کاشت- داشت و برداشت کلزا

[shirin.agro 6340]

گوگرد پس از ازت، فسفر و پتاسیم چهارمین عنصر عمده مورد نیاز گیاه کلزا است. بوته و دانه کلزا دارای مقدار زیادی پروتئین است. پروتئین کلزا از آمینو اسید‌های ساده محتوی گوگرد تشکیل شده است و زمانی تولید می‌شود که نسبت ازت به گوگرد معادل۸ به ۱ باشد. گوگرد اگر چه در ترکیب کلروفیل جود ندارد ولی برای تشکیل کلروفیل ضروری است کلزا به این دلیل به مقدار بیشتری گوگرد نسبت به گندم نیاز دارد که مقدار پروتئین دانه آن بیشتر است.

 

کمبود گوگرد اغلب مانع سنتز پروتئین‌ها و در نتیجه موجب کاهش عملکرد می‌شود. گوگرد عمدتاً به شکل SO4 جذب گیاه می‌گردد. یون سولفات داخ گیاه احیاء شده و به فرم -S-S و یا SH- در می‌آید. گوگرد در سنتز اسید‌های آمینه حاوی گوگرد همانند سیستین و سیستئین و میتونین وجود دارد. قریب به ۹۰ درصد سولفور گیاه در اسید‌های آمینه وجود دارد و برای سنتز دیگر متابولیت‌ها شامل کوآنزیم A ضروری است و در بسیاری از فرآیند‌های مهم همانند اکسیداسیون و سنتز اسید‌های چرب، سنتز اسید‌های آمینه و اکسیداسیون ترکیبات حد واسط و چرخه اسید سیتریک نقش موثری دارد. سولفات‌ها هم مثل نیترات‌ها به علت حلالیت بالا در معرض شستشو هستند. در مناطقی که بارندگی زمستانه آن بیش از ۳۰۰ میلیمتر باشد امکان بروز کمبود گوگرد وجود دارد، در محصول بهاره کلزا کمبود گوگرد به ندرت اتفاق می‌افتد چون در بهار معدنی شدن بیشتر انجام می‌شود.

 

شکل گوگرد مصرفی

مقدار گوگرد در محصول در زمان پایان گلدهی به حداکثر خود یعنی ۶۰ کیلوگرم در هکتار در یک محصول خوب زمستانه می‌رسد. توجه به این نکته مهم است که پودر گوگرد یا گل گوگرد برای رفع کمبود این عنصر کافی نیست و معمولاً اثر بارزی روی عمکرد نداشته و تنها باعث افزایش غلظت کلی گوگرد در گیاه به هنگام برداشت می‌شوند. بر خلاف این شکل گوگرد، سولفات‌ها اثر مثبت بر افزایش عملکرد دارند. در خاک‌هایی که قبلاً کمبود گوگرد مشاهده شده اثرات متقابل مثبتی میان پودرهای ازته و میزان پودر گوگرد دیده می‌شود در این خاک‌ها اگر صرفاً به افزایش ازت مبادرت و گوگرد اضافی در خاک مصرف نشود عملکرد دانه و میزان گلوکوزینولات بذر کاهش می‌یابد در مقابل با افزودن ازت در خاک‌های دارای گوگرد بالا، بدون مصرف گوگرد اضافی در خاک عملکرد افزایش می‌یابد این اطلاعات مبین آن است که ازت و گوگرد اثرات متقابلی در رابطه با غملکرد و گلوکوزینولات دارند. در بررسی انجام گرفته، گوگرد از منبع سولفات پتاسیم و به روش‌های مختلف برای گیاه کلزا استفاده گردید. نتایج نشان داد که کاربرد نیتروژن + گوگرد عملکرد، مقدار روغن و جذب گوگرد بذر را نسبت به کاربرد تنهای نیتروژن، افزایش داد. افزایش کاربرد گوگرد از ۱۵ به ۳۰ کیلوگرم بر هکتار باعث افزایش عملکرد گردید ولی تأثیری بر مقدار پروتئین و روغن نداشت. کاربرد تنهای گوگرد باعث افزایش عملکرد گرید ولی بر پروتئین دانه تأثیری نداشت. کاربدر در مرحله کاشت بذر بهتر از کاربرد پس از رویش و محلول پاشی گزارش شده است

 

 

علائم کمبود گوگرد

کمبود گوگرد در خا‌ک‌های درشت بافت و خاک‌های فقیر از مواد آلی بسیار شایع است. بالا بودن رطوبت خاک و پایین ماندن دمای خاک مانع از معدنی شدن گوگرد توسط فعالیت‌ میکروبی می‌شود. به خاطر دخالت گوگرد در فتوسنتز، کمبود آن باعث کاهش میزان کلروفیل شده و برگ‌ها به زردی گراییده و کلروز بین رگبرگ‌ها مشاهده می‌شود اختلال در رشد و کوچک ماندن یا زرد بسیار کمرنگ از دیگر عوارض کمبود گوگرد هستند. به دلیل نیاز زمان گلدهی به گوگرد این علائم در گلدهی مشاهده می‌شود. موقعی که علائم به شدت بروز می‌کند نشان آن است که کلزا شدیداً در معرض کمبود گوگرد می‌باشد غلاف‌ها به کندی تشکیل می‌شود و معمولاً کوچک مانده و به طور ناقص با دانه‌های چروکیده پر می‌شوند یا غلاف‌ها دارای دانه کمتر یا خالی می‌باشد. رشد متوقف می‌گردد ساقه‌ها نیز کوتاه‌تر مانده و به چوبی شدن گرایش می‌یابند.

 

 

[shirin.agro 6340]

ارقام یک صفر(LEAR) معمولا ارقام کانادایی بوده و حاوی کمتر از 5 درصد اسید اروسیک در روغن و 100 تا 205 میکرومول گلوکلوزینولات در هر گرم کنجاله می باشد

 

ارقام دوصفر، نوع تکامل یافته ارقام یک صفر بوده و حاوی کمتر از 2 درصد اسید اروسیک در روغن و 18 تا 20 میکرومول گلوکوزینولات در هر گرم کنجاله می باشد

 

ارقام سه صفر: نوع اصلاح شده شلغم روغنی بوده که دارای حداقل میزان اسید اروسیک و گلوکلوزینولات و فیبر می باشد.

 

 

 

 

 

 

[ماتینا 4434]

مقدمه:

بيش از نود درصد مصرف داخلي روغن هاي خوراکي کشور از طريق واردات تاُمين ميشود. به اين لحاظ لزوم برنامه ريزي بلند مدت و منسجم با هدف نيل به خودکفايي در توليد روغن هاي خوراکي غير قابل انکار خواهد بود.چنديست که گياه کلزا به عنوان يک گياه مناسب روغني براي کشت در شرايط آب و هوايي کشور مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به شرايط دما و رطوبت، کاشت پاييزه اين گياه در اغلب نقاط کشور به راحتي امکان پذير است.کلزا در تناوب با ساير محصولات زراعي به ويژه غلات قرار مي گيرد و در کنترل بيماري ها، آفات و علفهاي هرز مزارع مؤثر مي باشد.روغن دانه ارقام خوراکي کلزا داراي کيفيت بسيار مطلوب است. در نهايت پس از استحصال روغن، کنجاله باقيمانده سرشار از پروتئين بوده و براي استفاده در تغذيه دام مناسب مي باشد. در حال حاضر اين محصول در بسياري از کشورهاي جهان کشت مي شودو از مهمترين توليد کنندگان آن مي توان به چين، هندوستان، کانادا، آلمان، فرانسه و انگلستان اشاره کرد.

اهمييت و جايگاه کلزا در ايران

دانه روغني کلزا از سالهاي گذشته وارد کشور شده و تحقيقات متعددي روي آن انجام گرفته است. در سالهاي اخير به دليل توجه بيشتر به توسعه و ترويج کلزا، سطح زير کشت آن افزايش قابل ملاحظه اي يافته و در سال زراعي 79-1378 به 19 هزار هکتار رسيد. ويژگي هاي خاص گياه کلزا و سازگاري آن با شرايط مختلف آب و هوايي اهمييت اين محصول را بيشتر نموده و به عنوان نقطه اميدي جهت تاُمين روغن خام مورد نياز کشور به شمار مي آيد که در اين خصوص مي توان به موارد زير اشاره نمود.

- کلزا مي تواند در تناوب با زراعت گندم و جو قرار گرفته و از فشار بيماري ها، آفات و علفهاي هرز بکاهد.

- دارا بودن تيپهاي بهاره، زمستانه و حد واسط امکان کشت اين گياه را در شرايط متفاوت اقليمي فراهم مي سازد.

- در کشت پائيزه نياز به آبياري کم بوده و امکان استفاده از نزولات آسماني پائيزه و زمستانه وجود دارد.

- کلزا داراي پتانسيل عملکرد بالا بوده و درصد روغن آن 45-40 % مي باشد.

- در اراضي شاليزار بعد از برداشت برنج مي توان از ارقام بسيار زودرس کلزا کشت کرد.

- فصل رشد کلزا با ساير دانه هاي روغني متفاوت بوده و زماني که ظرفيت واحد هاي روغن کشي خالي است اين گياه برداشت مي شود.

خصوصيات گياه کلزا

کلزا گياهي علفي و با دوره رشد يکساله بوده و ارتفاع بوته آن از 50 تا 170 cm متغير است، گياه داراي ساقه راست، منشعب و تقريبا" مدور مي باشد. ريشه کلزا عمودي است که در شرايط مناسب تا عمق 80 cm خاک و حتي بيشتر نفوذ مي کند. عمق نفوذ و گستردگي ريشه نقش بسزايي در مقاومت گياه به خشکي دارد. برگهاي آن در مرحله اوليه رشد بيضي شکل، داراي دمبرگ بوده امّا در مراحل بعديف برگها نوک تيز و تا حدودي به ساقه چسبيده اند.گلهاي آن زرد رنگ و گل آذين آن خوشه اي مي باشد. طول غلاف 10- 5 cm و حاوي 40- 15 عدد دانه کروي شکل مي باشد. رنگ دانه زرد، قهوه اي تيره و يا سياه بوده و وزن هزار دانه آن 5_ 3/5 گرم مي باشد.

تناوب زراعي

کلزا در تناوب هر محصولي که اجازه تهيه بستر مناسب بذر، کشت و اجتناب از بيماري هاي خاکزي را فراهم مي سازد، رشد مي کند. کلزا در تناوب با ساير محصولات به ويژه غلات قرار مي گيرد و در کنترل بيماري ها، آفات و علفهاي هرز مزارع مؤثر مي باشد. آزمايشهاي انجام شده نشان داده است که عملکرد به دست آمده از گندم کشت شده پس از کلزا حدود 10% بيشتر از عملکرد زراعت گندم پس ازآيش است. البته کشت پياپي کلزا در يک زمين يا کشت آن در تناوب با ساير گياهان جنس براسيکا باعث تشديد بيماري ها مي شود که عامل آن چندين سال در خاک زنده مي ماند.

ارقام کلزا

مناطق سرد:fornax, okapi, slmo46

مناطق معتدل سرد: طلائيه ,Colvert, orient

مناطق گرم جنوب و سواحل خزر: sponsor Hyola 308, Hyola 401, PF 7046/91, option 501 (کشت دوم بعدازبرداشت برنج)

نوع خاک

کلزا نسبت به انواع مختلف خاک سازگاري وسيعي نشان مي دهد اما مناسبترين اراضي بافت متوسط با زهکشي مناسب و وجود مواد آلي براي رشد آن کافي مي باشد.خاکهاي شني اغلب به دليل عدم نگهداري رطوبت مناسب نمي باشند.همچنين کلزا در خاکهاي شور و يا قليايي به خوبي رشد نمي کند. براي کاشت مطلوب کلزا انتخاب خاک مناسب و همچنين تهيه بستر مناسب بذر از اهميت ويژه اي برخوردار است.

آماده سازي زمين

تهيه بستر مناسب بذر يکي از شرايط اصلي در موفقيت زراعت کلزا در تمام مناطق مي باشد. بذور کوچک کلزا نياز به بستر کاشت مرطوب با بافت ظريف، منسجم و مناسب داردتا رطوبت کافي براي جوانه زني و رشد را در اختيار داشته باشد.براي تاُمين شرايط فوق معمولا" عمليات خاک ورزي شامل شخم عميق ديسک و ماله انجام مي شود. بعد از شخم عميق براي از بين بردن کلوخ هاي خاک دوباره ديسک عمود بر هم ضروري مي باشد. در اين مرحله مي توان علف کش پيش از کاشت مانند ترفلان را نيز با خاک مخلوط کرد. جهت استفاده از اين علف کش تهيه زمين و بستر کاشت بايد به نحو مطلوبي انجام پذيرد.زمين هايي که داراي کلوخه هستند(خشکه کاري) علف کش تاُثير لازم را نخواهد داشت. در زراعت کلزا پس از ديسک از ماله نيز استفاده مي شود که به سبز شدن يکنواخت مزرعه کمک خواهد کرد.

تاريخ کاشت

در کشت پائيزه کلزا،تاريخ کشت از اهميت ويژه اي برخوردار است.در کلزا تاريخ کشت بهينه با وضع جغرافيايي منطقه ارتباط مستقيم دارد. در کلزاي پائيزه زمان کاشت بايد طوري انتخاب شود که رشد کافي را در پائيز تاُمين کند. تا گياه با خطر سرما و حمله آفات در زمستان مواجه نشود. و بتواند گل آذين کامل تشکيل دهد. ولي ميزان رشد کلزا در پائيز نبايد به حدي باشد که نقطه رويش در معرض خطر سرمازدگي قرار گيرد. کلزا در مرحله 8-6 برگي حداکثر متفاوت به سرما را دارد و بدون پوشش برف سرماي ناگهاني 15 درجه سانتي گراد زير صفر را تحمل مي کند. تاريخ هاي کاشت زير براي مناطق مختلف توصيه مي شود.

_ مناطق سردسير (آذربايجان) 20-15 شهريور

_ غرب کشور30-15 شهريور

_ مناطق سواحل خزر (گرگان و مازندران) 15 مهر تا 15 آبان

_ مناطق گرمسير اوايل آبان تا اوايل آذر

کاشت کلزا

کاشت کلزا هم به صورت رديفي و هم دستپاش صورت مي گيرد. ميزان بذر مصرفي در روش کاشت رديفي 8-6 کيلو گرم در هکتار و در روش دستپاش 12-10 کيلو در هکتار مي باشد. کاشت به صورت رديفي با استفاده از ادوات کاشت موجود در منطقه نظير بذر کارهاي پنوماتيک و انواع رديف کارهاي غلات انجام مي گيرد که بايد در تنظيم آن دقت کافي صورت گيرد.

عمق کاشت معمولا" بين 2-1 سانتي متر مي باشد که بسته به نوع رقم، خاک و اقليم متفاوت است. فواصل خطوط کاشت بين 40-30 سانتي متر و فواصل بوته روي خط 4-3 سانتي متر در نظر گرفته مي شود. تراکم مطلوب 80-70 بوته در متر مربع مي باشد.

آبياري

کمبود آب اثرسويي برعملکرد کلزا مي گذارد. حساس ترين زمان براي آبياري مرحله گلدهي و اوايل غلاف بندي مي باشدو کمبود آب در اين مرحله موجب کاهش فوق العاده تعداد غلاف، دانه بندي، کوچک ماندن دانه ها و کاهش روغن مي شود. در بيشتر مناطق 3-2 نوبت آبياري در پائيز و 3-2 نوبت آبياري بهاره (مرحله شروع رشددربهار، مرحله گلدهي، مرحله تشکيل غلاف) مورد نياز است که بستگي به شرايط محيطي، ميزان نزولات، حرارت محيط و تبخير دارد.

نياز کودي کلزا

مصرف بهينه کودهاي شيميايي علاوه بر افزايش عملکرد محصول، کيفيت مطلوب گياه را نيز موجب مي شود.ميزان کود مورد نياز بهتر است پس از انجام آزمايشهاي خاکشناسي زمين مورد نظر توصيه مي گردد.

ازت: کلزا نياز فراواني به ازت داردو استفاده از کود ازته براي توليد عملکرد بهينه ضروري مي باشد. محصول کلزاي پائيزه براي توليدهر تن دانه 70 کيلو گرم ازت جذب مي کند.استفاده از يک سوم ميزان ازت توصيه شده در هنگام کاشت و بقيه در دو مرحله شروع رشد مجدد پس از پايان سرماي زمستان و قبل از گلدهي بيشترين عملکرد را توليد مي کند.اولين علامت کمبود ازت رشد کم و رنگ سبز روشن ساقه و برگهاست.

فسفر: محصول کلزا به ازاي هر تن دانه حدود 15-12 کيلو گرم فسفات از خاک برداشت مي کند. مقدار پروتئين و روغن کلزا تحت تاُثير مصرف فسفات قرار دارد. برگها و ساقه گياهاني که دچار کمبود هستند ابتدا به رنگ سبز متمايل به آبي تيره و بعد ارغواني رنگ در مي آيند. گياه کوتوله شده و ريشه هاي آن کوتاه مي ماند. فسفات ها به دليل تحرک کم بايد قبل از کاشت به خاک اضافه شود. علاوه بر عناصر فوق کلزا به پتاسيم، گوگرد و همچنين به مقادير اندکي از بر و روي نيز نياز دارد.

آفات کلزا

ازمهمترين آفات کلزا در ايران مي توان به شته مومي کلم، سوسک پولن خوار و پروانه سفيده کلم اشاره کرد.در مواردي که خسارت شديد باشد بايد نسبت به سمپاشي مزرعه عليه اين آفات در زمان مناسب اقدام نمود.

بيماري هاي کلزا

از مهمترين بيماريهاي کلزا در ايران مي توان به پوسيدگي ساقه، ساق سياه و آلترناريا اشاره کرد. براي مبارزه بايد از ارقام مقاوم و نيز روشهاي به زراعي از جمله تاريخ کاشت مناسب، تراکم مناسب، تناوب زراعي و آيش استفاده کرد.

علفهاي هرزکلزا

يکي از عوامل مهم محدود کننده کشت کلزا علفهاي هرز مي باشد.رقابت علفهاي هرز بر کميت و کيفيت محصول کلزا تاُثير مي گذارد. علفهاي هرز نه تنها در مصرف آب، نور و مواد غذايي با کلزا رقابت مي کنند بلکه اختلاط بذور علفهاي هرز هم خانواده کلزا باعث پاين آمدن کيفيت روغن و کنجاله مي شود.براي مبارزه با علفهاي هرز از روشهاي ذيل استفاده مي شود.

- روشهاي زراعي: آماده سازي زمين در کاهش علفهاي هرز بسيار مؤثر بوده و بهتر است قبل از کشت آبياري نموده و علفهاي هرز رشد کرده و ديسک يا در صورت امکان با رانداپ و گرماکسون از بين برد. چون بذر کلزا با بذور علفهاي هرز تيره شب بو مثل خردل وحشي و شلمي مخلوط مي شود وجدا کردن آنها بسيار مشکل و حتي غير ممکن است بايد از بذور پاک و عاري از علفهاي هرز استفاده نمود. رعايت عمق، فاصله و تاريخ مناسب کاشت کشت در حداکثر تراکم توصيه شده بايد مد نظر قرار گيرد. در زراعت هاي رديفي از ادوات مکانيکي مانند کوليتواتور در کنترل علفهاي هرز استفاده مي گردد.

- روشهاي شيميايي: در اين روش از سموم شيميايي جهت مبارزه با علفهاي هرز پهن برگ و باريک برگ استفاده مي شود.

برداشت کلزا

زمان برداشت مناسب جهت دستيابي به عملکرد بيشتر اهميت بسياري دارد. برداشت زود هنگام مي تواند کيفيت محصول را نبه علت بذرهاي کوچک و نارس و درصصد بالاي سبزينه کم کند. در صورتي که برداشت دير هنگام به علت ريزش غلافهاي زودرس باعث نقصان عملکرد مي شود. محصول مي تواند به صورت دستي، با کف برها و يا برداشت مستقيم دروشود.

مرحله مناسب برداشت دستي يا کف بر کردن با نمونه برداري از قسمت مياني شاخه اصلي و شاخه هاي اوليه تاُمين مي شودو با شمارش بذور سياه و سبز درصد بذور سياه محاسبه مي شود. وقتي 40 تا 50 % دانه ها به رنگ قهوه اي روشن تا سياه متمايل مي شوند محصول بايد برداشت و براي خشک کردن به محل خرمنکوبي برده شود. جهت کاهش ريزش، درو بايد اوايل صبح و يا عصر انجام شود. در برداشت مستقيم وجود90-85 % بذور سياه مشخصه اي کاربردي جهت شناسايي بهترين زمان برداشت مي باشد. هيبريد هاي کلزا به دليل رسيدگي يکنواخت و زودرس براي برداشت مستقيم مناسب مي باشد. در برداشت مستيم کلزا تعيين زمان مناسب و تنظيم دقيق کمباين اثر فوق العاده هي در کاهش ريزش دانه دارد.