پروژه های انجام یافته در مرکز مطالعات شهرسازی و معماری

[Neutron 60966]

در این تاپیک پروژه های انجام یافته در مرکز مطالعات معماری و شهرسازی کشور (زیر شاخه وزارت راه و شهرسازی - مسکن و شهرسازی سابق) معرفی می شود و خلاصه ای از طرح گذاشته میشود. باشد که ادبیات تحقیق برخی دوستان فراهم شود.
منبع: سایت مرکز مطالعات معماری و شهرسازی

ترتیب این گونه است:
عنوان طرح
بخش
محقق
ناظر طرح

توضیح خلاصه

[Neutron 60966]

بررسی تاثیرات مصوبات موردی در دهه‏۸۰-۱۳۷۰ کمیسیون‏های ماده‏ ۵ در زمینه‏ افزایش تراکم ساختمان در کلان‏شهرهای تهران، کرج، مشهد، اصفهان
شهرسازی
جهاد دانشگاهی دانشکده‏ هنرهای زیبای دانشگاه تهران
آقای مهندس حسین معزی مقدم

یکی از مهم‏ترین نتایجی که در این مطالعه به‏ دست آمد این بود که رابطه و تاثیر فروش مازاد ‏تراکم و سایر شاخص‏های شهری، یک‏طرفه (و صرفاً از طرف فروش تراکم) نبوده بلکه تاثیرات و رابطه متقابل و دو‏طرفه داشته‏اند. به عبارت بهتر ابتدا می‏بایست زمینه و تقاضا برای فروش مازاد تراکم وجود می‏داشت تا بتوان تراکم مازاد را به فروش رساند و سپس تاثیراتی که این پدیده بر شاخص‏های شهری داشت ملاحظه می‏گردید. بنابراین از همان ابتدا نمی‏شد که فرضی را بر سنجش تاثیرات سوء فروش مازاد تراکم بر سایر شاخص‏ها بنا نهاد و به نظر می‏رسد که انجام این حجم از مطالعات در چهارچوب این طرح پژوهشی نمی‏بایست صورت می‏گرفت، زیرا هر کدام از پارامترهای مطرح‏شده، خود به تنهایی ارزش انجام تحقیقات گسترده‏تری دارند. با توجه به موضوع فوق‏الذکر، وقتی در اولین مراحل انجام پروژه، نتایج به‏‏دست‏آمده در خصوص تاثیرات کمیسیون‏های ماده‏ ۵ به کارفرما اعلام گردید، به ‏نظر می‏رسید که از سوی کارفرما کار تمام شده و پاسخ لازم را دریافت کرده است. اما صرفاً به‏ خاطر وجود شرح خدمات قرارداد، مجری موظف به انجام سایر مراحل پروژه بود. با توجه به حجم زیاد مطالب و همچنین تنوع آنها، از مسائل کالبدی و شهری گرفته تا مسائل کالبدی و شهری گرفته تا مسائل اقتصادی و جمعیتی، نیاز به استفاده گسترده از آمار و اطلاعات لازم می‏باشد. در بعضی از آمارها نظیر آمارهای مربوط به میزان تراکم به فروش رفته، میانگین قیمت فروش هر متر مربع تراکم در مناطق و در کل شهر، میزان درآمد شهرداری از فروش تراکم مازاد و امثالهم، دامنه تفاوت آمارها به قدری زیاد بود که امکان هر گونه تحلیل و نتیجه‏گیری صحیح و منطقی را سلب می‏نمود. سوای نتایج به دست آمده در خصوص موضوع پروژه، یک نتیجه بسیار جالب نیز بدست آمد و آن هم این است که وقتی آمارها و اطلاعات غلط باشد، تحلیل‏ها و نتیجه‏گیری‏ها نیز غلط خواهد بود. معمولاً تصمیمات مهم براساس نتایج طرح‏های مطالعاتی گرفته می‏شود پس تصمیم‏گیری‏ها و سیاستگذاری‏‏های ناشی از نتایج نامطلوب نیز نادرست خواهد بود و نتیجه نهایی آن عدم توسعه‏یافتگی می‏باشد. سپس لازم و ضروری است که تمامی تلاش مسئولان برانجام و گردآوری آمار و اطلاعات صحیح، دقیق، کامل و به‏روز متمرکز گردد.

[Neutron 60966]

طرح‌ تعریف‌ مجموعه ‏های شهری‌ و ‌تعیین شاخص‏های تبیین آن در ایران

شهرسازی

مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری

آقای دکتر اسفندیار زبردست

 

ازدیاد و گسترش کلان‏شهرها در جهان، خود به دلیل صرفه‏های اقتصادی انبوهی صورت می‏گیرد که منجر به صرفه‏های اقتصادی شهرنشینی می‏شود. با ظهور پدیده جهانی شدن در پی عصر اطلاعات کلان‏شهرها و مجموعه‏های شهری وظایف جدیدی چون محل جذب فن‏شناسی و سرمایه‏های خارجی و بورس اوراق بهادار، مکان استقرار تولید دانش فن‏شناسی و ارتباطات نوین و جذب گردشگران جهانی را بر وظایف قبلی خود نیز افزوده‏اند. برای حضور در عصر اطلاعات و جهانی شدن و به همراه تحقق توسعه پایدار، مدیران و برنامه‏ریزان این کشورها وظایف پیچیده و گاه متضاد پیش رو دارند. آنها باید فضای مجموعه‏های شهری را به زمینه‏ساز توسعه صنعتی و تولید دانش و فن‏شناسی نوین تبدیل کنند و بر مسایل زیست‏محیطی و اسکان غیررسمی فائق آیند. از حل شایسته و بخردانه این مسائل گریزی نیست و جامعه‏ای که چنین قابلیتی از خود نشان ندهد، نظاره‏گر سقوط فرهنگ و تمدن خود خواهند بود. در این پژوهش پس از شناسایی مبانی موجودیت کلان‏شهرها و مجموعه‏های شهری درکشورهای توسعه‏یافته و توسعه‏یابنده و نیز ایران جایگاه و چشم‏انداز آینده آنها، به صورت تفصیلی روش‏های تعریف و شاخص‏های شناسایی آنها مشخص و با شرایط اقتصادی و اجتماعی و طبیعی ایران سازگار شد.

[Neutron 60966]

طراحی نحوه‏ ارتباط مدیریت شهری با دستگاه‏ها و نهادهای بخشی، صنفی و تخصصی

اقتصاد و مدیریت شهری

آقای مهندس امیر نورانی

خانم مهندس نسرین سرمدی

 

اگر به شهر به عنوان یک پدیده‏ بسیار پیچیده و به شورای شهر و شهرداری به عنوان اداره‏کنندگان اصلی آن نگاه کنیم، دانستن نکته‏های نظری در مورد اداره سیستم‏های سازمانی ضروری است. ویژگی بارز و مشترک سازمان‏هایی که با نگرش سیستمی اداره می‏شوند، انعطاف‏پذیری اینگونه تشکیلات است. برای مدیران بسیاری از سازمان‏ها ثابت شده است که برخلاف سیستم‏های دیوان‏سالار کلاسیک، سازمان‏های موفق، بر غیر ‏رسمی بودن روابط میان مدیران و کمیته‏های کاری موقتی و نه دائمی اصرار می‏ورزند. این روابط انعطاف‏پذیر، غالباً سازمان را از سکون و بی‏نظمی خاص دیوان‏سالاری سنتی در می‏آورد و آن را به سوی سرعت، پویایی و کارایی بیشتر هدایت می‏کند. کشف و کاربرد روش‏های نوین مدیریت سازمانی، حاکی از این واقعیت است که بسیاری از حوزه‏های جامعه مدرن در گردباد دگرگونی‏های عمیق ارتباطی در‏گیرند، سازماندهی و مدیریت سازمان‏ها به طریقه سنتی و «کلاسیک» که در دوره رشد و تکامل سرمایه‏داری صنعتی با نظام اجتماعی این شیوه تولید سازگار بوده، اکنون که نظام‏های پیشرفته به عصر ارتباطات و دوره فراصنعتی پانهاده‏اند، به تدریج دستخوش تحولات بنیادی می‏شود. امروزه دیگر این امر که قدرت رهبری باید از بالا به پایین اعمال شود مورد تردید واقع شده است و دیدگاه کلاسیک به سازمان، دیدگاهی دیوان‏سالاری، تشریحی، سطحی و منسوخ تلقی می‏شود. امروز، جویندگان بهترین شیوه‏های مدیریت کارا، در پی رویکردی تحلیلی و مبتنی بر تکامل کنش متقابل و دو‏سویه با نگرش انعطاف‏پذیر به روابط انسانی بین افراد و نیازهای آنان هستند، زیرا وجود نظامی مبتنی بر تعاون، بر توان مشارکت‏کنندگان در ایجاد ارتباط و ابراز خواست‏هایشان برای پیشبرد هدف مشترک، تأثیر بسزایی می‏گذارد و تنها در چنین شرایطی است که انسان‏ها می‏توانند نقش بسیار مهمی در آفرینش و دوام سازمان‏های رسمی ایفا کنند. نظام تصمیم‏گیری در هر شهر، به مانند یک سیستم، دارای عملکرد می‏باشد و عناصر و روابط موجود در این سیستم می‏بایستی با پیروی از کل سیستم عمل نموده و همواره ارتباط سیستم را با عناصر خارجی سیستم به صورت روابط رفت و برگشتی حفظ نماید و چنانچه هر یک از این عناصر یا روابط از حالت معقول خود خارج گردند، سیستم را دچار مشکل فراوان خواهند ساخت. نظام تصمیم‏گیری شهری با هدف اداره‏ امور شهر و تأمین محیط مناسب زندگی برای شهروندان به‏ عنوان زیر‏مجموعه‏ای از سیستم حکومتی بوده که با توجه به ساختار سیاسی کلان کشور نسبت به پیگیری امور، اقدام می‏نماید. عمده اهداف این سیستم در جهت اهداف کلان حکومت می‏باشد. با توجه به موارد فوق، می‏توان نتیجه گرفت که نظام تصمیم‏گیری شهری به ‏عنوان یک سیستم باز برای خود، اهداف، محیط، منابع و اجزایی را دارا می‏باشد و چنانچه هر یک از این عوامل به عللی به رکود کشیده شوند، سیستم دچار اختلال می‏گردد و نمی‏تواند به عملکرد بهینه خود بپردازد. لذا لازم است همواره:  دیدگاه سیستمی در نظام مدیریت شهری تسری داده شود.  شرایط و محیط مورد نیاز جهت فعالیت سیستم مدیریت شهری مهیا گردد.  به نقش مردم و مشارکت آنها در مدیریت شهری اهمیت داده شود.  ارتباطات درون‏سیستمی و برون‏سیستمی به گونه‏ای برقرار گردد که حداکثر بازدهی را جهت اهداف سیستم ارائه دهد. مجموعه‏ای از وزارتخانه‏ها و سازمان‏های دولتی، به‏علاوه نهاد شورای شهر به‏عنوان نماینده‏ شهروندان، به ‏همراه شهرداری طیف وسیعی از وظایف مسئولیت اداره‏ امور شهر را به عهده دارند. ناگفته پیداست که بدون سازمان یا تشکیلات هماهنگ‏کننده این مجموعه، هرروزه باید شاهد دشواری زندگی شهری و مسائل و معضلات پیچیده‏ آن باشیم. علی‏رغم تفاوت‏هایی که در سیستم مدیریت شهری کشورهای مختلف وجود دارد و طبیعتاً عناصر مدیریتی و چگونگی ارتباط آنها نیز یکسان نیست، اما با اندکی اغماض می‏توان گفت سیستم‏های مدیریت شهری هر یک منطبق بر شرایط ویژه‏ جامعه خود در فراهم ساختن شرایط مناسب زندگی برای شهروندان، موفقیت‏های قابل ملاحظه و قابل تأمل به دست آورده‏اند. آنچه می‏توان به‏ عنوان وجه مشترک سیستم‏های مذکور از آن یاد کرد، نظام شورایی است. این نظام طی قرون و سال‏های طولانی تغییرات متعددی را به خود دیده است. بدین معنا شوراها حاصل عملکرد یکباره دستگاه‏ها و یا حکومت مرکزی یا حتی اراده‏ ناگهانی افراد و گروه‏ها نبوده است، بلکه در طی زمان و تکثیر شدن جامعه پدید آمده و به تدریج تکامل بیشتری یافته است. در طی زمان به تجربیات جوامع اضافه شده و به اینسان نهادهای محلی به وجود آمده‏اند که بخش اعظمی از مسئولیت‏های دولت‏های مرکزی را به عهده گرفته و از بار وظایف آنها کاسته‏اند. نکته حائز اهمیت دیگر اینکه در نظام شورایی نه‏تنها افراد احساس مشارکت بیشتری می‏کنند، بلکه رسیدگی به مشکلات نیز سریع‏تر انجام شده و تقاضاهای آحاد مختلف مردم زودتر پاسخ داده می‏شود. علاوه بر این، نظام شورایی خود عامل مهمی در کاهش سطح کمبود و پیچیدگی‏های مختلف اداری بوده است. نکته‏ دیگری که از تجربیات مدیریت شهری و نحوه‏ ارتباط عناصر آن به دست می‏آید، لزوم تخصص در امر اداره‏ حکومت‏های محلی و رسیدگی به مشکلات هر محدوده، از موضوعاتی است که باید مورد توجه واقع شود. بدین لحاظ، لازم است که در ساختار شوراها (مدیریت شهری) افرادی دخیل باشند که دارای تخصص‏های گوناگون بوده و بر مشکلات و دفع آنها احاطه‏‏‏ نظر داشته باشند. نکات دیگری که به عنوان وجه مشترک مدیریت‏های شهری در سطح جوامع متفاوت مطرح هستند را می‏توان به شرح زیر مورد اشاره قرار داد:  به رسمیت شناختن سیستم مدیریت شهری (یا حکومت محلی) و فعالیت‏های محلی به طوری که در هیچ یک از کشورهای مطرح‏شده (در متن تحقیق) فعالیت‏های مقامات محلی نافی مسئولیت و اقتدار حکومت مرکزی نمی‏باشد.  اعتقاد به مشارکت مردم به‏عنوان یک امر لازم و ضروری و تأکید بر اختیارات و نظارت مقامات محلی.  وجود و گسترش نهادهای مختلف مدنی.  یکپارچگی سیستم مدیریت محلی.  پاسخگو بودن سیستم مدیریت شهری (محلی) در برابر شهروندان. اهداف کلی و جهان‏شمول مدیریت شهری تعیین‏کننده‏ وظایف سیستم هستند و قابل ارائه در چهار قالب زیر می‏باشند:  آماده ساختن زیر‏ساخت‏های اساسی برای عملکرد کارآمد شهرها.  آماده ساختن خدمات لازم برای توسعه‏ منابع انسانی، بهبود و بهره‏وری استانداردهای زندگی شهرنشینان.  تنظیم فعالیت‏های بخش خصوصی مؤثر بر امنیت، سلامت و رفاه اجتماعی جمعیت شهری.  آماده ساختن خدمات و تسهیلات لازم برای پشتیبانی فعالیت‏های مواد و عملیات کارآمد مؤسسات خصوصی در نواحی شهری. در انجام این وظایف یک نکته‏ راهبردی قابل توجه، تمایز و تفاوتی است که باید بین آماده‏کردن خدمات و تولید آنها قائل شد. آماده‏کردن به معنای تصمیم‏گیری در مورد کیفیت یک خدمت و اطمینان از عملی بودن آن به لحاظ اجرایی و مالی است. اما تولید خدمات، تشریح‏کننده عملیات و مدیریت نیروی انسانی و سایر منابع لازم برای ارائه‏ آن خدمت است. در واقع وظیفه‏ مدیریت شهری بیشتر آماده‏ کردن خدمات است تا تولید آنها. این امر موجب خواهد شد تا مسئولیت اجرایی مستقیم مدیریت شهری کمتر شده و امکان بیشتری برای رویکرد مدیریت و برنامه‏ریزی استراتژیک فراهم شود. برای تحقق اهداف فوق و انجام وظایف مذکور، راهبردهای اساسی زیر مطرح هستند: الف- باز پس گرفتن تمرکز قدرت و منابع از دولت مرکزی و واگذاری آنها به سیستم‏های مدیریت شهری ب- جلب مشارکت عموم مردم برای مدیریت شهرها ج- بهبود و توسعه‏ ساختار سازمانی و تشکیلات سیستم و امور پرسنلی و قانونی د- بهبود شیوه‏های مدیریت مالی و اقتصادی ه- تأکید بر مدیریت و برنامه‌ریزی استراتژیک و جامع سیستم و- بسیج کلیه منابع توسعه‏ شهری با مشارکت فعالانه بخش خصوصی و سازمان‏های مبتنی بر جامعه‏ی محلی ز- تأکید بر راهبردهای «توان بخشی» در ارتباط با مسکن و امکانات زیر‏بنایی با کمک‏های ویژه برای گروه‏های ضعیف ح- ساماندهی و بهبود کیفیت محیط فیزیکی زندگی شهری به ‏ویژه برای اکثریت عظیم فقرای شهری

[Neutron 60966]

ارزیابی میزان توفیق و کارایی ضوابط و مقررات ساختمانی در توسعه شهرها

معماری، شهرسازی

آقای مهندس علی عمرانی‏پور

خانم دکتر ملیحه احمدی

 

در روند تحلیلی شکل‏گیری معماری، یکی از عوامل موثر، مجموعه اصول کالبدی است. اصول کالبدی فوق‏الذکر را به دو گروه عمده می‏توان تقسیم کرد: گروه اول که به مقوله کیفیات پرداخته و با جنبه‏های روانی-انسانی فضا مرتبط هستند. گروه دوم که وارد در مقوله کمیات می‏شوند و مشتمل است بر استاندارها و ضوابط و مقررات فنی معماری. بخش‏هایی از این اصول کالبدی به صورت ضوابط و مقررات ساختمانی در قالب مقررات ملی ساختمان کشور، ضوابط و مقررات ساختمانی موجود در طرح‏های جامع و تفصیلی و ضوابطی را که شهرداری‌ها براساس شرایط روز تدوین کرده و به اجرا گذاشته‏اند، وجود دارد. اما از آنجا که کشور ما دارای سابقه زیادی در تدوین ضوابط و مقررات ساختمانی نیست و از طرفی ضوابط و مقررات جامعی نیز در این زمینه وجود ندارد و وجود برخی مسائل من‏جمله نبود انسجام کافی بین ضوابط موجود، عدم جامعیت قانونی، در مواردی وجود اختلاف و یا حتی تضاد بین برخی ضوابط، عدم هماهنگی و سنخیت بین برخی ضوابط با شرایط اقلیمی، اقتصادی، بستر فرهنگی و اجتماعی شهر‏های ما، حتی گاهی عدم تبعیت ازیافته‌ها و روش‏های علمی در تهیه، اجرا و محتوای ضوابط و عدم تطابق با نیاز‏های واقعی مردم در شهرها، ضروری است که در این مرحله زمانی با نگاهی بر سابقه این ضوابط در مراحل تهیه، تصویب و کاربرد و نیز محتوای ضوابط، نقد و تحلیل علمی را بر آنها در راستای توسعه کیفی شهرها انجام داد. این طرح پژوهشی برآنست تا با تمرکز بر موضوع توسعه عمرانی و ضوابط و مقررات ساختمانی شهری، چند زمینه مطالعاتی را در خصوص ارزیابی کیفی و کمی مقررات ساختمانی موجود در شهرها، در راستای توسعه کیفی شهرها و فضا‏های معماری شهری بررسی کند: ۱. مرحله شناخت شامل بررسی تاریخچه و ضوابط اصلی معتبر موجود در سطح شهر‏های ایران در امر معماری و ساختمان ۲. بررسی و تحلیل ضوابط و آیین‏نامه‏های فعلی معماری و ساختمانی در شهر‏های ایران ۳. نتیجه‏گیری مراد از ضوابط و مقررات ساختمانی در این پژوهش، مجموعه مقرراتی است که به‏ طور عام در شکل‏گیری ساختمان موثر است. بر این اساس مقررات ساختمانی مشتمل خواهد بود بر: برخی از مقررات شهرسازی که تعیین‏کننده‏ توده‏های ساختمانی در شهر هستند؛ از جمله تراکم و سطح اشغال. مقررات معماری که وجوه معمارانه بنا را به‏ طور مجزا از زمینه محیطی و فضایی خود کنترل می‏کنند. مقررات فنی و سایر مقررات ساختمانی در فصل شناخت این پژوهش، روش تحقیق مبتنی است بر بررسی موارد مکتوب و مراجع کتابخانه‏ای ضوابط و مقررات ساختمانی مصوب در سطح شهر‏های ایران. به این منظور سه گروه عمده از شهر‏های موجود در ایران انتخاب شده است: گروه شهرهایی که دارای طرح مجموعه شهری می باشند. مجموعه شهر‏های متوسطی که دارای طرح جامع هستند. مجموعه شهر‏های کوچکی که دارای طرح‌هادی هستند. در ادامه فصل شناخت، مجموعه ضوابط ساختمانی نمونه‏هایی پژوهش در یک ساختار واحد موضوعی طبقه‏بندی شده است. حاصل کار، اطلاعات قابل تحلیل در فصل بعد است. در فصل تحلیل، ضوابط و مقررات موجود از سه منظر گونا‏گون مورد موشکافی، مداقه و تحلیل قرار گرفته است. الف- بررسی شکل‏شناسنامه اهم ضوابط و مقررات ساختمانی: این بخش با ابزار پدیدارشناسی، معناها و ما به ازای کالبدی و فرمی ضوابط را بررسی می‏کند. ب- بررسی و نقد آثار کالبدی اهم ضوابط و مقررات ساختمانی: آنجا که صحبت از تحلیل و ارزیابی توسعه کیفی و کمی در فضا‏های ساختمانی و معماری می‏شود، در کنار بررسی عاملی چون ضوابط و مقررات، لازم است نقش معمار طراحی را که مخاطب اصلی آن ضوابط می‏باشد نیز لحاظ کرد. به عبارت دیگر قوه شکل‏دهنده و مصداق‏ساز آن ضوابط فکر و اندیشه طراح است. در عین حال که نقش پررنگ متخصصان طراح و معمار را در شکل‏دهی به ضوابط و در آخر، ساخت معماری می‏پذیریم، یکی از مهم‏ترین قطب‏های تحلیل‏گر و منتقد شرایط و نیز خصوصیات معماری امروز ایران، همین جامعه متخصص است. این بخش با مراجعه به منابع مکتوب نقد و نیز انجام مصاحبه‏ها و ارائه پرسش‏نامه‏ها به متخصصین صورت می‏گیرد. ج- بررسی و نقد درونی ضوابط و مقررات ساختمانی: امروزه با نگاهی ابتدایی به پیکره ضوابط ساختمانی، به روشنی پیداست که ضوابط موجود در بسیاری از بخش‌ها و جنبه‏ها یا به ‏کلی سکوت کرده‏اند یا بسیار محدود می‏باشند. تشتط و پراکندگی و بی‏نظمی را که در ساختمان‏های امروزی شاهد آنیم را می‏توان گواهی به این مدعی دانست. این در حالی است که امروزه در سایر نقاط جهان، کدها و استاندار‏های ساختمانی بسیار دقیق و خاصی جهت هر کاربری و در شرایط خاص آن کشور یا منطقه وجود دارد. در این بخش ابتدا به شناخت مواردی که بدنه اصلی ضوابط موجود ساختمان‏ها از آنها تهی است، پرداخته می‏شود که مشتمل بر دو بخش است: بررسی اهم موارد نقصان در ضوابط ساختمانی موجود بررسی اهم موارد کمبود در ضوابط ساختمانی موجود در مرحله بعد به شناخت و بررسی مجموعه عواملی که در شکل‏گیری ساختار و ضوابط و مقررات و نیز ماهیت ضوابط و مقرراتی که نیاز به آنها احساس می‏شود و در مرحله قبل تحلیل شده‏اند، پرداخته شده است. به ‏طور خلاصه می‏توان به نقش عواملی چون تنوع اقلیم، فرهنگ ایرانی، تاریخ و... اشاره کرد.

[Neutron 60966]

شناخت تکنولوژی GISو سیستم‏های مدیریتی اسناد و مدارک شهرسازی و دستاوردهای آن در ایران (ساخت مدل سه‏بعدی از اطلاعات توپوگرافی محدوده شهری تهران به وسعت ۹۰۰ کیلومتر مربع با استفاده از آخرین تصاویر ماهواره‏ای)

آقای مهندس بابک مدد

مجری: شرکت ژئو پارس

شهرسازی، معماری

 

مبنای اجرای این طرح، تهیه، آماده‏سازی و پردازش تصاویر ماهواره‏ای در مقیاس‏های ۱:۲۵۰۰۰ برای محدوده ۹۰۰ کیلومتر مربعی و ۱:۲۰۰۰ برای محدوده ۵۰ کیلومتر مربعی از شهر تهران می‏باشد. در این طرح با استفاده از نرم‏افزار Geo Show ۳D (از تولیدات شرکت اسپانیایی Geovirtual) مدل سه‏بعدی شهر تهران با آماده‏سازی و پردازش تصاویر ماهواره‏ای مربوطه تهیه شده است.

[Neutron 60966]

دستورالعمل تهیه راهنمای طراحی شهری

شهرسازی

آقای دکتر کامران ذکاوت

آقای دکتر علی غفاری

 

هیه سیاست‏ها و برنامه طراحی شهری به خودی خود جهت هدایت شکل فیزیکی شهر و نحوه مداخله کفایت نمی‏کند. هدایت کیفیت‏های محیطی، پدیده پیچیده‏ای است که اسناد متداول شهرسازی قادر به انجام آن نمی‏باشد و نیازمند ابزاری متفاوت است. راهنمای طراحی به عنوان ابزار کنترل‏کننده محتوای کیفیت، ارائه‏دهنده جزئیات هدایت‏کننده‏ای است که مشخص می‏سازد چگونه می‏توان گونه خاصی از توسعه را طبق سیاست‏های طراحی یک طرح پیش برد. راهنمای طراحی، سندی جهت کنترل و هدایت ابعاد کیفی توسعه است. در این تحقیق، سلسله‏مراتب راهنما در سه مقیاس کلان، منطقه‏ای و فضای شهری معرفی می‏گردد. اساس موفقیت در کارایی این سلسله‏مراتب، نیاز به وجود طرح توسعه به‏ عنوان یک چتر یا چارچوب هماهنگ‏کننده جهت تمامی راهنماهای طراحی است تا بتوان از تداوم کنترل در توسعه اطمینان یافت. باید توجه داشت که راهنمای طراحی، نقش حیاتی در شفاف نمودن و اجرای سیاست‏ها در سطح منطقه‏ای و استراتژی‏ها در سطح محلی داشته و در انواع توسعه‏ها، توصیه‏هایی را برای حل مسائل کلیدی ارائه می‏دهد. همچنین، راهنمای طراحی در توصیف نوع توسعه و هماهنگی در اجرای آن در جهت ارتقای برنامه‏ها نقش تعیین‏کننده‏ای دارد. در مجموع، راهنمای طراحی باید کارایی فرایند کنترل را در کلیه‏ زمینه‏های توجه ایجاد نماید. بدین معنی که برای شکل‏های متفاوت راهنمای طراحی، یک نقش کلیدی وجود دارد که در مقیاس سطوح مختلف توسعه، در تهیه استراتژی‏های طراحی، در بازسازی و نوسازی محلات و در اعمال سیاست‏های عمومی در مورد طرح خاصی برای خیابان‏ها و سایت‏ها قابل ایفا شدن می‏باشد. اهداف طراحی شهری: خیابان‏ها، فضاها، دهکده‏ها، شهرک‏ها و بالاخره شهرهای موفق دارای خصوصیات مشترکی می‏باشد. برای دستیابی به اصول یا اهداف یک طراحی شهری خوب، این عوامل می‏بایست مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند. به یاری این عوامل است که می‏توان دریافت برای خلق یک فضای موفق می‏بایست به دنبال چه بود. اهداف طراحی شهری بیانیه‏ای است که مشخص می‏سازد چه چیزهایی را طراحی باید به دست آورد. در بسیاری از موارد، اهداف در بخش‏های متفاوت دارای همپوشانی بوده و یکدیگر را مورد تقویت قرار می‏دهند. دانش طراحی شهری همانند کلیه‏ دانش‏های محیطی، ارائه‏ هر گونه طرح و راه‏حل را منوط به تشخیص مسئله می‏داند. به همین دلیل، تدبیر راه‏حل، وابسته به پروسه‏ای است که طی آن سلسله‏مراتبی از اقدامات لازم انجام گیرد تا دستیابی به راه‏حل میسر گردد. فرایند طراحی شهری در دانش طراحی شهری شامل ۶ مقطع اصلی به شرح زیر است و در صورت فقدان هر یک از مراحل، دستیابی به محصولات میسر نخواهد بود: ۱. شناخت (خصیصه‏های محلی و کیفیت‏های محیطی) ۲. سنجش ۳. سیاستگذاری ۴. راهکارها، راه‏حل‏ها و انتخاب بهینه ۵. راهنمای طراحی ۶. اجرا(Implementation) تحقق‏پذیری برنامه طراحی شهری خود از اهداف مهم فرایند طراحی شهری محسوب می‏گردد. به عبارت دیگر، اسناد راه‏حل‏ها و الگوهای مداخله باید به گونه‏ای تدارک شود که قابل اجرا باشد. به اجرا رسیدن یک پروژه طراحی شهری نیازمند جلب حمایت شهروندان، توجیه اقتصادی و جلب توجه طرح‏های ذی‏نفع در مداخله است که شامل مالکین، سرمایه‏گذاران، سازندگان و شهرداری است که در عمل، حامی منافع عموم می‏باشد. سلسله‏مراتب و سطوح راهنما: وجود سلسله‏مراتب در فرایند توسعه، تضمین‏کننده‏ حضور اعمال سیاست‏های سطح ملی و ساختاری در مداخلات می‏باشد. ۱. راهنمای طراحی در سطح شهر: دارای محتوای ساختاری بوده و در تداوم سیاست‏های طراحی طرح‏های فرادست سعی در هر چه بهتر شفاف نمودن آنها دارد. حیطه توجه این سطح، هدایت مطلوب نظم فضایی، استخوان‏بندی ساختار توسعه در تلفیق با کیفیت‏های اکولوژیک و زیست‏محیطی است. حفظ و پایداری کیفیت‏های بصری و ارزش‏های میراث تاریخی و فرهنگی شهر از جایگاه ویژه در این سطح برخوردار است. ۲. راهنمای طراحی در سطح یک منطقه: راهنمای طراحی در سطح یک منطقه از شهر، برای یک حوزه معین تهیه شده و مستقیماً وارد مباحث مربوط به خصیصه‏های محلی می‏گردد که سعی بر ارتقا و انتشار هویت‏های سیما، منظر و کیفیت‏های خاص کالبدی و زیست‏محیطی محلی دارد. راهنمای طراحی در این سطح دارای ماهیت تشریحی یا عملکردی می‏باشد. ۳. راهنمای طراحی در سطح یک فضای شهری: این سطح از راهنمای طراحی برای یک فضای شهری معین و یا یک سایت معین که مدیریت عمران شهری دیدگاه‏های خاصی را در توسعه‏ آن در نظر دارد، می‏باشد. راهنما در این سطح دارای ماهیت تجویزی و یا حکمی است و محتوای آن شبیه ضابطه کنترل می‏باشد. تأکید راهنما در این سطح بر انعکاس زمینه‏ پیرامون است و هویت سیما و منظر و همچنین تناسبات حجم توده و موقعیت استقرار بنا به صورت شفاف ارائه می‏شود. همچنین انعکاس نظر شهروندان و طرف‏های ذی‏نفع در این سطح بسیار حائز اهمیت است.

[Neutron 60966]

بازنگري و به‏روز‏آوري آیين‏ نامه طراحي راه‏هاي شهري

شهرسازی

آقای دکتر علی اصغر اردكانيان

آقای مهندس محمد حسن شهيدي

 

طراحی شبکه راه‏های شهری براساس نوع استفاده مورد نظر از راه صورت می‏گیرد. راه‏ها از نظر نوع و موقعیت در شبکه، به درجه‏های مختلف تقسیم‏بندی شده‏اند. با مشخص شدن نوع راه شهری، تعیین مسیر و مشخصات هندسی به وسیله مهندس طراح ممکن می‏شود. تامین اعتبار و تخصیص منابع مالی برای مدیران و مسئولان، با روشن شدن نقش راه شهری (مثلاً راه شریانی درجه ۱ و...) مقدور خواهد شد. طبقه‏بندی کلی راه‏های شهری عبارت است از: راه‏های شریانی، خیابان‏ها و کوچه‏ها، راه‏های کناری و راه‏های ویژه. هر یک از این سه دسته، دارای درجه‏بندی‏های مختلف هستند. در این آیین‏نامه ضوابط هر نوع از مسیرها تعیین شده است، بنابراین طراح باید راه مورد نظر را در یکی از طبقه‏بندی‏ها و درجه‏بندی‏ها قرار دهد و معیارهای مربوطه را به کار ببرد. ابعاد و ویژگی‏های انواع وسایل نقلیه که از راه استفاده می‏کند، در طرح هندسی راه موثر است، بنابراین انتخاب خودروی طرح و سرعت، اولین گام در مطالعات طرح هندسی هر راه شهری است. پیش‏بینی حجم ترافیک در آینده (دور و نزدیک) و درجه‏بندی راه (از نظر کنترل دسترسی) عوامل عمده‏ای در تعیین تعداد خط‏های عبور هستند. هرچند که در نشریه‏های خارجی خودروها به شانزده گروه تقسیم شده‏اند، ولی از نظر طرح هندسی استفاده از سه یا چهار نوع خودروی طرح کافی است. سرعت طرح نیز در طول و انحنای پیچ‏ها و خم‏ها و در نتیجه در تعیین حداقل مشخصات مربوط به طرح هندسی راه شهری، تاثیر مستقیم دارد و عوامل مختلفی در انتخاب این سرعت نقش دارند. تعیین مقررات، محدودیت‏ها و شرایط ورود به راه یا خروج از آن کنترل دسترسی نامیده می‏شود که به دو دسته کنترل کامل دسترسی و کنترل نسبی دسترسی تقسیم می‏گردد. کنترل دسترسی همچنین شامل جلوگیری از ارتباط خیابان‏های فرعی و اختصاصی و نیز ناحیه‏های کناری حریم به راه نیز می‏شود. در این پژوهش معیارهای مختلف کنترل دسترسی ارائه شده است. در راه‏های شهری که در کنار آن عبور عابران پیاده مجاز است و همچنین در تقاطع‏ها باید تسهیلات عبور عابران پیاده در نظر گرفته شود. پیاده‏رو به محل عبور مجاز پیاده‏ها گفته می‏شود که به موازات سواره‏رو ولی مجزا از آن است. در طرح پیاده‏رو و نوع آن عوامل مختلفی نقش دارند که در این تحقیق به آنها پرداخته شده است. طراحان مسیر هندسی راه‏های جدید شهری، باید با توجه به شبکه موجود ترافیک شهر و موقعیت مسیر مورد مطالعه و نقطه‏نظرهای اقتصادی کوتاه‏مدت و بلندمدت طرح، جزئیات هندسی طرح و موقعیت مسیر را با مطالعات امکان‏سنجی فنی و اقتصادی بررسی و پیشنهاد کنند. همچنین این بررسی، تحت تاثیر محیط اطراف راه و منظرآرایی مسیر نیز هست. مشخصات هندسی پلان مسیر در روی نقشه‏ای به نام پلان هندسی تعیین می‏شود. پلان هندسی چنان تعیین می‏شود که بتوان شکل کامل مسیر را با تمام جزئیات هندسی آن، به دقت یک سانتیمتر، از روی نقشه به روی زمین پیاده کرد. برای این کار لازم است که کلیه نقاط تعیین‏کننده شکل هندسی راه به صورت ریاضی، با استفاده از فاصله و زاویه و یا مختصات نقاط، در روی پلان تعیین شود. نیمرخ طولی، مقطع طولی راه در امتداد حرکت وسایل نقلیه است که معمولاً از نظر سادگی نقشه‏ها، محل آن منطبق بر خط محور در نظر گرفته می‏شود. نیمرخ عرضی که بسته به درجه راه و موقعیت قرار گرفتن در مسیر (مستقیم یا پیچ) متفاوت است، نشان‏دهنده ابعاد، شیب عرضی سواره‏رو، شانه‏ها و میانه راه در صورت وجود، شیب عرضی شیروانی خاکبرداری یا خاکریزی و موقعیت حفاظ و آبروهای جانبی و میانه است و از اجزای مختلفی تشکیل شده است که در این تحقیق شرح داده شده‏اند. تقاطع‏های هم‏سطح در مناطق شهری، محل عبور وسایل نقلیه موتوری، پیاده‏ها و دوچرخه‏سواران است که هدف اصلی از طرح آن، کاهش احتمال برخورد وسایل نقلیه با یکدیگر و با پیاده و دوچرخه‏سواران، تامین آسایش، راحتی و سهولت گذر از آن است. عوامل موثر در طرح تقاطع عبارتند از: ویژگی‏های انسانی، ترافیکی و فیزیکی، ویژگی‏ موقعیت بناهای سفرساز اطراف و ویژگی‏های اقتصادی. به منظور کاهش یا حذف برخوردهای ترافیکی، ارتقای ایمنی، کاهش تاخیر و افزایش گنجایش ترافیکی، تبادل‏ها ایجاد می‏شوند. با ایجاد تبادل‏ها، احتمال برخورد میان جریان‏های متقاطع در محل تقاطع منتفی می‏شود. بنابراین تبادل جایگزین بسیار مناسبی برای تقاطع است، اما به دلیل بالا بودن هزینه، استفاده از آن بستگی به توجیه اقتصادی-اجتماعی دارد. در این پژوهش در کنار مطالعه تمامی عواملی که در طراحی راه‏های شهری و ایمنی آن نقش دارند، برای درک بیشتر موضوع از جداول، تصاویر و نمونه‏های مرتبط، نقشه‏ها و... نیز استفاده شده است.

[Neutron 60966]

بررسی در اصول و ضوابط طراحی هماهنگ و پیش‏بینی ساماندهی سیمای روستاهای کشور

شهرسازی

آقای دکتر مصطفی عباس‌زادگان

آقای دکتر عیسی حجت

 

تحولات روستاهای ایران سیمای ظاهری روستاها را دستخوش تغییر نموده است. این تحولات می‏تواند مثبت یا منفی و سبب اضمحلال بخشی از میراث فرهنگی کالبدی و حتی غیر کالبدی باشند. اضمحلال میراث فرهنگی به لحاظ خاطره و ارزش‏های اجتماعی در روستاها در جریان است. روستا دربرگیرنده فرهنگ روستایی و کالبد روستا به عنوان یک سیاست ژئوپلتیک و یک سیاست فرهنگی از اهداف کلان سیاستگذاران کشور محسوب می‏گردد. پژوهش حاضر با هدف شناخت ابعاد سیمای روستا و ارائه راهبردهایی در جهت هدایت و کنترل سیمای روستا در سه مرحله انجام پذیرفته است. جهت تایید و شاهد مطالعات مبانی نظری، ۱۰ روستا به ‏عنوان نمونه مطالعاتی در سراسر ایران به ‏طور مشروح و ۳۵ روستا نیز بر حسب ضرورت ارائه شواهد، بازدید و مطالعه شد. مرحله اول: شناخت ارائه تعریفی مشخص از سیمای کالبدی روستایی دسته‏بندی روستاهای کشور بر مبنای نوع و ویژگی‏های سیمای کالبدی بررسی عوامل و عناصر شکل‏دهنده سیمای روستاهای کشور در قالب بررسی سیمای روستاهای نمونه، شامل عوامل طبیعی، عوامل انسانی، عوامل کالبدی بررسی تجربیات موجود در زمینه تحول و تطور توسعه روستایی و سامان‏دهی روستاهای کشور، ضوابط و مقررات توسعه در قالب طرحهای‌هادی، بهسازی بافت‏های با‏ارزش و... بررسی قوانین و ضوابط موجود موثر بر سیمای روستا (ضوابط و مقررات اداره راه و ترابری، برق، آب و گاز، بهداشت محیط، مخابرات و...) بررسی نهادها و دستگاه‏های ناظر بر سامان‏دهی کالبدی روستاها و طبقه‏بندی هر یک بر اساس تاثیر‏گذاری بر سیما و منظر و معرفی تاثیرات کالبدی هر یک کنکاش در ذهنیات، ارزش‏ها و نگرش‏های مردم روستاهای معمولی و روستاهای بهسازی‏شده مانند روستاهای با بافت باارزش که بازسازی شده‏اند. بررسی نحوه توسعه برنامه‏ریزی‏شده روستا بر سیما و منظر آن (تفاوت‏های رویکردی بافت کهن و توسعه‏های جدید) بررسی مشارکت مردم در کنترل سیمای روستایی و میزان پذیرش دستورالعمل‏های سامان‏دهی سیما و منظر روستایی؛ میزان هدایت سیما و منظر از طرف مردم و میزان تاثیرگذاری شوراها در هدایت ساخت‏وسازها بررسی تجربیات جهانی در زمینه سامان‏دهی کالبدی و سیمای روستا مرحله دوم: ارزیابی تاثیرگذاری ابعاد شکل‏دهنده سیما و منظر ارزیابی فرایند کنترل سیما ارزیابی میزان تاثیرگذاری تشکیلات موجود در کنترل سیما و منظر ارزیابی تجربیات موجود و ضوابط و مقررات طرح‏های ذی‏ربط ارزیابی و سنجش نحوه مشارکت مردم در شکل‏دهی به سیما و منظر روستا تجزیه و تحلیل ذهنیت روستاییان از سیما و منظر روستا و ارزیابی جهت‏گیری آن برای طرح و اجزای سامان‏دهی سیما و منظر مناسب و مطلوب جمع‏بندی و نتیجه‏گیری درباره ویژگی‏های طراحانه کالبد روستا (مانند احجام، ارتفاع ابنیه، خط آسمان، خطوط عمودی، افقی، سطوح اصلی و فرعی، ورودی‏ها، دانه‏بندی، تراکم‏ها و...) ارزیابی و سنجش رویکردهای گوناگون جهت کنترل سیمای روستا؛ ارزیابی و انطباق تجربیات جهانی با شرایط کشور و ارزیابی تجربیات ایرانی مرحله سوم: تعیین رویکرد بر اساس کنترل‏پذیری عوامل و عناصر موثر بر سیمای روستایی طراحی فرایند کنترل سیمای روستاها و تعیین نقش هر یک از عوامل مدیریتی تاثیرگذار در این فرایند سیاست‌ها و استراتژی‌های هدایت سیما و منظر بر اساس طبقه‌بندی روستاها تعیین اسناد کنترلی در زمینه ساخت‏وسازهای روستایی (متناسب با زمینه‌های اجتماعی و اجرایی روستا)

[Neutron 60966]

بررسی اجمالی در جهت شناخت و معرفی هویت اسلامی در معماری و شهرسازی

بنیادی

دانشکده‏ معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران

آقای مهندس محمد مروت

 

توضیح ندارد

[Neutron 60966]

بررسی تطبیقی بافت‏های تاریخی ۸ شهر نمونه (سمنان، گرگان، تهران، شیراز، کرمان، مشهد، اراک و اصفهان) در کشور و تاثیرات طرح‏های توسعه‏ شهری، به ویژه طرح‏های بهسازی و عمران شهری بر آنها

شهرسازی

آقای دکتر محمدمنصور فلامکی

آقای دکتر ابوالقاسم وحدتی اصل و آقای مهندس ناصر بنیادی

 

چنانچه در مقدمه یادآوری شده ‏است، تطبیق مقطع‏های زمانی پیشنهادی، به این دلیل که هر یک از شهرهای ایران بنا بر مقتضیات از یک سو و متاثر از چگونگی‏های مدیریتی ناهمترازی که در شهرهای ما رایج‏اند، سال آغاز متفاوتی را برای پرداختن اصولی به شهر داشته است. برای مثال شهرهای اراک، تهران و مشهد ده سال پیش‏تر از کرمان مرحله آغازین بازشناسی شهر به منظور تدوین طرح‏جامع را داشته‏اند در حالی که، در مرحله دوم، از این تفاوت زمانی کاسته می‏شود و به طور متوسط به سه سال می‏رسد. آنچه در زیر می‏آید فهرست مطالبی است که بر حسب مورد، کارهایی روی آنها انجام گرفته ‏است: الف- موضوع یا زیر فصل‏هایی که تمامی داده‏های موجود را در بر دارند. این داده‏ها در صورتی که نقشه باشند، روی cd آورده شده‏اند و نوشتارها به صورت گزارش‏های مکتوب و مستندند. در این بخش جدول‏ها و نمودارهایی نیز وجود دارند که به صورتی هم مستقیم و هم غیر مستقیم به کار سنجش خواهند آمد. ب- موضوع‏ها یا زیرفصل‏هایی که به صورت غیر ‏مستند و نیمه آمده‏اند و به مناسبت نیازی که به آنها ‏بوده، از طریق بازدیدهای محلی و در پی تبادل نظر با متخصصان مربوط، یا به شکلی کامل در‏آمده و یا بخشی از آنها به عنوان داده‏های مورد نیاز طرح عنوان ‏شده است. پ- موضوع‏هایی که گروه‏های متصدی پژوهش رسمی و یا متخصصان ذی‏نفع به شکلی کلی و با زیر‏عنوان‏های فراگیر آماده کرده‏اند. قابل ذکر است که در دو زمینه اصلی (استخراج داده‏های مکانی-کالبدی از نقشه‏های موجود و نیز استخراج داده‏های کمی، کمی-کیفی و رقومی از گزارش‏ها و جدول‏هایی که در اختیار بوده)، گروه پژوهشی کار مورد نظر را دنبال کرده تا به داده‏های لازم برای سنجش و نتیجه‏گیری دست یابد. پس از اتمام بررسی‏هایی که روی نقشه‏ها و نوشتارها و جدول‏ها صورت گرفته، آنگاه شناخت تحلیلی و منظم اولیه‏ای روی کم و کیف فضاهای معمارانه، در سه مقطع شهری زیر به وجود آمده‏اند: بخش قدیمی یا بافت‏ تاریخی شهر بخش میانی و شهرسازی‏شده به سال‏های رشد متوسط شهرها بخش نوسازی‏شده بر مبنای مصوبه‏ها و طرح‏های جدید توسعه شهری سرفصل‏های مورد بررسی در خصوص هر شهر (با اندکی تفاوت بر حسب هر مورد): ۱. شکل شهر در سه مقطع تاریخی ۲. توانمندی‏های شهر ۳. شناخت بافت تاریخی ۴. اینفراستراکچرهای شهری (زیرساختارها) ۵. سنجش تیپولوژیک خانه‏ها

[Neutron 60966]

بررسی تطبیقی ساختار و وظایف دستگاه‏ها و نهادهای سیاست‏گزارتوسعه‌شهری و منطقه‏ای (در کشورهای آمریکا، انگلستان، فرانسه ‌و ‌ژاپن)

اقتصاد و مدیریت شهری

آقای مهندس محمد حسین ملک احمدی

آقای دکتر شریف مطوف

 

 

بخش اول مطالعات این طرح تحقیقاتی به تمهید مقدمات اختصاص دارد. فصل اول تحت عنوان "اهداف و نتایج" به چفت و بست آغاز و انتهای مطالعه اختصاص دارد؛ در فصل دوم تلاش شده است که ذیل عنوان سیاست و سیاست‏گزاری، حلقه مفقوده نظریه و عمل برنامه‌ریزی را که به انحا مختلف رابطه حوزه عمومی و خصوصی را تعریف می‏نماید، پرداخته شود.بدیهی است که با پرداختن به دانش سیاست، تمایز دو حوزه مذکور از وضوح بیشتری برخوردار خواهد شد و سکوی مناسبی را برای فاصله گرفتن از قرائت رایج برنامه‏ریزی فراهم خواهد ساخت. فصل سوم این پژوهش، تحت عنوان برنامه‏ریزی در تکمیل فصل "سیاست" و "سیاست‏گزاری" کوشیده است بدیل روایت تکنوکراتیک ازبرنامه‏ریزی را در بستر تاریخی/ اجتماعی عرضه کند. هدف نهایی دو فصل اخیر، تمهید مقدمات و چرایی فاصله گرفتن برنامه‏ریزی از روایت مهندسی اجتماعی/ سیاسی است. فصل چهارم تحت عنوان "روش شناسی" با اتکا بر فصول دوم و سوم، به ارائه نظریه بدیل اختصاص یافته است. انظار نهایی از بخش اول که همان بسترسازی مفاهمه با برنامه‏ریزی شهری و منطقه‏ای از منظر نظره اقتصاد سیاسی فضا است، در فصل پنجم جمع‏بندی شده است. بخش دوم تحت عنوان "تجارب" که شامل چهار فصل می‏باشد، دارای چهار هدف اصلی است: ۱- نشان دادن وجوه مفارق دانش برنامه‏ریزی در کانتکست‏های متفاوت اقتصادی/اجتماعی که مؤید فرض اصلی مطالعه (برنامه‏ریزی، مهندسی نیست) می‏باشد. ۲- محک برنامه‏ریزی از منظر روش شناسی اقتصاد سیاسی فضا. ۳- به چالش کشیدن نظریه و عمل برنامه‏ریزی رایج در ایران. ۴- تمهید مقدمات و زمینه‏سازی تدوین نظریه برنامه‏ریزی ایرانی است. فصل ششم به تجربه برنامه‏ریزی در کانتکست لیبرالیسم فدراتیو می‏پردازد. هدف فرعی در این فصل، علاوه بر اهدافی که شرح داده شد، به چالش کشیدن اسطوره پارادوکس برنامه‏ریزی/ بازار، بالاخص در عرصه سیاست‏گزاری و در دوره‏ای از تاریخ معاصر است که پروژه خصوصی‏سازی، کوچک سازی دولت و انقلاب تفویض ذیل لیبرالیسم نو، علی الظاهر برنامه‏ریزی را در محاق قرار داده است. فصل هفتم با دستمایه لیبرالیسم سانترالیست به مسائلی می‏پردازد که ما هم اینک یا در پهنه سرزمینی با آن دست به گریبانیم یه به نحوی از انحاء در افق سیاسی و برنامه‏ای ما قرار دارد. نقطه عطف این فصل، پرداختن به روابط و مناسبات مرکزی/ محلی و گریز از تشدید نابرابری توسعه مناطق می‏باشد. فصل هشتم با عنوان "سنت ناپلئونی برنامه‏ریزی" در کنار اهداف فصول ششم و هفتم، علاوه بر آن که ما را به ساختار شکنی هر چه بیشتر از سیاست‏گزاری و برنامه‏ریزی و افشای پیگیری منافع عمومی ذیل آنها رهنمون می‏شود. فصل نهم به بیان تجربه ژاپنی که به تجربه تاریخی ایران نزدیک است، می‏پردازد. ابهام در مرزهای شهر و روستا، دولت توسعه‏گرا، برنامه‏ریزی فضایی متاثر از زمین و مسکن و نکته آموزنده خاص‏گرایی و تکثر در برنامه‏ریزی شهری و منطقه‏ای از دلایل عمده پرداختن به تجربه ژاپنی است. بخش سوم امکان بومی‏سازی تجربه برنامه‏ریزی با اتکا بر مورد پژوهی‏ها را وجهه همت خود قرار داده است. بومی‏سازی تجارب اجتماعی/ اقتصادی هر چند در نهایت از قاعده ابزار/ اهداف تبعیت می‏کند؛ اما اساسا به دلیل تفاوت در کانتکست‏های تاریخی و اجتماعی با امتناع یا کمینه نوعی دشواری همراه است. در این عرصه، آنچه قابل انتقال است، نفس "تجربه" نیست بلکه منطق مواجهه با آن است. به عبارتی، امکان انتقال تجربه یا بومی‏سازی در اینجا به میزان حذف وجوه خاص (کنار گذاشتن بسترهای تاریخی/ اجتماعی از تجربه) و وزن وجوه عام (تجرید و استخراج قواعد) بستگی دارد. این بخش، پس از تحقق موضوع فوق که مضمون فصل دهم است، در فصل یازدهم با توجه به بسترهای اجتماعی/ تاریخی و چشم‏انداز جامعه ایرانی، همچنین نقد نظریه و عمل برنامه‌ریزی موجود، تلاش شده است مبانی و ارکان نظریه برنامه‏ریزی ایرانی از دیدگاه اقتصاد سیاسی فضا در فصل دوازدهم فراهم شود. فصل سزدهم درپایان مطالعه کوشیده است بر اساس مطالعات نظری و تجربی مبتنی بر دیدگاه اقتصاد اقتصاد سیاسی فضا، اهداف کاربردی مطالعه را تامین می‏کند.

[Neutron 60966]

بررسی تطبیقی تشکیلات اداری و اجرایی و تحلیل راهکارهای مالی در برنامه‏ریزی شهری

شهرسازی

آقای دکتر بهرام عبدالله خان گرجی

آقای دکتر اسفندیار زبردست

 

روشن است که نظام هدایت توسعه شهری در ایران، در حال حاضر نیاز مبرمی به اقدامات اساسی و مستمر در زمینه انجام تحقیقات جامع با توجه به نظریات و تجربیات جهانی، بخصوص جوامع توسعه یافته که ابداع‏گران روش‏ها، مکانیزم‏های برنامه‏ریزی و نظارت بر توسعه شهری هستند، دارد. موضوع این پژوهش، تحقیق و تحلیل در دو زمینه بعد اداری و مالی برنامه‏ریزی توسعه شهری است که از یک سو شامل تشکیلات اجرایی برنامه‏ریزی و نظارت بر توسعه شهری است و از سوی دیگر در بر گیرنده تحلیل راهکارهای مالی (روش اخذ عوارض توسعه، روش‏های محاسبه و پرداخت غرامت عادلانه و روش‏های کسب و حفظ مالکیت اراضی خصوصی جهت اهداف عمومی). به‏ویژه که در دهه گذشته، آنگونه که تجربه شهر تهران نمایان ساخته (تامین منابع مالی توسعه شهر از طریق فروش تراکم مازاد که منجر به اخذ عوارض تراکم به عوض اعمال ضوابط و مکانیزم‏های نظارتی لازم و در نتیجه وارد آوردن خسارات جبران‏ناپذیر به ساختار شهری انجامیده)، ایجاد شناخت و آگاهی در زمینه اهداف، قابلیت‏ها، محدودیت‏ها و پیچیدگی‏های روش‏ها و مکانیزم‏های مالی، توجیحات قانونی و پیامدهای اقتصادی، حقوقی و محیطی بهره‏گیری از روش عوارض توسعه از اولویت و فوریت زیادی برخوردار است. نمایان شدن پیامدهای منفی محیطی، اقتصادی، اجتماعی، اخلاقی و عملکردی ناشی از توسعه بی‏رویه بناهای مرتفع در تهران و سایر شهرها کشور در سال‏های اخیر که از آغاز نیز قابل پیش‏بینی بود، نشان‏دهنده فقر عمیق در دانش و بینش عمومی در نزد مسئولین نظارت بر توسعه و کارشناسان مربوطه نسبت به روش‏های رایج، منطقی و به‏روز جهانی در زمینه نظارت بر توسعه شهری از جمله مکانیزم‏های مالی است. بخصوص آن که تجربه شهر تهران در یک و نیم دهه گذشته نمایان ساخت (تامین منابع مالی توسعه شهر از طریق فروش تراکم مازاد که منجر به اخذ عوارض تراکم به عوض اعمال ضوابط و مکانیزم‏های نظارتی لازم و در نتیجه وارد آوردن خسارات جبران‏ناپذیر به ساختار شهری انجامیده)، ایجاد شناخت و آگاهی در زمینه اهداف، قابلیت‏ها، محدودیت‏ها، پیچیدگی‏ها، توجیحات قانونی و اخلاقی و پیامدهای اقتصادی، حقوقی و محیطی بهره‏گیری از روش دریافت عوارض توسعه با توجه به نظریات و تجارب جهانی به‏ویژه جوامع توسعه یافته، از اولویت و فوریت زیادی برخوردار است.

[Neutron 60966]

بررسی تجربیات جهانی در مورد تهیه‏ و اجرای طرح‏های کالبدی ملی و منطقه‏ای و میزان انطباق آن با روش‏های مورد عمل در ایران

شهرسازی

آقای دکتر فیروز توفیق

آقای دکتر اسفندیار زبردست

 

 

طرح جامع سرزمین تقریباً به همان معنای فضایی که امروز طرح‏های کالبدی ملی و منطقه‏ دارد، در سال ۱۳۵۳ در قانون «تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی» عنوان شده است. آمایش سرزمین در ایران: فکر آمایش سرزمین نخستین بار در اواخر سال ۱۳۴۵ در موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران در گزارشی زیر عنوان مسئله افزایش جمعیت تهران و نکاتی پیرامون سیاست عمران کشوری پدیدار شد. هدف بررسی پیشنهادی کاملاً الهام‏گرفته از تجربه فرانسه و نظریه‏های اقتصاددان فرانسوی ترجمه شده بود. هدف آمایش سرزمین یکی «جلوگیری از افزایش جمعیت تهران» و دیگری تسریع توسعه اقتصادی سراسر کشور با ایجاد فعالیت‏های جدید در مناطق مختلف» عنوان شده است. در اسفندماه سال ۱۳۵۱ مهندسان مشاور ستیران طی یادداشتی مباحث و روش‏های آمایش سرزمین را طرح کردند و اصطلاحات «بهره‏وری سرزمین» و «تنسیق سرزمین» به ‏کار رفته است. مطالعات طرح پایه آمایش سرزمین اسلامی در نیمه نخست دهه ۷۰-۱۳۶۰ توسط دفتر برنامه‏ریزی منطقه‏ای سازمان برنامه بودجه در دو کتاب شامل چندین مجله انتشار یافت. طرح‏ جامع سرزمین و طرح‏های کالبدی ملی و منطقه‏ای در ایران: شورای عالی اداری در ۲۶/۹/۷۱ تکلیف تقسیم کار میان سازمان برنامه و بودجه و وزارت مسکن و شهرسازی را روشن ساخت؛ طرح آمایش سرزمین به معنای تعیین استراتژی توزیع فضایی جمعیت و فعالیت در پهنه سرزمین توسط سازمان برنامه بودجه و با همکاری دستگاه‏های ذی‏ربط» و «دیگر وظایف و فعالیت‏های قانونی وزارت مسکن و شهرسازی» تهیه و به تأیید شواری عالی شهرسازی و معماری می‏رسد.  طرح کالبدی: اهداف این طرح‏ها عبارتند از: - بررسی تناسب زمین‏ها برای گسترش آینده‏ی شهرهای موجود و ایجاد شهرهای جدید - پیشنهاد شبکه شهری آینده‏ کشور به معنای اندازه شهرها، چگونگی استقرار آنها در پهنه سرزمین و ایجاد سلسله‏مراتب میان شهرها و... - پیشنهاد و چارچوب مقررات ساخت‏و‏ساز در کاربری‏های مجاز زمین‏های سراسر کشور - حفاظت محیط زیست و منابع طبیعی، صرفه‏جویی در هزینه‏های توسعه، فقر‏زدایی و تمرکز‏زدایی در طرح کالبدی ملی، سرزمین ایران به ۱۰ منطقه و ۸۵ ناحیه برنامه‏ریزی فضایی شده است.  مطالعات منطقه‏ای: در طرح کالبدی ملی، ایران به ۱۰ منطقه، برنامه‏ریزی تقسیم شده است. که عبارتند از: آذربایجان، ساحلی شمال، خراسان، البرز جنوبی، زاگرس، مرکزی، جنوب غربی، فارس، جنوب شرقی. فصل نخست: در این پژوهش کوشش شده تا معلوم شود در عرصه جهانی طرح‏های فضایی ملی و منطقه‏‏ای از هر نوع که باشند به کدام موضوع‏ها می‏پردازند، دقت و احیاناً مقیاس نقشه‏ها چیست؟ قوانین و مقررات ناظر بر تهیه و اجرای آنها کدامست؟ چگونه تهیه می‏شوند، کدام سازمان‏ها مسئول تهیه آنها هستند؟ چگونه به اجرا گذاشته می‏شوند؟ کدام سازمان‏ها و با چه ابزاری، تزریق اعتبار، مقررات منطقه‏بندی، صدور پرداخته ساخت‏و‏ساز و جز اینها مجری طرح‏های از این دست هستند؟ آیا قابل الگوبرداری هستند؟ آیا با بررسی آنها می‏توان راهکارهایی را برای بهبود روش‏های تهیه و اجرای این‏ گونه طرح‏ها در ایران یافت؟ فصل دوم: ناهمسانی محتوای برنامه‏ریزی فضایی در کشورهای گوناگون. در این فصل تجربه برنامه‏ریزی فضایی دو کشور بزرگ اروپایی یعنی فرانسه و آلمان به دلیل تجربه تاریخی متفاوت و وضع سیاسی و جغرافیایی ناهمسان آمده است. فصل سوم و چهارم: کلیات و طرح‏های آمایشی-کالبدی در کشورهای اروپا به تفکیک بر حسب نوع قوانین و نوع حکومت. چارچوب اداری و قانونی کشورهای اروپایی در پنج گروه انگلیسی، ناپلئونی، آلمانی (ژرمنی)، اسکاندیناوی و اروپای شرقی طبقه‏بندی شده است که هر کدام دارای نظام‏های حکومتی متفاوتی هستند که عمدتاً عبارتند از: دولت‏های بسیط سنتی، بسیط با اختیار به مقامات محلی، بسیط منطقه‏ای شده، بسیط با تفویض اختیار به مناطق و فدراتیو. فصل سوم به طرح‏های فضایی کشورهای اروپایی با نظام حکومتی بسیط پرداخته ‏است و فصل چهارم به همین طرح‏ها در کشورهای اروپایی با نظام حکومتی شبه فدرال و فدرال اشاره نموده است. اروپا سرزمینی است که طرح‏های فضایی ملی و منطقه‏ای در کشورهای آن پدیدار شده است. در این زمینه بیشترین، متنوع‏ترین و غنی‏ترین تجربه را در این کشور‏ها می‏بینیم. تجربه دیگر کشورهای جهان هم بسیار متاثر از تجربه‏ اروپایی است. از این رو در این فصل به ‏تجربه‏ این قاره عنایت ویژه‏ای شده است. فصل پنجم، ششم، هفتم، هشتم: تجربه کشورهای فرانسه، سوئد، هلند، آلمان فصل نهم: نقش اتحادیه اروپا در طرح‏های فضایی و نیز همکاری کشورهای اروپایی با یکدیگر در زمینه آمایش سرزمین است. اتحادیه اروپا طرحی برای توسعه فضایی کشورهای عضو دارد. طرح همکاری میان منطقه‏ای هفت برنامه همکاری میان کشورهای اروپایی را پیش‏بینی کرده است. نمونه‏ای از این برنامه‏ها، همکاری ۱۱ کشور پیرامون دریای بالتیک، دانمارک، سوئد، فنلاند، نروژ، آلمان، روسیه، استونی، لیتوانی، بلاروس و لهستان در برنامه منطقه بالتیک است. فصل دهم: درباره طرح‏های فضایی (ملی-منطقه‏ای‏) کشورهای دیگر قاره‏هاست؛ کشورهای آسیایی مانند هندوستان، چین، کره و ژاپن. کشورهای ایالات متحده آمریکا و کانادا به‏ دلیل وسعت زیاد هنوز طرح‏های ملی را تجربه نکرده‏اند. فصل یازدهم: تجربه کشور جمهوری کره که سنخیت بیشتری با وضع ایران دارد. در بیشتر کشورهای آسیایی هنوز تهیه طرح‏های فضایی در سطوح بالای برنامه‏ریزی رواج نیافته است و طرح‏های کالبدی و فضایی محدود به طرح‏های محلی از نوع جامع و تفصیلی است. فصل دوازدهم: انطباق تجربه جهانی با روش‏های معمول در ایران است. تجربه ایران به اجمال بیان شده است. سپس با بررسی‏های انجام‏شده، توصیه‏های لازم درباره مطالبی چون پوشش مطالعات، دقت بررسی‏ها و مقیاس نقشه‏ها، مقررات ناشی از طرح‏ها و برنامه‏ها، چگونگی اجرای طرح‏ها و برنامه‏ها، سازمان‏ها و نهادهای تهیه‏کننده مجری طرح‏ها و چگونگی تامین اعتبار اجرای طرح‏ها، ارائه گردیده ‏است.

[Neutron 60966]

بررسی میزان تحقق‏ کاربری‏های عمومی و خدماتی مصوب طرح‏های توسعه‏ شهری در کلان‏شهرها (تهران، کرج، اصفهان، مشهد) و بررسی علل تعویق در اجرای آنها

شهرسازی

جهاد دانشگاهی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران

آقای مهندس مسعود حمزه‏ای

 

شهرها هر چه بزرگ‏تر باشند، نیاز بیشتری به برنامه‏ریزی و ساماندهی امور شهری دارند و هر چه جمعیت بیشتری را در خود جای دهند خدمات‏رسانی به آنها مشکل‏تر و پیچیده‏تر خواهد شد. مسئولان و متولیان برنامه‏ریزی کشور، برای ساماندهی فضاهای شهری و تسهیل در رسیدگی به امور شهری و خدمات‏رسانی عمومی، طرح‏های شهری متعددی را تعریف و تدوین نموده‏اند که مهم‏ترین آنها عبارتند از: طرح‏های جامع شهری، طرح‏های توسعه و عمران، طرح‏های تفصیلی، طرح‏های‌هادی و طرح‏های ساماندهی می‏باشد و هر کدام متناسب با نوع شهر، تعداد جمعیت و موقعیت آنها کاربرد خاص خود را دارد. علل انتخاب چهار کلان‏شهر در این طرح، اولاً بزرگی و اهمیت آنها و ثانیاً مشکلات متعدد موجود در خدمات‏رسانی عمومی و بعضاً کمبودهای فراوان سطوح مورد نیاز کاربری‏های عمومی شهری در آنها بوده است. ضمن اینکه بر اساس شواهد موجود، از نظر سفارش‏دهنده‏ طرح حاضر، مفروض است که اجرای بسیاری از سطوح پیش‏بینی‏شده در طرح‏های شهرهای فوق‏الذکر، بنا به هر دلیلی، عملی نشده و علی‏رغم توسعه‏ فیزیکی و افزایش جمعیت اجرای بخش‏های زیادی از سطوح محاسبه‏شده عملی نشده است؛ به هرحال کاستی‏های موجود بیان‏گر عدم تحقق آنها به میزان لازم بوده است. مشاور طرح به لحاظ رسیدن به نتیجه‏ عملی و منطقی، علی‏رغم وجود فرضیه‏ مذکور و بدون هیچ‏ گونه پیش‏داوری، در ابتدا به بررسی طرح‏های مختلف شهری برای چهار ‏‏کلان‏شهر مورد نظر پرداخته و با مقایسه نمودن آمار و اطلاعات مربوط به سطوح و سرانه‏های وضع موجود هر کدام از کلان‏شهرها با پیش‏بینی‏ها و محاسبات سطوح و سرانه‏های کاربری‏های عمومی و خدمات شهری افق برنامه‏ها و طرح‏های شهری همان شهرها، میزان کسری یا حتی اضافه بودن سطوح مذکور را محاسبه و به صورت جداول و نمودار ترسیم نمود تا در تحلیل‏های نهایی مورد استفاده واقع شوند. پس از تجزیه و تحلیل اطلاعات مورد نظر میزان تحقق یا عدم تحقق آنها تعیین و دلایل توفیق یا عدم توفیق در اجرای هر کدام از کاربری‏ها بررسی و تدوین گردید. در پایان نیز با نتیجه‏گیری لازم از اطلاعات، راهکارها و معیارهایی جهت افزایش امکان توفیق طرح‏های شهری در اجرای برنامه‏ها و رسیدن به سطوح مورد نظر پیشنهاد شده است.

[Neutron 60966]

بررسی‌اصول شکل‏گیری و گسترش شهرهای ایرانی در گذشته ‌و حال

شهرسازی

آقای مهندس احمد سعیدنیا

آقای مهندس محمود توسلی

 

به طور کلی ۶ عامل در شکل‏گیری شهرها مؤثر می‏باشد: ۱. عوامل طبیعی و جغرافیایی مؤثر در شکل‏گیری شهر ۲. نیروهای اقتصادی مؤثر در شکل‏گیری شهر ۳. نیروهای اجتماعی مؤثر در شکل‏گیری شهر ۴. عوامل دینی در شکل‏گیری شهر ۵. عامل فرهنگی مؤثر در شکل‏گیری شهر ۶. عامل سیاسی مؤثر در شکل‏گیری شهر شیوه زندگی مردم شامل نحوه رفت‏و‏آمد، استفاده از زمان‏های فراغت، الگوی خرید مایحتاج، سنت‏های سوگواری و جشن و... عامل مهم و مؤثر در شکل‏گیری فضاهای عمومی و جمعی، توزیع مغازه‏ها و اصناف خدماتی و جایگاه معابر و گذرها در فضاهای شهری بوده است. ساختار اجتماعی به ویژه اقشار اجتماعی جمعیت شهری و تأثیرات آن بر شکل‏گیری محلات و فضاهای مسکونی شهرها نیز مهم است. این مؤلفه را می توان به صورت زیر تقسیم‏بندی کرد: الف- ساختار اجتماعی و شیوه زندگی مردم ب- طبقات اجتماعی و محلات مسکونی ج- شیوه‏ زندگی و فضاهای شهری د- اوقات فراغت و فضاهای عمومی شهر ه- بازار، مهم‏ترین فضای عمومی شهر الف- صرف نظر از دو عامل عمده مرگ‏و‏میر جمعیت و افول و رونق فعالیت‏های اقتصادی که زندگی شهر را در اواخر دوره قاجار به شدت تحت تأثیر خود قرار می‏داد، ساختار اجتماعی شهر، عامل مهمی در توسعه محلات مسکونی، تفکیک اجتماعی محلات و زوال تدریجی برخی از آنها بوده است. شیوه‏ زندگی مردم، شامل نحوه رفت‏و‏آمد، استفاده از زمان‏های فراغت، الگوی خرید مایحتاج، سنت‏های سوگواری و جشن و... عامل مهم و مؤثری در شکل‏گیری فضاهای عمومی و جمعی، توزیع مغازه‌ها و اصناف خدماتی و جایگاه معابر و گذرها در فضاهای شهری بوده است. ب- قدیمی‏ترین آماری که از ترکیب اجتماعی جمعیت تهران در دوره معاصر در دست است، آماری است متعلق به ۱۲۳۱ شمسی درباره تعداد خانه‏ها و بناهای تهران که بیوتات یا منازل مسکونی را حدود ۷۹۰۰ باب ذکر می‏کند، از این تعداد، ظاهراً یک‏سوم آنها متعلق به مواجب‏بگیران دولت بوده است که تحت عنوان خانه‏های متعلق به «نوکران» از آن نام برده می‏شود و بقیه در مالکیت رعایا قرار داشته است. سرشماری بعدی در سال ۱۲۴۷ شمسی صورت گرفت که جمعیت تهران را ۱۵۶ هزار نفر ذکر می‏کند و صرف نظر از ارگ شاهی، چهار محله بزرگ در داخل خندق قدیم اسنگلج، بازار، چاله‏میدان و عودلاجان و نواحی حاشیه خندق را در‏ بر ‏دارد. مقایسه نقشه شهر در دو سال ۱۲۳۷ و ۱۲۷۰ نشان می‏دهد که شهر در طول سی و چند سال، عمدتاً در سمت شمال و غرب توسعه یافته است، هر چند محلات سرقبر آقا، چاله سیلابی، و بیرون دروازه در جنوب به شهر متصل شده‏اند، اما محله بزرگ دولت در شمال و محلات غربی (شامل محله حاج شیخ‌هادی و خیابان باغشاه و...) بخش عمده گسترش شهر را در بر دارند. ج- تا چند دهه پیش از این، شیوه‏ زندگی گروه‏های مختلف اجتماعی جمعیت شهری در ایران، شباهت‏های اساسی به یکدیگر داشت که البته با شیوه‏ زندگی شاهزادگان و حکام کاملاً متفاوت بود. گرچه، گاه در محلات و نواحی شهری، عادات و رفتارهای ویژه پیروان مذاهب متفاوت و قومیت‏های خاص، نشان از تفاوت‏هایی در شیوه‏ زندگی این گروه‏ها داشت و به نحوی در فضای شهری منعکس می‏شد که از جمله می‏توان به تفاوت عبادات و زیارتگاه‏های اقلیت‏های مذهبی، تفاوت رفتار با اموات در میان زرتشتیان ساکن یزد و کرمان که گورستان این شهرها را با سایر شهرها متفاوت می‏کرد و اماکن زندگی جمعی و عبادت دراویش در شهرهای غرب ایران اشاره کرد. اما علی‏رغم این تفاوت‏ها، عناصر عمده‏‏ شیوه‏ زندگی اکثریت مردم، مانند الگوهای مصرف، فعالیت‏های اجتماعی، نحوه گذران فراغت و نحوه رفت‏و‏آمد اساساً مشابه بوده است. ویژگی‏های شیوه زندگی شاهزادگان و حکام نظیر علاقه به شکار یا انواع فضاهای گذران فراغت در خلق فضاهای شهری یا وابسته به شهر بی‏تأثیر نبوده و می‏توان این فضاها را تحت عنوان فضاهای اختصاصی جداگانه بررسی نمود. به ‏ویژه این تأثیرات در شهری نظیر تهران که به عنوان پایتخت، هم محل استقرار دربار و وابستگان آن بوده و هم جمعیت خارجیان مقیم ایران مشتمل بر اعضای سفارت‏خانه‏ها، سرمایه‏گذاران خارجی، مهمانان و جهانگردان در آن متمرکز بودند، چشمگیرتر از سایر شهرهاست. د- تنوع فعالیت‏های روزانه گروه‏های مختلف جمعیت شهری یکی از نشانه‏های مهم تفاوت شیوه‏ زندگی این گروه‏هاست و این امر بدون گسترش زمان فراغت در مقابل زمان کار و تأمین معیشت امکان‏پذیر نیست. اطلاعاتی که از زندگی اجتماعی مردم شهرها در دوره ناصری در دست است حاکی از آن است که کار و فعالیت اقتصادی-معیشتی تقریباً تمامی ساعات روزانه زندگی اکثریت مردم به‏ ویژه مردان و پسران جوان را در بر می‏گیرد و فعالیت‏های حوزه فراغت در تولید فضای شهری نقش محدودی دارد. به نظر می‏رسد فضاهای عمومی ناشی از فعالیت‏های اوقات فراغت در این دوره را می‏توان به چهار گروه عمده تفکیک کرد: مساجد و تکایا، قهوه‏خانه‏ها و دیگر مکان‏های پذیرایی، مکان‏های تفریح و ورزش و خیابان‏ها و گذرهایی که به پاتوق یا محل برگزاری مراسم یا مناسک معینی تبدیل می‏شده است. ه- در دوره‏های مختلف تحول سازمان فضایی شهرها، فضاهای متمرکز داد‏و‏ستد و خرید مردم، جزء مهمی از فضاهای عمومی شهر بوده است و بازار شهرها در دوره ناصری دارای چنین نقشی است. حجره‏های بازار و کاروانسرهای پیرامون آن ضمن اینکه محل کسب و کار بازرگانان و پیشه‏وران بود، محل اطلاع‏رسانی (دولتی) غیر رسمی و گفتگوهای اجتماعی و سیاسی و شکل‏گیری اعتراضات جمعی اهالی شهر نیز بوده است. مکان‏های مذهبی و اجتماعی مستقر در بازار نظیر مسجد و تکیه و مدرسه و زورخانه آن متأثر از نقش عمومی بازار به عنوان فضایی برای گسترش عرصه‏ عمومی در شهرها، حتی در دهه‏های اخیر که شهرها به دلیل تنوع اشتغال دارای مکان‏های کارو فعالیت اقتصادی متنوع و متعدد شده بود و محیط‏های جدید چون دانشگاه و مدارس علمی و مؤسسات فرهنگی نقش بیشتری در عرصه‏ عمومی شهرها یافتند، تا حدی حفظ شده بود. این امر، نتیجه ساختار اجتماعی بازار، استقلال نسبی آن از حکومت، اهمیت اقتصادی آن در زندگی شهری و ارتباط نزدیک بازاریان با سایر نهادهای فرهنگی، سیاسی مهم نظیر روحانیت و... بوده است.

[Neutron 60966]

بررسي عناصر و عوامل موثر در شكل‏گيري منظر ‏شهري

شهرسازی

دفتر فنی آموزشی و پژوهشی دانشکده معماری و شهرسازی

آقاي مهندس ناصر بنيادي

 

 

در ادراك محيط مصنوع و حتي محيط طبيعي عوامل متعددي دخالت دارند. بخشي از اين عوامل به ويژگي‏هاي فردي و اجتماعي و فرهنگي مردم مربوط بوده و بخشي ديگر ناشي از شرايط تركيب عناصر و اجزای محيط زيست است. در اين مبحث مروري اجمالي به مكانيزم ادراك بصري توسط انسان، ادراك حسي مرتبط با محسوسات محيطي و ادراك ذهني در تركيب با اندوخته‏هاي ذهني صورت مي‏گيرد. تأثير عوامل بيروني در سازوكار ادراك محيطي بخش اصلي اين مبحث است. اين عوامل كليه عناصر منظر ‏شهري و جلوه‏هاي بصري آنها را در بر مي‏گيرد. عوامل بيروني شامل شرايط محيط طبيعي به‏ ويژه توپوگرافي و اقليم خواهد بود. در محدوه عوامل مصنوع انسان موثر در سازوكار ادراك منظر ‏شهري ديد‏هاي متوالي، ديدهاي جانبي، ديدهاي باز يا با زاويه‏هاي بسته، حركت‏هاي مستقيم و يا در انحنا و پيچش و نيز نقش نور در مقاطع زماني در تجربه سيماي ‏شهري مطالعه مي‏شود. عوامل ويژه‏اي مانند نوع تركيب‏بندي منظر ‏شهري، مقياس انساني، تناسبات و ابعاد محيط مصنوع، توالي و تسلسل نظم، عوامل قطع تداوم ديد، عوامل به‏يادماندني، درجه محصوريت فضا و اندازه فضاهاي شهري مطرح مي‏باشد. تبعات ناشي از سازوكار ادراك منظر‏ شهري مانند موقعيت‏سنجي، جهت‏يابي،‏ خوانايي‏ محيط، خوشايندي، مناظر، تنوع يا يكنواختي و... مورد توجه قرار‏خواهد داشت. آرايش و انتظام كالبدي و لذا فرم درك‏شده از يك شهر هدف طراحي ‏شهري است. در طراحي‏شهري، يك عامل ثابت و مهم وجود دارد. در هر شهري، در هر زماني، با هر سرعت حركتي، اين عامل هدف در طراحي ‏شهري است؛ اين فاكتور خود انسان است، با قدرت درك محيط اطرافش. قدر مساوي در جذب اطلاعات و برقراري ارتباط بين آنها، اگرچه اختراعات توانسته مقياس دنياي روزمره و نگرش ما را به جهان به طور كلي افزايش می‏دهد، اما نمي‏تواند تغيير اساسي در توانايي ديدن اندازه چيزها و مكان‏هاي خاص شهري ايجاد نمايند. ابزار مكانيكي مي‏تواند به تجربه ما اضافه نمايد و قابليت‏هاي ادراكي ما را ارتقا دهد، اما نمي‏تواند سازوكار فيزيولوژيك انساني را ريشه‏كن كرده و تغيير اساسي دهد. اگر اندازه شهرها پهناور شود. لذا نياز بسيار بيشتري به تقسيمات فرعي در آنها براي ايجاد بخش‏هاي قابل درك به وجود مي‏آيد. سيستم حمل‏ونقل ممكن است كرانه‏هاي شهر را در خود جذب كرده و قابل دسترس نمايد، اما هر محله‏اي بايد يك كليت منحصربه‏فرد باقي بماند كه اندازه و ظاهر آنها قابل درك باشد. واقعيت كالبدي مقياس بايد همچنان از نظر بصري آشكار و هويدا باشد. جنبه‏اي مهم از مقياس، نسبت‏هاي مرتبط با مدول است. كل يك شهر مدولي است كه شامل عناصري مي‏شود كه در فواصلي معين واقع شده و تكرار مي‏شود. اين مسئله كمك مي‏كند ما بخش‏هايي را كه نمي توانيم ببينيم، تصور كنيم. حتي تعداد محدودي عناصر قابل رؤيت مثل برج‏ها در نقاط پاياني كليدي، به ما مي‏گويند كه در كجا چيزهايي آغاز و يا انجام يافته است و مركز فعاليت‏ها در كجاست. ماهيت ادراك انساني: زندگي جريان پيوسته‏ تجربه است. هر كنش يا لحظه از زمان پيامد تجربه‏اي است پيشين و آستانه‏ی تجربه‏اي مي‏شود كه قرار ‏است رخ دهد. اگر بپذيريم كه يكي از هدف‏هاي زندگي دست يافتن و جريان پيوسته از تجارب همگون است، آنگاه رابطه‏ فضاها با يكديگر كه در ظرف زمان تجربه مي‏شود در طراحي پيش مي‏آيد. بررسي سازوكار ادراك منظر شهري بدون شك در چارچوب سازوكار محيط مصنوع جاي مي‏گيرد كه با هدف ارتقای كيفي محيط به ويژه محيط‏هاي شهري مورد مداخله قرار گرفته است. ساز وكار ادراك در حال حركت: مفاهيم كلي ادراك انساني نبايد تنها در حالت سكون مورد نظر باشد، زيرا بخش اعظم اين فرايند در هنگام حركت در فضاهاي شهري است كه تحقق مي‏يابد. درك از واقعيت‏هاي فضايي و مفهوم گستردگي و ساخت، موجب معرفت به زمان مي‏شود. تركيب فضا-زمان، حركت است. چشم‏ها حركت مي‏كنند. هيچ نقطه توقفي وجود ندارد و نمي‏توان آنها را ثابت نگهداشت، مگر آنكه هيچ چيزي براي ديدن وجود نداشته ‏باشد. ما محيط اطرافمان را با حركت سر ادراك مي‏كنيم. ميدان ديد با حركت موجوديت مي‏يابد. اكثريت ما تمايل به آن داريم كه شهر را به صورت يك سري از صحنه‏هاي ثابت ببينيم. حتي در يك خيابان مستقيم، شخص ساختمان‏هاي مجاور را مي‏بيند و ساختمان‏هاي دورتر، برج يا مناره، كليساها، گروه درختان و البته تپه‏هاي واقع در خارج شهر، در شرايطي كه شخص به طرف آنها حركت مي‏كند در موقعيت‏هاي جديد و ارتباط متغير نسبت به يكديگر ديده مي‏شوند. در يك خيابان در شرايطي كه شخص حركت مي‏كند، مي‏تواند از طيفي از تجارب به مراتب وسيع‏تر و غني‏تر برخوردار شود؛ نسبت به موقعي كه چشم‏انداز از يك نقطه ثابت و محدود است. سازوكار فيزيولوژيكي ادراك انساني: منظور آن ‏است كه از مكانيزم رؤيت ‏(ديد) يا از ساختار ارگان بينايي بررسي دقيقي ارائه ‏شود. اما با اين حال لازم است بعضي از عناصر را مورد بررسي قرار داده و به طور مختصر اشاره‏اي بشود. ما هيچگاه نمي‏توانيم آگاهي كاملي از جهان داشته باشيم مگر تنها از طريق برخورد نيروهاي فيزيكي برگيرنده حواسمان. ادراك چشم انسان فقط مي‏تواند با پيچيده‏ترين دوربين‏ها مقايسه گردد. تأثير عوامل بيروني (محيطي) در سازوكار ادراك: بديهي است موثرترين پديده در چگونگي ادراك انسان از محيط مصنوع، نحوه انتظام و سازمان فضايي عناصر در محيط است. اين مقوله به طور مفصل در بحث تركيب‏بندي عناصر در منظر‏ شهري مورد بحث قرار ‏گرفته است. در اين بخش نحوه تأثير تركيب‏هاي مختلف از عناصر گوناگون در سازوكار ادراك مورد توجه قرار‏گرفته است. وقتي به تركيب‏بندي عناصر متشكله در يك پديده بها داده مي‏شود، به ‏طور‏حتم به كليت آن پديده اهميت داده شده است. منظر ‏شهري يك پديده جامع و متشكل از عناصر متعددی است كه در ساختاري ويژه شكل پذيرفته است. اسرارآميز بودن، كيفيتي است در مناظر ‏شهري، بدين معني كه از پياده‏روي بي‏روح در دنياي پرمشغله امروزي نظاره‏گر ناشناخته‏ها هستيم. اسرار در يك شهر؛ جایي كه هر چيزي مي‏تواند اتفاق بيفتد يا وجود داشته باشد. عامل مهم ديگر در تعريف وضوح خيابان، فضاهاي بين ساختمان‏ها در طول يك خيابان است. ساختمان‏ها مي‏تواند به اندازه كافي از هم فاصله داشته باشد. طوري كه وقتي مستقيماً به جهت مقابل خيابان در حال حركت در طول آن نگاه مي‏شود، طبيعي است كه پشت خيابان‏ها و حياط‏هاي عقب آنها با ساختمان‏هاي واقع در خيابان بعدي ديده مي‏شود. مجدداً تعداد نسبت‏ها كاملاً مشخص نيستند و مشكل است كه مشخصاً گفت كه آيا اين فضاي بین ساختمان‏هاست يا يكي ديگر از بسياري از عوامل گوناگون در طول يك خيابان، ارتفاع ساختمان، عقب نشيني بنا، كيفيت معماري، درختان و نرده‏ها براي مثال كه يك خيابان را تعريف مي‏كند. محورها و كانون‏هاي ديد (چشم‏اندازهاي شهري): در مباحث مربوط به مناظر و يا در شهر كه بخش لاينفك ويژگي‏هاي سيماي‏شهر است. نقش محورها و كانون‏هاي ديد در چشم‏اندازهاي شهري مورد ملاحظه قرار خواهد گرفت. به علت ماهيت تركيبي عناصر سازنده سيماي شهر و انواع الگوهاي تركيبي آنها، ديد‏هاي مختلفي در فضاهاي شهر ميسر مي‏گردد. طبقه‏بندي انواع ديدها و چشم‏اندازها در فضاهاي شهري بر اساس مشخصات توپوگرافي محل استقرار شهر و يا تأثير الگوي شبكه‏ راه‏ها و فضاهاي باز آن (از مقياس يك ميدان در شهر تا فضاهاي باز و بستر وسيع درون ‏شهر). قدم اول بررسي است. ديدهاي محوري طويل يا محدود، ديدهاي منقطع يا شكسته و ديد در مسيرهاي ملحقي و ساير انواع با توجه به موارد خاص در نظر گرفته مي‏شوند. نقاط كانوني در چشم‏اندازها، اعم از نقاط كانوني در الگوهاي مركزي يا در مسيرهاي پر پيچ و خم و قابليت‏هاي حاصل از آنها در طراحي و ساماندهي چشم‏اندازهاي شهري بحث و بررسي خواهد شد. نقش عوامل تشديد‏كننده يا برهم‏زننده مانند رديف ساختمان‏ها يا درختان و ساير اجزا مصنوع در مسير، مطالعه خواهد شد. ريتم، تناسب، هماهنگي، يا ناسازگاري‏هاي عناصر سيماي‏شهر، موانع ديد اعم از طبيعي يا مصنوع، فواصل و تأثير آن در چشم‏اندازها نيز مورد توجه قرار‏ خواهند گرفت. محورهاي ديد: بديهي است پديده منظر‏ شهري به صورت گوناگون به رؤيت انسان مي‏آيد. چگونگي اين امر به مدد چشم‏اندازهاي مختلف در درون فضاهاي شهري و از بيرون به درون بستگي دارد. فرصت رؤيت منظر‏ شهري در قالب محورها و كانون‏هاي ديد در اين مبحث بررسي خواهد شد. كانون‏هاي ديد: مشاهدات نشان مي‏دهد كه يك جسم ثابت نسبت به اجسام متحرك همچون يك آهن‏ربا عمل مي‏كند. بديهي است كه انگيزه براي اتخاذ چنين آرايشي از خواست‏هاي انسان براي تمامي صورت مي‏گيرد و نه از بي‏تفاوتي در برابر فضاي آزاد و پوشاندن اين فضاها با اشيايي كه موجب مزاحمت براي انسان‏ها مي‏گردد. انواع چشم‏اندازهاي شهري: در محيط مصنوع به ‏ويژه محيط‏هاي شهري گونه‏هاي متنوعي از چشم‏اندازها قابل مشاهده مي‏باشد. گونه‏گوني ديدها در سطح شهر كه از عوامل متعددي سرچشمه مي‏گيرد (اعم از مصنوع يا طبيعي) و جذابيت منظر‏شهري را ارتقا مي‏بخشد. بسياري از صاحب‏نظران كه در زمينه‏هاي مختلف طراحي ‏شهري مطالعه و تحقيق داشته‏اند، به برخي و ارائه تعاريفي از اين گونه پرداخته‏اند كه در زير به مواردي از آن اشاره مي‏شود:  نقاط ديدي كه از حومه‏هاي اطراف به شهر نگاه مي‏كند.  نقاط ديد درون شهر كه به حومه‏هاي اطراف مشرف است.  چشم‏اندازهاي درون شهر كه به يك خيابان يا ميدان و يا بخش ويژه‏اي محصور شده است. چشم‏اندازه به طور اصلي از ناهمواري‏هاي طبيعي و فرم‏هاي مصنوع زمين مثل فضاهاي باز، پارك‏ها، درختكاري‏ها، ساختمان‏ها و سازه‏هاي از هر نوع متشكل مي‏باشند. چشم‏اندازهای در حال حركت: در بررسي انواع چشم‏اندازها، بايد به مسئله چشم‏اندازهاي ثابت و چشم‏اندازهاي در حال حركت نيز توجه داشت. هر دو نوع اين چشم‏اندازهاي شهري در منظر‏شهري بسيار اهميت دارند. در درون فضاهاي شهري، چشم‏اندازهاي قابل مشاهده از يك نقطه ثابت جايگاه خاصي در منظر ‏شهري دارد و حتی چشم‏اندازهاي متغير در حال حركت و يا حتي چشم‏اندازهاي جمعيت در يك مسير حركت نيز در مطلوبيت منظر‏ شهري دخيل مي‏باشند. در اين مقوله نيز ديدگاه‏هاي متفاوتي در بررسي موضوع مطرح شده است. عوامل موثر در محورهاي ديد، كانون‏هاي ديد و چشم‏اندازهاي شهري:  ويژگي‏هاي جغرافيايي: قوي‏ترين تصوير ‏ذهني از بسياري از شهرها به طريقه‏اي كه آنها با شكل زمين ارتباط مي‏يابند، مثل تپه‏ها، رودخانه‏ها و دره‏ها.  ويژگي‏هاي الگوهاي تركيب‏بندي عناصر مصنوع در منظر‏شهري: در رابطه با الگوهاي تركيب عناصر ‏كالبدي اعم از بافت شهري، تراكم ساختمان‏ها به ويژه در خط آسمان، آرايش ساختمان‏ها در راه‏ها و ميادين شهري نيز ويژگي‏هايي قابل توجه است كه در شكل‏گيري انواع چشم‏اندازهاي شهري موثر واقع مي‏شوند. گونه‏شناسي سبكي منظر شهري: هدف اصلي شناخت و تعيين فاكتورهاي موثر در تعيين گونه‏هاي منظر ‏شهري براي مطالعات موردي و خاص مي‏باشد. به طور كلي در مقوله گونه‏شناسي مباحثي مانند تعيين و طبقه‏بندي عناصر فرم‏‏دهنده و مشخصه‏هاي تجميعي آنها، تعيين سطح يا گستره انواع مختلف، درجه واجد هويت‏بخشي آنها، موقعيت جايگاه آنها در ساختار محيط شهري، تعداد تنوع گونه‏ها، كيفيت گونه‏هاي عناصر‏بصري كه هويت، معنا و موقعيت ساختار كلي منظر شهري را شكل مي‏بخشند. الگوي تركيب‏بندي عناصر ‏شهري: گونه‏شناسي بر اساس الگوهاي ساختار كالبدي‏شهر: الگوهاي ساختاري شهر مي‏تواند بر سيماي شهر در مقياس كلان يا پيكره شهر موثر واقع شود. گرچه تداوم اين تأثير را مي‏توان در بخش‏هايي كوچك‏تر مثل شهر يا مراكز مناطق شهري نيز دنبال نمود. انواع الگوهاي تركيبي عناصر منظر‏ شهري به شكل‏هاي مشخصي از فضاهاي شهري اعم از منظم يا نامنظم منجر خواهد شد. الگوي تركيب مي‏تواند براي يك مجموعه و فضاهاي عمومي در مقياس كوچك‏تر و يا حتي براي كل شهر و عناصر اصلي آن در نظر گرفته شود. گونه‏شناسي بر اساس بافت شهري: بافت شهري را برخي موثرترين فاكتور در ايجاد گونه‏هاي مختلف منظر شهري مي‏دانند. بافت شهري به مفهوم دانه‏بندي ساختمان‏ها و فضاهاي پر و خالي آنها و شبكه راه‏ها به ‏ويژه راه‏هاي فرعي و نحوه درهم‏تنيدگي اين دو عنصر اصلي شهري تلقي مي‏شود. توده ساختمان‏ها در اين مفهوم به علت تكرار طرح‏هاي مشخص از عناصر و جزئيات معماري به شكل‏گيري منظر ‏شهري منجر خواهد شد كه خود جزء مهم‏ترين عوامل هويت‏بخش منظر شهري در يك بخش از شهر و يا كل منظر ‏شهري خواهد شد، لذا الگوي تركيب‏بندي ساختمان‏ها، راه‏ها و ميادين به ‏ويژه الگوي پر و خالي ساختمان‏ها در تركيب با فضاهاي عمومي مجاور اهميت مي‏يابد. گونه‏شناسي منظرشناسي بر اساس خيابان‏ها، ميادين و فضاهاي باز: ويژگي‏هاي عناصر متشكله منظر‏ شهري كه اساساً ناشي از تركيب چند عنصر مثل ساختمان‏ها و راه‏ها يا ساختمان‏ها و فضاهاي باز مي‏باشد نيز در فرم دادن به گونه‏هاي مختلف سيماي‏ شهر و سيماي خيابان بسيار موثر مي‏باشند. اين نحوه تأثير را گاه در قالب ويژگي‏هاي اين عناصر به‏ تنهايي، گاه در خصلت همجواری‏‏هاي آنها بررسي و طبقه‏بندي نموده‏اند. بررسي ادبيات مربوط به منظر‏ شهري، گوشه‏هايي از اين نوع گونه‏شناسي را مطرح مي‏نمايد. تركيب ساختمان در گونه‏شناسي منظر شهري: ويژگي ساختمان‏ها بدون شك يكي از مهم‏ترين فاكتورها در گونه‏شناسي منظر‏ شهري است. در اين مبحث ويژگي تركيب ساختمان‏ها غير از مشخصات انفرادي آنها نيز اهميت خاص مي‏يابد. ساختمان‏ها متغيرترين عنصر در منظر ‏شهري هستند كه در طول حيات يك مجتمع زيستي دچار بيشترین تحولات سبكي و مشخصات كالبدي مثل ارتفاع، ابعاد و اندازه‌ها، مصالح و جزئيات مي‏شوند. گونه‏شناسي تا حد بسياري منوط به تشخيص نمونه‏ايي از دوره‏هاي حيات يك شهر و ديدگاه و روش برخورد با طبقه‏بندي ابعاد آنها در يك بررسي است. گونه‏شناسي بر اساس خط آسمان و عناصر شاخص (نشانه‏هاي شهري): عناصر شاخص در يك شهر فارغ از مقياس و اندازه آنها مي‏تواند در الگوي تركيبي اش با توده ساختمان شهر، موجود متنوعي در گونه‏هاي منظر ‏شهري شود. گرچه نقش اين عنصر نسبت به تأثير توده ساختماني در سيماي شهر كمتر است اما نمي‏توان نسبت به آن بي‏توجه بود. در شرايطي از تاثير مضاعف، عناصر شاخص و نشانه‏ها را مي‏توان در گونه‏هاي مختلف خط آسمان شهر مشاهده نمود. انواع خط آسمان نه‏تنها در شهرهاي مختلف و دوره‏هاي تاريخي متفاوت، بلكه حتي در بخش‏هاي مختلف يك شهر نيز قابل رؤيت است. سبك شهرسازي و معماري و جزئيات آن در گونه‏شناسي منظر‏شهري: سبك شهرسازي ساختمان‏ها كه غير از مشخصات كالبدي مثل ارتفاع يا ابعاد فرم حجمي است، يكي ديگر از عوامل موثر در گونه‏شناسي محسوب مي‏شود. تبلور سبك شهرسازي نيز به ‏ويژه در گونه‏شناسي منظر ‏شهري حائز توجه است. به اين لحاظ مواردي از نحوه اثر سبك شهرسازي و معماري در منظر‏ شهري مطرح مي‏شود. گونه‏شناسي بر اساس تغييرات ادواري: تحليل ريخت‏شناسانه يكي از مهم‏ترين ابزار براي مطالعه يك شهر است. نواحي بي‏نظم و بي‏شكلي در شهر وجود دارد و يا اگر جايي وجود دارد. نتيجه فرايند دگرگوني و تغيير، ماهيت هستند. آنها نماينده دوره‏هاي بي‏نتيجه و ناتمام از پويايي شهري هستند. جايي كه پديده‏هايي از اين نوع به تناوب ظاهر مي‏شود. فرايند دگرگوني‏هاي ماهوي معمولاً بسيار شتابان بوده است، زيرا تراكم زياد فشار بيشتري بر مقاصد بهره‏وري زمين مي‏گذارد. اين تحول ماهوي از طريق تعيين دقيق مناطق و سطوح بازشناسي مي‏شود و اين هنگامي است كه فرايند توسعه مجدد اتفاق مي‏افتد.

[Neutron 60966]

بررسي تطبيقي تشکيلات اداري و اجرايي و تحليل راهکارهاي مالي در برنامه‏ ريزي شهري

مطالعات و پژوهش‌هاي شهرسازي

آقاي دکتر بهرام عبدالله‏خان گرجي

آقاي دکتر اسفنديار خراط زبردست

 

 

در حال حاضر مجموعه‏ جامع، منسجم و کامل از حقوق شهري در قوانين کشورمان وجود ندارد. علاوه بر عدم تعريف حقوق شهري، نقش شهروندان و راه‏هاي مشارکت و فعاليت مردم در حفظ حقوق فوق و حدود مسؤليت ادارات دولتي در حمايت از اين حقوق و رسيدگي به اعتراضات ناشي از سلب حقوق شهري، مورد توجه قرار نگرفته است. از نتايج اين وضعيت، مي‏توان عدم وجود وضعيت قانوني براي تدوين ضوابط و مقررات ساختماني، شهرسازي و منطقه‏بندي در جهت رفاه، آسايش، سلامت، ايمني و مساوات شهرنشينان را نام برده و از آن گذشته اجراي مؤثر ضوابط شهرسازي و ساختمان‏سازي توسط نهادهاي کنترل توسعه شهر و حمايت و پشتيباني مردم از اين ضوابط نياز به مبناي حقوقي اين ضوابط در زمينه حقوق شهري و تضمين‏هاي لازم براي صيانت از حقوق مزبور دارد. طرح تدوين لايحه حقوق شهري اين مبناي قانوني را فراهم مي‏آورد. اهداف ايجاد رابطه حقوق شهري با توسعه شهري به منظور بهره‏گيري در نحوه تنظيم و اجراي نظام برنامه‏ريزي شهري و نظام کنترل توسعه شهرهاي کشور وضع قوانين تضمين‏کننده حقوق شهروندان تعريف و تصريح حقوق شهروندان در زمينه ايمني، رفاه، آسايش، سلامت و مساوات هر چه بيشتر طبقه‏بندي و تنظيم شاخص‏هاي کلان و خرد حقوق شهري تنظيم و تدوين حقوق شهري در رابطه با طرح‏هاي جامع و تفصيلي، ضوابط منطقه‏بندي و شهرسازي، مقرارت ساختماني و محيط‏زيست تعيين مباني اخلاق شهرسازي در جهت تطابق ضوابط شهرسازي و ساختمان‏سازي با نيازهاي شهرنشينان رسيدن به روش‏هاي تأمين حقوق شهري از طريق ضوابط امکان تأمين حقوق شهري از طريق ايجاد امکان مشارکت شهرنشينان در تصميم‏گيري‏هاي مربوط به توسعه پروژه‏هاي خاص نتايج و دستاوردهاي مورد انتظار محصول پژوهش به صورت مجموعه‏اي در زمينه بررسي و تحليل روش‏هاي مختلف مديريت اداري و اجرايي برنامه‏ريزي توسعه شهري و روش‏هاي مالي مطروحه خواهد بود.

[Neutron 60966]

بررسي موقعيت و مکان‏یابی يادمان‏هاي شهري

معماری، شهرسازی

آقای مهندس مصطفی كاظمي

آقای مهندس ناصر بنيادي

 

فصل ۱ پژوهش با تشريح موضوع و روش تحقيق، به طرح پرسش‏هاي كليدي پرداخته و ضرورت و اهداف مطالعات را بيان نموده‏است. در فصل ۲ ضمن اشاره به تعاريف، مفاهيم و واژگان مرتبط با يادمان شهري، ديدگاه‌هاي صاحب‏نظران مسائل شهري موجود در اين باره مورد توجه قرار گرفته است. همچنين مصاديقي از یادمان‏ها، مونومان‏ها و نشانه‏هاي شهري و نمونه‏هایي از داخل و خارج كشور معرفي گرديده (با تعريف ابعاد و جنبه‏هاي تاريخي و اجتماعي موضوع) و در انتهاي آن، ضمن جمع‏بندي و نتيجه‏گيري مباحث ارائه‏شده‏، ويژگي‏ها و خصوصياتي براي يادمان‏ها ارائه گرديده ‏است. فصل ۳ تحقيق با بهره‏گيري از مطالعات مباني نظري و همچنين شناخت عوامل غير‏ كالبدي موثر بر يادمان‏هاي شهري، به شناخت ساختار فضائي تهران با تأكيد بر پراكندگي نشانه‏ها و يادمان‏هاي شهري در آن، پرداخته شده و ادراك مردم از يادمان‏هاي شهري تهران بررسي گرديده و پس از آن، استخوان‏بندي ذهني و عيني شهر تهران از حيث استقرار يادمان‏هاي شهري مورد بررسي قرار گرفته است. در فصل ۴ با استفاده از شناسایي، معرفي و تحليل نمونه‏هاي موجود از يادمان‏هاي تهران، به دسته‏بندي و آناليز كلي آنها در دو حوزه مكان شهري يادمان و شكل‏شناسي يادمان پرداخته شده و ارزيابي‏هاي صورت گرفته در اين فصل در سه مقياس كلان، ميان و خرد انجام پذيرفته است. در انتهاي اين فصل نيز براساس بررسي نمونه‏هاي منتخب، جمع‏بندي در عوامل كالبدي موثر بر موقعيت يادمان‏هاي شهري ارائه گرديده است. فصل ۵ پژوهش، به جمع‏بندي نهائي و نتيجه‏گيري پرداخته شده است. ضمناً تنها طرحي كه تا حدي به مطالعات و نتيجه‏گيري اين پژوهش كمك نموده طرح «شناخت و سامان‏دهي استخوان‏بندي شهري تهران» است كه در سال ۱۳۷۲ توسط سازمان مشاور فني و مهندسي شهرداري تهران انجام شده بوده است.

[Neutron 60966]

بهسازی محیط شهری برای عبور و مرور سالمندان، کودکان و معلولین جسمی با نگاهی به تجربیات جهانی

معماری

آقای مهندس مرتضی جعفری فشارکی

آقای مهندس امیر نورانی

 

بررسی‏های سازمانی جهانی به‏ویژه سازمان بهداشت جهانی، نشان می‏دهد که مشکل عمده موجود در راه بهسازی فضایی برای معلولین، کودکان و سالخوردگان در کشورهای کمتر توسعه ‏یافته نبودن یک نظام یکپارچه و هماهنگ جهت تعریف ضوابط و مقررات در سطح جهانی است. حتی تا چندی پیش تعریف معلولیت و سالخوردگی در کشورهای مختلف جهان از یکپارچگی و هماهنگی کافی برخوردار نبود. از آنجا که بخش عمده‏ای از مسائل و مشکلات موجود در جهان بین کشورهای متفاوت مشترک است، می‏توان بخش زیادی از تجارب صورت‏گرفته در کشورهای پیشرفته جهان را به کشورهای در حال توسعه انتقال داد. همین امر باعث گردیده استانداردهای icf در سطح جهانی تدوین گردد. با استفاده از این استانداردها می‏توان نسبت به انجام مطالعات بهینه در کشور ایران اقدام نمود. در این پژوهش تلاش بر آن است که با لحاظ نمودن نتایج حاصل از طرح تحقیقاتی اتمام‏یافته «آسان‏سازی بکارگیری و آموزشی نمودن ضوابط و مقررات ویژه معلولین و ارزیابی اجرایی این ضوابط در شهرها، به‏‏ویژه در شهرهای جدید»، نتایج کاربردی در قالب ضوابط اجرایی ارائه گردد. پژوهش حاضر رويکردي است به بهسازي محيط شهري براي افراد سالمند و معلولین جسمی با نگاهي به قوانين و تجارب ساير جوامع. در روند اين مطالعات سعي بر آن بوده تا با طي يک روال منطقي و پس از بررسي موشکافانه، سابقه فعاليتهاي انجام شده در ساير جوامع، فعاليتها و شرايط و سپس فضاهاي شهري ايران مورد توجه قرار گيرد. در انتها نيز با جمع¬بندی و استنتاج، چگونگي بهسازي محيط شهري در قالب توصيه‌ها، راهکارها و چک ليستها ارائه شده است.