از ظهور ماد تا شکوه پارس

[ماتینا 4434]

امپراتوری ایران به دست مادها بنیان‌گذاری شد و هخامنشی‌‌ها آن را به اوج شكوهش رساندند. گستره‌ی آن امپراتوری بیش‌تر سرزمین‌های خاورمیانه را شامل می‌شد و از ساحل غربی دریایی مدیترانه تا مرزهای هندوستان را در بر می‌گرفت.

مادها و هخامنشی‌ها از آریایی‌ها بودند كه نیاكانشان از سرزمین‌های سرد شمال به ایران سرازیر شدند و در غرب و جنوب غرب فلات ایران ساكن شدند. آنان بخش مهمی از اندیشه‌های فرهنگی، نظامی و سیاسی خود را از ساكنان بومی ایران و تمدن‌هایی كه پیرامون رودهای دجله و فرات تشكیل شده بود، گرفتند و با پرورش آن‌چه از دیگران گرفته بودند، یكی از درخشان‌ترین تمدن‌های عصر خود را به پایه‌گذاری كردند.

 

ده هزار سال تمدن

 

اقوام بومی ایران نخستین كسانی بودند كه گندم و جو را شناختند، ابزار كشاورزی سنگی و مفرغی ساختند و جانوران را اهلی كردند. نخستین آثار سفالی در محل شهر باستانی سِیَلك، نزدیك كاشان، و بهترین ظرف های لعابی و سرامیك از تپه حصار دامغان به دست آمده است. نخستین ابزار ریسندگی و بافندگی در غار كمربند، نزدیك بهشهر، یافت شده است كه به 7 هزار سال پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد. این یافته‌ها و شواهد دیگر، به خوبی نشان می‌دهند كه ایران بیش از ده هزار سال پیشینه‌ی تمدن دارد.

 

 

ورود آریایی‌ها

 

 

آریایی‌ها حدود 5 هزار سال پیش در منطقه اوراسیا، نزدیك كوه‌های اورال بین آسیا و اروپا، زندگی می‌كردند و به علت سرد شدن هوا و طولانی بودن تاریكی شب مجبور شدند به مناطق گرم‌تر مهاجرت كنند. حدود 3 هزار سال پیش، دسته‌ای از آنان به اروپا، دسته‌ای به هندوستان و دسته‌ای به فلات ایران مهاجرت كرد. دسته اخیر از طریق خوارزم و قفقاز به سرزمینی وارد شدند كه ابتدا ایریانا، سپس آریانا و اِران و سرانجام ایران نام گرفت.

[ماتینا 4434]

سه قوم بزرگ

وقتی آریایی‌ها به فلات ایران وارد شدند، به سه شعبه تقسیم شدند. پارس‌ها در جنوب ایران و استان كنونی فارس و بخشی از ایلام ساكن شدند؛ هخامنشی‌ها و ساسانیان از این گروه بودند. مادها در غرب ایران به ویزه دامنه‌های الوند مستقر شدن و بعدها امپراتوری ماد را به وجود آوردند. پارت‌ها نیز به خراسان بزرگ وارد شدند؛ اشكانیان از این گروه بودند. بخشی از پارت‌ها به نام سكاها بین دریای خزر و دریاچه آرال ساكن شدند و بعدها مزاحمت‌هایی برای هخامنشی‌ها به وجود آوردند. مهاجمان آریایی كه از تمدن بهره‌ی اندكی برده بودند، فرهنگ بومی ایران را كسب كردند و در مقابل جنگ آوری و دلاوری را به بومیان ایران آموختند.

 

 

دین آریایی‌ها

 

 

آریایی‌ها چون از سرزمین‌های سرد با شب های طولانی به ایران مهاجرت كرده بودند، به خورشید(مهر یا میترا) و هرچه كه نورانی بود، احترام می‌گذاشتند. احترام به آتش نیز به خاطر گرمی بخشی و روشنی آن بود. مدتی پس از استقرار آریایی‌ها در ایران، پیامبری به نام زرتشت از میان آنان برخاست و ایرانیان به اهورامزدا، به معنای دانای بزرگ، معتقد شدند كه در واقع خداوند یكتا بود. البته، آنان به فرشتگانی مانند آناهیتا( ناهید كه فرشته‌ی آب بود و نیز مهر، میترا كه فرشته‌ی خورشید بود)احترام می‌گذاشتند. دین زرتشت در زمان مادها و هخامنشی‌ها شكوفا شد و پیروان زیادی پیدا كرد.

 

نخستین امپراتوری

 

 

مادها نخستین امپراتوری ایران را به وجود آوردند و بیش از 150 سال بر نواحی غرب ایران از همدان تا آذربایجان و بخش هایی از بین النهرین حكومت كردند. آمادانا مركز حكومت مادها بود كه چندی بعد به هگمتانه، به معنی محل تجمع، مشهور شد. هگمتانه یادآور گرد هم‌آیی بزرگ مادها برای انتخاب دیااُكو به عنوان نخستین پادشاه ماد است. دیااُكو، كه خود را داور می‌نامید، در سال 706 پیش از میلاد قبیله‌های ماد را علیه آشوریان متحد كرد و كوشید بر سلطه‌ی آنان بر مادها خاتمه دهد. این آرزو در حكومت هوَخشََتَرِه، فرزند دیااُكو، به حقیقت پیوست. مادها در سال 612 پیش از میلاد شهر نینوا، پایتخت آشور، را به كمك بابِلی ها تسخیر كردند و به سال‌ها ویرانگری و ستم بیش از اندازه آشوریان خاتمه دادند.

[ماتینا 4434]

كوروش بزرگ

 

كوروش فرزند كمبوجیه از قوم پارس و ماندانا، دختر آزیدِهاگ پادشاه ماد، بود كه بر اثر فشار بیش از اندازه مادها بر قوم پارس، به جنگ پدربزرگش رفت، او را شكست داد، هگمتانه را گرفت و سلسله‌ی هخامنشی را در سال 550 پیش از میلاد بنیان نهاد. چندی بعد، كِرِزوس، پادشاه لیدی، به تحریك یونانی‌ها بر ضد كوروش قیام كرد. از این رو، كوروش به آسیای صغیر لشكر كشید و سارد، پایتخت لیدی، را گرفت. پادشاه هخامنشی در سال 538 پیش از میلاد، بابل را فتح كرد و همه‌ی اسیران و بردگان را آزاد كرد و فرمان داد هیچ خانه‌ای ویران نشود، مال هیچ‌فردی چپاول نشود و همه آزاد باشند.

امپراتوری جهانی

 

داریوش اول، داریوش بزرگ، كارهای مهمی برای گسترش امپراتوری هخامنشی انجام داد. احداث راه شاهی و ایجاد چاپارخانه ارتباط ایالت‌ها (ساتراپ‌ها) را آسان كرد و ضرب سكه استاندارد و قانون‌های عادلانه برای دریافت مالیات باعث رونق تجارت شد. داریوش بازرسانی داشت كه به ساتراپ‌ها فرستاده می‌شدند و به كار نیروهای دولتی نظارت می‌كردند. به علاوه، او مجموعه قوانینی وضع كرده بود كه تا اندازه‌ای از قانون‌های مشهور حمورابی اقتباس شده بود. داریوش بزرگ به كمك فینیقی‌ها ارتش ایران را به كشتی‌های جنگی تجهیز كرد و برای نخستین بار ارتباط بین دریای سرخ و مدیترانه را از راه نیل برقرار كرد. در زمان او وسعت ***** ایران به بالاترین حد خود رسید.

 

 

پایان هخامنشیان

 

در زمان داریوش برخوردهایی بین ایرانی‌ها و یونانی‌ها رخ داد. داریوش در جنگ اول كاری از پیش نبرد، در جنگ دوم ، نبرد مارتُن، شكست خورد و جنگ سوم را به علت شورشی در مصر نیمه كاره رها كرد. پس از او خشایارشاه توانست با تلاش بیش از دو میلیون مرد جنگی آتن را در نبرد ترومپِل فتح كند. اما داریوش سوم نتوانست در برابر هجوم لشكریان اسكندر مقاومت كند و در اثر خیانت یكی از سردارانش كشته شد و تخت جمشید در 331 پیش از میلاد به دست اسكندر افتاد و آن را به آتش كشید.

دستاوردهای تمدن هخامنشی

 

تمدنی كه هخامنشی‌ها به وجود آوردند، دستاوردهای مهمی برای ایرانیان و ملت‌های دیگر داشت. در این‌جا به چند نمونه از آن‌ها اشاره می‌كنیم. درباره‌ی این تمدن و دستاوردهای آن در مقاله‌های تكمیلی بیش‌تر خواهید خواند.

 

 

نخستین پیمان‌نامه‌ی حقوق بشر

 

 

در سال 1878 میلادی استوانه‌ای از گل پخته از خرابه‌های بابل به دست آمد كه فرمان‌های كوروش بزرگ درباره آزادی اسیران و آزار نرساندن به مردمان شهرهای فتح شده به خط و زبان بابلی روی آن نوشته شده بود. این استوانه به عنوان نخستین اعلامیه‌ی حقوق بشر در موزه بریتانیا، در انگلستان، نگهداری می‌شود.

قدیمی‌ترین فرش جهان

 

باستان شناسان شوروی سابق هنگام حفاری زیر یخ‌های منطقه پازیریك در مرز مغولستان ، فرشی به طول دو متر و عرض یك متر و نیم كشف كردند كه نقش های مرسوم در كتیبه های هخامنشی در آن دیده می شود. این فرش را ، كه نشان‌دهنده پیشرفت هنر و فن نساجی و فرش بافی در دوران هخامنشی است، سكاها از ایران غارت كرده و به جنوب روسیه برده بودند.

[ماتینا 4434]

نخستین پست جهان

 

 

 

به دستور داریوش بزرگ جاده معروف به جاده‌ی شاهی برای آسان كردن ارتباط بیت 25 ایالت امپراتوری بزرگ هخامنشی بین شوش و سارد احداث شد. این جاده ،كه شرق و غرب امپراتوری را به هم پیوند می زد، 2500 كیلومتر طول و 111 ایستگاه(چاپارخانه) داشت. در هر ایستگاه چابك سواران ماهر بر گرده‌ی اسب‌ها‌ی تندرو در انتظار رسیدن پیك شاهی بودند تا بی‌درنگ پیام را بگیرند و به چاپارخانه بعدی برسانند. به نوشته هرودوت، مورخ یونانی، چاپارها این مسیر را طی ده روز می‌پیمودند.

 

چكیده معماری جهان

 

 

ساختمان تخت جمشید به دستور داریوش بزرگ آغاز شد و پادشاهان بعدی هر كدام قسمتی به آن افزودند. در ساختمان این بنا از كار بی‌مزد بردگان استفاده نشد. مزد كارگران و مهندسانی كه از سراسر جهان برای ساختن این بنا دعوت شده بودند، در لوح‌های كشف شده از تخت جمشید نوشته شده است. این بنا نشانه عظمت و پیشرفت فنی و هنری هخامنشیان است.

 

مختصر و مفید

• مادها اسب های زیبا و خوش اندامی پرورش می‌دادند و به یونانی ها می‌فروختند. یونجه، كه خوراك اسب و جانوران اهلی دیگر بود، در زمان داریوش بزرگ از ایران به اروپا برده شد.

 

 

• به اسب در زبان عربی فَرَس گفته می شود كه به معنای" از فارس آمده" است و مشخص می‌كند اسب مشهور عربی، ریشه‌ی ایرانی دارد.

 

 

• مادها باغ های باصفایی در اطراف دره الوند ایجاد كرده بودند كه به زبان پارسی باستان به آنها پر دیس می‌گفتند. این وازه به زبان یونانی راه یافت و به صورت پارادایز درآمد كه به معنای بهشت است.

 

 

• ارابه های مرگبار هخامنشی در محل محور چرخ خود دو تیغه داس مانند داشتند كه هنگام جولان دادن ارابه‌رانان در میدان كارزار، پیكر سربازان دشمن را قطعه قطعه می‌كردند.

 

 

• بانكداری مهم ترین نوآوری اقتصادی ایرانیان بود. بانكداری به صورت صندوق امانات و دادن وام آغاز شد و به تدریج به پشتوانه طرح‌های بزرگی مانند حفر قنات‌های طولانی تبدیل شد.

 

 

• هلو از طریق ایران به روم و از آن جا به سراسر اروپا برده شد. در فرهنگ انگلیسی وازه Pech به عنوان هلو آمده است كه از وازه‌ی Persia به معنای فارس گرفته شده است.

 

 

• در بیشتر نوشته هایی كه از دوران هخامنشی برجای مانده است، ایرانیان از دو صفت دروغگویی و قرض كردن منع شده اند. ایرانیان دروغ را بدترین گناه می دانستند و به این جهت از قرض گرفتن واهمه داشتند كه مبادا به خاطر بدهكاری دروغ بگویند.

 

• آریوبرزَن سردار شجاع ایرانی و سربازان دلیرش در محل بند فارس، در كوه‌‌كیلویه، به پیشواز سپاهیان اسكندر رفتند و تا آخرین قطره خون با آنان جنگیدند و در راه میهن جان باختند.

[ماتینا 4434]

مهم ترین رویدادهای ایران باستان

حدود 1000-1100 پیش از میلاد، چادرنشینان آریایی، نیاكان مادها و پارسیان، به سوی ایران سرازیر شدند.

حدود 885 پیش از میلاد، آشوریان به سرعت بر بیشتر خاور نزدیك مسلط شدند.

625 پیش از میلاد، هوخشتره بر تخت ما د جلوس كرد و به ساماندهی ارتش مشغول شد.

612 پیش از میلاد، مادها به كمك بابلی ها پایتخت آشور را فتح كردند.

599 پیش از میلاد، كوروش دوم، كوروش كبیر، به دنیا آمد.

558 پیش از میلاد، كوروش كبیر پادشاه پارس شد.

550 پیش از میلاد، كوروش بر امپراتوری ماد مسلط شد.

546 پیش از میلاد، كوروش پایتخت لیدی، سارد، را فتح كرد.

539 پیش از میلاد، ارتش كوروش بابل را تسخیر كرد.

525 پیش از میلاد، كمبوجیه دوم، فرزند كوروش، مصر را جزو قلمــرو ایران كرد.

522 پیش از میلاد، فردی ادعا می‌كند پسر كوچك كوروش است، پسری كه پیش‌تر كمبوجیه او را كشته بود. به زودی كمبوجیه با وضع مشكوك كشته می‌شود. پس از مدتی، نجیب‌زادگان ایرانی، غاصب را به قتل می‌رسانند و داریوش را به پادشاهی بر می‌گزینند.

512 پیش از میلاد، داریوش از تنگه بُسفُر عبور كرد و به اروپا وارد شد.

490 پیش از میلاد، سپاه ایران در دشت ماراتون از آتنی ها شكست خورد.

480 پیش از میلاد، خشایارشاه بر تنگه داردانل پل زد و آتن را فتح كرد.

334 پیش از میلاد، اسكندر از تنگه داردانل عبور می كند و به ایران یورش می‌برد.