معرفی شهر بیرجَند مرکز استان خراسان جنوبی

[Mohammad Aref 120,438]

رباط آسف

در فاصله حدود 10 كيلومتري شرق روستاي شوشود در ميانه دشت رباطي وجود دارد كه نمونه بسيار جالب و سالم‌ترين رباط در محدوده شهرستان بيرجند مي‌باشد. ورودي رباط در جبهه جنوبي آن قرار دارد و شامل طاقي است بلند و به فرم جناغي. پس از سردرورودي حياط يا ميانسراي رباط قرار دارد در دو طرف سردر درطبقه فوقاني دو اطاقك وجود دارد كه مي‌توانسته به عنوان نگهباني مورد استفاده قرار گيرد.

 

رباط چاهک

این بنا در داخل روستای چاهک واقع شده است. بنا شامل ورودی، صحن، طاقنما ها و اطاقهای اطراف حیاط، اصطبل و محل سکونت کاروانیان است. ورودی بنا در ضلع غرب آن واقع شده و دارای طاق جناغی است. پس از ورودی، صحن بنا واقع شده است. .دور تا دور صحن را طاقنما ها و اطاقهایی در پشت آنها قرار گرفته که فضاهای ضلع شمال صحن به منظور استفاده از آجرهای بنا تخریب شده است. در ضلع شرق صحن فضاهایی وسیع واقع شده که تمام این ضلع را از شمال تا جنوب شامل می شود. این فضا با کمک شش تویزه و هفت گنبد پوشیده شده است. بنا به دوره صفویه تعلق دارد.

 

رباط زردان

بنای تاریخی رباط زردان در حاشیه جنوب روستای زردان واقع شده است. این بنا با نقشه چهارضلعی دارای ورودی، هشتی، صحن و اتاقها و تالارهای اطراف صحن می باشد. ورودی بنا در ضلع غرب آن قرار گرفته و حدود 5/1 متر از دیوار کاروانسرا جلوآمدگی دارد. پس از ورودی، هشتی بنا قرار دارد که دارای نقشه چهارضلعی بوده و در سه طرف آن، سه فضای مختلف واقع شده است. حیاط کاروانسرا در مرکز آن واقع شده و چهار طرف آن اطاقهای سکونت کاروانیان و محل نگهداری احشام قرار دارد. در چهار گوشه بنا نیم برجهایی به منظور نگهبانی وجود داشته. مصالح بکار رفته در ساخت این بنا شامل آجر و سنگ است. در پایه ها، پی و مغز دیواره ها از سنگ استفاده شده و در طاقها، پوشش فضاها، گنبدها و در نمای دیوارها از آجر استفاده شده است. طاقها هم طاقهای جناغی است که به صورت رومی آجرچینی شده اند. پوشش فضاها گنبدی بوده و با آجرکار شده است. گنبدها به سبک کلمبو اجرا شده اند که بهترین شیوه گنبدزنی برای مناطق کویری و بخصوص برای کاروانسراها بوده است.صی در ساخت بنا استفاده نشده و یا اگر هم استفاده شده اکنون وجود ندارد. اما نحوه آجرچینی دیوارها، طاقها و گنبدها آنقدر استادانه و با ظرافت اجرا شده که خود نوعی تزئین نیز به شمار می رود بخصوص در گوشه سازی به منظور تبدیل فضای چهارضلعی به هشت ضلعی، آجرچینی علاوه بر جنبه کاربردی، نوعی تزیین نیز محسوب می شود. این بنا به دوره صفوی تعلق دارد.

[Mohammad Aref 120,438]

قلعه رستم

در فاصله حدود شش کیلومتری شرق شهر خوسف و در جبهه غربی روستای کوچک ((گنج)) قلعه بزرگی به نام قلعه رستم بر فراز قله ای رفیع قرار دارد که بر جلگه خوسف و دشت ماژان اشراف دارد . این قلعه در محلی صعب العبور و با مصالح سنگ و آجر ساخته شده است . صعب العبوری قلعه رستم سبب شده است که فضاهای آن مانند حصار ، برج ها ، آب انبارها ، تالارها و . . . آسیب کمی ببینند . در سطح قلعه ، قطعه سفال هایی از نوع لعابدار با رنگهای آبی ، فیروزه ای و سفال های بودن لعاب پراکنده است . با توجه به شواهد موجود ، قلعه رستم از بناهای مربوط به ادوار قبل از اسلام است که در دوران اسماعیلیان مورد بازسازی و استفاده قرار گرفت .

 

قلعه حوض غلام کش

قلعه حوض غلام کش در نزدیکی روستای دره در سه کیلومتری جنوب بیرجند وبرفراز یکی ازقلل رشته کوه باقران واقع شده است این قلعه در نزدیکی مود قرار دارد . قلعه دارای حصار و چندین برج بود و اکنون فقط در برخی قسمتها آثاری به جای مانده است . نقشه قلعه با تبعیت از وضعیت ناهمواری محل شکل گرفته است . با توجه به شواهد موجود ایت قلعه عظیم جز قلاع دوره اسماعیلی منطقه به شمار می آید .

 

حمام شوکتیه

حمام شوکتیه اولین حمامی بود که به روش جدید و با استفاده از لوله کشی مورد استفاده قرار می گرفت. در جلوی حمام محوطه ای نیز به نام درشکه خانه وجود داشت که بزرگان و خانواده امیر از آن برای استحمام وارد حمام می شدند. تاریخ ساخت این حمام 1326 ه. ق است. عوامل متعددی در شکل گیری فضاها و بخش های حمام نقش اساسی داشته اند که مهم‌ترین آن ها را می توان تنظیم دما رطوبت و مسیر دسترسی دانست. فضای اصلی حمام شوکتیه از چند قسمت مجزا تشکیل شده است که عبارتند از: 1- بینه 2- میان در 3- سرویس بهداشتی 4- گرمخانه حمام ها از جمله بناهایی بوده اند که در طراحی آن ها سعی شده است که از سطح معبر پایین تر ساخته شوند. حمام شوکتیه به تبعیت از این امر در پایین از سطح معبر عمومی واقع شده که بعد از ورود باید از چند پله به پایین رفت و بعد از گردش مختصر چند پله دیگر در آن وجود دارد که شخص را به سر بینه می رساند و علت آن هم تنظیم رطوبت و گرمای بینه بوده است و بدین ترتیب قرار گیری فضای ورودی از نظم خاصی برخوردار بوده است.

 

حمام چهار درخت

بنای حمام پایین‌تر از سطح معبر قرار گرفته و مشتمل بر رخت کن، گرمخانه، خزینه‌های آب سرد و گرم، تون و فضاهای مربوط دیگر است. این حمام ، امروزه متروک شده و تنها از فضای رخت کن آن برای ورزش باستانی استفاده می‌شود.این بنا در بافت قدیمی محله چهار سوی بیرجند واقع شده و از آثار دوره قاجاریه به شمار می‌آید. بنای حمام پایین‌تر از سطح معبر قرار گرفته و مشتمل بر رخت کن، گرمخانه، خزینه‌های آب سرد و گرم، تون و فضاهای مربوط دیگر است. این حمام ، امروزه متروک شده و تنها از فضای رخت کن آن برای ورزش باستانی استفاده می‌شود.

[Mohammad Aref 120,438]

سنگ نگاره تنگل استاد

این نقوش بر دل سنگهای متعددی حک شده اند و شامل دو گروه تصاویر و کتیبه ها هستند . تصاویر شامل تصویر اسب ، پرنده و حیوانانتی شبیه کژدم ، تصویر تعقیب و گریز حیوانات و تصاویر انتزاعی و شکار هستند و از ادوار پیش تاریخ تا دوران اسلامی تاریخ گذاری شده اند .

 

ارگ حاجی آباد

این بنا در شرق بیرجند قرار دارد و توسط شوکت الملک علم بنا شد حصار ارگ چهار برج نگهبانی و محوطه ارگ چهار باغ به نامه های باغ بزرگ ، باغ نهالی ، باغ زیرین و باغ طاقی داست و استخری نیز در میان آنها قرار گرفته بود . بنای ارگ صرفاٌ به عنوان یک اقامتگاه فصل تابستانی مورد استفاده قرار می گرفت و به شکل دو بنای مستقل با کاربری مسکونی ایجاد شده بود . بنای بزرگ تر در دو طبقه جهت استقرار خاندان حکومتی و بنای کوچکتر جهت اقامت خدمه مورد استفاده قرار می گرفت .

 

ارگ عباس خان شیبانی

این ارگ در جلگه ماژان در شصت کیلومتری جنوب غربی بیرجند و بر فراز تپه ای بلند مشرف به زمین های اطراف قرار دارد . این مجموعه شامل باغ ، عمارت اصلی و بناهای به هم پیوسته جهت سکونت خدمه است . در مجموع این ارگ دارای دو قسمت اندرونی محل زندگی عباس خان و بیرونی ، محل زندگی فرزندش ابراهیم خان ، بود و در قسمت پایین بنای اصلی ، فضاهای اقامت خدمه و کارگران قرار داشت . این ارگ در دوران قاجاریه ساخته شد .