده در كنار آن‌ها شناسانده شده‌اند: خود داریوش، گئوماته، هشت شاه دروغ‌گو كه در در طی نخستین سال فرمان‌روایی داریوش شورش كرده بودند، و فرمان‌روای «سكاهای دارای كلاه‌های تیز»، كه داریوش وی را در سومین سال پادشاهی‌اش دستگیر نموده بود؛ این واپسین روی‌داد در بندی كه بعداً به سنگ‌نبشته‌های بیستون الحاق و افزوده شده، ثبت گردیده است، بنابراین دیگر روی‌دادها می‌باید زودتر از این تاریخ رخ داده باشند. ترتیبی را كه برطبق آن پیكره‌ها، عنوان‌های توصیفی و سه نگارش سنگ‌نبشته‌ی بیستون (ایلامی، بابلی، پارسی باستان) كنده‌كاری شده‌اند، H. Luschy و L. Trümpelmann روشن ساخته‌اند. W. Nagel استدلال كرده است كه دومین پیكره‌ی پایانی، كه در عنوان توضیحی‌اش Frāda نامیده شده، با توجه به جامه‌ی ایلامی او، می‌باید در اصل برای نشان دادن Attamaita (شورش‌گر ایلامی) در نظر گرفته شده و به پیكره‌های هشت شاه نخستین، پس از دومین سال فرمان‌روایی داریوش افزوده شده باشد. با وجود این، در كتیبه‌ی DB 4.2-31 فراده یكی از 9 مدعی نامشروع پادشاهی است (شماره‌ی 9 می‌تواند دارای اهمیتی جادویی باشد)، و صخره‌ای برای كنده‌كاری ریسمان پیوند دهنده‌ی Araka (شورش‌گر بابلی) به فراده به جای نمانده است. دو پیكره‌ی پشت سر داریوش، كه بدون عنوان‌ توضیحی‌اند و دیهیم‌های شاهانه بر سر دارند، گمان می‌رود كه ویشتاسپ و ارشام (پدر و پدربزرگ داریوش) باشند. البته تا‌ج‌های آراسته‌ای را به همین شكل در كاخ tačara، ملازمان و نگاهبانان بر سر گذاشته‌اند. M.C. Root بر سرشت التقاطی و اقتباسی برجسته‌نگاری بیستون تأكید كرده است: این اثر حاوی عناصری است كه در برجسته‌نگاری‌های آنوبانینی در سرپل ذهاب و آشوری و نیز نگاره‌ی سلاح‌بران ایلامی متأخر و پیكره‌ی ایزدین واقع در قرص بال‌دار اورارتویی شناخته شده‌اند.

 

نزدیك كاخی در بابل، نسخه‌ای از برجسته‌نگاری بیستون (یا شاید شامل بخشی از آن بوده) در ابعادی كوچك‌تر و با متنی طولانی در پشت آن (یا شاید شامل بخشی از آن) قرار داشته، كه اینك قطعاتی از آن برجای مانده است.