معرفی انواع طرح های شهرسازی و معماری

[MEHDI RAHBAR 233]

این پاورپوینت درباره آشنایی با انواع طرح های شهری جامع، تفصیلی و بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری هستش:

http://www.noandishaan.com/up/uploads/1355387408931.rar

[گـنـجـشـک 24371]

طرح های ملی منطقه ای

طرح جامع سرزمين

طرح كالبدي ملي

طرح كالبدي منطقه‌اي

 

طرح های ناحیه ای

طرح ناحيه‌اي

طرح مجموعه شهري طرح های شهری

طرح های شهری

طرح جامع شهر

طرح تفصيلي

طرح بهسازي و نوسازي بافت‌هاي فرسوده

طرح آماده‌سازي توسعه‌هاي جديد در شهرها

طراحي شهري

طرح تفصيلي موضوعي

طرح تفصيلي موضعي

طرح هادي شهري

طرح شهرهاي جديد

طرح شهركهاي مسكوني

طرح ساير شهركها (صنعتي، تفريحي، ...)

طرح های توسعه و عمران روستایی

طرح ساماندهي فضا و سكونتگاه‌هاي روستايي

طرح هادي روستايي

طرح توسعه مناطق محروم كشور

طرح توسعه عشايري

 

سایر طرح ها

طرح‌هاي ويژه

طرح سياحتي و جهانگردي

[گـنـجـشـک 24371]

طرح های ملی منطقه ای

طرح جامع سرزمين

طرح جامع سرزمين، طرحي است كه شامل استفاده از سرزمين در قالب هدفها و خط مشيهاي ملي و اقتصادي از طريق بررسي امكانات و منابع و مراكز جمعيت شهري و روستايي كشور و حدود و توسعه و گسترش شهرها و شهركهاي فعلي و آينده و قطبهاي صنعتي و كشاورزي و مراكز جهانگردي و خدماتي بوده و در اجراي برنامه هاي عمراني بخشهاي عمومي و خصوصي ايجاد نظم و هماهنگي نمايد.

 

طرح كالبدي ملي

با هدف مكانيابي براي گسترش آينده شهرهاي موجود و ايجاد شهرها و شهرك‌هاي جديد،‌پيشنهاد شبكه شهري آينده كشور يعني اندازه شهرها، چگونگي استقرار آنها در پهنه كشور و سلسله مراتب ميان شهرها به منظور تسهيل و مديريت سرزمين و امر خدمت رساني به مردم و پيشنهاد چارچوب مقررات ساخت و ساز در كاربري‌هاي مجاز زمين‌هاي سراسر كشور

 

طرح كالبدي منطقه‌اي

با هدف مكانيابي براي گسترش آينده شهرهاي موجود و ايجاد شهرها و شهرك‌هاي جديد،‌پيشنهاد شبكه شهري آينده كشور يعني اندازه شهرها، چگونگي استقرار آنها در پهنه كشور و سلسله مراتب ميان شهرها به منظور تسهيل و مديريت سرزمين و امر خدمت رساني به مردم و پيشنهاد چارچوب مقررات ساخت و ساز در كاربري‌هاي مجاز زمين‌هاي سراسر كشور

 

[گـنـجـشـک 24371]

طرح های ناحیه ای

طرح توسعه و عمران (جامع) ناحيه‌اي

اين طرح در اجراي وظايف محول شده در قانون تغيير نام وزارت آباداني و مسكن به وزارت مسكن و شهرسازي و تعيين وظايف آن - مصوي 1353- و تصويبنامه شماره 70971/ت407 ه مورخ 5/11/1373 هيات وزيران، به منظور تدوين سياست‌ها و ارائه راهبردها در زمينه هدايت و كنترل توسعه و استقرار مطلوب مراكز فعاليت، مناطق حفاظتي و همچنين توزيع متناسب خدمات براي ساكنان شهرها و روستاها در يك يا چند شهرستان كه از نظر ويژگي‌هاي طبيعي و جغرافيايي همگن بوده و از نظر اقتصادي، اجتماعي و كالبدي داراي ارتباطات فعال متقابل باشند، تهيه مي‌شود.

طرح مجموعه شهري

اين طرح بر اساس مصوبه شماره 9860/ت 15311/ه مورخ 13/8/1374 هيات وزيران براي شهرهاي بزرگ و شهرهاي اطراف آنها تهيه مي‌شود.

 

[گـنـجـشـک 24371]

طرح های شهری

 

طرح جامع شهر

طرح جامع شهر عبارت از طرح بلند مدتي است كه در آن نحوه استفاده از اراضي و منطقه‌بندي مربوط به حوزه‌هاي مسكوني، صنعتي، بازرگاني، اداري و كشاورزي و تأسيسات و تجهيزات و تسهيلات شهري و نيازمنديهاي عمومي شهري، خطوط كلي ارتباطي و محل مراكز انتهايي خط (ترمينال) و فرودگاهها و بنادر و سطح لازم براي ايجاد تأسيسات و تجهيزات و تسهيلات عمومي مناطق نوسازي، بهسازي و اولويتهاي مربوط به آنها تعيين مي‌شود و ضوابط و مقررات مربوط به كليه موارد فوق و همچنين ضوابط مربوط به حفظ بنا و نماهاي تاريخي و مناظر طبيعي، تهيه و تنظيم مي‌گردد. طرح جامع شهر بر حسب ضرورت قابل تجديدنظر خواهد بود.

 

طرح تفصيلي

طرح تفصيلي عبارت از طرحي است كه بر اساس معيارها و ضوابط كلي طرح جامع شهر نحوه استفاده از زمين‌هاي شهري در سطح محلات مختلف شهر و موقعيت و مساحت دقيق زمين براي هر يك از آنها و وضع دقيق و تفصيلي شبكه عبور و مرور و ميزان تراكم جمعيت و تراكم ساختماني در واحدهاي شهري و اولويتهاي مربوط به مناطق بهسازي و نوسازي و توسعه و حل مشكلات شهري و موقعيت كليه عوامل مختلف شهري در آن تعيين مي‌شود و نقشه‌ها و مشخصات مربوط به مالكيت بر اساس مدارك ثبتي تهيه و تنظيم مي‌گردد.

 

طرحهاي بهسازي، نوسازي، بازسازي و مرمت بافت‌ها

طرحهاي بهسازي، نوسازي، بازسازي و مرمت بافت‌ها طرح‌هايي هستند كه براي بهسازي، نوسازي و بازسازي محلات شهر اعم از قديم، جديد و يا مساله‌دار به عنوان طرح تفصيلي بخشي از بافت موجود شهر تهيه مي‌شوند.

 

طرح آماده‌سازي توسعه‌هاي جديد در شهرها

اين طرح‌ها شامل مجموعه عمليات لازم براي مهيا نمودن زمين جهت احداث ممكن و تأسيسات لازم مربوط مطابق قانون زمين شهري و آيين نامه‌هاي اجرايي آن است و به عنوان طرح تفصيلي توسعه‌هاي جديد شهري تهيه مي‌گردد.

 

طراحي شهري

طراحي شهري دانشي است كه ارتقاي كيفيت محيط را بر اساس ادراك و رفتار مردم كارشناسان و مديران ملحوظ دارد.

 

ماخذ: بيانيه پاياني همايش سيما و منظر شهري تجارب جهاني و چشم انداز آينده 28/11/82

 

 

طرح تفصيلي موضوعي

طرح موضوعي نيز طرحي است كه براي احياء برخي از مكانهاي متروك و با عملكردهاي قبلي خاص و ناحيه هايي وسيع (مثل معادن) يا حفاظت چند ناحيه با ارزش معماري در محورها حومه ها و سواحل و يا براي فعاليتهاي تفريحي و گردش و نيز فضاي سبز يا كمربند سبز تهيه مي شود و همانطوريكه از معناي لغوي آن برمي آيد معطوف به موضوعات خاص برنامه ريزي و در واقع براي تكميل طرحهاي تفصيلي پايه و موضعي مي باشد و مشخصات عمومي چنين طرحي عبارت است از زمان محدود تغيير در موضوع خاص محدوده هايي خاص در بخشي از شهر يا در سطح تمام شهر و همراه با ويژگيهاي قابل تغيير يا اصلاح بودن از نظر مشخصات اجرايي نيز اين طرح مي تواند توسط بخش عمومي يا خصوصي يا تركيبي از هر دوي آنها صورت گرفته و با همكاري نهادهاي مرتبط با موضوع اجرا شود. وظايف خاص طرح ساماندهي جنبه هاي خاص تقويت ساير طرحهاي شهري و تعيين وظايف نهادهاي ذيربط بوده و اسناد آن نيز شامل نقشه پيشنهادات گزارش مكتوب براي ضرورتها و سياستهاي اجرايي و ساير مطالب توضيحي و تشريحي مي باشد.

 

ماخذ: موافقتنامه مشاركت در تهيه طرحهاي تفصيلي شهر و نظارت بر اجراي آن

 

 

طرح تفصيلي موضعي

طرح موضعي طرحي است كه هم از نظر زماني و هم از نظر مكاني با محدوديت همراه بوده و شامل طراحي توسعه جديد شهر با تجديد نظر در طرحهاي توسعه قبلي و يا بهسازي مناطقي از شهر و يا تركيبي از اينها خواهد بود. از نظر مشخصات عمومي اين طرح برا يحداكثر مدت ده سال و همراه با قابليت تغييرات عميق در محدوده نسبتا كوچكتر تهيه شده و قابل تغيير و اصلاح مي باشد.

اجراي آنها توسط بخش عمومي يا خصوصي يا تركيبي از هر دوي آنها صورت گرفته و با همكاري نهادهاي مختلف به ويژه بخشهاي مركزي يا نواحي بزرگ جديد انجام خواهد شد. وظايف خاص چنين طرح ساماندهي مراكز شهري ساماندهي نواحي مسكوني قديم و يا جديد و ساماندهي نواحي صنعتي تجاري تفريحي گردشگري و غيره بوده اسناد آن نيز شامل نقشه پيشنهادات سند پيشنهادات و سياستهاي اجرايي و ساير مطالب توضيحي و تشريحي همراه با برآوردهاي مالي مي باشد.

 

ماخذ: موافقتنامه مشاركت در تهيه طرحهاي تفصيلي شهر و نظارت بر اجراي آن

 

 

طرح هادي شهري

طرح هادي شهري عبارت از طرحي است كه در آن جهت گسترش آتي شهر و نحوه استفاده از زمين‌هاي شهري براي عملكردهاي مختلف به منظور حل مشكلات حاد و فوري شهر و ارايه راه‌حل‌هاي كوتاه مدت و مناسب براي شهرهايي كه داراي طرح جامع نمي‌باشند، تهيه مي شود.

 

طرح شهرهاي جديد

عبارت است از طرح‌هايي كه براي ايجاد شهرهاي جديد طبق تعريف ماده (1) تصويب نامه شماره 2340/ت276هـ مورخ 25/6/1371 در قالب طرح هاي كالبدي ملي و منطقه اي و جامع ناحيه‌اي ضرورت و مكان ايجاد آنها با سقف جمعيتي و نوع فعاليت معين به تصويب شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران خواهد رسيد و متعاقب آن و مانند ساير شهرها بايستي براي آنها طرح جامع و تفصيلي تهيه شود.

 

طرح شهرك‌هاي مسكوني

طرح شهرك‌هاي مسكوني طرحي كه براي ايجاد يك مركز جمعيتي جديد در خارج از محدوده قانوني و حريم شهرها ـ مصوب 1355 ـ تهيه مي شود.

 

 

طرح ساير شهرك‌ها

طرح ساير شهرك‌ها طرحهايي كه براي ايجاد شهرك غيرمسكوني با عملكرد خاص نظير صنعتي، توريستي، تفريحي و … طبق مقررات و قوانين مربوط به آنها تهيه مي‌شوند.

[گـنـجـشـک 24371]

طرح های توسعه و عمران روستایی

 

طرح هادي روستا

عبارت از طرحي است كه ضمن ساماندهي و اصلاح بافت موجود ميزان و مكان گسترش آتي و نحوه استفاده از زمين براي عملكردهاي مختلف از قبيل مسكوني، توليدي، تجاري و كشاورزي و تأسيسات و تجهيزات و نيازمندي‌هاي عمومي روستايي را حسب مورد در قالب مصوبات طرحهاي ساماندهي فضا و سكونتگاههاي روستايي يا طرحهاي جامع ناحيه اي تعيين مي نمايد.

 

 

[Mohammad Aref 120452]

پیشینه تهیه طرح های توسعه شهری

 

با وجود آن‌که پیشینه شهرسازی در ایران به گذشته‌های بسیار دور باز می‌گردد، تهیه طرح توسعه شهری در کشورمان سابقه‌ای چندان طولانی ندارد و ریشه‌های تاریخی آن به آغاز قرن معاصر باز می‌گردد.

 

با آغاز قرن معاصر، به دنبال تحولات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، شهرسازی نوین در ایران آغاز گردید و با تصویب قوانین متعدد، تهیه و اجرای طرح‌های خیابان‌کشی در شهرها شروع شد و مداخلات عمده‌ای در بافت‌های تاریخی شهرهای ایران صورت گرفت که در پیش از آن با چنین وسعت و پشتوانه‌ای سابقه نداشت.

 

طرح پیشنهادی شهر همدان به عنوان اولین طرح شهری، توسط کارل فریش (مهندس چرمساز و رییس کارخانه چرمسازی همدان) تهیه و به وزارت داخله پیشنهاد شد و در آبان ماه ۱۳۱۰ به تصویب وزارت داخله رسید. براساس این طرح، باید میدانی به قطر ۱۵۰ متر در مرکز شهر با شش خیابان عریض شعاعی مرکزی ایجاد می‌شد و خیابان‌ها به خیابان عریض (بلوار) کمربندی در فاصله ۷۵۰ متری ختم می‌شدند. بدین ترتیب میدان مرکزی، سبزه میدان کهن و شش خیابان شعاعی مرکزی، محلات شهر را منهدم می‌کردند.

 

در سال ۱۳۱۲ قانون تعریض و توسعه معابر و خیابان ها به تصویب رسید و با وجود آن‌که در مفاد این قانون بارها تجدیدنظر شد و بر توان اجرایی آن افزوده گردید، اما اقدامات اصلی شهرسازی در سال‌های بعد صورت گرفت.

 

بر همین اساس بود که در تهران، اگر چه دیوارهای کهن شهر خراب شد و خیابان‌های جدیدی روی خندق‌های کهن ایجاد گردید، لکن این اقدام بدون پیروی از برنامه‌ای مشخص گسترش یافت و چنان شد که تهیه نقشه جدید شهر تهران از سوی دولت به مستشاران فرانسوی واگذار گردید. این نقشه که در سال ۱۳۱۶ تهیه شد، اولین نقشه شهرسازی در قرن کنونی و مربوط به شهر تهران بود.

 

در این سال‌ها، به دستور بوذرجمهری (کفیل شهرداری تهران) خیابان‌سازی‌های عمده‌ای در بافت‌های پیرامونی و مرکزی آن زمان شهر تهران به اجرا درآمد و دو سال بعد یعنی در سال ۱۳۱۸ که قانون و آیین نامه پیش آمدگی درگذرها و. . . . تصویب شد. بدنه خیابان‌ها و ساختمان‌های مشرف بر آن ملزم به تبعیت از ضوابطی خاص شدند.

 

در سال ۱۳۲۴ بخش شهرسازی و طرح ریزی در سازمانی موسوم به سازمان اصل چهار تورمن در ایران تشکیل شد و مسئولیت آن بر عهده چند مهندس شهرساز از جمله دکتر نورمن و مهندس گیبس نهاده شد. این عده برای اولین بار مطالعات و طرح‌ریزی سه شهر شیراز، اصفهان وسنندج را به زبان انگلیسی تهیه کردند.

 

در سال ۱۳۲۷ هم زمان با تأسیس سازمان برنامه و هیئت عالی برنامه زمینه‌های اصلی ایجاد ساز و کار برنامه‌ریزی عمرانی در کشور به وجود آمد.

 

در این حال، تحولات اجتماعی ناشی از نوگرایی در جامعه و افزایش رفاه اجتماعی، سبب رشد طبیعی جمعیت و توسعه فزاینده شهرنشینی شد و در پی آن فعالیت‌ها، خدمات و نیازهای جدید زندگی شهری بیشتر شد.

 

تصویب قانون نوسازی و عمران شهری در سال ۱۳۲۷، قانون شهرداری در سال ۱۳۳۴، و قانون کمک زمینی برای اجرای برنامه های شهرسازی و اقدامات عمرانی و…. در سال ۱۳۳۹، زمینه‌های حقوقی فعالیت‌های شهرسازی و مدیریت شهری را در شهرها فراهم کردند و از دهه ۱۳۴۰، تهیه طرح های شهری در دستور کار کارگزاران قرار گرفت.

 

با امضای قراردادی بین هیئت عمران بین‌المللی آمریکا و وزارت کشور در دهه۴۰ اولین گروه از سربازان، تحت عنوان گروه صلح (Peace Group) به ایران آمدند و در وزارت کشور مشغول به کار شدند. بدین گونه، این گروه برای بیشتر شهرها، طرح شبکه‌بندی و گذربندی تهیه کردند.

 

هم‌زمان با آن و با شروع برنامه عمرانی سوم کشور، طبق موافقتنامه‌ای که بین دولت ایران و آلمان منعقد شد، یک مهندس آلمانی به نام فایل با تشکیل سازمانی به نام شهرسازی در وزارت کشور، برای چند شهر از جمله اصفهان، طرح‌گذربندی و اصلاح شبکه تهیه کرد. بعضی از این طرح‌ها به تصویب وزیر کشور ـ که در آن زمان تنها مرجع نظارت و تصویب امورشهرسازی و شهرداری‌ها بود، رسید ولی از آن طرح‌ها کمتر استفاده شد.

 

به این ترتیب، طرح های شهری با کیفیتی که هم اکنون در کشور متداول است از ابتدای برنامه سوم عمرانی کشور (۴۶ ـ ۱۳۴۱) آغاز گردید. در سال‌های اول اجرای برنامه عمرانی سوم کشور، قرارداد تهیه طرح جامع چند شهر بین سازمان برنامه و تعدادی از مؤسسات مشاور و معماری و ساختمانی منعقد گردید. تا این که در سال ۱۳۴۳ وزارت آبادانی و مسکن و به دنبال آن شورای عالی شهرسازی تأسیس یافت و نظارت در کار تهیه طرح‌های جامع شهرهایی که قرارداد آن‌ها قبلاً منعقد شده بود، به عهده دبیرخانه شورای عالی شهرسازی محول شد و پس از مدتی عقد قراردادهای جدید در این مورد به دبیرخانه مذکور واگذار گردید.

 

در برنامه عمرانی چهارم کشور (۵۱ ـ ۱۳۴۷) مطالعات مربوط به طرح‌های جامع ۲۰ شهر که بعضی از آن‌ها در برنامه سوم آغاز شده بود، خاتمه یافت و به مرحله اجرا درآمد. طرح‌های جامع شهرهای بندرعباس، تهران، تبریز، قزوین، رشت، بندرلنگه، انزلی، همدان، اهواز، بابلسر، جلفا، کرج، شیراز، اصفهان، مشهد، آبادان و خرمشهر از آن جمله‌اند.

 

شروع واقعی تهیه و اجرای طرح های جامع در ایران را می‌توان با تهیه برنامه عمرانی چهارم کشور هم‌زمان دانست.

 

در این برنامه، طرح‌ها صراحت بیشتری یافتند و چگونگی خدمات‌دهی در آن زمینه‌ها مدون شدند. براساس برنامه یاد شده، طرح‌ها می‌بایست در دو مرحله اجرا می‌شدند، در مرحله اول شناخت وضع موجود شهر از نظر جمعیتی، اقتصادی و کالبدی، و در مرحله دوم، تنظیم برنامه‌های کوتاه مدت شهر براساس طرح جامع و انطباق فعالیت‌های شهرداری با آن، محور موضوعات قرار می‌گرفتند.

 

بررسی شرح خدمات طرح های جامع در این دوره، بیانگر توجه طرح به رفع مشکلات آتی، نگرش نسبتاً جامع به شهر و نگاهی به مسایل منطقه‌ای به منظور تدوین این طرح‌ها است.

 

افزایش جمعیت شهرها و توزیع نامتناسب آن در طول برنامه چهارم، مشکلات تازه‌ای در نظام شهری ایجاد نمود و دست‌اندرکاران مسایل شهری را بر آن داشت تا با وجود گسترش لجام گسیخته شهرها جدی‌تری بیندیشند. به همین سبب در برنامه پنجم (۵۶ ـ ۱۳۵۲) اهداف طرح‌های جامع هدایت و توسعه منظم شهرها، ایجاد هماهنگی در توزیع تأسیسات و تجهیزات شهری و هم‌چنین راهنمایی و ارشاد شهرداری‌ها برای رفع مشکلات شهری عنوان شد که نشانگر توجه وسیع‌تر طرح‌ها به مسایل منطقه‌ای از یک سو و مسایل اجرایی از سوی دیگر می‌باشد.

 

قانون اصلاح پاره‌ای از مواد و الحاق چند ماده به قانون شهرداری در اسفند ۱۳۴۵ تصویب شد و اقداماتی عمده برای تحقق بخشیدن به اهداف برنامه ریزی شهری در ایران از این سال آغاز شد.

 

برخی از اقدامات صورت گرفته چنین بودند:

 

پیوست مواد ۹۷ تا ۱۰۱ الحاقی به قانون مذکور، تدوین مقررات و ضوابط تهیه برنامه‌های شهری، تأسیس شورای عالی شهرسازی، تعیین حریم یا محدوده نظارت بر فعالیت‌ها و ساخت و سازها در شهرها، صدورپروانه نظارت ساختمانی برای هر گونه عملیات ساختمانی در محدوده خدماتی و حریم شهرها، و. . . .

 

در سال ۱۳۴۷ قانون نوسازی و عمران شهری به منظور تدوین ضوابط نوسازی شهرها تصویب شد تا اصلاحات اساسی در شهرها قانونمند شود. تهیه برنامه‌های پنج ساله عمرانی و اصلاحات شهرها و ایجاد تأسیسات شهری و توسعه و اصلاح معابر، برخی از موضوعات این قانون است.

 

در اسفند ۱۳۵۱ قانون تأسیس شورای عالی شهرسازی و معماری ایران تصویب شد و براساس آن، مواد ۹۷ و ۹۸ الحاقی به قانون شهرداری، ملغی گردید.

 

در تیرماه ۱۳۵۳ قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن، به وزارت مسکن و شهرسازی به تصویب رسید که تعاریف طرح جامع شهر، طرح تفصیلی و طرح هادی، و هم‌چنین مقررات کلی احداث بنا و تأسیسات در خارج از محدوده قانونی و حریم شهرها، در این قانون ارایه شده است.

 

برنامه عمرانی ششم بر مبنای مطالعات « آمایش سرزمین» تدوین شد و نقش جامع‌تری از طرح‌های جامع ارایه نمود. در این برنامه بر لزوم برنامه‌ریزی منطقه‌ای برای شهرهای بزرگ و تجدید نظرهای مستمر بر طرح‌های شهری تأکید شده و عدم تمرکز توسعه شهری و اجرایی نمودن طرح‌های جامع با استفاده از تملک زمین‌های داخل محدوده مورد توجه قرار گرفته است.

 

این برنامه با تحولات انقلاب اسلامی هم‌زمان شد و به اجرا در نیامد. پس از انقلاب تا مدتی به طرح‌های جامع توجهی نشد اما از آن پس، با تجدیدنظر کلی در آن‌ها و اضافه کردن مطالعات حوزه نفوذی در سال ۱۳۶۳، طرح‌های جامع بار دیگر به حیات خود ادامه دادند.

 

قبل از انقلاب در تهیه طرح توسعه شهری فقط محدوده شهرها در نظر گرفته می‌شد و مجموعه‌ طرح‌های شهری به تغییرات فیزیکی و طراحی فیزیکی توجه داشتند. اما پس از آن، مشکلات پیش آمده، توجه به حوزه نفوذ و پسکرانه‌های روستایی را نیز ضروری کرد. از آن گذشته، باید اصلاحاتی در وظایف و قوانین شهری و شهرسازی و شورای عالی شهرسازی نیز به وجود می‌آمد. چرا که جابه‌جایی جمعیت و مسایل مربوط به منطقه شهری، مشکلاتی جدید پدید آورده بود که برطرف کردن مشکلات طرح‌های جامع شهری، لزوم هماهنگی در برنامه‌ریزی شهری ـ منطقه‌ای، فراهم کردن امکان مشارکت مردم و تقویت فنی شهرداری‌ها، آماده‌سازی زمین و منطقه‌ای کردن طرح‌های شهری، بهبود روش تهیه و بررسی و تصویب آن طرح‌ها و هم‌چنین لزوم تغییر محتوای مطلاعات در برنامه‌های عمرانی شهر و حوزه نفوذ آن از جمله مشکلاتی بودند که باید از میان برداشته می‌شدند.

 

بدین منظور، اهداف و عناوین مطالعات و شرح خدمات و وظایف مربوط به تهیه طرح‌های جامع در سال ۱۳۶۳ به نام طرح های توسعه و عمران و حوزه نفوذ و تفصیلی شهرها تصویب و به اجرا گذاشته شد و مقرر گردید که بار دیگر برای همه شهرها، طرح‌های جامع تهیه شود و یا این‌که طرح‌های جامع قبلی طبق ضوابط جدید تجدیدنظر و اصلاح شوند. چنان بود که نظمی جدید در طرح‌های شهری به وجود آمد و فعالیت در این زمینه از سرگرفته شد.

 

سازمان برنامه و بودجه نیز در سال ۱۳۶۳ قراردادهای تیپ مطالعات طرح‌های جامع را تغییر داد و قراردادهای جدید (تیپ ۱۲) را ابلاغ کرد. در پی آن، یعنی از اواسط دهه۶۰، نهضت ایجاد شهرهای جدید با سرمایه‌گذاران کلان به منظور جذب و اسکان سرریز جمعیت شهرهای بزرگ آغاز شد و به طور هم‌زمان نیز، با اجرای طرح های آماده سازی زمین، زمینه فعالیت شهرسازی ناب در کشور فراهم گردید. تهیه و اجرای طرح‌های آماده‌سازی و احداث شهرهای جدید پیرامون شهرهای بزرگ نیز، به عنوان فعالیتی رسمی و موظف، از سال ۱۳۶۴ در برنامه‌ریزی شهری کشور معمول شد.

 

هم‌چنین، قانون زمین شهری که در سال ۱۳۶۶ تهیه شد و به تصویب رسید، امکان مالکیت دولت را بر اراضی داخل محدوده قانونی و حریم استحفاظی شهرها و شهرک ها فراهم کرد.

 

از سال ۱۳۶۹ شورای عالی شهرسازی با حفظ اختیارات خود در تصویب نهایی طرح‌ها، اختیار تصویب طرح جامع شهرهایی را که در مناطق جنگ زده واقع بودند، به شورای شهرسازی استان واگذار کرد. این شورا همچنین اختیار تصویب طرح شهرهایی را که جمعیت آن‌ها طبق سرشماری سال ۱۳۶۵ کمتر از ۲۰۰ هزار نفر بود، به شورایی با نام شورای شهرسازی استان و با ریاست استاندار و عضویت مدیر کل یا بالاترین مقام استانی و دستگاه‌های عضو شورای عالی واگذار کرد. بدین طریق بود که سرعت تصویب طرح های جامع شهری بیشتر شد و شورای عالی فرصت یافت که به مسایل مهم‌تر و اساسی‌تر هم‌چون تهیه طرح‌های منطقه‌ای، مکان‌یابی شهرهای جدید، تعیین نقش شهرهای اصلی و وضع ضوابط و مقررات شهرسازی بپردازد.

 

با توجه به توسعه سریع شهرها، حفظ اراضی کشاورزی پیرامون شهرها و ایجاد شهرهای جدید، تنظیم نظام سلسله مراتب شهری، اولویت دادن به تسهیلات آموزشی و بهداشتی و هم‌چنین تمرکززدایی از مدیریت شهری، از اهداف و سیاست‌های عمده شهرسازی و اصلاح طرح جامع در برنامه اول توسعه اقتصادی ـ اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی بود.

 

آخرین نگرشی که در زمینه تحول طرح‌های جامع، شکل گرفته و از سال ۱۳۷۰ مطرح شده، تهیه طرح جامع شهرستان است که البته چارچوب نظری آن هنوز به طرز دقیق مشخص نگردیده است. هم‌چنین با تأسیس شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور و استقرار دبیرخانه آن در وزارت کشور، تهیه طرح مطالعات جامع حمل و نقل شهرهای بزرگ کشور نیز در دستور کار قرار گرفته است.

 

در سال ۱۳۷۶ طرح کالبدی ملی ایران که تحقیق درباره آن از سال ۱۳۷۰ در واحد شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی آغاز شده بود، در چارچوب برنامه کلان ایران۱۴۰۰ به تصویب رسید و بدین ترتیب، نظام فراگیر برنامه‌ریزی مجتمع‌های زیستی کشور برای زمانی نسبتاً بلند مدت، تدوین شد و آماده گرته برداری در تهیه طرح‌های شهری گردید.

 

در تاریخ ۳۱ خرداد ۱۳۹۰ با رأی مجلس و تأیید شورای نگهبان وزارت راه و ترابری با وزارت مسکن و شهرسازی ادغام شده وزارت راه و شهرسازی را تشکیل داد.

 

طرح های توسعه شهری و منطقه ای در ایران

سلسله مراتب طرح های توسعه ای منطقه ای و محلی در ایران عبارتند از:

• طرح های آمایش سرزمین
  
• طرح کالبدی منطقه ای در ایران
  
• برنامه ریزی ۱۴۰۰٫
  
• طرح اسکان ۹۰٫
  
• طرح توسعه و عمران ( جامع) ناحیه ای (شهرستان)
  
• طرح مجموعه شهری
  
• طرح ساماندهی فضا و کالبد سکونتگاه های روستایی
  
• طرح جامع شهر
  
• طرح هادی شهر
  
• طرح هادی روستا
  
• طرح تفصیلی
  
• طرح آماده سازی
  
• طرح های ویژه ( جزئیات شهرسازی، سازماندهی، بهسازی، نوسازی بافت قدیم و فرسوده و …)
  

 

منبع: کیمیافکر بزرگ

[Mohammad Aref 120452]

طرح آمایش سرزمین

 

طرحی است که در چارچوب هدف ها و سیاستهای کلی توسعه، سازماندهی فضای ملی را پایه گذاری می کند.

 

این طرح در بند ۱ ماده ۱ قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی و تعیین وظایف آن مصوب ۱۳۵۳ چنین تعریف شده است:

«طرح جامع سرزمین، طرحی است که شامل استفاده از سرزمین در قالب هدف ها و خط مشی های ملی و اقتصادی از طریق بررسی امکانات و منابع و مراکز جمعیت شهری و روستایی کشور و حدود و توسعه گسترش شهرها و شهرک های فعلی و آینده و قطب های صنعتی و کشاورزی و مراکز جهانگردی و خدماتی بوده و در اجرای برنامه های عمرانی بخش های عمومی و خصوصی ایجاد نظم و هماهنگی نماید.»

 

مسأله آمایش سرزمین، توزیع جغرافیایی بهینه منابع، فعالیت ها و مشاغل است و در واقع مدیریت عقلایی فضاست. یعنی تخصیص عاقلانه زمین به فعالیت های مختلف اسکان زراعت، باغداری، مراتع، جنگل، صنعت، معدن، شهر و روستا.

 

اهداف طرح آمایش سرزمین:

• سیاست اسکان جمعیت
  
• استقرار شبکه سکونتگاه ها
  
• حفظ فضاها و توان های محیطی
  
• ترسیم سیمای مرحله اتی توسعه یافتگی
  
• تجهیز و سازماندهی آگاهانه فضا در جهت نیل به توسعه
  
• تنظیم رابطه بین انسان ، فعالیت و فضا به منظور بهره برداری منطقی از جمیع امکانات محدود
  

 

تفکر آمایش در فرانسه در ارتباط با تحلیل کمی عدم تعادل در توزیع فضایی جمعیت ، فعالیت و خدمات ، بعد از جنگ جهانی دوم و همزمان با پیدایش تفکر برنامه ریزی برای بازسازی کشور بوجود آمد. یکی از دلایل تأخیر در آغاز تفکر برنامه ریزی در فرانسه ، نظام متمرکز دولت این کشور بوده است.

 

کتاب گراویه بنام « پاریس و بیابان فرانسه » دو مورد وزنه جمعیتی و صنعتی قطب پاریس و نا برابری های جغرافیایی مرتبط با آن در سال ۱۹۴۷ تأثیر مهمی در ایجاد تفکر آمایش سرزمین و تعادل منطقه ای فعالیت ها به جای گذاشت. آمایش سرزمین در فرانسه تا اصطلاحات اخیر ، همیشه امر ملی ، حتی اروپایی و جهانی بوده است و مقامات محلی در آن نقشی نداشتند. اما قانون سال ۱۹۸۲ م و ۱۹۸۳ م در این زمینه اختیارات زیادی به مناطق و مقامات محلی داد. امروزه نمایندگی آمایش سرزمین و اقدام های منطقه ای (داتار)، روابط قراردادی با مقامات غیر متمرکز آمایش سرزمین یعنی استان ها (مناطق) برقرار می کند.

 

طرح آمایش سرزمین فرانسه

 

 

در مجموع آمایش سرزمین تاکنون سه مرحله را طی نموده است و وارد مرحله چهارم شده است:

 

مرحله اول: ایجاد و تکوین فکر آمایش

 

مرحله دوم: سیاست توزیع جغرافیایی فعالیت ها، منابع و مشاغل

 

مرحله سوم: آمایش سرزمین به منزله یک سیاست تدافعی در جهت مقابله با رکورد اقتصادی (۱۹۷۳)

 

مرحله چهارم: سیاست توزیع متوازن شبکه های شهری و حفاظت از جهان مثبت زندگی روستایی.

 

امروزه علاوه بر سرزمین سطوح آبی کشور یعنی دریا، دریاچه، تالاب ها و رودخانه ها هم موضوع آمایش سرزمین است؛ در نتیجه آمایش سرزمین به عنوان یک طرح فرادست در سه سطح ملی، منطقه ای و محلی انجام می گیرد و به جمعیت و فضا، مدیریت فضا شامل نظم گره ها، شهر و آبادی ها، نظام شبکه های ترابری میان شهر و روستا و نظام نواحی که مبین کاربرد زمین توسط فعالیت های زمین توسط فعالیت های زمین کشاورزی، جنگل داری، مرتع داری و صنعت و معدن است، توجه دارد.

 

در پیش از انقلاب ، مهم ترین اقدام از نظر مطالعاتی و برنامه ریزی فضایی، مطالعه آمایش سرزمین (ستیران) است که مقدمات آن با انعقاد قراردادی با مهندسین مشاور ستیران در سال ۱۳۵۴ فراهم گردید و در سال ۱۳۵۶ نیز خاتمه یافت.مهندسین مشاور ستیران در اسفند ۱۳۵۳، مرکز آمایش سرزمین را تأسیس کرده و طی یادداشتی، خطوط کلی برنامه امایش سرزمین را که در آن زمان«بهره برداری زمین یا تنسیق سرزمین» نام گذاری شده بود، در سه قسمت ارایه دادند.

 

طرح آمایش سرزمین ستیران در گزارش مرحله نخست مدعی پاسخگویی به دشواری ها یی بود که در نیمه ۶۰-۱۳۵۰ جامعه ایران با آن ها روبه رو بود. مهندسین مشاور ستیران، ایران را به ۸ کلان منطقه تقسیم نمودند و گزارش نهایی مطالعات آنان در دوره دوم به نام استراتژی دراز مدت آمایش سرزمین در اردیبهشت ۱۳۵۶ در چهار بخش نظام شهری (۱۲ جلد)، جامعه روستایی (۱ جلد)، محور خوزستان، آذربایجان (۱ جلد) و عدم تمرکز فعالیت های بخش دوم و سوم نیز در ۱ جلد تهیه شد.

 

پس از انقلاب نیز در سال ۱۳۶۲، مطالعات پایه طرح آمایش سرزمین اسلامی ایران در ۶ جلد، توسط دفتر برنامه ریزی منطقه ای سازمان برنامه و بودجه منتشر شد.خلاصه و جمع بندی مطالعات مرحله اول پس از گردآوری نظرات مراجع پیش بینی شده، تحت عنوان « خلاصه و جمع بندی مطالعات مرحله اول» در تابستان ۱۳۶۴ منتشر گردید. شورای عالی اداری در بیست و ششمین جلسه مورخ ۹/۲/۱۳۷۱ ، با توجه به سیاست عمومی برنامه اول توسعه مبنی بر تجدید تشکیلات دولت با رعایت تجانس وظایف، بنا به پیشنهاد سازمان امور اداری و استخدامی موارد زیر را تصویب نمود.

 

ماده ۱– طرح آمایش سرزمین به معنای تعیین استراتژی های توزیع فضایی جمعیت و فعالیت در پهنه سرزمین « توسط سازمان برنامه و بودجه» با همکاری دستگاههای ذی ربط تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.

 

ماده ۲- سازمان برنامه و بودجه موظف است در جهت تدوین برنامه آتی توسعه اقتصادی و اجتماعی با نگرش آمایشی استراتژی های توزیع نهایی جمعیت و فعالیت در پهنه سرزمین را به همراه برنامه های اجرایی زیر تهیه و به تصویب هیأت وزیران برساند:

• تعیین مناطق اولویت دار در توسعه از نظر پذیرش جمعیت و فعالیت.
  
• تعیین نقش نواحی مختلف از نظر تقسیم کار ملی و استقرار فعالیت های کشاورزی، صنعتی، خدماتی و امکانات زیر بنایی.
  
• تعیین چشم انداز اشتغال و توزیع آن در بخش های مختلف اقتصادی در سطوح ملی.
  

 

ماده ۵– وظیفه آمایش سرزمین و با تعریف و فعالیت هایی که در این مصوبه عنوان شده، توسط سازمان برنامه و بودجه انجام می گردد. دیگر وظایف و فعالیت های کنونی وزارت مسکن و شهرسازی به قوت خود باقی بوده و بر این اساس طرح کالبدی (ملی – منطقه ای) توسط وزارت مسکن و شهرسازی تهیه شده و به تصویب شوارای عالی شهرسازی و معماری ایران می رسد.

 

مهمترین مسأله در آمایش سرزمین، اتخاذ یک سیاست اسکان جمعیت در سطوح مختلف شهر، روستا و جامعه عشایری کشور است.

 

منبع: کیمیافکر بزرگ

[Mohammad Aref 120452]

طرح های کالبدی ملی و منطقه ای

 

در مصوبه مورخه ۹/۲/۱۳۷۱ شورایعالی اداری، تهیه طرح آمایش سرزمین ،توسط سازمان برنامه و بودجه و تهیه طرح کالبدی ملی و منطقه ای توسط وزارت مسکن مقرر گردید.

 

این طرح ها با هدف مکانیابی برای گسترش آینده شهرهای موجود و ایجاد شهرها و شهرک های جدید، پیشنهاد شبکه شهری آینده کشور یعنی اندازه شهرها، چگونگی استقرار آن ها در پهنه کشور و سلسله مراتب میان شهرها به منظور تسهیل و مدیریت سرزمین و امر خدمت رسانی به مردم و پیشنهاد چارچوب مقررات ساخت و ساز در کاربری های مجاز زمین های سراسر کشور تهیه می گردند.

طرح کالبدی ملی ایران از نیم سال ۱۳۷۰ در معاونت شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی و در چارچوب برنامه ایران ۱۴۰۰ آغاز شد و در سال ۱۳۷۵ براساس اهداف مطروحه در تعریف آن، مطالعات این طرح پایان یافت.

 

مطالعات طرح کالبدی به سه سطح ملی، منطقه ای و محلی تقسیم شده است، مطالعات ملی سراسر کشور را در بر می گیرد؛ مطالعات منطقه ای با مقیاس و دقت بیشتر در محدوده هایی که در سطح ملی مشخص شده اند، انجام می پذیرد.

 

در تبصره ماده ۳ قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن تصریح شده است: [h=4]«به موجب آیین نامه هماهنگی و تفکیک وظایف وزارت خانه های مسکن و شهرسازی و جهاد سازندگی مصوب ۱۳۶۵، تهیه طرح جامع سرزمین از وظایف مسکن و شهرسازی تصریح شده است. همچنین به موجب ماده ۵ مصوبه ۲۸/۲/۱۳۷۱ شورای عالی اداری وظیفه تهیه طرح جامع سرزمین که طرح کالبدی نام یافت به عهده وزارت مسکن و شهرسازی محل شده است.»[/h] توجیه طرح کالبدی ملی:

 

• رشد فزاینده جمعیت در اواخر دهه ۶۰
  
• وقوع جنگ پس از انقلاب اسلامی
  
• کاهش قیمت نفت
  
• اجرای قوانین زمین شهری و رشد از هم گسیخته شهرها
  
• گسترش نیاز به شهرسازی جدید
  
• نارضایتی از گسترش لجام گسیخته شهرها
  
• فقدان مطالعات بالادست طرح های جامع شهری
  
• فقدان مطالعات پایه برای شهرسازی
  
• فقدان ضوابط و مقررات ساخت و ساز در زمین های کشور
  
• مهمترین محور های طرح ریزی کالبدی عبارتند از:
  
• جمعیت و فضا
  
• مدیریت فضا
  
• حفاظت از محیط زیست و آثار باستانی
  
• سوانح طبیعی
  

 

در طرح کالبدی ملی ایران، کشور مبنای رعایت تقسیمات کشوری و همجواری استان ها ، همگنی فضای جغرافیایی استان ها، همگنی از حیث وسعت و جمعیت استان ها به ۱۰ منطقه برنامه ریزی تقسیم شده است. این طرح در سال ۷۶ به تصویب شورایعالی شهرسازی و معماری ایران رسید و پس از این تاریخ تهیه طرح های کالبدی برای ۱۰ منطقه کشور آغاز شد.

 

منبع: کیمیافکر بزرگ

[Mohammad Aref 120452]

برنامه ایران ۱۴۰۰

 

برنامه ایران ۱۴۰۰، در سال ۱۳۷۵ در سازمان برنامه و بودجه به مدیریت یکی از مشاوران رئیس وقت سازمان برنامه؛ با تشکیل ۵ گروه کارشناسی و تعداد زیادی کمیته های تخصصی؛ شروع شد. [h=3]اصول کلی و اساسی این برنامه به قرار زیر است:[/h]

• جامعیت بخش ها و جدایی از دید محدود مربوط به یک بخش؛
  
• تأکید بر برنامه ریزی جامع و دید بلند مدت، بخصوص در زمینه جامعیه شهری، روستایی، جامعه روستایی، جامعه عشایری، مناطق حاشیه ای و سایر فضاهای خاص که توسعه بلند مدت مد نظر خواهد بود.
  
• مشخص کردن برنامه های بخشهاسی مختلف ، مناطق و فضاهای خاص به صورت تلفیق شده در جامع در مقابل هدف هایی از قبیل رشد، تولید، سرمایه گذاری و … . در رسیدن به توسعه همه جانبه به نحوی که قابل انعطاف بوده و بر مبنای ارزیابی تحولات سالانه مورد تجدید نظر قرار گیرد.
  
• تأکید بر عدم تمرکز در برنامه ریزی اجرایی برنامه ها و تشکیلات اداری مناسب.
  
• توجه به اصل مشارکت مردم در فعالیت ها و در امور جامعه.
  
• تأکید بر توسعه پایدار و استفاده بهینه از منابع کشور.
  
• ترسیم جامعه ای متعارف و زدودن نابرابری ها منطقه ای ، شهری و روستا.
  

راهبردهای توسعه در ایران ۱۴۰۰، با استفاده از تمامی امکانات منابع طبیعی ، مالی و با توجه به اتکاء کمتر به نفت و بر اساس تجربیات گذشته و در پرتو اصول اکولوژیک و ارزشهای جامعه برای یل به توسعه همه جانبه پایدار و ایجاد جامعه ای که در آن کیفیت مطلوب زندگی برای همه اقشار و گروه های اجتماعی فراهم آید و شهرها و روستاها و مناطق از نابرابری به دور باشند و از رفاه نسبی برخوردار باشند انجام خواهد گرفت.

[h=3]خطوط کلی سیمای چنین جامعهای به شرح زیر مورد بررسی قرار گرفته است:[/h]

1. از دیدگاه اقتصادی.
   
2. از دیدگاه سیاسی.
   
3. از دیدگاه اجتماعی.
   
4. از دیدگاه فرهنگی.
   
5. از دیدگاه آمایش سرزمین.
   

 

در بخش آمایش سرزمین در برنامه ۱۴۰۰ محورهای سازماندهی جامعه روستایی، شهری و عشایری و سیاستهای مربوطه عنوان شده است. همچنین به بررسی متغیرهای کلان اقتصادی، سیاستهای مربوطه عنوان شده است. همچنین به بررسی متغیرهای کلان اقتصادی، سیاستهای عمده کشاورزی، صنعت و معدن، خدمات و بازرگانی اشاره شده است.

 

این طرح در برنامه سوم توسعه لغو و طرح آمایش سرزمین ملاک عمل قرار گرفت.

 

منبع: کیمیافکر بزرگ

[Mohammad Aref 120452]

طرح جامع شهرستان تغییر نام یافته به طرح توسعه و عمران (جامع) ناحیه ای

 

این طرح در اجرای وظایف محول شده و در قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی و تعیین وظایف آن مصوب و تصویبنامه مورخ ۱۵/۱۱/۷۳ هیأت وزیران، به منظور تدوین سیاست ها و ارایه راهبرد ها در زمینه هدایت و کنترل توسعه و استقرار مطلوب ومراکز فعالیت،مناطق حفاظتی و همچنین توزیع متناسب خدماتی برای ساکنان شهر ها و روستاها در یک یا چند شهرستان که از نظر ویژگی های طبیعی و جغرافیایی همگن بوده و از نظر اقتصادی، اجتماعی و کالبدی دارای ارتباطات فعال متقابل می باشند، تهیه می شود. طرح های جامع شهرستان یا همان طرح های توسعه و عمران ناحیه ای جدید، پس از انقلاب اسلامی و از سال ۱۳۷۰ مطرح گردیدند و از دیدگاه فضایی، در سلسله مراتب برنامه ریزی ، در سطحی بین برنامه ریزی منطقه ای و برنامه ریزی محلی جای می گیرند و رابطه بین این دو سطح را مشخص می کنند.

 

 

• طرح توسعه و عمران ناحیه ای که در مرحله ای پس از طرح های آمایش سرزمین و طرح های منطقه ای جای دارد، وظیفه سازماندهی های نظام فعالیتی در فضا را به منظور استفاده بهینه از زمین انجام می دهد.
  
• وزارت مسکن و شهرسازی از اوایل دهه ۱۳۷۰ تهیه طرح های جامع شهرستان را در برنامه کاری خود قرار داد و مقرر شد قبل از تهیه طرح های جامع و هادی، ابتدا طرح جامع شهرستان که شامل منظومه ای از شهرهای هم پیوند با یکدیگر است تهیه شود.
  

 

در تعریف طرح های جامع شهرستان آمده است : طرح های شهرستان ، طرح هایی هستند که بر اساس شناخت چگونگی استقرار در بستر جغرافیایی آن ها تهیه می شوند تا بتوان ضمن هدایت و کنترل رشد و توسعه شهرها، شکل استقرار مطلوب مراکز جدید محل سکونت ، کار ، فعالیت و تفریح را با رعایت حریم مناطق حفاظتی و توزیع بهینه خدمات برای سکانان شهرها و روستاها با بیان تصویری و کالبدی آن ها در قالب هر شهرستان تعریف کرد.

 

به عبارت دیگر طرح های جامع شهرستانی نه فقط به روند تحولات شهرها، بلکه منظومه های روستایی موجود در هر شهرستان نیز توجه می کند. در قالب طرح های جامع شهرستان ، عملکرد های همپیوندی میان شهرهای مختلف یک شهرستان در نظام سلسله مراتبی آن با یکدیگر و روابط شهر و روستایی ، که عوامل بسیار مهم و تأثیر گذار بر روند توسعه شهری به شمار می آید، در نظر گرفته می شود. وظیفه طرح جامع شهرستان، ساماندهی نظام فعالیتی در فضا ، به منظور استفاده بهینه از زمین و شامل دو بخش است:

 

 

• تعیین کاربری در سطح شهرستان
  
• ساماندهی نظام فعالیتی در فضا
  

 

از آنجا که طرح های جامع شهرستان فاقد شرح خدمات تیپ بوده و جامعه ی حرفه ای هیچ گونه تجربه ای در تهیه این گونه طرح ها نداشته اند، محور های مطالعاتی آنها به صورت کلی تهیه شده و به طور عمده شامل سرفصل های ذیل بوده است:

 

– بررسی کلی منطقه ( استان) – بررسی ن ها و شناخت شهرستان – تجزیه و تحلیل و استنتاج از بررسی ها – تهیه طرح ها و برنامه های عمرانی شهرستان

 

 

• هم اکنون طرح های جامع شهرستان بر اساس قرار داد تیپ ۱۹ تهیه می شود.
  

 

شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در جلسه مورخ ۱/۸/۱۳۷۴، شیوه بررسی و تصویب طرح های جامع شهرستان را به شرح زیر تعیین کرد:

الف- کلیه طرح های جامع شهرستانهایی که دارای شرایط زیر باشند، برای بررسی در شورای عالی شهرسازی و معماری ایران مطرح می شوند:

شهرهایی که مرکز استان هستند. شهرهایی که مرکز آن ها بر اساس آخرین سرشماری عمومی، بیش از ۲۰۰ هزار نفر است. شهرهایی که جمعیت آن ها بر اساس آخرین سرشماری عمومی، بیش از ۴۰۰ هزار نفر است.

ب- طرح های ناحیه ای ( یا جامع شهرستان) به ترتیب زیر مورد بررسی و تصویب قرار می گیرند :

۱- بررسی در شورای استان و گزارش تصمیمات اتخاذ شده به به دبیرخانه شورای عالی . ۲- بررسی کارشناسی در کمیته فنی شورای عالی . ۳- ارایه گزارش بررسی طرح در شورای استان و نظریه کمیته فنی شورای عالی به شورای عالی معماری و شهرسازی برای تصویب نهایی.

طرح جامع شهرستان میانه ، اولین طرح از این نوع است که در شورای عالی به تصویب رسیده است .

طرح ناحیه ای بدان سبب که دیدی کلی از یک شهرستان ویا چند شهرستان به دست می دهد ، آنها را در سیستمی بسته محدود نمی کند ، بلکه مرتبط با حوزه نفوذ و آبادی های آن شهر یا شهرها مورد بررسی قرار می دهد و رابطه خود را با طرح های شهری نمایان می سازد .

 

ویژگی های عمده مطالعات حوزه نفوذ مستقیم شهر ( که اکنون طرح جامع شهرستان جای گزین آن شده است ) ، یافتن اثر متقابل این حوزه و شهر بود . اغلب نیز طی مطالعه ، پیشنهادهایی اجتناب ناپذیر مطرح می شد ، اما از انجا که حوزه نفوذ در هیچ یک از تقسیمات کشوری – اداری نمی گنجید ، بدون مجری باقی می ماند . گاهی حتی مساله تداخلی حوزه های نفوذ در شهرها پیش می آمد که مشکلات خاصی را به دنبال داشت ، به همین سبب ایده جای گزینی مطالعات حوزه نفوذ با طرح های شهرستان مطرح شد و طرح جامع شهرستان ، در سطح و مرحله ای پس از طرح های آمایش سرزمین ، منطقه ای و ناحیه ای جای گرفت ، و از دو قسمت تشکیل گردید : اول تعیین کاربری زمین در سطح شهرستان و دوم سامان دهی نظام فعالیتی در فضا . اصول و مبانی طرح های جامع ناحیه ای:

 

 

• مد نظر گرفتن هماهنگی های لازم در قالب سیاست عدم تمرکز
  
• یکپارچگی در شناخت شهر و حوزه نفوذ
  
• ارتباط با سطوح فرادست برنامه ریزی
  
• پویایی و قابلیت انعطاف
  
• خوانایی طرح ها با قوانین و مقررات
  
• نگرش فرابخشی در تنظیم برنامه ها
  
• واقع گرایی طرح ها
  
• انسجام در مطالعات، تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری
  
• تعیین نوع دقیق کاربری اراضی وظایف طرح جامع شهرستان نیست و در این سطح سطوح کلی کاربری زمین ( کشاورزی ، صنعتی و …) مشخص می گردد.
  
• مقیاس نقشه های شهرستان ۲۵۰۰۰/۱تا ۵۰۰۰/۱ و برای یک دوره زمانی ۲۰ ساله تهیه می شوند.
  

 

تبصره – تصویب طرح های ناحیه ای با جمعیت کمتر از چهارصد هزار نفر که فاقد شهر مرکز استان و شهر با بیش از دویست هزار نفر جمعیت باشد ، از شمول نحوه بررسی کلی ( گفته شده در قبل ) مستثنی بوده و به صورت زیر مورد بررسی و تصویب قرار خواهند گرفت :

 

1. بررسی در کمیته فنی استان با حضور نماینده دبیرخانه شورای عالی و نمایندگان سایر اعضای شورای عالی که بنا به ضرورت و تشخیص ایشان در جلسات بررسی فنی طرح در استان شرکت خواهند نمود .
   
2. بررسی و تصویب در شورای استان با حضور نماینده دبیرخانه شورای عالی .
   
3. ارایه گزارش شورای استان به شورای عالی برای رای گیری و تصویب نهایی طرح .
   

تبصره – برای تشخیص موارد مطروحه در تبصره قبل ، جمعیت آخرین سرشماری عمومی کشور ملاک عمل خواهد بود .

 

منبع: کیمیافکر بزرگ

[Mohammad Aref 120452]

طرح مجموعه شهری

 

از آن جایی که محدوده فیزیکی شهرها ، هیچ گاه پاسخ گوی طرح های شهری نیستند و این موضوع در رابطه با شهرهای بزرگ و محدوده های عملکردی آنها مشهود تر است ، در سال ۱۳۷۴ ، در هیات دولت مصوبه ای به نام (( طرح ریزی و مدیریت مجموعه شهری تهران و سایر شهرهای بزرگ کشور و شهرهای اطراف آنها )) تصویب شد که ضرورت تهیه طرح های مجموعه شهری را مطرح می ساخت.

 

در حال حاضر نیز طرح مجموعه شهری تهران تهیه و تصویب شده است و شهرهای شیراز ، مشهد و تبریز نیز در مرحله تهیه طرح مجموعه شهری قرار دارند . در طرح منطقه شهری ، شهر مرکزی است برای مجموعه ای از سکونت گاه های پیرامون که با هم ارتباط فیزیکی بسیاری دارند . بدین سبب ، طرح مجموعه شهری اهداف زیر را دنبال می کند :

 

 

• سامان دهی اسکان جمعیت در آینده .
  
• آرایش شبکه شهری و روستایی از زمین .
  
• هدایت و کنترل استفاده از زمین .
  
• اسکان گروههای کم در آمد ( سامان دهی حاشیه نشینی )
  
• بهبود نظام مدیریت شهری ( بر مبنای مدیریت مجموعه ).
  

 

با در نظر داشتن اهداف نامبرده ، طرح مجموعه شهری در مقیاس ۱/۲۵۰۰۰ تا ۱/۵۰۰۰۰ تهیه می شود . هیات وزیران در جلسه مورخ ۱۳/ ۸/ ۱۳۷۴ بنا به پیشنهاد وزارت مسکن و شهرسازی (راه و شهرسازی) و به استناد اصل ۱۳۸ قانون اساسی جمهوری اسلامی و به منظور امکان و ایجاد واحد برای شهر تهران و سایر شهرهای بزرگ ، چارچوب طرح ریزی و مدیریت مجموعه شهری تهران و سایر شهرهای بزرگ کشور و شهرهای اطراف آنها به شرح زیر تصویب نمود :

 

ماده ۱- مجموعه شهری تهران و شهرهای اطراف آن شامل شهرهای واقع در شهرستان های تهران ، دماوند ، ری ، شمیرانات ، کرج ، ورامین ، اسلامشهر ، ساوج بلاغ و شهریار است و محدوده مجموعه شهری سایر شهرهای بزرگ ( مشهد ، اصفهان تبریز و شیراز ) به پیشنهاد وزارت مسکن و شهرسازی (راه و شهرسازی) و تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران تعیین می شود .

تبصره ۱-تعریف مجموعه شهری و شاخص های آن در شورای عالی شهرسازی و معماری تعیین خواهد شد .

 

تبصره ۲- سایر مجموعه های شهری بزرگ پس از تعیین ضوابط مندرج در تبصره (۱) این ماده توسط شورای عالی شهرسازی و معماری با تصویب وزارتخانه های مسکن و شهرسازی (راه و شهرسازی) و کشور به عنوان مجموعه شهری شناخته شده و مشمول مقررات این مصوبه می شوند .

 

ماده ۲- هر مجموعه شهری به محدوده های کوچک تری متشکل از حریم های شهرداری های داخل مجموعه تقسیم می شود ، حتی الامکان به طوری که هیچ نقطه ای از سطح این مجموعه خارج از حوزه نظارت و حریم شهرداری های داخل این مجموعه واقع نگردد.

ماده ۳- وزارت مسکن و شهرسازی (راه و شهرسازی) باید ظرف مدت ۲ سال طرح (( مجموعه شهری تهران و شهرهای اطراف آن)) و ظرف مدت ۳ سال طرح مجموعه شهری سایر شهرهای بزرگ و پس از آن سایر مجموعه های شهری موضوع این مصوبه را همراه با طرح های جامع ، تهیه و به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری برساند .

 

ماده ۴ – در اجرای مفاد این مصوبه وزارت کشور مکلف است در مجموعه شهری تهران و شهرهای اطراف آن نسبت به شناخت شهر و استقرار شهرداری در کلیه نقاط جمعیتی واجد شرایط مندرج در قانون تقسیمات کشوری اقدام نماید .

 

ماده ۸ – در اجرای سیاست های تمرکز زدایی از مجموعه شهری تهران ، « محدوده شهر تهران » در مصوبات یاد شده به « محدوده مجموعه شهری تهران » اصلاح می گردد .

نکته: لازم به یاد آوری است که شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در مورخ ۳۰/۲/۸۱ پس از گذشت ۷ سال از مصوبه هیات دولت در خصوص تهیه طرح مجموعه شهری تهران و شهرهای اطراف، آنرا تصویب کرد. حاصل مطالعات طرح مذکور در حوزه های تخصصی جمعیت شناسی ، جامعه شناسی ، اقتصاد ، محیط زیست ، حمل و نقل ، منابع آب ، ژئوتکنیک ، سوانح طبیعی و برنامه ریزی شهری در ۷۰ جلد گزارش ، گردآوری شده است.

 

محدوده مجموعه شهری تهران و شهرهای اطراف آن با مساحت تقریبی ۱۲۰۰۰ کیلومتر مربع نزدیک به دوسوم سطح کل استان تهران را در می گیرد . براساس این طرح مجموعه شهری تهران و شهرهای اطراف آن که جمعیت آن از حدود ۵/۳ میلیون نفر در سال ۱۳۴۵ به حدود ۳۵/۱۰ میلیون نفر در سال ۱۳۷۵ رسیده است .

 

کنترل میزان رشد و افزایش جمعیت مجموعه ، حل مساله اسکان غیر رسمی ، و ایجاد نظام مدیریت واحد برای اداره امور مجموعه شهری تهران راهبردهای اساسی این طرح را تشکیل می دهند و بر این اساس شورای عالی شهرسازی و معماری ایران از میان ۴ گزینه جمعیتی مطالعه شده ، گزینه ۱۴ تا ۱۵ میلیون نفر را به عنوان سقف جمعیتی مجموعه تا سال ۱۴۰۰ تصویب کرد و در خصوص نحوه اداره امور مجموعه نیز استان داری تهران را به عنوان نهاد مدیریت واحد مجموعه شهری تهران و شهرهای اطراف آن معین نمود و مقرر شد که تغییرات لازم در شرح وظایف و تشکیلات استان داری تهران به منظور ایجاد توانایی های لازم برای انجام این وظیفه ایجاد شود . طرح مجموعه شهری به ترتیب زیر مورد بررسی و تصویب قرار می گیرد :

 

 

1. بررسی در شورای استان و گزارش تصمیمات اتخاذ شده به دبیرخانه شورای عالی .
   
2. بررسی کارشناسی در کمیته فنی شورای عالی .
   
3. ارایه گزارش بررسی طرح در شورای استان و نظریه کمیته فنی شورای عالی به شورای عالی شهرسازی و معماری برای تصویب نهایی .
   

 

منبع: کیمیافکر بزرگ

[Mohammad Aref 120452]

طرح‌ منطقه شهری

 

برای اولین بار در سال ۱۳۵۵هـ ش برای احداث بنا و تأسیسات در خارج از محدوده قانونی و حریم شهر مطرح شد.

جزیی از وظایف وزارت راه و شهرسازی (راه و شهرسازی) محسوب می شود.

اولین طرح منطقه شهری در اصفهان تهیه شد.

این طرح نیز باید به تصویب شورای عالی شهرسازی برسد.

 

طرح ساماندهی فضا و کالبد سکونت گاه های روستایی

 

طرحی است که به منظور توسعه هماهنگ و موزون فعالیت های کشاورزی ، صنعتی و خدماتی از طریق توزیع مناسب جمعیت و استقرار بهینه خدمات در محیط های روستایی و حمایت از اجرای آن تهیه می شود . محدوده هر یک از این طرح ها در طرح ناحیه ای مربوط تعیین می شود. این طرح ، طرحی جدید است که در قانون پنج ساله سوم توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی پیش بینی شده است .

 

طرح سازماندهی فضا و سکونتگاه های روستایی دارای نتایج زیر است:

 

 

• الگوی استقرار و سطح بندی کانون ها
  
• تعیین و توزیع کاربری ها و فعالیت ها
  
• مکانیابی نقاط جدید و استقرار ابنیه جمعیت
  
• شبکه دسترسی و ارتباطات
  

 

بر اساس این طرح، مناطق روستایی کشور به شرح زیر تعریف می گردد: ( الگوی سطح بندی مراکز روستایی )

 

الف/ حوزه روستایی:

اجتماعی از چند آبادی همجوار و مرتبط در قلمروی جغرافیایی و فرهنگی همگن با عملکردهای بالنسبه همسان با یک کانون جمعیتی برتر و جمعیت آن حوزه روستایی تا ۵ هزار نفر می باشد. مناطق روستایی کشور حدوداً شامل ۸ هزار حوزه روستایی خواهد بود.

 

ب/ مجموعه روستایی:

تجمعی از چند حوزه روستایی است که به دلایلی بهم پیوسته یا وابسته است و حوزه نفوذی کنونی یا اتی یک مرکز برتر روستایی را تشکیل داده و جمعیتی حداکثر تا ۱۲ هزار نفر را در بر می گیرد. حدوداً ۲۵۰۰ مجموعه روستایی در کشور وجود دارد.

 

ج/ منظومه روستایی:

از تجمع چند مجموعه روستایی شکل می گیرد. وسیع ترین قلمرو جغرافیایی برای عملکرد یکپارچه و پوشش خدماتی در محیط روستایی است که با مرکزیت حداقل یک کانون شهری و یا روستای بزرگ شکل گرفته است. جمعیت روستایی ، بدون احتساب جمعیت شهری و مرکز منظومه بین ۲۰ تا ۴۰ هزار نفر می باشد. عرصه های روستایی کشور در قالب نواحی طرح کالبدی ملی (۸۵ ناحیه)، حدوداً شامل ۸۰۰ منظومه روستایی خواهد بود.

 

نکته: الگوی سطح بندی مناطق و مراکز روستایی مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران (۱۳۸۲) است.

 

نکته: متولی تهیه طرح ساماندهی فضا و سکونتگاه های روستایی، بنیاد مسکن، مجری بخش داری و نظارت بر عهده وزارت راه و شهرسازی و تصویب بر عهده کمیته برنامه ریزی و توسعه استان است.

نکته: تصویب حوزه ها، مجموعه ها و منظومه ها در صورت فقدان طرح های ناحیه ای بر عهده مرجع تصویب طرح های توسعه عمران در استان است.

منبع: کیمیافکر بزرگ

[Mohammad Aref 120452]

طرح جامع شهر (طرح توسعه و عمران شهر و حوزه نفوذ)

 

ویژگی‌های اساسی طرح جامع شهری را می‌توان چنین برشمرد:

الف ـ طرح جامع، طرحی کالبدی ـ فضایی است که با بهره گیری از تحولات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه به بهبود سازمان فضایی شهر و رفاه اجتماعی مردم می پردازد. به عبارت دیگر هدف عمده طرح های جامع، ایجاد نظم فضایی در شهر است.

 

ب ـ طرح جامع از نظر زمانی بلند مدت و از لحاظ مقیاس کلی است. این طرح، سیاست‌های کلی توسعه شهر را تا مدت ده سال تعیین می کند و اکنون بسیاری تلاش می کنند این طرح را بیش از پیش به ابعاد اجرایی نزدیک تر کنند.

 

پ ـ در طرح های جامع، نه تنها خود شهر، بلکه منطقه آن نیز مورد توجه و مطالعه قرار می گیرد. در این طرح ها هم‌چنین افزون بر سیستم کاربری اراضی ، شبکه ارتباطی و زیرساخت‌ها نیز از لحاظ شناخت اجزا و عناصر شهری مورد توجه قرار می‌گیرد.

 

ت ـ طرح جامع ، وسیله ای برای سهولت تصمیم گیری و سیاست گذاری است و نقش هدایتی آن از جنبه‌های با ارزش طرح است. چنان که می تواند با فراهم ساختن زمینه های بهبود نظم فضایی شهر ، امکان تخصیص بهینه منابع را برای رشد و نمو جامعه انسانی ساکن در آن مهیا کند.

 

ث ـ تعیین احتیاجات و نیازهای جامعه شهری (در «فضا» و زمانی مشخص) ، تعیین امکانات و محدودیت های منابع و تسهیلات موجود، و تدوین راه حل ها، اهداف، سیاست‌ها و معیارها و ضوابط کالبدی و فضایی از مهم‌ترین مشخصه های عملی طرح های جامع به شمار می‌روند.

 

طرح های جامع شهری بویژه بعد از جنگ جهانی دوم در دنیا مطرح شدند و اولین طرح جامع شهری توسط پتروس برلاگه در سال ۱۹۳۴ تهیه شد.

 

پتروس برلاگه

 

ویژگی هدایت گری طرح جامع، تأکید دارد که هر نوع طرح دیگری در شهر باید با اصول جامع همان شهر مطابقت داشته باشد. از این رو، طرح جامع، طرح اصلی و عمده (Master plan) شهر محسوب می‌شود. الگوی طرح جامع در ایران بارها مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در سال‌های انقلاب در سال‌های ۱۳۵۶ تا ۱۳۵۹ طرح های جامع با شدت هر چه بیشتر مورد اعتراض قرار گرفت. بر اثر این ایرادها، بدون هیچ‌گونه تغییر در محتوا و روش طرح‌های شهری، فقط نام «طرح جامع» بر طرح‌های توسعه و عمران و حوزه نفوذ تغییر کرد.

 

سپس، برای روشن شدن مفاد این طرح، در سال ۱۳۶۳ دستورالعمل ساده‌ای به نام «اساس طرح جامع» از طرف وزارت مسکن و شهرسازی (راه و شهرسازی) برای تهیه‌کنندگان طرح‌ها تنظیم شد. مفاد این دستورالعمل نشانگر دو محور است: ساده‌سازی مطالعات و توجه به جنبه فیزیکی طرح.

تغییر دیگری که در الگوی تهیه طرح های جامع ایران پدید آمد تغییر نام طرح جامع تهران به طرح جامع ساماندهی است. در سال ۱۳۶۳ شورای نظارت بر گسترش شهر تهران، بازنگری طرح جامع شهر تهران را به وزارت مسکن و شهرسازی محول کرد و آن وزارتخانه نیز برای رهایی از محدودیت های قانونی طرح جامع، این بازنگری را طرح ساماندهی نامید. مطالعات آن در سال ۱۳۶۶ آغاز گردید و تا سال ۱۳۷۰ ادامه یافت و در سال ۱۳۷۱ به تصویب شورای عالی شهرسازی ایران رسید. طرح جامع ساماندهی تهران نیز عیناً مطابق الگوی طرح، جامع تهیه شده و روش تهیه آن نیز طبق روش « بررسی ـ تحلیل ـ طرح» صورت گرفته است. (روش گدسی یا پوزیتیویستی)

 

اکنون در نظام برنامه‌ریزی شهری کشور ایران، طرح های جامع برای شهرهایی که بیش از پنجاه هزار نفر جمعیت دارند، به مدیریت وزارت راه و شهرسازی و نظارت شورای عالی شهرسازی و معماری ایران تهیه می‌شود.

 

اهداف طرح جامع:

طبق تعاریف ارایه شده در قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی، می‌توان اهداف زیر را برای طرح‌های جامع شهری برشمرد:

۱ـ تهیه برنامه بلندمدت شهر ۲ـ تعیین چگونگی استفاده از اراضی و منطقه‌بندی حوزه‌های مسکونی، صنعتی، بازرگانی، اداری و کشاورزی، و تأسیسات و تجهیزات و تسهیلات و نیازمندی‌های عمومی شهری. ۳ـ تنظیم خطوط کلی ارتباطی و محل قرارگرفتن مراکز انتهای خط (پایانه) ، فرودگاه‌ها و بنادر و…. ۴ـ تأمین سطح مورد نیاز برای ایجاد تأسیسات و تجهیزات و تسهیلات عمومی مناطق، نوسازی، بهسازی و تعیین اولویت‌ آن‌ها. ۵ـ تدوین ضوابط و مقررات کالبدی و فضایی شهری.

 

طبق آن‌چه گفته شد، هدف اساسی طرح جامع شهری تنظیم سیاست‌های توسعه شهر، بر مبنای نیازهای جامعه شهری، و بر پایه امکانات موجود و بالقوه برای آن شهر است.

متولی تهیه طرح های جامع شهری، وزارت راه و شهرسازی، تهیه کننده مهندسین مشاور ، اجراء توسط شهرداری و نظارت بر عهده وزارت خانه راه و شهرسازی و کشور است.

فرایند تصویب طرح های جامع شهری بر اساس مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری (۱۳۷۳ و ۱۳۷۱) به شرح زیر است:

 

الف- شهرهای با کمتر از ۲۰۰ هزار نفر:

تصویب اولیه در شورای شهرسازی استان (کمیته برنامه ریزی توسعه استان در حال حاضر) و تصویب نهایی در شورای عالی شهرسازی و معماری ایران.

 

ب- شهرهای با جمعیت بیش از ۲۰۰ هزار نفر و مراکز استان ها با جمعیت کمتر از ۲۰۰ هزار نفر:

بررسی در کمیته فنی شورایعالی و تصویب در شورایعالی شهرسازی و معماری ایران

 

فرآیند تهیه طرح های جامع شهری بر اساس مدل گدسی (پوزیتیویستی) و شرح خدمات تیپ ۱۲:

۱- بررسی های کلی منطقه ای

۲- بررسی حوزه نفوذ

۳- بررسی و شناخت شهر

۴- تجزیه و تحلیل و استنتاج از بررسی ها

۵- تهیه طرح ها و برنامه های عمرانی ( پیشنهادات)

 

اولین طرح جامع شهری در ایران، برای بندر لنگه (۱۳۴۳) و نخستین طرح جامع تهران توسط مشاور فرمانفرمائیان در سال ۴۷ ( افق ۲۵ ساله) تصویب گشت.

· مقیاس نقشه ای طرح جامع شهری معمولاً ۱۰۰۰۰/۱ می باشد.

 

· در برنامه عمرانی سوم برای ۱۷ شهر در برنامه عمرانی چهارم برای ۲۰ شهر طرح جامع تهیه شد. طرح های جامع این دوره به تصویب شورای عالی شهرسازی در وزارت آبادانی و مسکن رسیدند. (تنها مرجع تصویب طرح های جامع)

ایرادات وارد بر طرح جامع شهری عبارتند از:

– نا کار آمدی منطقه بندی عملکردی در طرح جامع – نگاه فیزیکی و کالبد گرایانه صرف به شهرو عدم توجه به توسعه همه جانبه شهر – حجم بالای مطالعات در وضع موجود و عدم ارتباط مناسب این مطالعات با پیشنهادات – انعطاف ناپذیری در اثر مقررات و طرح های خشک و غیر قابل انعطاف – عدم توانایی مدیریت شهری در اجرای طرح های جامع شهری – عدم توجه به مشارکت مردم در فرآیند تهیه و اجرای طرح ها – عدم توجه به فرایند بازنگری در طرح های جامع

 

بر مبنای ایرادات وارد شده بر طرح جامع ، از اواسط دهه ۷۰ موضوع تهیه طرح های ساختاری راهبردی در کشور مطرح شده است.

 

ـ در سال ۱۳۵۵ هـ ش در ارتباط با طرح عدم تمرکز یکسری از اختیارات شورای عالی شهرسازی و معماری به ادارات کل مسکن و شهرسازی استان‌ها داده شد ولی به علت عدم هماهنگی این شورا‌ها مقرر می‌شود، طرح پس از بررسی در شورای شهرسازی استان (به ریاست استاندار) به کمیته فنی شورای شهرسازی ارسال، و پس از بررسی به شورای عالی شهرسازی و معماری جهت تصویب نهایی ارسال شود.

 

ـ پس از انقلاب در سال ۱۳۵۸ هـ ش مقرر می گردد برای جلوگیری از تمرکز و استفاده از نیروی محلی، تصویب طرح ها در حیطه وظایف استان‌ها قرار گیرد و واحد شهرسازی وزارت مسکن و شهرسازی با حضور در جلسات نظارت برتصویب داشته باشد.

 

ـ از سال ۱۳۶۴هـ ش نام طرح جامع به طرح توسعه و عمران شهر و حوزه نفوذ تغییر می یابد. نحوه تصویب نیز بدین‌گونه شد که طرح جامع توسعه و عمران شهر و حوزه نفوذ توسط شورای عالی شهرسازی و معماری تصویب و طرح تفصیلی توسط کمسیون ماده ۵ شورای عالی شهرسازی تصویب گردد. مکانیزم مالی مربوط به تهیه طرح ها در اختیار واحد شهرسازی اداره کل مسکن و شهرسازی استان‌ها می باشد. نظارت بر تهیه طرح های جامع و تفصیلی در حیطه وظایف دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معاونت شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی می‌باشد.

 

توجه: از سال ۱۳۶۷ هـ ش تفکر مجزا نمودن حوزه نفوذ از طرح های توسعه مطرح گردید و براساس آن تهیه طرح جامع شهرستان شکل گرفت.

در تهیه طرح جامع: شورای شهر تقاضای مربوط به تهیه طرح جامع را به اداره کل مسکن و شهرسازی استان و یا وزارت مسکن می دهد. واحد شهرسازی اداره کل مسکن و شهر سازی پس از تشخیص لزوم تهیه طرح و برآورد هزینه و تعیین اولویت‌ها و تأمین اعتبار طرح توسط وزارت مسکن شهر سازی بوده و قرارداد تهیه طرح با شرکت‌ها توسط وزارت مسکن و شهرسازی انجام می‌گیرد.

 

طرح جامع تهران سال ۱۳۴۸ هـ ش و طرح جامع اصفهان سال ۱۳۵۰ هـ ش تهیه گردیده است.

 

طبق قرارداد تیپ ۱۲ طرح تفصیلی مصوب ۱۳۵۱، تهیه طرح تفصیلی و جامع در دستور کار قرار گرفت.

 

منبع: کیمیافکر بزرگ

[Mohammad Aref 120452]

طرح هادی شهر

 

تعریف

طرح هادی عبارت از طرحی است که درآن، جهت گسترش آتی شهر و نحوه استفاده از زمین‌های شهری، برای عملکردهای مختلف به منظور حل مشکلات حاد و فوری شهر و ارایه راه‌حل‌های کوتاه مدت و مناسب برای شهرهایی که دارای طرح جامع نمی باشد، تهیه می شود.

 

این تعریفی رسمی از طرح هادی است که در ماده ۱ بند ۴ قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن، درج شده است. اما این تعریف، تا کنون مبنای عمل قرار نگرفته است و طرح ها از حالت اضطراری و جوابگویی به مسایل فوری خارج شده، به صورت یک طرح شهری مدون و مشخص برای ساماندهی فضایی شهر، در مقیاس مشخص درآمده است که افزون بر شهر، دایره مطالعات آن به روستاهای حوزه نفوذ نیز توسعه یافته است.

 

طرح های هادی، به دلیل نقش و عملکرد وسیعی که در توسعه فیزیکی و کالبدی و ساماندهی شهرها دارند، الگوی رایج طرح های توسعه شهری به شمار می‌روند و جایگاهی ویژه نیز یافته اند. به جای طرح جامع برای شهرهایی که کمتر از پنجاه هزار نفر جمعیت دارند، با مباشرت و نظارت وزارت کشور، طرح هادی تدوین می شود و به مرحله اجرا در می‌آید.

 

بنابراین طرح هادی، طرحی است بلند مدت که برای یک دوره ده ساله شیوه توسعه کالبدی و فیزیکی شهر را مشخص کرده، با توجه به واقعیات و مسایل مؤثر در توسعه شهر و حوزه نفوذ آن، به تعیین حدود توسعه فیزیکی ده ساله شهرها و تهیه نقشه کاربری اراضی و شبکه معابر و هم‌چنین تدوین معیارها، سرانه‌ها، تراکم‌ها، ضوابط و مقررات ساختمانی می پردازد. به بیانی کلی‌تر، طرح هادی مبنای برنامه ریزی ها و اقدامات عمرانی شهرهایی است که جمعیتی کمتر از پنجاه هزار نفر دارند.

محتوا

طرح های هادی شهری چنان که اشاره شد برای تنظیم توسعه آتی شهر، در دوره‌ای ده ساله تهیه می شوند و محتوای آنها به شرح زیر است:

مشخص کردن گذربندی های اصلی و منطقه بندی شهر، تفکیک و تجزیه آن‌ها به مناطق صنعتی ـ تجاری ـ مسکونی و غیره با کیفیت کلی مسیل‌ها و دفع آب‌های سطحی و محل قرارگرفتن تأسیسات آب و فاضلاب و برق و خطوط عمده‌ شبکه های توزیع آنها.

 

در محتوای طرح های هادی اطلاعاتی وجود دارد که برخی به صورت نقشه و برخی نیز در چارچوب گزارش تدوین می شوند. به طور کلی، محتوای این طرح‌ها به دو بخش تقسیم می‌شود:

بخش نخست به بررسی و شناخت حوزه نفوذ مستقیم شهرها و وضع موجود خودشهرها اختصاص دارد. اطلاعات جمع آوری شده در بخش نخست با عنوان تجزیه و تحلیل اطلاعات و تهیه الگوی نهایی در بخش دوم مورد بررسی قرار می گیرد.

در بخش دوم، مشخصات و خطوط اصلی طرح و نتایج به دست آمده از مطالعات و بررسی‌های انجام شده در مرحله اول، به منظور توجیه طرح توسعه شهری به صورت خلاصه و چکیده ارایه می‌شود و با توجه به معیارهای طراحی مورد نظر، چگونگی شکل گیری بافت پیشنهاد می‌شود. وضعیت شبکه ارتباطی، موقعیت و میزان اراضی موردنیاز برای کاربری‌های گوناگون، چگونگی توزیع خدمات و تسهیلات لازم و اسکلت بندی تجهیزات تأسیسات زیربنایی در دوره ده ساله آینده شهر نیز در این مرحله مشخص می‌شود.

 

متولی طرح هادی شهری ، وزارت کشور (استانداری) ، تهیه کننده: دفاتر فنی استانداری، مشاور شهرسازی و سازمان همیاری شهرداری ها و اجراء توسط شهرداری صورت می گیرد.

 

اهداف

در تهیه طرح های هادی شهری هم‌چون سایر طرح های توسعه شهری، اهدافی مدنظر قرار گرفته که با توجه به تعریف ارایه شده از این طرح‌ها، می‌توان اهداف زیر را برای آن برشمرد:

 

ـ پیش‌بینی و مشخص کردن جهات رشد و توسعه شهرهای کوچک در آینده، و جلوگیری از رشد بی‌رویه و کنترل نشده این گونه شهرها.

ـ استفاده متناسب و منطقی از زمین های شهری ـ جلوگیری از بی‌نظمی و اغتشاش در کاربری اراضی ـ توجه به کارکردها و عملکردهای گوناگون شهری و توزیع متناسب این عملکردها در مناطق متفاوت شهر ـ تدارک طرح برای کنترل پروژه ها و برنامه های عمرانی شهرداری‌ها ـ تهیه طرح در تطابق و تناسب با توانایی‌های کادرفنی شهرداری‌ها

 

 

• تهیه طرح هادی شهر از سال ۱۳۳۴ (برنامه دوم عمرانی) به صورت طرح های گذربندی در وزارت کشور و توسط کارشناسان آمریکایی و آلمانی آغاز شد.
  
• تهیه طرح های هادی از سال ۱۳۵۳ هـ . ش با قانون تغییر نام ، جنبه قانونی یافت. طرح هادی یک طرح ۱۰ ساله است و مقیاس آن ۲۰۰۰/۱ می باشد.
  
• تهیه طرح هادی با بررسی حوزه نفوذ از سال ۱۳۵۸ هـ .ش آغاز گشت.
  

طرح هادی نیز بر مبنای قرارداد تیپ ۱۲ از سال ۵۳ توسط وزارت کشور تهیه می شود و پس از تأسیس دفاتر فنی در استانداردهای سراسر کشور توسط این دفاتر تهیه و از سال ۱۳۶۰ توسط دفتر و مشاورین تهیه می شود.

 

سال ۱۳۶۵ به بعد با تشکیل سازمان های همیاری شهرداری ها در استان‌ها این سازمان ها نیز در تهیه طرح های هادی دخالت کردند.

 

مراحل تصویب طرح هادی شهر:

تا سال ۱۳۵۶ پس از تهیه، بدون مرحله تصویب توسط وزیر کشور، طرح های هادی جهت اجرا به شهرداری ابلاغ می‌شد.

از سال ۱۳۵۶ وزارت کشور با صدور دستور کار ۱/۶۰۰۰ کمیته زیر تشکیل شد:

 

• معاون عمرانی استاندار
  
• رییس دفتر فنی استانداری
  
• مدیر کل راه و شهرسازی
  
• مدیر کل فرهنگ و هنر استان
  
• رییس حفاظت محیط زیست استان
  

 

بنابراین تا سال ۱۳۶۸ مراحل تصویب طرح‌های هادی به قرار زیر بود:

 

1. بررسی در کمیته فنی استانداری
   
2. بررسی و تصویب در انجمن شهر
   
3. تأیید استاندار و ابلاغ استاندار
   

 

از سال ۶۸ به بعد مرحله دوم حذف شد.

 

منبع: کیمیافکر بزرگ

[Mohammad Aref 120452]

طرح هادی روستایی

 

طرح هادی روستایی، طرح تجدید حیات و هدایت روستا به لحاظ ابعاد اقتصادی ، اجتماعی فیزیکی است. هدف از این طرح ، پیش بینی و هدایت توسعه روستا با توجه به زمینه های رشد اجتماعی و اقتصادی است.

 

متولی طرح هادی روستایی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تهیه توسط مشاور شهرساز، تصویب توسط مراجع تصویب طرح های روستایی در استان (کمیته برنامه ریزی استان)، اجرا توسط بخشداری صورت می گیرد.

 

 

بودجه تهیه شده طرح های هادی روستایی ، از منابع زیر تأمین می شود:

 

الف/ اعتبارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی

ب/ اعتبارات پیش بینی شده در بودجه

متولی اولیه طرح های هادی روستایی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و وزارت جهاد سازندگی بوده اند.

جهاد سازندگی اولین ارگان مجری طرح هادی روستای بوده است.

طرح هادی روستایی مانند طرح هادی شهری یک طرح بلند مدت (۱۰ ساله) و در مقیاس ۲۰۰۰/۱ تهیه می شود بنابراین مانند طرح هادی شهری، طرح تفصیلی را نیز در بر دارد.

 

منبع: کیمیافکر بزرگ

[Mohammad Aref 120452]

طرح تفصیلی

 

تعریف

طرح تفصیلی در حقیقت، تنظیم برنامه های مفصل و انجام اقدامات جزیی در مناطق و محلات شهری و طراحی آن‌ها است.

در طرح تفصیلی، خدمات و فضاهای شهری با مشخص کردن جزییات قابل اجرا تعیین می شود. با استفاده از این طرح ها برنامه های مشخص کردن جزییات قابل اجرا تعیین می شود. با استفاده از این طرح ها می توان برنامه های مشخص بخش عمومی را تعیین کرد و این برنامه ها را کم کم و برحسب اولویت، در برنامه ریزی اجرایی سالیانه شهرداری منعکس نمود. طرح تفصیلی باید تداوم داشته باشد.

 

در بند ۳ ماده ۱ قانون تغییر نام وزرات آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی مصوب ۱۶/۴ /۱۳۵۴ طرح تفصیلی چنین معرفی شده است:

 

طرح تفصیلی عبارت از طرحی است که براساس معیارها و ضوابط کلی و طرح جامع شهر، نحوه استفاده از زمین های شهری در سطح محلات مختلف شهر و موقعیت مساحت دقیق زمین برای هر یک از آن‌ها، وضع دقیق و تفصیلی شبکه عبور و مرور و میزان تراکم جمعیت و تراکم ساختمانی در واحدهای شهری، اولویت های مربوط به مناطق بهسازی، نوسازی و توسعه و حل مشکلات شهری و موقعیت کلیه عوامل مختلف شهری در آن تعیین می شود و نقشه ها و مشخصات مربوط به مالکیت براساس مدارک ثبتی، تهیه و تنظیم می گردد.

 

محتوای طرح تفصیلی با طرح جامع ، در جزییات تفاوت دارد. آنچه در طرح جامع به طور کلی آمده، در طرح محتوای طرح تفصیلی با توجه به تعریفی که در قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن شده، به‌طور جزیی مشخص می گردد.

این طرح براساس معیارها و ضوابط کلی طرح جامع، چگونگی کاربری اراضی شهری در سطح محلات شهر، مساحت دقیق برای هر یک از آن ها، صورت دقیق شبکه عبور و مرور و میزان تراکم جمعیت، تراکم در واحدهای شهری، اولویت‌های مربوط به مناطق بهسازی و نوسازی، مراحل مشکلات توسعه شهری و موقعیت کلیه عوامل شهری را تعیین می‌کند.

 

در واقع محتوای طرح تفصیلی عبارت است از نقشه‌های کاربری اراضی، شبکه‌های ارتباطی، مساحت‌ها، سرانه‌ها، معیارها و ضوابط دقیق و اجرایی طرح جامع شهر که پیش از تهیه طرح تفصیلی تهیه شده و به تصویب مراجع رسمی رسیده است.

ضرورت تهیه طرح تفصیلی:

برای این ‌که بتوان خطوط کلی طرح جامع را به طرح های دقیق قابل اجرا تبدیل کرد، از طرح های تفصیلی استفاده می شود. زیرا طرح های جامع، شامل مسایل و راهنمایی ها و خط‌ مشی‌های کلی است و به جزییات نمی پردازد. بنابراین، طرح تفصیلی، متعاقب طرح جامع شهری و به منظور انجام برنامه های اجرایی تصویب شده، در این طرح صورت می‌گیرد. . . . . طرح تفصیلی در حقیقت تنظیم برنامه های مفصل و انجام اقدامات جز به جز در مناطق و محلات شهری و طراحی آن‌ها است.

 

به این ترتیب، ماهیت غیر قابل اجرای طرح های فرادست، تهیه طرح‌های تفصیلی را ضروری می‌نماید. زیرا طرح تفصیلی عرصه ای است که در آن، طرح جامع به منصه عمل و اجرا نزدیک تر می شود؛ وضعیت اراضی و مالکیت روشن تر شده، ساز و کار مدیریت شهری برای کنترل و نظارت بر فضاهای شهری و کاربری اراضی تکمیل می گردد.

 

اهداف طرح تفصیلی:

بر اساس تعریفی که در قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن بیان شده، و در چارچوب اولویت های تعیین شده در مناطق بهسازی و نوسازی، و توسعه و حل مشکلات شهری که از اصول کلی طرح جامع هر شهر نشأت می گیرد اهداف طرح تفصیلی به شرح زیر است:

 

ـ تعیین دقیق چگونگی استفاده از زمین های شهر، و تعیین موقعیت و مساحت هر یک از آن‌ها در سطح محلات شهر. ـ تعیین وضعیت دقیق و تفصیلی شبکه های عبور و مرور ـ تعیین دقیق میزان تراکم جمعیت و تراکم ساختمانی واحدهای شهری

به طور کلی، منظور غایی تهیه طرح تفصیلی، عملی کردن اصول و اهداف طرح جامع شهر برای بهتر کردن و ارتقای کیفیت محیط، رفع کمبودها، ساماندهی محلات و افزایش توان نظارتی ساز و کار مدیریت شهری است.

 

سازمان تهیه کننده طرح تفصیلی بر پایه قانون تغییر نام، وزارت راه و شهرسازی است ولی این وظیفه در عمل به شهرداری ها محول شده است.

 

 

قرارداد تهیه طرح تفصیلی با مشاور توسط سازمان های راه و شهرسازی منعقد می شود و وظیفه تصویب آن بر عهده کمیسیون ماده ۵ شورای عالی شهرسازی و معماری است.

 

 

بر اساس تبصره ۱ ماده ۲۳ قانون نوسازی و عمران شهری (۱۳۴۷)، شهرداری ها مکلفند پس از تهیه و تصویب نقشه جامع شهر، حداکثر ظرف دو سال نقشه ای تفصیلی را تهیه کنند اما تهیه رسمی طرح های تفصیلی مصادف با قانون تأسیس شورای عالی شهرسازی و معماری ایران (۱۳۵۱) است.

 

انواع طرح های تفصیلی عبارتند از:

 

 

• طرح تفصیلی پایه ( مکمل طرح جامع شهر)
  
• طرح تفصیلی موضعی جهت نوسازی و بهسازی بافت های موجود و توسعه های جدید شهر
  
• طرح تفصیلی موضوعی برای موضوعات خاص (شبکه حمل و نقل ، تأسیسات و …)
  

 

مقیاس نقشه های طرح تفصیلی ۲۰۰۰/۱ یا ۲۵۰۰/۱ است.

 

 

منبع: کیمیافکر بزرگ

[Mohammad Aref 120452]

طرح آماده سازی زمین

 

آماده سازی زمین در حقیقت شهرسازی اجرایی است، یعنی آن‌چه در طرح های جامع و تفصیلی برای شهر و شهرنشینان اندیشیده و تدوین شده است، باید در آماده سازی زمین به مرحله اجرا در آید.

 

آماده سازی زمین برای سکونت، از سال ۱۳۶۴ به عنوان فعالیتی جدید، در روند برنامه ریزی شهری در ایران معمول شد. اما ماده ۴۱ آیین نامه زمین شهری مصوب ۶۶ آن زا قانونی کرد. از این سال به بعد در پروژه‌های زمین و مسکن، آماده ساختن زمین باید طبق طرحی مشخص انجام می‌گرفت. این کار به عنوان فعالیتی رسمی، تعریف شده و در دستور کار وزارت مسکن و شهرسازی (راه و شهرسازی فعلی) قرار گرفت.

 

آماده سازی زمین ، تنها اجرای طرح‌های جامع و تفصیلی نیست، بلکه آمیزه‌ای است از قواعد تدوین شده پیشین و دیگر عواملی که از لحاظ برنامه ریزی شهری ، معماری و مهندسی ساختمان برای مناسب‌تر شدن محیط مسکونی، ضرورت دارد. در این کار توجه به ویژگی‌های اقلیمی و معیشتی، هم‌چنین خصوصیات زمین نقش اساسی دارند.

 

طرح‌ آماده سازی زمین در شهرهایی که فاقد برنامه‌ شهری هستند و یا طرح شهری نامناسب دارند، ابعادی وسیع تر می‌یابد و شناخت عمومی شهر ضروری است، حال آن‌که در شهرهایی که طرح جامع و تفصیلی مناسب دارند به مطالعات و تهیه نقشه‌های اجرایی و جزییات شهری محدود می‌شود. طرح های آماده سازی بیشترین تأثیر را در ایجاد ساختار کالبدی شهرهای جدید ، داشته اند.

 

محتوا طرح آماده سازی زمین

این طرح دربردارنده اطلاعاتی است که برخی به صورت نقشه و برخی در چارچوب گزارش هایی تدوین می شوند:

ـ تفکیک زمین به قطعات کوچک و تعیین تراکم‌ها

ـ تعیین سیستم خیابان‌ها، کوچه‌ها، میدان‌ها، فضای سبز، پارکینگ و فضای باز

ـ تأسیسات شهری شامل آب، برق، گاز و فاضلاب ـ مراکز محلات و خدمات شهری شامل خدمات اداری، تجاری، بهداشتی، آموزشی و تفریحی و مانند این‌ها ـ ضوابط و معیارهای ساختمانی و الگوهای طراحی معماری با در نظر گرفتن وضعیت اقلیمی و معیشتی

 

شورای عالی شهرسازی و معماری در بند « ب» مصوبه مورخ ۲/۵/۱۳۶۸ لزوم مطابقت محتوای کلیه طرح های آماده‌سازی را با طرح های جامع و تفصیلی و هادی به شرح زیر مورد تأکید قرار داد: از این تاریخ (۲/۵/۱۳۶۸) تا اطلاع بعدی کلیه طرح های آماده سازی بایستی کاملاً با طرح های جامع و تفصیلی و هادی مطابقت کامل داشته باشد و هرگونه مغایرت نسبت به کاربری‌ها و محدوده مصوب توسعه، مغایرت اساسی محسوب شده و تصویب آن در اختیار شورای عالی شهرسازی و معماری است. در مورد شهرهایی که فاقد طرح مصوب توسعه شهری نیز باشند بایستی امکان و وسعت آماده سازی به تأیید شورای عالی شهرسازی و معماری برسد.

اهداف آماده سازی زمین

بنیادی ترین هدف پروژه های آماده سازی زمین ، تحقق توسعه شهری از پیش اندیشیده شده و طراحی شده برای افزایش عرضه مسکن در بازار عرضه و تقاضای مسکن شهری است.

 

اهداف راهبردی مورد نظر طرح های آماده سازی زمین را به طور خلاصه می توان در زمینه های زیر برشمرد:

ـ تغییر نقاط ثقل شهری و ایجاد تعادل میان مراکز جمعیتی ـ تنظیم مدیریت اجرایی برنامه های توسعه شهری ـ مشارکت مردم در ایجاد محیط زندگی جمعی خود ـ تأمین خدمات عمومی از طریق سرمایه گذاری ها و مدیریت های مردمی ـ صرفه جویی و یا حذف هزینه های دولت در بخش خدمات شهری و به کار گرفتن این سرمایه ها در آموزش و تولید ـ هدایت و جا به جایی و استقرار جمعیت، و جلوگیری از ایجاد زاغه نشینی ـ ایجاد تعادل میان سکونتگاه ها ـ ایجاد اشتغال ـ تهیه زمین در مقیاس انبوه برای ساخت مسکن مورد نیاز جامعه ـ توسعه مطالعه شده شهر و جلوگیری از توسعه بی‌برنامه آن، و هم چنین تهیه زمین مناسب با کاربری مسکونی ـ ممانعت از تبدیل زمین های کشاورزی و باغ ها به کاربری مسکونی و صنعتی ـ جلوگیری از رکود اقتصادی ناشی از فعالیت‌های ساختمانی ـ ایجاد زمینه مناسب برای فعالیت های بخش خصوصی در ساخت و ساز مسکن، درون اراضی تحت پوشش برنامه ها ـ ایجاد محیط مسکونی مناسب از نظر برنامه ریزی شهری ، معماری، تأسیسات زیربنایی و خدمات شهری و تجهیزات روبنایی ـ کمک به گروه‌های کم درآمد در دستیابی به مسکن مناسب، با حداقل هزینه برای دولت ـ استفاده حداکثر از منابع مالی سازمان زمین شهری

تهیه واحدهای طرح شهری به خودی خود نمی تواند موفق ارزیابی شود مگر این‌که با طرح های فرادست، نظیر طرح های منطقه ای و ملی، یکپارچگی و هماهنگی داشته باشد. حوزه نفوذ هر شهر معمولاً بسیار فراتر از محدوده های رسمی و قانونی آن شهر قرار دارد و طبیعتاً طرح های منطقه (نظیر طرح شهرستان و برنامه ریزی منطقه ای و حتی طرح آمایش سرزمین ) ، در سرنوشت آینده شهرها مؤثر خواهند بود.

 

پس از پیروزی انقلاب بر اساس ماده ۱۱ قانون زمین شهری تهیه طرح آماده سازی زمین بر عهده وزارت مسکن و شهرسازی (راه و شهرسازی) گذاشته شد.

 

مکان و وسعت طرح آماده سازی باید به تصویب شورای عالی برسد. (ازسال۱۳۶۴ به بعد)

 

· در شهرهای جدید ، پول زمین و آماده سازی آن از متقاضی اخذ می شود. · متولی طرح آماده سازی زمین وزارت (سازمان ملی زمین و مسکن) و در شهرستان ها ، سازمان مسکن و شهرسازی است و تصویب آن بر عهده کمیسیون ماده ۵ شورایعالی است. · شروع بحث در ارتباط با طرح های آماده سازی زمین از سال ۱۳۵۸، به دنبال تصویب قوانین جدیدی در زمینه اراضی شهری توسط دولت ، مطرح گردید. · هدف از اجرای طرح آماده سازی زمین، حل مشکل مسکن از طریق واگذاری زمین به متقاضیان مسکن در شهرها بود که به استناد قانون زمین شهری اجرا می شد.

عوامل مختلفی که دولت را به اتخاذ چنین تصمیمی واداشت، عمدتاً عبارتند از:

– بروز بحران زمین و افزایش قیمت آن در محدوده شهرها که در برخی موارد تا ۴۰% هزینه مسکن را شامل می شد. – تقاضای فزاینده جمعیت متقاضی مسکن که بر اساس شعارهای دوران انقلاب خواستار رفع مشکل مساکن بودند. – بروز ساخت و سازهای نا هنجار و پیشگیری از پیدایش زاغه نشینی جدید در حاشیه شهرها. – نظام مند کردن حداقلی از الگوهای توسعه شهری – کاهش قیودات و ضوابط ناشی از اجرای طرحهای جامع در محدوده شهرها که ساخت و ساز در آن ها با محدودیت روبه رو ساخته بود. – سرانجام پاسخگویی به بحران مسکن طبقات کم در آمد و لایه های میانی جوامع شهری.

 

پیامد های منفی طرح های آماده سازی زمین :

 

• توسعه افقی و بدون برنامه شهرها
  
• تخلیه محله های قدیم شهرها
  
• تشدید روند مهاجرت روستاییان به شهرها
  
• نا رسایی در تأمین تأسیسات و خدمات زیر بنایی مورد نیاز
  
• افزایش سودا گری زمین
  
• تغییر کاربری محل های مجاور آماده سازی زمین
  
• تشدید مدیریت شهری
  

منبع: کیمیافکر بزرگ

[Mohammad Aref 120452]

طرح‌ جامع حمل و نقل شهری

 

نخستین بار، شرکت فرانسوی سوفرتو، در سال ۱۳۵۴ برنامه حمل و نقل شهری را برای شهر تهران تهیه کرد. در سال ۱۳۷۰ به دنبال اقدام وزارت کشور برای تدوین و تصویب دستورالعملی در این زمینه، این برنامه با عنوان شرح خدمات مطالعات جامع حمل و نقل و ترافیکی شهرهای بزرگ به استانداری ها ابلاغ شد که در نوع برنامه‌ریزی حمل و نقل شهری مستقل به شمار می روند.

 

در اردیبهشت سال ۱۳۷۶ نیز از سوی دبیرخانه شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور، راهنما و دستورالعمل تهیه طرح ساماندهی سیستم حمل و نقل و ترافیک شهری (راه‌حل‌های فوری و کوتاه مدت) تهیه شد که به موجب این دستور العمل، تهیه طرح ساماندهی وضعیت موجود برای کلیه شهرهایی که جمعیت بیش از ۱۰۰ هزار نفر داشتند، الزامی محسوب می شد. هم‌چنین این طرح در شهرهایی با جمعیت بیش از ۵۰۰۰۰۰ نفر، پیش نیاز و مکمل تهیه طرح جامع حمل و نقل و ترافیک به شمار می رود. در شرایط ویژه ـ نیز که ضرورت اجرای طرح های ساماندهی در خارج از چارچوب فوق احساس می شود ـ امکان انجام آن پیش بینی شده است.

تعریف طرح‌ جامع حمل و نقل شهری

طرح‌ جامع حمل و نقل شهری و هم‌چنین طرح ساماندهی حمل و نقل و ترافیک شهری نوعی برنامه ریزی برای حمل و نقل در شهر محسوب می شوند که در محدوده زمانی و مکانی خاص برای ساماندهی و طراحی سیستم حمل و نقل شهری تهیه می شوند.

 

برنامه ریزی برای حمل و نقل شهری، فرایندی متداوم در توسعه شهری است که قصد دارد با طراحی یک سلسله عملیات، به اهداف شهری دست یافته، سطح بهینه ای از تعادل را برای همه عناصر حمل و نقل ایجاد کند.

محتوای کلی طرح‌ جامع حمل و نقل شهری

به طور خلاصه، محتوای کلی مطالعات طرح ساماندهی سیستم حمل و نقل و ترافیک شهری عبارت است از: ـ شناخت وضعیت موجود و تعیین مشکلات ـ تحلیل اطلاعات و آمارها ـ و تهیه برنامه اقدامات

این طرح باید چنان ساختار و محتوایی داشته باشد که بتواند بین امکانات و تسهیلات جابه‌جایی و الگوی توزیع جمعیت و کاربری های موجود توازن ایجاد کند و بر اساس مجموعه امکانات و محدودیت ها قابل اجرا باشد. این طرح، از دیدگاه اقتصادی نیز باید مقرون به صرفه باشد.

 

مراحل روند کلی مطالعات طرح ساماندهی سیستم حمل و نقل شهری را، نیز به طور خلاصه به شکل زیر می توان مرتب کرد:

مرحله اول ـ شناخت وضعیت موجود و تعیین مشکلات مرحله دوم ـ تحلیل اطلاعات و آمارها مرحله سوم ـ تهیه برنامه اقدامات

 

به طور کلی هدف از تهیه طرح ساماندهی سیستم حمل و نقل و ترافیک شهری را در این جمله می توان خلاصه کرد:

سامان بخشیدن و بهبود وضعیت فعلی جا به جایی انسان و کالا در شهر و حوزه نفوذ آن به کمک برنامه ریزی و اصلاح مناسب شبکه معابر، روش‌های حمل، تأسیسات و تسهیلات ترافیک شهری و با استفاده از منابع محدود.

 

افزون بر این طرح های ساماندهی حمل و نقل و ترافیک، ضمن توجه به اهداف مورد نظر برای ساماندهی وضعیت موجود باید، زمینه های مناسب اجرای مطالعات دراز مدت ترافیکی را نیز فراهم آورند، که از آن جمله اند: ـ کاهش تقاضای سفر ـ افزایش کارآیی سیستم های حمل و نقل موجود ـ کاهش زمان سفر در شرایط موجود ـ کاهش هزینه سفر ـ افزایش ایمنی سفر ـ افزایش راحتی سفر

ـ کاهش اثرات منفی زیست محیطی حمل و نقل ـ به هنگام کردن اطلاعات و آمارها برای شروع مطالعات طرح جامع (در صورت نیاز) انتخاب اهداف مذکور و نیز سایر اهداف، متناسب با مشکلات موجود و گریبانگیر شهرها صورت می گیرد.

متولی طرح‌ جامع حمل و نقل شهری ، شهرداری ها می باشند و وظیفه تصویب آن پس از تأیید کمیته فنی و بازنگری، بر عهده شورای هماهنگی ترافیک استان است.

 

منبع: کیمیافکر بزرگ

[Mohammad Aref 120452]

طرح بهسازی بافت قدیم

 

این طرح ها فقط به امر بهسازی در بافتهای قدیمی شهرها می پردازد و عملیات نوسازی ممکن است در طرح های نوسازی به اجرا در آید، در آنها انجام نمی گیرد.

 

اجرای طرح های بهسازی بافت قدیم با هدف های ذیل انجام می پذیرد:

 

• بهسازی بناهایی که به علت فرسودگی قابلیت کاربری مشخصی ندارد؛
  
• ارتقای ارزش اجتماعی محله های قدیمی از طریق احیای بناهای فرسوده و با ارزش آنها؛
  
• احیای هویت و عملکرد مسکونی در آنها
  
• زنده سازی مجدد بناهای با ارزش تاریخی برای مصارف فرهنگی . اجتماعی
  
• کاهش تفاوت های کیفی و تجهیزاتی میان بافت های قدیم و جدید
  
• احیای زیست و معیشت در بافت های قدیم و پیشگیری از فرسودگی و تخریب آنها؛
  
• برجسته کردن شناسه های تاریخی شهر
  
• پیشگیری از افت بیشتر منزلت های اجتماعی و اقتصادی محله های قدیم.
  

 

اجرای طرح های بهسازی بافت قدیم نیز مانند طرح های ساماندهی با مشکلات قانونی مواجه بود. در سال ۱۳۵۴ با تصویب قانون شهرداری ها و به استناد ماده ۱۱۱ این قانون و همچنین ماده ۳۳ قانون نوسازی و عمران شهری به شهرداری ها اجازه داده شد تا متناسب با تشخیص خود و استفاده از مقررات قانون تملّک زمین ها، مصوب ۱۷/۳/۱۳۳۹ ، فضاهایی را در بافتهای قدیم شهری به تملک خود در آورند . این قوانین به شهرداری ها امکان می دهد که عملیات بهسازی بافت قدیم و در کنار آن نوسازی را نیز انجام دهند.

به همین علت طرح های بهسازی بافت قدیم با هدف ذیل اجرا شد:

طرحهای روانبخشی با هدف اصلاح گذرگاه ها برای آمد و شد وسائط نقلیه موتوری با تأکید بر حفظ کالبد و ارزشها و روحیه حاکم بر محله ها؛ از جمله این طرح ها که به اجرا در امد می توان به طرح های روان بخشی و بهسازی و نوسازی محورهای فرهنگی شهرهای شیراز و اصفهان اشاره کرد.

 

منبع: کیمیافکر بزرگ