تجارت الکترونیک

[spow 44197]

بسیاری از اقتصاد دانان و متخصصین بر این عقیده اند که انقلابی مشابه انقلاب صنعتی به وقوع پیوسته که جهان را وارد عرصه اطلاعات ساخته و بسیاری از جنبه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی حیات بشر را دستخوش تحولی عظیم نموده است.

رشد روزافزون فن آوری بخصوص فن آوری اطلاعات (it) در جهان، موانع و مشکلات زمانی و مکانی مربوط به امور تجاری را کاهش داده است و دسترسی عمومی مردم به اینترنت باعث شده امکان تجارت و کسب و کار از طریق اینترنت و یا به عبارتی تجارت الکترونیکی و کسب و کار الکترونیکی از جایگاه ویژه ای در کشورهای توسعه یافته برخوردار شود.

در سالهای اخیر کشورهای توسعه یافته با کنارگذاشتن تدریجی تجارت سنتی مبتنی بر کاغذ و مبادله فیزیکی اسناد، به شیوه تجارت الکترونیکی روی آورده اند.

روش تجارت الکترونیکی معروف به تجارت بدون کاغذ، صرفه جویی در زمان، هزینه ها و نیروی انسانی را به دنبال داشته و شاخص های بهره وری را افزایش داده است اما این شیوه هنوز در کشور ما جایگاه خود را به دست نیاورده است.

در این گزارش کوتاه ضمن تعریفی از مفهوم تجارت الکترونیکی، مزایای استفاده از آن در تجارت جهانی و فرآیند کاربرد آن در معاملات تجاری و بازرگانی توضیح داده خواهد شد و علل عدم گسترش این پدیده در کشورمان و راهکارهای توسعه و پیشرفت در این زمینه ارائه خواهد شد.

[spow 44197]

تعــریـف :

تجارت الکترونیکی (Electronic commerce) به مفهوم انجام معاملات و انتقال اطلاعات تجاری بدون تبادل کاغذ و بطور مستقیم به کمک رایانه ها و از طریق خطوط مخابراتی می باشد.

برای یکسان سازی و هماهنگی این ارتباطات رایانه ای در سطح جهانی استانداردهایی تدوین گردیده که به عنوان زبان مشترک در امر تجارت به کار گرفته شده است و به استاندارد ادیفاکت شهرت دارد. (1)

اجزای اصلی تجارت الکترونیکی عبارتند از :

الف) پیام های استاندارد

ب) نرم افزار مبادله الکترونیکی داده ها

ج) ارتباطات شبکه یا شبکه ارتباطات

 

 

(1) استاندارد ادیفاکت در سال 1987 بوسیله سازمان ملل متحد اعلام شده و برای کاربرد در تجارت الکترونیکی ترویج و توصیه گردیده است و شامل یکسری قواعد و دستورالعمل هایی هستند که به موجب آن می توان اطلاعات یک سند تجاری را توسط نرم افزار مترجم به پیام های الکترونیکی ادیفاکت تبدیل نمود و این پیام ها نیز از طریق شبکه مخابرات بین المللی به رایانه گیرنده منتقل می شود.

[spow 44197]

ویژگی های کلی تجارت الکترونیکی (ec)

 جهانی نمودن تجارت

 برداشتن محدودیتهای زمانی و مکانی

 کاهش قیمت منابع جهت خرید

 افزایش درصد فروش

 دسترسی آسان به اطلاعات

 کاهش هزینه های معاملاتی

 کاهش هزینه های زمانی

 

مزایای تجارت الکترونیکی :

 تاخیر ناشی از تهیه مدارک را از بین می برد.

 امکان بروز اشتباه را کاهش می دهد.

 صرفه جوئی در زمان، نیروی انسانی و هزینه های اداری را به دنبال دارد.

 هزینه های نیروی کار را کاهش می دهد.

 جریان گردش اطلاعات را روان می سازد.

 حجم زیاد استانداردهای تکراری را کاهش می دهد.

[spow 44197]

ابزارهای تجارت الکترونیکی :

ابزارهای اصلی تجارت الکترونیکی عبارتند از :

1- کد میله ای (بارکد) : با پذیرش عضویت در مرکز ملی شماره گذاری کالا و خدمات به دست می آید که هر شرکت می تواند پیش شماره ای را به خود اختصاص دهد که این پیش شماره برای تعیین شماره محصولات شرکت مورد استفاده قرار می گیرد و شناسایی آن محصول را در سرتاسر جهان امکانپذیر می سازد.

2- پست الکترونیکی (E-mail) : ارسال نامه بصورت الکترونیکی می باشد که ویژگی هایی به شرح ذیل دارد :

* اول اینکه رسیدن نامه به مقصد موردنظر کاملاً تضمین می گردد.

* دوم اینکه زمان ارسال نامه کمتر از چند ثانیه طول می کشد.

* سوم اینکه با توجه به امکانات کامپیوتری ارسال نامه های متعدد ولی با یک مضمون به اشخاص و شرکتهای مختلف بسیار آسان می گردد.

از دو طریق می توان صندوق پست الکترونیکی دریافت نمود :

یکی از طریق سرویس دهندگان اینترنت در داخل کشور که با مراجعه به آنها می توان یک آدرس پست الکترونیکی دریافت نمود و دیگری از طریق استفاده از سرویس های ارائه دهنده پست الکترونیکی بین المللی (مثل HOTMAIL , YAHOO و ...) که بصورت رایگان می باشد.

3- بانکداری الکترونیکی (E-BANKING) : شامل انجام تمام فرآیندهای مالی بانکها از طریق مبادله الکترونیکی داده هاست که ارائه خدمات به مشتریان را سرعت بخشیده و انجام عملیات بانکی با دقت بیشتری انجام می پذیرد.

[spow 44197]

انواع تجارت الکترونیکی :

1- تجارت کالا و خدمات و اطلاعات بین بنگاهها (b2b)

2- تجارت کالا و خدمات و اطلاعات بین بنگاهها و مصرف کننده (b2c)

3- تجارت کالا و خدمات و اطلاعات بین مصرف کنندگان (c2c)

4- تجارت کالا و خدمات و اطلاعات بین بنگاهها و سازمانهای دولتی (b2a)

5- تجارت کالا و خدمات و اطلاعات بین مصرف کنندگان و سازمانهای دولتی (c2a)

تجارت الکترونیکی زیرمجموعه کسب و کار الکترونیکی است و فرمول کسب و کار الکترونیکی به شرح ذیل است :

 

برنامه ریزی منابع شرکت + مدیریت بر زنجیره تامین+ مدیریت روابط با مشتری + توانائی شرکتها+ تجارت الکترونیکی = کسب و کار الکترونیکی

eb = ec + bi + crm + scm + erp

[spow 44197]

زیرساختهای تجارت الکترونیکی :

 

ایجاد سیستم های استاندارد داخلی وجهانی

ایجاد سیستم های پرداختی مناسب در معاملات

ایجاد زیرساختهای مخابراتی لازم

مسائل قانونی و حقوقی و ایمنی پیام رسانی برای حفظ حقوق افراد

امنیت و حفظ حریم شخصی افراد با ایجاد مقررات لازم در این زمینه

ارتباط تنگاتنگ و دوجانبه بخش تجارت با بخش های مختلف دولت از طریق الکترونیکی

ایجاد دولت الکترونیکی یا دولت دیجیتالی و استقرار آن در کل جامعه

[spow 44197]

فرآیند کاربرد تجارت الکترونیکی در یک بنگاه :

 

*مرحله اول : ایجاد طرح تجارت الکترونیکی (یک سیستم بررسی شیوه)

*مرحله دوم : انتخاب یک راه توسعه از میان راههای توسعه ای زیر :

بکاربردن asp برای انجام کلی کار

خرید یک بسته نرم افزار کاربردی و نصب آن

ایجاد سیستم داخلی در بنگاه

پیوستن به یک بخش و یا مکان خرید الکترونیکی مثل سایت حراج

ایجاد یک سایت مشخص برای بنگاه

بکاربردن ترکیبی از راههای فوق

* مرحله سوم : نصب کردن ، ارتباط و غیره

مرحله چهارم : مهیا سازی

مرحله پنجم : عملکرد

مرحله ششم : حفاظت

[spow 44197]

پرداختهای الکترونیکی در تجارت الکترونیکی :

 

در پرداختهای الکترونیکی علاوه بر کارتهای اعتباری، وجوه دیگری از قبیل کارتهای هوشمند (Smart cards) و چکها و حواله های الکترونیکی را می توان نام برد.

نقظه مشترک همه این روشها آن است که همگی، توانائی انتقال یک پرداخت از شخص به شخص دیگر را در داخل شبکه و بدون آن که نیاز به دیدار آن دو شخص باشد، دارند.

در هریک از این روشها معمولاً چهار گروه درگیر هستند :

1- موسسه گشایشگر : بانک یا یک موسسه غیربانکی که وسیله پرداخت الکترونیکی را به منظور انجام خرید ایجاد می کند.

2- مشتری/ پرداخت کننده/ خریدار : گروهی که پرداختهای الکترونیکی را به منظور خرید کالا و خدمات انجام می دهند.

3- بازرگان/ دریافت کننده/ فروشنده : گروهی که پرداختهای الکترونیکی را طی مبادله کالا و خدمات دریافت می کنند.

4- قانونگذار : یک ارگان دولتی است که طبق مقررات خاصی فرآیند پرداختهای الکترونیکی را کنترل می کند.

نقش کلیدی را در این میان موسسات گشایشگر د ارند چرا که مشتریان ، حسابهای پرداخت الکترونیکی خود را ابتدا از آنها می گیرند.

[spow 44197]

مشکلات عدم گسترش تجارت ا لکترونیکی در ایران :

 

الف) عوامل عمومی شامل :

آشنانبودن و دسترسی نداشتن عموم مردم به رایانه

عدم آموزش همگانی از طریق رسانه های گروهی

عدم جدیت در آموزش تجارت الکترونیکی در آموزشگاهها و مراکز آموزشی

کامل نبودن شبکه های اطلاع رسانی تجاری

عدم آگاهی عمومی از مزایای تجارت الکترونیکی

پائین بودن سواد زبان انگلیسی در جامعه

ب) عوامل دولتی شامل :

فقدان اطلاعات موردنیاز در شبکه های اطلاع رسانی تجاری

مشکلات و موانع ناشی از نظام اداری موجود

عدم گسترش نقاط تجاری (trade point) در سراسر کشور

فقدان همکاری و مشارکت نهادهای ذیربط در تجارت الکترونیکی

ضعف سیستم بانکی در گسترش تجارت الکترونیکی

ضعف قوانین و مقررات حقوقی در گسترش تجارت الکترونیکی

عدم کارآیی نظام بانکی کشور برای انجام عملیات تجارت الکترونیکی

ج) عوامل تخصصی :

ضعف شبکه های مخابراتی در استفاده از فن آوری های جدید مثل ماهواره ، فیبر نوری، سیستم های با ظرفیت عبور زیاد و ...

نبود امنیت تبادل الکترونیکی اطلاعات (بانکی، قراردادها) و ...

کمبود نیروهای تخصصی در زمینه تجارت الکترونیکی

عدم بکارگیری فراگیر بارکد (رمزینه) برای شناسائی کالاها و خدمات در کشور

[spow 44197]

پیشنهادات و راهکارهای توسعه تجارت الکترونیک در کشور

 

1- تعیین نیازهای اطلاعاتی مصرف کنندگان از هر طبقه و ارائه اطلاعات به هنگام توسط ارگانهای ذیربط

2- حمایت ارگانهای دولتی برای دراختیار قرار دادن اطلاعات بازرگانی

3- فعال شدن مراکز رایزنی تجاری در کشورهای خارجی برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد زمینه های تجاری آن کشورها

4- بررسی و تغییر و تحول در قانون تجارت به منظور سهولت استفاده از ec

5- آموزش فرهنگ استفاده از ec به بنگاههای اقتصادی و غیره

6- اصلاح و تقویت زیرساختهای مخابراتی کشور و ایجاد خطوط مخابراتی سریع و پرحجم

7- ایجاد امنیت در استفاده از شبکه های رایانه ای از طریق جلوگیری از دخالت قانونی

8- همکاری بیشتر سازمانهای مرتبط با امر تجارت (بانک مرکزی، وزارت بازرگانی و گمرک) در اجرای مطلوب ec.

9- بررسی و تغییر و تحول در نظام بانکی کشور بمنظور سهولت استفاده از ec

10- بررسی و تغییرات لازم در قوانین و مقررات حقوقی در ارتباط با ec

[spow 44197]

بخشی از پروژه های انجام شده در کشور جهت استقرار تجارت الکترونیکی :

 

1- پروژه های آسیکودا در گمرک ایران برای مکانیزه کردن روشهای ترخیص کالا که در این پروژه کلیه گمرکات کشور در یک شبکه رایانه ای متصل به هم قرار می گیرند و اگر این پروژه بطور کامل راه اندازی شود و سایر بخش ها از جمله سیستم بانکی کشور هم به آن متصل شود تجار عملاً برای ترخیص کالا و عملیات تجاری خود نیازی به مراجعه به گمرکات کشور ندارند بلکه از طریق رایانه و در دفتر کار خود تمامی مراحل گمرکی را انجام می دهند.

2- پروژه سوئیفت در سیستم بانکی که بوسیله این سیستم در کشور کلیه شعب ارزی داخل و خارج کشور در یک سیستم رایانه ای متصل به هم قرار می گیرند و تمام ارتباطات مالی، پرداخت ها، انتقال اعتبارات و ... از طریق این سیستم انجام می پذیرد. در حال حاضر بانکهای مرکزی ، ملی، تجارت، صادرات ، سپه، ملت و بانک توسعه صادرات ایران به این سیستم متصل هستند.

3- پروژه های در دست اقدام وزارت بازرگانی شامل :

طرح مطالعات امکان سنجی تجارت الکترونیکی (متا)

طرح ایجاد مرکز پیشگام تجارت الکترونیکی (مپتا)

طرح ایجاد مرکز صدور گواهی دیجیتال

طرح آموزش همگانی و ترویج استفاده از خدمات تجارت الکترونیکی

طرح استاندارد کدینگ کالا و خدمات فعالیت ها

طرح ایجاد شبکه جامع اطلاع رسانی بازرگانی کشور

طرح گسترش و تکمیل نقطه تجاری ایران در سراسر کشور

4- تشکیل کمیته ملی ادیفاکت ایران و زیرگروههای کاری آن با هدف مشارکت در تدوین استانداردهای مربوط به مبادله الکترونیکی داده ها برای امور اداری، تجاری و ترابری و حضور فعال در تصمیم گیری های مربوطه

5- عضویت کمیته ایران در شورای تسهیل تجاری و تجارت الکترونیکی آسیا و اقیانوسیه

6- برنامه ریزی برای راه اندازی منطقه ای تجارت الکترونیکی (طرح کلمبو)

7- فعال کردن کمیسیون بازرگانی، اقتصادی و تجارت ا لکترونیکی شورای اطلاع رسانی کشور برای هماهنگی اجرای طرحهای تجارت الکترونیکی

[spow 44197]

واژه ها و اصطلاحات مرتبط با تجارت الکترونیک

 

اینترنت (Iinternet) : شبکه اطلاع رسانی بین المللی رایانه ای می باشد که حجم عظیمی از اطلاعات در زمینه های گوناگون (علمی، فرهنگی، اقتصادی و ...) را در طول شبانه روز و در اقصی نقاط جهان در اختیار کاربران قرار می دهد.

پست الکترونیکی (E-mail) : وسیله ای ارزان و سریع در اینترنت می باشد که می توان با استفاده از آن به کلیه کشورهای جهان پیام ها و تصاویر اسناد، نقشه ها و عکس های رنگی را ارسال نمود.

صفحه اختصاصی (home page) : کاربردی است در شبکه جهانی اینترنت که از طریق آن بروشورها و آگهی های تبلیغاتی شرکتها و موسسات بصورت الکترونیکی در سطح جهان توزیع می شود.

کارت اعتباری (Credit Card) : کارتهای اعتباری و مالی هستند که دارای شماره رمز می باشند و خریدار شماره کارت اعتباری خود را بوسیله پست الکترونیکی و از طریق فرم سفارش برای فروشنده ارسال می کند و فروشنده نیز مبلغ سفارش را برداشت می کند.

پول الکترونیکی (E-Cach) : روش جدیدی از پرداخت است که مزیتهائی نسبت به کارت اعتباری دارد یعنی خریدار کالا با استفاده از نرم افزار خاصی که کیف پول الکترونیکی (Electronic Purse) نام دارد به بانکهای شبکه ای که در آنجا حساب وجود دارد متصل می شوند و مقداری پول از حساب خود برداشت و در کیف الکترونیکی خود قرار می دهند و با آن از فروشگاههای شبکه خرید می کنند.

پول الکترونیکی با قوی ترین روشها رمزگذاری می شود و ایمنی آن بسیار بالاست.

فرصتهای تجاری (ETO) : اطلاعات عرضه و تقاضا می باشد که بصورت آگهی روی شبکه های اینترنتی ظاهر می شوند و کاربران می توانند با استفاده از این سرویس کالاهایشان را به بازارهای جهانی معرفی نمایند و برای کالاهای خود بازاریابی کنند. فرصتهای تجاری روز با استانداردهایی که سازمان ملل تعیین کرده است بطور روزانه روی شبکه های نقاط تجاری جهان و از جمله نقطه تجاری ایران (IRTP.net) قرار می گیرند.

نقاط تجاری (T.P) : مراکزی هستند که با استفاده از شبکه های رایانه ای تسهیلات بازرگانی لازم جهت فرآیند تجارت را بصورت متمرکز در جهت کاهش هزینه و زمان در اختیار کاربران قرار می دهند.

شبکه آگاهگر : شبکه اطلاع رسانی بازرگانی کشور می باشد که تجار و بازرگانان با استفاده از آن ، مجموعه اطلاعات موردنیاز خود را در فعالیتهای بازرگانی دریافت می نمایند.

شبکه سوئیفت (SWIFT) : شبکه بین المللی ارتباطات بین بانکی می باشد که تمام ارتباطات مالی بانکهای عضو از طریق آن انجام می گیرد.

آسیکودا (ASICODA) : پروژه بزرگ گمرک جمهوری اسلامی ایران می باشد که در آن کلیه عملیات گمرکی برای ترخیص کالا از طریق شبکه رایانه ای انجام می شود.

ادیفاکت (Edifact) : استانداردهای بین المللی EDI می باشد که توسط دو سازمان بین المللی اعمال می شود : یکی سازمان استانداردهای بین المللی (ISO) که مسئولیت تدوین قواعد، مبادله الکترونیکی داده ها (EDI) را برعهده دارد و شامل 6 هیئت ادیفاکت اروپای غربی، اروپای شرقی، آمریکا، استرالیا و زلاندنو، آسیا و آفریقا می باشد. مجموعه untdid کتاب راهنمای مبادله داده های تجاری سازمان ملل متحد است.

[spow 44197]

آشنایی با مفاهیم و تعاریف بنیادین خدمات الکترونیک

 

فناوری اطلاعات و ارتباطات، مسیری است که داده را به اطلاعات، اطلاعات را به درک، درک را به راه حل، راه حل را به دانایی و دانایی را به ثروت تبدیل می کند.هم اکنون صاحبنظران زیادی، لقب «عصر اطلاعات» را به دورانی که در آن هستیم می‌دهند. این نامگذاری شاید به این دلیل باشد که امروزه اطلاعات، به جزء تفکیک‌ناپذیر زندگی بشر تبدیل شده است. اگر چه اطلاعات از دیر باز، در زندگی بشر تاثیر بسزایی داشته و انسان برای تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌هایش همواره محتاج آن بوده است، ولی آن چه که امروزه اهمیت آن را صد چندان کرده، شرایط نوین زندگی و افزایش سهم اطلاعات در آن است. اختراع رایانه، امکان پردازش سریع و ذخیره حجم انبوهی از داده‌ها را فراهم آورد و پیشرفت‌های بعدی در زمینه ارتباط بین رایانه‌ها و امکان تبادل داده بین آنها، تبادل و انتقال اطلاعات را در سطح وسیعی ممکن ساخت. این رویدادها به همراه سایر پیشرفت‌های صورت گرفته در زمینه الکترونیک و ارتباطات اعم از میکروالکترونیک، نیمه‌هادی‌ها، ماهواره‌ها و روباتیک به وقوع انقلابی در زمینه نحوه جمع‌آوری، پردازش، ذخیره‌سازی، فراخوانی و ارائه اطلاعات منجر گردید که شکل گیری «فناوری اطلاعات و ارتباطات» حاصل این رویداد بود.بر اساس تعریفی دیگر، فناوری‌های اطلاعاتی مجموعه ای از ابزارها، تجهیزات، دانش و مهارت‌هاست که از آنها در گردآوری، ذخیره سازی، پردازش و انتقال اطلاعات (اعم از متن، تصویر، صوت وغیره) استفاده می‌شود. این فناوری به سرعت در حال رشد است و فعالیت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در این زمینه به ویژه پس از ظهور پدیده اینترنت، بسیار چشمگیر است. پرتوهای این فناوری نوین بسیاری از زوایای زندگی انسان را فرا گرفته است و بسیاری از علوم و موضوعات را تحت تاثیر خود قرار داده است. ناگفته پیداست که رد پای فناوری اطلاعات و ارتباطات امروزه به راحتی در آموزش، مدیریت، برنامه ریزی سازمان‌ها، پزشکی، تجارت، امور نظامی، تولید و صنعت، تحقیقات، حمل و نقل، کنترل ترافیک و صنعت نشر مشهود است.در تعریف آکادمیک‌تر، این «خدمات الکترونیک» مجموعه خدماتی هستند که با بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات، درجهت راهبردهای دستیابی به توسعه پایدار و ارتقا سطح کیفیت زندگی بشر در تمام زمینه‌ها، به کارگرفته می‌شوند. شناخت این مفاهیم به ما کمک می‌کند که تعاملات جدید دنیای رسانه را حل کنیم. شکی نیست که مجموعه‌ای از مفاهیم و اصطلاحات جدید وارد حوزه رسانه شده‌اند که شالوده روابط، موضوعات و رویکردهای ژورنالیستی را تحت تاثیر قرار می‌دهند. شناخت روزنامه‌نگاران کشور ما به عنوان پیشروان و پرچمداران اطلاع‌رسانی، دریچه ورود جامعه به سرزمین جدیدی است که اسامی آن با پیشوند- e آغاز می‌شود!

● تجارت الکترونیک – e-Commerce

مجموعه وسیع و متنوعی از تعاریف و مفاهیم برای تجارت الكترونیك وجود دارد كه موضوعات، كاربردها و مدل های گوناگونی را در بر می‏گیرد‏‏. در گونه‏ای از این موارد،

سعی شده تا تعاریف عامی ارائه شود و در موارد دیگر، به نوع فعالیت، امكانات ارتباطی و تجهیزات مورد استفاده، محدوده سازمانی فعالیت‌ها و زیرساختارها توجه شده است.

«کِلارک» هر نوع مبادله اطلاعات مربوط با امور تجاری از طریق ابزار الكترونیكی، حتی تلفن و فاكس را تجارت الکترونیک می‌داند. این تعریف در سال ۱۹۹۷ارائه شده است. یک سال بعد، اتحادیه اروپا لازم دانست برای این مفهوم جدید که به سرعت فراگیر می‌شد، تعریفی ارائه دهد و در نهایت با دو مفهوم آن را به رسمیت شناخت؛ نخست «انجام تجارت بصورت الكترونیكی(سال ۱۹۹۸)» و دیگری که کامل‌تر و جامع‌تر بیان شد، «هر شكلی از مبادله تجاری كه در آن طرفین ذی‌نفع به جای تبادلات فیزیكی یا تماس مستقیم فیزیكی، به صورت الكترونیكی تعامل كنند.(سال2001 )

اما علم ارتباطات تجارت الکترونیک را به گونه‌ای دیگر می‌شناسد. بنا بر تعریف متداول در ارتباطات، «تحویل خدمات، كالا و محصولات اطلاعاتی از طریق خطوط تلفن، شبكه‏های كامپیوتری و سایر وسائل ارتباطی» تجارت الکترونیک است. نکته‌ای که در این تعریف کاملاً متمایز است، نگاه به «محصولات اطلاعاتی» به عنوان کالایی است که تبادل می‌شود. بدیهی است که در بستر اینترنت و فناوری‌های وابسته به آن، ارزش تجاری اطلاعات نیز پررنگ‌تر می‌شود، ضمن آن که در این مورد خاص «محتوا» و «ابزار» در ارتباط مستقیم و دوطرفه با هم قرار دارند.تعریف تجارت الكترونیك از دیدگاه فناوری اطلاعات نیز نگاه علم ارتباطات را به این پدیده تکمیل می‌کند؛ «آن دسته از كاربردهای فناوری اطلاعات كه به صورت سیستمی برای پشتیبانی و پیشرفت دادن جریان كاری و مبادلات تجاری ایجاد شده است.» از دیدگاه تجاری نیز تجارت الکترونیک ابزاری است كه كسب‌وكارهای مختلف، شركای آنها و مشتریان آنها را قادر می‏سازد كه موضوعاتی چون كیفیت خدمات، سرعت تحویل و خدمات پس از فروش را ارتقای وموضوعاتی همچون هزینه‏ها را كاهش دهند .

[spow 44197]

● قصه از کجا شروع شد

استفاده از فناوری‌های الكترونیكی در انجام امور بازرگانی پیشینه‏ای نسبتا طولانی دارد. در حقیقت نیاز به تجارت الكترونیكی از تقاضای بخشهای خصوصی و عمومی برای استفاده از فناوری اطلاعات ناشی می‌شود؛ تقاضایی که به منظور كسب رضایت مشتری و هماهنگی مؤثر درون سازمانی ایجاد شده است.می‏توان گفت این نوع تجارت ، از حدود سال ۱۹۶۵ آغاز شد؛ زمانی كه مصرف‌كنندگان توانستند پول خود را از طریق ماشین‌های خود پرداز (ATM) دریافت كرده و خریدهای خود را با كارت‌های اعتباری انجام دهند. پیش از توسعه فناوری‌های مبتنی بر اینترنت در سالهای آغازین دهه ۹۰، شركتهای بزرگ دست به ایجاد شبكه‏های كامپیوتری با ارتباطات مشخص، محدود و استاندارد شده برای مبادله اطلاعات تجاری میان یكدیگر زدند. این روش ، مبادله الكترونیكی دادها (EDI) نامیده ‏شد. درآن سالها، لفظ تجارت الكترونیكی مترادف با مبادله الكترونیكی داده‏ها بود؛ اما بعدها با ایجاد و توسعه اینترنت و شبكه جهان‌گستری از ارتباطات، باعث خلق فرصتهای زیادی برای توسعه و پیشرفت زیرساختها و كاربردهای تجارت الكترونیك شد که تعریف آن را به مراتب گسترش داد.

ـ از نظر اساتید و صاحبنظران علوم ارتباطات، جهش فناوری اطلاعات دو دوره بیست ساله را پشت سرگذاشته و اكنون وارد دوره بیست ساله سوم شده است :

▪ ۱۹۵۵ – ۱۹۷۴ : عصر پردازش الكترونیكی داده‏ها (EDP)

▪ ۱۹۷۵ – ۱۹۹۴ : عصر سیستم‌های اطلاعاتی مدیریت (MIS)

▪ ۱۹۹۵ –۲۰۱۴ : عصر اینترنت (Internet)

هر دوره بیست ساله، امكانات تجارت الكترونیكی را متناسب با توانایی‏های تكنولوژی اطلاعاتی آن عصر فراهم آورده است. در حالی كه ماشین‌های خودپرداز و كارت‌های اعتباری در عصر بیست ساله نخست به جریان افتادند، در عصر دوم امكان استفاده از مبادله الكترونیكی داده‏ها (EDI) ، سیستم بانكی بین المللی (Swift) و انتقال وجه الكترونیكی (EFT) فراهم شد. اما توسعه اینترنت و كاربردهای تجاری آن، همه چیز را زیر و رو کرده است؛ به گونه‏ای كه در روند تكاملی تجارت الكترونیك، می‏توان میان تجارت الكترونیكی سنتی و نوع اینترنتی آن تمایز محسوسی قائل شد.

● تجارت الكترونیكی در برابر تجارت سنتی

هر فناوری پیشرفته ، باعث ایجاد تهدیدها و فرصتهای جدیدی برای سازمانها می‏شود . تغییر در فناوری، تغییر در قانونمند‏ی‌های بازرگانی شركت‌ها را در پی دارد و سیستمهای سازمانی و اجتماعی را متحول می‌کند. فناوری اطلاعات به عنوان لبه پیشرو فناوری‌های جدید در سه پارامتر سرعت ، دقت و هزینه فعالیت‌ها می‏تواند تاثیرگذار باشد.

▪ فناوری اطلاعات می‏تواند چهار مزیت عمده ایجاد كند:

۱) ارزان‌تر (تولید خروجی‏های مشابه با هزینه كمتر، )

۲) بیشتر (تولید خروجی‏های بیشتر با هزینه مشابه،)

۳) سریعتر (تولید خروجی‏های مشابه با همان هزینه در زمان كمتر)

۴) بهتر (تولید خروجی های بهتر با همان هزینه وهمان زمان)تجارت الكترونیك ، موانع جغرافیایی و تفاوت روز و شب در مناطق مختلف را از میان بر می‏دارد و باعث ارتقای ارتباطات و گشودگی اقتصادی در سطح ملی وبین‌المللی می‏شود؛ شیوه هدایت كسب و كار را تغییر می‏دهد و بدین ترتیب باعث تبدیل بازارهای سنتی به شكل‌های جدیدتر می‏شود.

در حالی كه تجارت الكترونیكی و به خصوص نوع اینترنتی آن باعث ایجاد تغییرات چشمگیر در شرایط رقابتی شده است (به عنوان مثال ظهور و ورود سریع رقبای جدید، جهانی شدن رقابت، رقابت شدید در استانداردها و ...) فرصت‌های جدیدی برای جایگزینی كسب‌و‌كار، ایجاد مشاغل و فرصتهای شغلی جدید در زمینه‏های مختلف ایجاد كرده است.

ـ به عبارتی در مقایسه با تجارت سنتی، دو برگ برنده عمده در دست تجارت الکترونیک قرار دارد: ▪ نخست حضور در بازار به شكل «همه جا ، همه كس ، همه وقت»، چرا که در زمینه معرفی و تبلیغ محصول، استفاده از تجارت الكترونیك به خصوص با وجود اینترنت دچار محدودیت‌های موجود در تبلیغات متعارف نیست، در هر زمان در دسترس است و می‏تواند برای هر گروه خاص مصرف كنندگان تغییر یابد.

▪ دوم این که تجارت الكترونیك، كانال‌های معمول فروش را تغییر می‏دهد و امكان فروش مستقیم و بدون واسطه محصولات و خدمات جدید را به بازارهای استراتژیک و تازه فراهم می‏كند.