مهاجرت در پرندگان

[Matin H-d 18145]

مهاجرت در پرندگان

 

 

 

برای جهت یابی و قرار گرفتن در خط سیر خود، به پرندگان سه عمل مختلف نسبت می دهند.

 

۱) حساسیت نسبت به میدان مغناطیسی زمین، که وسیله ای است برای تخمین اختلافات ارزش نقاط مختلف

 

▪ زمین : هنگامیکه جسمس در یک میدان مغناطیسی تغییر مکان می دهد ، باعث ایجاد جریانی می گردد که شدت آن متناسب با شدت میدان مغناطیسی و سرعت انتقال می باشد.

پرندگان مهاجر می توانند میدانهای مغناطیسی اطراف کره زمین را تشخیص دهند. خطوط مغناطیسی نیرو از شمال به جنوب قطبهای مغناطیسی کشیده شده اند. شاید پرندگان راه خود را از روی این خطوط پیدا می کنند. وقتی کریستف کلمب به قاره آمریکا نزدیک می شد دسته بزرگی از پرندگان را مشاهده کرد که به طرف جنوب غربی در حال پرواز هستند. از اینجا متوجه شد که به خشکی نزدیک شده اند. بنابراین مسیر خود را در جهت جنوب غربی تغییر داد تا در مسیر پرواز پرندگان قرار بگیرد و به این دلیل است که چرا به جای پیاده شدن در ساحل فلوریدا در یاهاما پا به ساحل گذاشت.

 

۲)حساسیت به نیروی ایجاد شده بوسیله چرخش زمین که بر روی بدن تمام موجوداتی که بر روی زمین یا در جو تغییر مکان می دهند اثر می نماید .( نیروی کوریولیس. Coriolis : نیروئی است که در نیمکرۀ شمالی باد ها را بسمت مشرق هدایت می کند.) این نیرو بر روی پرنده ایکه در حال پرواز می باشد به مقدار کمی اثر می کند.

[Matin H-d 18145]

3) قدرت تخمین تغییرات این نیروها و سرعت مخصوص آنها نسبت به سطح زمین :

Yeagley تصور می کند که برای یک پرنده هر نقطه از زمین بوسیلۀ ارزش های موضعی نیروی coriolis و میدان مغناطیسی زمین مشخص می گردد. ارزش های نیروی کوریولیس بر حسب عرض های جغرافیایی موازی هم قرار می گیرند . در حالیکه ارزش های مساوی میدان مغناطیسی منحنی های مختلف را رسم می نمایند. در نقاط تقاطع دو منحنی ارزشها یکسان است . اگر پرندگان حساس به این ارزش ها باشند ، می بایستی شدیداً در مسیر ، مرتکب اشتباهاتی بشوند.

اگرپرنده ای در ناحیۀ A که ارزش های آن با نقطۀ B یکسان است بطور طبیعی زندگی بکند و سپس به نقطه B نقل مکان داده شود نباید درصدد باشیم که از این نقطه جدید به نقطه A عزیمت نماید و بنظر Yeagley آزمایشات مثبت بوده است .

[Matin H-d 18145]

● جهت یاب با استفاده از موقعیت خورشید :

در این رایطه ، Kramer آزمایشاتی را انجام داده است : سارها در هنگام مهاجرت بهاره بطرف شمال غربی رو می آورند.او این پرنده ها را درقفس بزرگی که بوسیله شش پنجره مربعی به اندازه های مساوی روشن می گردد جای داد (پرنده ها بی قراری مهاجرت از خود بروز دادند). این سار ها در مرکز قفس زاویه ای از آسمان را به اندازۀ ۲۰ درجه پیدا می کنند و بوسیلۀ این پنجره ها که در بالای قفس ، تعبیه شده اند ، سار های مزبور فقط قسمتی از آسمان را می توانند ببینند ، ولی مستقیماً خورشید را نمی بینند. اگر بخارج پنجره ها آئینه هایی قرار بدهیم بطریقی که مسیر اشعه نورانی را که به سار ها می رسد، ۹۰ درجه برگرداند،مشاهده می شود که جهت انتخاب شده بوسیلۀ سار ها بطور تقریبی به اندازه همین زاویه می چرخد.اگر آسمان دارای ابر باشد ، دیگر تمایلی به قرار گرفتن در یک سمت از قفس نشان نمی دهند.بعلاوه بنظر می رسد که مانند تعداد زیادی از بند پایان حساس به نورپلاریزه باشند. پرنده دارای قدرت های روانی ناشناخته است ، که تحت تأ ثیر آن موقعیت خورشید را در آسمان ، که در ساعات مختلف و بر حسب زمان و عرض جغرافیائی فرق می کند ، در نظر گرفته ، و موقعیت خود را در اتمسفر نگهدارد.

عقیده ای وجود دارد که جسم شانه ای (پکتن) در داخل چشم پرندگان نقش مهمی در جهت یابی دارد.عقیده دیگر این است که این امر بوسیله ساعت زیستی درونی پرنده است .

[Matin H-d 18145]

● اختصاصات و تغییرات فیزیولوژیک پرندگان مهاجر :

۱) درد اخل یک جنس ، بالهای گونه های خانه نشین ، کوتاهتر از گونه های مهاجر است . مانند گنجشک مناطق معتدل شمالی که در گونه های مهاجر ، بالها بلند ونوک تیز می باشند.

 

۲) تغییرات در فعالیت اندام های جنسی : بسیاری از پرندگان که در بهاربه منظور لانه سازی، جفت گیری و تخم گذاری ، از مناطق گرمسیر و استوائی مانند آفریقا ، به سمت مناطق سرد ومعتدل مهاجرت می کنند ، وقتی که می رسند ، اعضاء جنسی آنها تقریباً بطور کامل رشد کرده است . و زمانی که در اوایل پائیز به مناطق گرم ، مهاجرت می کنند ، اعضاء مزبور در حالت استراحت می باشند ، و یا اینکه کوچکتر می گردند.

 

۳) تغییرات هورمونی: در فصل پائیز ، سرمای محیط ، غدۀ تیروئید را در ترشح هورمون تیروکسین تحریک می کند ، و این ترشحات جنبش های مهاجرتی را تعیین می کند.افزایش تیروکسین در خون با بالا بردن مقدار متابولیسم پایه و افزایش فعالیت دستگاه گردش خون ، موجب افزایش فعالیت مهاجرت می شود. باید توجّه داشت که در همه پرندگان این تغیر اثبات نشده است.

 

۴) فعالیت سیستم عصبی: که باعث توقف و یا برقراری مهاجرت می شود. فعالیت های سیستم عصبی نیز دوره ای می باشند، زیرا که حساس شدن سیستم عصبی در مقابل برخی از محرکها از قبیل هورمونها و مواد شیمیائی در مواقع بخصوصی صورت می گیرد.

 

۵) ایجاد حالت بیقراری سفر : (Migratory restlessness )

حالتی است که پرنده آمادگی لازم را برای سفر پیدا می کند. قبل از شروع مهاجرت ، پرنده با گرفتن انرژی لازم ، خودش را برای یک پرواز طولانی آماده می نماید. این انرژی را پرنده با خوردن غذای بیشتر، و ذخیره آن به صورت چربی در بدن ، فراهم می کند.

 

چربی عمدتاً در محوطۀ شکمی و زیر پوست جمع شده ، واین ذخیره شدن چربی صرفاً از طریق افزایش حجم سلولهای چربی صورت می گیرد نه از طریق افزایش در تعداد سلولهای بافت چربی. به نظر می رسد که طول روز بهاری باعث افزایش اشتها می شود. در گنجشک تاج سفید می توان با افزایش طول روز به صورت مصنوعی ، این حالت چاق شدن قبل از مهاجرت را ایجاد کرد. ظاهراً این تغییرات توسط پرولاکتین و گونادو تروپین ایجاد می گردند.

در سار صورتی ظرفیت اکسیداسیون چربی در طی دوران قبل از مهاجرت کاهش می یابد ، این امرنیز با ذخیره شدن چربی در بدن هماهنگ می باشد.

 

تجمع چربی در پرندگان ، سریع و زود گذر است ، بخصوص در فصل بهار.درسهره ها زمان جمع شدن چربی فقط ۱۰ روز است ، لذا اگر محرکهای درونی و بیرونی به آن حدی نرسد که پرنده برای حرکت احتیاج دارد، اصولاًمهاجرت انجام نمی گیرد. باید توجه داشت که این حالت بیقراری برای مهاجرت ، در پرندگان غیر مهاجر بروز نمی کند. بطور مثال در گنجشک خانگی این حالت در زمان مهاجرت پرندگان ، مشاهده نشده است.

[Matin H-d 18145]

● گونه های مهاجر و غیر مهاجر پرندگان :

بعضی از پرندگان از قبیل بلدرچین آمریکایی کاملا غیر مهاجر هستند ولی بسیاری از گونه ها مهاجرت می کنند، یعنی بطور منظم و با تغییر فصل از ناحیه ای به ناحیه دیگر نقل مکان می کنند. بیشتر مهاجرتها به سوی شمال و جنوب و یا ارتفاعی است.

 

پرندگان درفصول گرم به سوی زمینهای معتدله شمال و نواحی مجاور قطب شمال حرکت می کنند زیرا در این مناطق برای تغذیه و لانه گزینی امکانات و تسهیلات کافی وجود دارد و هنگام زمستان مجددا به نواحی جنوبی باز می گردند. در نیمکره جنوبی نیز به هنگام تغییر فصول همین حرکت در جهت مخالف و به مقیاس کمتر وجود دارد.

بعضی از پرندگان مانند سهر در تابستان مهاجرت ارتفاعی به سوی نواحی کوهستانی انجام داده و زمستان به نواحی پست برمی گردند