آشنایی با مونوریل

[Mohammad Aref 120452]

سابقه ساخت مونوریل به سالهای آخر قرن ۱۹ میلادی باز میگردد. زمانی که تب استفاده از ریل و وسایل نقلیهای که روی ریل حرکت میکنند در دنیا بالا گرفته بود.

در همین سالها چندین طرح مطرح شد که در آن وسیلههای نقلیهای با دو چرخ فلزی روی یک ریل حرکت میکردند.

شاید بتوان گفت منوریل از خاصیت مدرن بودنش هم ضرر میکند و هم بهره میبرد. آنهایی که طرفدار منوریل هستند، اغلب شیفته ظاهر مدرن آن شدهاند که نویدبخش دنیایی فانتزی در آینده است و آنهایی هم که منوریل را دوست نمیدارند، اغلب آن را فانتزیتر از آن میدانند که بتوانند به عنوان یک وسیله حمل و نقل عمومی به حساب آورند.

منوریل سالیان سال است که در نقاط مختلف دنیا به عوان وسیلهای فانتزی در پارکهای بازی و سرزمینهای شگفتی به کار میرود. ایده چنین استفادهای از منوریل هم نخستین بار به ذهن والت دیزنی رسید. او در سال ۱۹۵۹ میلادی نخستین منوریل آمریکا را در پارک معروف خود، دیزنیلند راهاندازی کرد.

این کار او سبب شد بازدیدکنندگان زیادی از نقاط مختلف آمریکا به دیزنیلند بیایند تا این وسیله نقلیه عجیب را ببینند و سوار شوند. اما منوریل در همین مرحله ماند و هیچگاه به طور جدی از پارکهای فانتزی خارج نشد.

سالیان سال است که مردم دنیا به منوریل به چشم وسیله نقلیه آینده مینگرند. وسیله نقلیهای که در عصر سفینههای فضایی و روباتهای آدمنما مردم را جابهجا میکند.

مونوریلهای جدید تکیهشان روی یک میله بلند جامد، به عنوان سطح پیشبرنده است. در حال حاضر دو تکنولوژزی برای مونوریل وجود دارد: straddle beam یا همان قطارهای تک ریلی و معلق.

رایجترین نوع مونوریل در زمان حال، همان Straddle Beamها هستند. در این نوع مونوریلها یک میله تقویتشده به پهنای ۶۰ تا ۹۰ سانتیمتر در میانه تحتانی قطار قرار دارد. یک لاستیک از بالا به این میله متصل است که این دو قسمت با هم تعادل قطار را حفظ میکنند.

تقریبا تمام مونوریلهای مدرن با نیروی الکتریسیته کار میکنند. در برخی مونوریلها از نیروی الکترومغناطیس برای پایدار نگهداشتن قطار استفاده میشود. یعنی نیروی مغناطیسی نمیگذارد که قطار روی ریل منحرف شود یا در مونوریلهای معلق، به زمین بیفتد.

استفاده از نیروی الکترومغناطیس سبب میشود مونوریلها با اطمینان بیشتری بتوانند حرکت کنند و در نتیجه سرعت هم در آنها بالا برود. هماکنون سریعترین مونوریلی که ساخته شده است، ۵۰۱ کیلومتر بر ساعت سرعت دارد.

یکی از قدیمیترین مونوریلهای جهان که هنوز هم فعالیت میکند، مونوریل "ووپرتال" Wuppertal در آلمان است. این سیستم مونوریل از سال ۱۹۰۱ تاکنون فعال بوده است. البته در طراحی این سیستم اشکالاتی هم وجود دارد. مثلا نمیتوان از یک خط قطاری را روی خط دیگری فرستاد.

البته قابلیت تغییر خط هنوز در بسیاری از سیستمهای مونوریل در دنیا ایجاد نشده است. یعنی یک قطار تنها میتواند روی یک مسیر حرکت کند. به همین دلیل در بسیاری از خطوط مونوریل موجود از یک سیستم چرخشی استفاده میشود که ابتدا و انتهای آن به هم متصل است و به همین دلیل نیازی به تغییر خط نیست.

مزایا و معایب

نخستین حسن مونوریل شاید این باشد که معمولاً سیستمهای حملونقل ریلی نسبت به انواع دیگر سیستمهای حملونقل فضای کمتری را اشغال میکنند. مونوریل هم از این قاعده مستثنی نیست. به ویژه این که مونوریلها روی زمین تنها به فضاهایی برای قرار گرفتن پایهها نیاز دارند.

مونوریلهای مدرنی که از لاستیک در چرخخایشان استفاده میکنند به مراتب آرامتر و بی سرو صداتر از مونوریلهای سابق هستند.

یکی دیگر از حسنهای مونوریل ایمن بودن بالای آن است. به خاطر سیستمهای به کار رفته در طراحی مونوریل، مثل سیستمهای الکترومغناطیسی، قطارهای مونوریل هیچگاه از خط خارج نمیشوند، مگر اینکه برای ریلها مشکلی پیش بیاید.

اما همین حسنها خود سبب برخی عیبها هم میشوند. قطارهای مونوریل نمیتوانند روی هیچ خط ریلی دیگری حرکت کنند، در نتیجه سرویسده یبه مونوریل با کمک خطهای موجود ریلی غیرممکن است.

در موارد اضطراری مسافران مونوریل نمیتوانند با سرعت از محوطه دور شوند یا حتی از آن خارج شوند، چون مونوریل بالاتر از سطح زمین ساخته میشود و فضای کافی برای فرار وجود ندارد. گاهی اوقات مسافران باید تا رسیدن قطار بعدی یا آتشنشانان منتظر باشند.

در برخی خطوط مدرن مونوریل این مشکل را با ساختن راههای فرار حل کردهاند اما مشکل همچنان در فاصله پلههای فرار باقی است. قطارهای معلق هم این مشکل را با همراه کردن یک ایرکرافت aircraft تخلیه با مونوریل حل کردهاند. با این حال کارشناسان معتقدند هیچیک از این راهحلها اساسی نیست.