شهرسازی قبل از انقلاب اسلامی

[Mohammad Aref 120,438]

شامل 2 دوره است:

1) 42-52: تأسیس وزارت آبادانی و مسکن تا شورای عالی شهرسازی و تغییر نام وزارتخانه به وزارت مسکن و شهرسازی

2) 52-57: تشکیل وزارت مسکن و شهرسازی تا انقلاب اسلامی

 

هدف تشکیل وزارت آبادانی و مسکن در 42 در ماده 1 این قانون:

1) تهیه و اجرای طرحها و برنامه های تهیه مسکن و خانه های سازمانی

2) تهیه و اجرای طرحهای ساختمانی وزارتخانه ها و موسسات دولتی

3) اشتراک مساعی با شهرداری ها بمنظور تهیه و اجرای طرحهای آبادانی شهرها

4) نظارت بر توسعه شهرها و اشتراک مساعی در تهیه نقشه شهر

5) اشتراک مساعی با مراجع و سازمانهای مربوط در تهیه و اجرای برنامه های ده سازی, بخصوص از طریق اجرای برنامه های خودیاری در روستاها

6) تنظیم موازین و مشخصات فنی برای طرحهای تهیه مسکن و امور شهرسازی و ده سازی و ساختمانهای دولتی.

 

چند نکته اساسی در ماده 1 این قانون:

1) شهرسازی مترادف ده سازی

2) شهرسازی به معنای ساختمان سازی و خیابان سازی

3) اجزای شهرسازی شامل تهیه مسکن، ساختمانهای دولتی و وزارتخانه هاست

4) فعالیتهای شهرداری مکمل شهرسازی یعنی ساختمانهای عمومی

5) در بند ج: منظور طرحهای عمرانی با مفهوم ساختمان دولتی و تأسیسات زیر بنایی

6) در بند ه : در بند ج و ه ده سازی منوط به خودیاری روستاییان, بنظر می رسد تفاوتشان در تأمین و عدم تأمین اعتبار برای اجرای آنهاست.

 

وظایف شهرداری در قانون شهرداری مصوب 11 تیر 1334 در ماده 55:

1) ایجاد خیابان ها و کوچه ها و میدانها و باغهای عمومی و مجاری آب و توسعه معابر در حدود قوانین موضوعه

2) تنظیف و نگهداری و تسطیح معابر و انهار عمومی و مجاری آبها و فاضلاب و تنقیه قنوات مربوط به شهر و تأمین آب و روشنایی به وسایل ممکن

 

شهرسازی از دیدگاه قانون شهرداری و آبادانی و مسکن:

1) ایجاد خیابان و میدان

2) ایجاد باغهای ملی(پارک شهر)

3) لوله کشی آب و فاضلاب

4) تهیه نقشه اراضی

5) نگهداری از شبکه های ذکر شده

6) شهرسازی در این دوره محدود به حداقل امکانات مهندسی در کالبد شهر

7) در این برهه هر فعالیت و استفاده از زمین مجاز مگر خلافش ثابت شود

8) قبل از ارائه طرح جامع محور شهرسازی در ایران قانون توسعه معابر بودکه اختیارات شهرداری محدود به احداث خیابان(روی دیوار و خندق و معابر اصلی بافت قدیمی) و نحوه تملک اراضی مسیر این خیابانها بود.

 

1345 تحولات اساسی در شهرسازی ایران رخ داد:

1) اصلاح قانون شهرداری ها

2) تشکیل شورای عالی شهرسازی برای بررسی طرح های جامع

3) تصویب طرح جامع بندر لنگه و بدنبالش بندر عباس، تبریز، رشت، انزلی، همدان و اهواز

 

شاهد 2 نوع برخورد متفاوت با شهرسازی در دهه 40:

1) ادامه وضعیت قبلی با یک ساده نگری ابتدایی و صرفا کالبدی به عنوان طرح هادی شهر

2) تهیه طرحهای جامع برای شهرها بر اساس نگرشی تقلیدی و وارداتی از بیرون به نام طرح جامع

 

هر 2 بصورت افراط و تفریط فرآورده فرآیندی تحقیقی و طبیعی از نیازهای شهری نبودند بلکه نتیجه تصمیمات و شرایط تحمیلی و تفسیری غیر واقعی از نیازهای جامعه بودند.

 

اهداف اساسی طرح جامع در بلند مدت:

1) تعیین کاربری اراضی

2) تفکیک کاربری و فعالیتها

3) تأمین شبکه راه ها و حمل و نقل

4) پیش بینی تأسیسات و تجهیزات و تسهیلات عمومی شهر بر اساس تراکم جمعیت و ساختمان

5) نوسازی و بهسازی کالبد شهر

 

برای ارزیابی سیاستها و گرایشهای لحاظ شده طرح جامع مشهد و شیراز را ارزیابی می کنیم، زیرا:

• در اولین منظومه شهرهای بزرگ هستند، از یک رشد متعادل برخوردارند
  
• به علت کوچکی شهر فاقد اشتراک مسائل و اهداف مشابه با سایر شهرهاست
  
• مشهد: از بازار تولید و مصرف و مشکلات تأمین انرژی دور است
  
• شیراز: از سبکه راه آهن و شریانهای اصلی حمل و نقل دور است
  
• از منظومه اول اصفهان(کارخانه ذوب آهن)و تبریز(صنایع تراکتورسازی و دیزل و ماشین سازی)دو قطب صنعتی بزرگ انتخاب شدند که دگرگونی گسترده ای در کالبد و روابط شهر بوجود آوردند.
  

طرح جامع مشهد در 1346:

از 2 بخش مجزا تشکیل شده:

1) بررسی وضع موجود (موقعیت جغرافیایی، جمعیتی و اجتماعی، اقتصادی، فیزیکی، وضعیت مسکن، تجزیه و تحلیل سیمای شهر)

2) پیش بینی گسترش شهر برای دوره 25 ساله (دلایل طرح ریزی، ایده کلی میزان و جهات توسعه شهر، پیش بینی مسکن و سایر عناصر عمده شهری، تجهیزات شهری، شبکه ارتباطات، روش اجرایی طرح جامع)

 

2 دلیل عمده تهیه طرح:

1) آثار رشد جمعیت

2) رشد اقتصادی و افزایش سرانه اتومبیل(1346 اولین پیکان وارد بازار شد)

 

پس از مطالعات به 4 عامل خلاصه شد:

1) پیش بینی جمعیت و جمعیت فعال

2) پیش بینی نیروی شاغل

3) سیاستهای توسعه اقتصادی کشور و امکانات منطقه

4) بررسی نیازمندی ها.

 

محور اصلی این برنامه ریزی:

1) پیش بینی جمعیت آینده

2) پیش بینی برنامه های اقتصادی ملی

3) بالا بردن قدرت خرید مردم و بررسی نیازمندیهای جمعیت آینده تا 25 سال بعد بر اساس قدرت خرید و تقاضای این جمعیت.

 

نیازها شامل 3 گروه می شود:

1) نیاز به کالاهای مصرفی و خدمات که شرکتها و کارخانجات دولتی و خصوصی آن را از طریق درآمدهای نفت تأمین خواهند کرد.

2) ساختمانها و تأسیسات لازم برای تأمین نیازمندیهای جمعیت بخصوص خدمات شهری

3) نیروی انسانی و بخصوص مستخدمان مورد نیاز عرضه این خدمات

 

راه حلهای طرح جامع عمدتا در مورد شماره 2(کالبد شهر)، که نیاز به زمین کافی و طرح مناسب دارد. که باید ساختمانها و ابنیه قدیمی نوسازی و بهسازی شود و توسعه آینده آستان قدس رضوی هم در طرح گنجانده شده که در این راستا از 30 سال قبل تا کنون بلدوزرها در حال تخریب بافت شهر که هدفشان:

 

نظم بخشیدن به معماری شهر است!

 

طرح نهایی 10 توصیه فنی شورای عالی شهرسازی را به عنوان پیشنهادهای تأیید شده ارائه می دهد:

1) توسعه مراکز صنعتی در امتداد محورهای دسترسی

2) پیش بینی سیل گیر برای شهر

3) تعیین جاده های اصلی و شریانی ارتباطات منطقه ای شهر

4) تعیین کوهپایه های شهر(طرقبه)به عنوان مرکز تفریحی شهری مسافران

5) توسعه مرکز شهر به طرف غرب شهر

6) ایجاد جاده ای کمربندی در جنوب شهر(جاده سنتو)

7) توجه جدی و عمیق به آپارتمان سازی در بخش مسکون

8) اصلاح شبکه عبور و مرور شهری و ایجاد چندین جاده کمربندی

9) ایجاد دو پایانه اتوبوس برای مسافران

10) نوسازی بافت قدیم یا مرکز قدیمی یا قلب طلایی شهر مشهد.

 

مناسب ترین الگو برای این طرح: روش خطی انتخاب شد.

 

نکته حائز اهمیت در این طرح و سایر طرحها در این دوره:

در اروپا مدارس مختلط است و در ابتدایی و متوسطه دختر و پسر در یک کلاس هستند. این در حالی است که در ایران اواخر دهه 1340 در شهری مانند مشهد این مورد قابل پذیرش و اجرایی نبود. ساخت مدارس زیاد هم غیر اقتصادی است، در نتیجه مدارس باید چند نوبته استفاده شوند.

 

طرح جامع شیراز:

هدف اصلی:

هدایت صحیح فعالیتهای عمرانی و فیزیکی شهر در یک دوره 25 ساله

 

مشابه مشهد فصل بندی و نیاز سنجی شد.

 

بر اساس 3نوع تقسیم بندی پیش بینی و طرح شده:

1) واحد شهری که کودکان آن برابر ظرفیت یک دبستان است

2) واحد محله ای که از ترکیب چند واحد شهری تشکیل و تعداد دانش آموزان برابر ظرفیت یک دبیرستان خواهد بود

3) واحد ناحیه ای که از چند واحد شهری تشکیل و جمعیت ساکن در آن احتیاج به وسایل و خدمات مختلف و مناسب هسته عمده شهری دارند.

 

تفاوتهای اساسی دو طرح مشهد و شیراز:

1) تأکید بر حفظ و بازسازی و نوسازی بافت قدیم شیراز در برابر توصیه پاکسازی این بافت در طرح جامع مشهد

2) همخوانی زمانی اجرای طرح جامع شیراز در فواصل 5سال، بصورت ادادی با برنامه های توسعه عمرانی 5ساله کشور و عدم وجود چنین برنامه ای در طرح جامع مشهد.

 

اشتراک دو طرح:

تبعیت چشم و گوش بسته و در حد ترجمه متون طرحهای تهیه شده برای شهرهای جدید در اروپا بر اساس بینش منطق گرا و عمل گرا به عنوان آخرین پدیده های مدرنیزم و تجدد گرایی و بهترین نسخه برای درمان عقب ماندگی و عدم توسعه کشور.

 

نکته حائز اهمیت:

مذهبی بودن هر دو شهر

 

مشهد(امام هشتم)، شیراز(برادران بزرگوار این امام)

 

سیاستهای توصیه شده بخصوص در هسته مرکزی و بافت قدیمی هر دو متأثر از گرایشهای فکری یکسان مذهبی و سیاسی حاکمان و شهرسازان این طرحهاست، که کاملا متفاوت و متضاد.

 

مهندس مهناز اکبری

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

[Mohammad Aref 120,438]

زمینه تاریخی:

 

جنگ جهانی اول اوضاع داخلی ایران را بهم ریخت.

تولید و درآمد نفت به عامل کلیدی تحولات اقتصادی و سیاسی تبدیل شد. دلایل این روند:

1) لزوم حفظ ایران به عنوان منطقه ای حیاتی برای شرکت های چند ملیتی نفتی و حکومتهای غربی

2) لزوم استقرار نوعی حکومت مرکزی مقتدر و مستبد برای ایجاد امنیت برای فعالیت این شرکتها و صنعتی و مدرن شدن کشور

3) وابسته شدن تقاضای داخلی، تراز پرداختهای خارجی و سطح مخارج دولتی به قیمت و حجم صادرات نفت

4) پیدایش منبعی نامشهود

 

مجموعه این تحولات منجر به : استبداد سیاسی و (شبه) مدرنیسم اجتماعی شد.

 

دلایل چیرگی شبه مدرنیسم دولتی و غیر دولتی بر ایران:

1) نفی همه سنتها و ارزشها که سرچشمه حقارتهای ملی محسوب می شدند

2) اشتیاق سطحی گروه های کوچک اما رو به گسترش از جامعه شهری

 

آغاز حاکمیت پهلوی همراه با نوسازی،‌تمرکز ارتش، بوروکراسی و فعالیتهای مکمل این سیاست بود.

 

شرایط سیستم شهر در این دوره:

1) از نظر درآمد، کاملا وابسته به درآمدها نفتی

2) از نظر اختیار و اقتدار مدیریت، به صورت بخش رسمی از دولت مرکزی

3) از نظر الگوهای فکری، تقلید روشهای اروپایی

 

طی 1330-1320 در کشور 20 کابینه تغییر کرد.

 

اولین برنامه توسعه اقتصادی(1328) که مبدأ برنامه ریزی ملی کشور بود از قاعده مستثنی نبود.

 

از کودتای 28 مرداد 32 تا انقلاب سفید شاه 41:

دوره تثبیت و توسعه اقتدار دولت مرکزی،‌افزایش درآمدهای نفت و در فاصله 39-36 سیاست ” درهای باز“ اجرا گردید.

مراحل رسیدن به مرحله بلوغ صنعتی در جوامع با تولید سنتی،‌بر اساس نظریات اقتصادی رستو:

مراحل 1، 2و4: در ایران انجام شد. مرحله 3: انجام نشد(واردات و موج مصرف کالاهای جدید).

 

توزیع درآمد نفت منطقی انجام نشد:

به نفع طبقه متوسط شهری

به ضرر روستاییان

 

در نتیجه:

مهاجرت روستاییان به شهر و رشد زیاد جمعیت و کالبد شهری

تفکیک طبقات اجتماعی در شهر(واگذاری زمین به افسران ارتش)

 

تقاضا برای انتقال از بافت سنتی به جدید زیاد شد،‌بازسازی محلات شهر به فراموشی رفت و به دست بساز و بفروشها افتاد،‌تفکیک اجتماعی و طبقاتی به تفکیک کالبد شهر بر اساس درآمد شکل گرفت.

 

تأسیس وزارت آبادانی و مسکن به عنوان ضرورتی اجتماعی و سیاسی در 42 نقطه آغازین برنامه ریزی شهری در ایران شد.

 

مهندس مهناز اکبری

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

[Mohammad Aref 120,438]

زمینه سیستم شهر در ایران از شروع برنامه ریزی شهری تا انقلاب اسلامی(57-1342)

 

شعار برنامه 3و 4 پنج ساله توسعه کشور:

اول رشد اقتصادی بعدا توزیع ثروت

 

موجب تمرکز صنایع جدید در اطراف شهرهای بزرگ(تهران- همه خدمات و امکانات و درصدهای بالا در زمینه های مختلف)شد. که منجر به نابرابری اجتماعی و اقتصادی در مقیاس شهری،‌منطقه ای و ملی گشت(در صورتیکه تمرکز زدایی در هر دو برنامه لحاظ شده بود ولی قطبهای صنعتی دیگری شکل گرفت).

 

سیاستهای وزارت آبادانی و مسکن در ابتدای فعالیت:

1) شهرسازی:

ایجاد تمرکز و هماهنگی در تهیه و اجرای طرحها

اشتراک مساعی با شهرداری ها بمنظور تهیه و اجرای طرحهای آبادانی شهرها

نظارت بر توسعه شهرها و تهیه نقشه شهر

تهیه و اجرای طرحهای مسکن و ساختمانهای عمومی در شهرها

تهیه و اجرای طرحهای مسکن و خانه های سازمانی

2) ده سازی:

تفاوت کمی و کیفی بین شهر و روستا وجود نداشت.

طرح های روستایی منوط به خودیاری روستاییان است و در شهر درآمد نفت پشتبانه مردم است.

 

اولین اقدامات این وزارتخانه:

طرح جامع تهران ، بر اساس نگرش جامع گرا- عمل گرا ، الگو برداری از کشورهای غربی دهه 1960 ،سیاست از بالا به پایین برای مدرنیزه شدن

 

درآمد نفت:

از 1352 به بعد مدام قیمت نفت رشد صعودی داشت و مدام اعتبارات برنامه ها افزایش می یافت.

قیمت زمین در بعضی شهرها 7 برابر شد.

در 1354: قیمت سقوط کرد و دولت حتی قادر به پرداخت حقوق کارمندان نبود.

میزان بیکاری در 1356: 9/1٪ بود.

دولت با عواید نفت به دنبال: رفاه جامعه و قدرت مانور خود بود.

برای حل مشکلات ملی و منطقه ای اقدام به: طرح آمایش سرزمین به دست فرانسویان کرد که تصویب نشد.

به دنبال رشد سریع شهرنشینی و سرمایه گذاری کلان در نفت: دولت توسط انگلیسیها در منطقه سربندر شهر جدید خوزستان را احداث کرد.

 

از جمله مصوبات اولیه شورای عالی شهرسازی:

تصویب شهر جدید خوزستان و طرح جامعه توسعه جهانگردی کشور

 

جمع بندی زمینه های سیستم شهر در ایران قبل از انقلاب:

در نظام استبدادی تمام تصمیمات از بالا به پایین دیکته می شود

درآمدهای نفتی، دولت را از مراجعه به مردم بی نیاز کرده است

مردم اعتقادی به نظام اجتماعی و حکومتی ندارند

قواعد اجتماعی تعریف نشده اند و اکثر مردم به آن وقوف ندارند

قواعد به دنبال مدرنیزاسیون ناگهانی جامعه از بیرون به آن وارد و القا می شوند و متناسب با نیازهای واقعی جامعه رشد نکرده اند

مردم در تعیین قوانین و کنترل آن نقش ندارند

به علت ترس از حکومت و استبداد،‌اطاعت واقعی درباره وضع کشور موجود نیست

کنترل قوی و مستمر و همه جانبه، بخصوص در اطراف مسئولان مملکت وجود ندارد و آنها در رفتارشان قید و بندی ندارند

ارزشهای غریبه همراه با تغییرات سریع اجتماعی و کنترل نشده مرتبا وارد جامعه شده و نظم آنرا به هم می ریزد

فناوری جدید از بیرون جامعه به صورت کالا وارد می شود تا به مصرف برسد، بدون آنکه دانش و عوارض اجتماعی آن شناخته شده باشد

فناوری جدید با تغییرات خود موجب تخریب سنتها می شود و به جای اینکه فناوری خود را با سنت و فرهنگ تطبیق دهد، این سنت و فرهنگ است که باید خود را با فناوری تطبیق دهد.

 

مهندس مهناز اکبری

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

[Mohammad Aref 120,438]

شهرنشینی:

طی55- 1335 جمعیت شهرهای ایران از یک الگو تبعیت کرده:

 

 

ترکیب دو پدیده

رشد فاصله منظومه های شهری و جمعیت شهری و روستایی

تأییدی بر نظریه وابستگی در سلسله مراتب جوامع شهری ایران قبل از انقلاب.

نقطه مشترک طرفداران این نظریه: کشورها و مناطق تووسعه یافته و توسعه نیافته بصورت مستقل بوجود نیامده اند و وابسته بهم هستند.

توسعه برخی نقاط موجب عدم توسعه نقاط دیگر و بالعکس.

نابرابری سازمانی موجب ایجاد رابطه استثماری بین مراکز و اقمار و زنجیره ای از انتقال ثروت و مازاد تولید از اقمار بطرف مرکز می شود.

رابطه تهران با منظومه های شهری و مراکز استانها و رابطه مرکز و اقمار وابسته است که شامل:

 

وابستگی اقتصادی و انتقال مازاد تولید به تهران:

· توسعه تهران در زمان رضا شاه(انتقال مازاد تولید به تهران) و پسرش(تزریق درآمد نفت به شهرها) تا 1357.

 

تمرکز نخبگان قدرت سیاسی در تهران:

در 1355 بیش از 40٪نیروی کار جمعیت تهران،‌کارمند بودند.

 

مهندس مهناز اکبری

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام