آموزش آشنایی با گیاهان دارویی (تعریف کلی از گیاهان دارویی)

[morvaridtalaee 2591]

گیاهان دارویی در طول تاریخ قرابت خاصی با انسان داشته اند و آثار دارویی و موارد استفاده ی آنها بر هیچ کس پوشیده نیست. اگر چه توجه به این گیاهان دارویی در سالهای گذشته ناچیز بوده ولی خوشبختانه اخیرا مورد توجه بیشتری قرار گرفته اند. گیاهان دارویی یکی از معادن غنی کشور بوده که امکان صادرات آنها نیز وجود دارند،زیرا که وقتی به ارقام واردات کشورهای اروپایی مثل آلمان و فرانسه توجه می شود مشاهده می شود که گیاهان دارویی در جهان بازار بزرگی داشته و کشورها می تواند به یکی از مهمترین صادرکنند گان گیاهان دارویی تبدیل شود.

ایران از نظر آب وهوا،موقعیت جغرافیایی وزمینه ی رشد گیاهان دارویی یکی از بهترین مناطق جهان محسوب می شود. در گذشته نیزمنبع تولید ومصرف گیاهان دارویی بوده است. دانشمندان ایرانی مانند ابوریحان، ابن سینا،راضی ودیگران کتابهای مفصلی درباره ی گیاهان دارویی نوشته اند که امروزه مورد توجه جوانان قرارگرفته است.

با توجه به پتانسیل های موجود در کشور و برنامه ریزی د قیق در زمینه ی تولید و فراورده ی این گیاهان کشورها می تواند به یکی از بزرگترین صادرکنند گان گیاهان دارویی تبد یل شده وازاین راه درآمد ارزی قابل توجهی را برای کشورمان به ارمغان بیاورد.

متاسفانه با توجه به وجود چنین منابع با ارزشی و عدم شناخت صحیح اثرات آنها این گیاهان بلااستفاده رها شده اند. مثل گیاه گزنه.

[morvaridtalaee 2591]

تعریف گیاه دارویی:

گیاهان دارویی به گیاهانی گفته می شوند که دارای ماده ی موثره ی مشخصی باشند که به آن Active sabstans گویند که در درمان بیماری یا پیشگیری از بروز آن مورد استفاده قرار گیرد و نام آن در یکی ازفارما کوپه های المللی ذکر شده باشد و یکی از اجزای آن ( ساقه،ریشه،گل،برگ،میوه و...) دارای ماده ی موثره ی موفق بوده و در درمان بیماری به کار رود.

تهیه ی فهرست گیاهان دارویی هر کشور از قوانین و مقررات آن کشور تبعیت می کند. اندامهای برخی گیاهان مانند برگ های گردو،کاکل ذرت،پوست میوه ی لوبیا و گیلاس دارای ماده ی موثره ای هستند که در درمان برخی بیماریها موثر هستند و برخی بر این باورند که چون این گیاهان برای تولید این مواد موثره کشت و کاو نمی شوند گیاهان دارویی محسوب نخواهند شد.بلکه درواقع گیاهی که دارای صفات زیر باشد گیاه دارویی نامیده می شود.

1) در پیکراین گیاهان دارای یک ماده ی موثره یا متابولیک های ثانویه ساخته و ذخیره کرده باشد و برای مداوا به کار رود. Secondary Metabolistاین مواد مذ کور طی فرآیندهای ویژه و پیچیده ی بیوشیمیایی به مقدار خیلی کم و ( حتی کمتراز1/0وزن خشک ) ساخته می شود. و چون آن ماده در تولید گیاهان دارویی به کار می رود آن را تولید متابولیسمی گویند. کمیت و کیفیت این مواد در داخل گیاه بر اساس فارما کوپه های هر کشور تعیین و اعما ل می شود.

2) اغلب ممکن است یک اندام گیاه مثل ریشه،ساقه،برگ و...دارای بیشترین ماده ی موثره بوده، بنابراین نمی توان کل گیاه را ماده ی دارویی دانست.

اندامهای گیاهی برداشت شده که حاوی ماده ی موثره باشد پس از فرآوری و آماده سازی، جداسازی،خرد کردن،خشک کردن،تخمیر و... قرار گیرد و سپس مورد استفا ده قرار گیرد که به طور معمول این اندامها به طور سنتی و بیشتر به صورت خشک کرد ن در عطاری مورد استفا ده قرار می گیرد.

[morvaridtalaee 2591]

لزوم توجه گیاهان دارویی از زمینه ی توسعه ی پایدار در ایران:

اهمیت و جایگاه و نقش رو به تزاید گیاهان دارویی و صنعتی در مدیریت پایدار خصوصا در ابعاد کلان توسعه ی اقتصادی ،زیست محیطی،بهداشتی،اشتغال، امنیت غذایی و حفظ ذخایر ژنتیکی در عرصه ی ملی و جهانی به حدی است که می توان امروزه روند تعمیق و احیا و نقش آن را به ویژه در تامین دارو به عنوان یکی از شاخص های توسعه در کشور مد نظر قرار داده، امروزه 25تا 75 درصد داروهای مصرفی در برخی از کشورهای توسعه یافته از 70 تا 120 هزار نوع مختلف از گیاهان دارویی تولید شده و میزان صادرات کلی این محصولات در جهان بیش از 100 میلیارد دلار است.

پیش بینی ها حاکی از آن است که در 20 سال آینده میزان صادرات گیاهان دارویی و داروهای تولیدی از آن ها حدود 2 برابر افزایش یابد. ایران با برخورداری از سابقه ی تاریخی درخشان در طب و استعدادهای بالقوه ی جغرافیایی و اقلیمی ( 11 اقلیم از 13 اقلیم کره ی زمین به نوعی در ایران وجود دارد). دامنه تغییرات دما حدود 50 درجه سانتی گراد حدود 300 روز آفتابی در سال،اکوسیستم های متفاوت،تنوع و غناء گونه های گیاهی ( حدود 12000 گونه ی گیاهی در کشور وجود دارد که 10 تا 15% آنها دارویی است).

بیش از 80 شرکت فعال در امر تولید و فراوری گیاهان دارویی، توان عرضه ی بیش از 60 قلم گیاهان دارویی و بیش از 6000 عطاری در سراسر کشور سالانه فقط 3/0 تا 1/0 داروهای مصرفی خود را از طریق گیاهان دارویی تامین می کنند .در این راستا سالانه بیش از 500 میلیون دلار ارز بیش از 300 میلیارد تومان از بودجه ی کشور برای تامین دارو و یارانه ی آشکار و پنهان هزینه می شود.به نظر می رسد عدم جامعه نگری و نگاه پایه ای و سیستمی به همه ی ابعاد موضوع،نگاه تک بعدی گسسته و بخشی،عدم هدف مندی در امور مرتبط و هدف گذاری واحد مهم ترین عواملی است که علی رغم فعالیت همه ی بخش ها مانع از رشد و ارتقاع این بخش در شان کشور دیرینه ی ایران بوده است.

استفاده از گیاهان دارویی در توسعه ی پایدار می تواند به طورعمده دارای نقش های زیر باشد:

1) ایجاد مواد اولیه برای صنایع داروسازی.

2) ایجاد اشتغال.

3) دستیابی به بازارهای جهانی.

4) حفظ محیط زیست.

5) سلامت و امنیت بهداشتی افراد و ...

طبقه بندی گیاهان دارویی بر اساس ترکیبات موجود در آنها:

بررسی ها نشان داده که در گیاهان دارویی علاوه بر ترکیبات عمومی و اساسی هر کدام حداقل دارای یک ماده ی موثره ی ثانویه مخصوص هستند. این مواد موثره ی مخصوص که شامل هزاران نوع می باشند که به مواد طبیعی گیاهی موسوم است. امروزه اکثرا طبقه بندی گیاهان دارویی براساس مواد موثره ی موجود در آنها انجام می شود. به طور کلی مواد طبیعی به دو وسته تقسیم می شوند:

الف) فرآیند متابولیسمی عام : این فعالیت ها در همه ی موجودات زنده در سطوح مختلف عمومیت دارد . مانند فرآیند فتوسنتز و مواد متابولیکی اولیه ، شامل کربوهیدرات ها ، اسید آمینه های مختلف ، نوکلئوپروتئین ها ، آنزیم ها و پورفیرین ها .

ب) فرآیندهای متابولیسمی ویژه : فرآورده های ویژه ای که در گیاهان دارویی تولید می شوند . برای تداوم حیات چندان ضروری نمی باشد ولی می توان گفت که این مواد شیمیایی در اثر جریان های دفاعی گیاه در مقابل شرایط نا مناسب محیط تولید می شوند ، شامل آلکالوئیدها ، گلیکوزیدها ، ترپن ها ، فلاونوئیدها و ترکیبات وابسته ی دیگر هستند .

شناخت برخی مواد ثانوی گیاهی و ترکیبات شیمیایی آنها به چگونگی تاثیر این متابولیت ها در بدن انسان و مداوای برخی بیماریها کمک می کند . شیمیدانان قرن 19 نخستین اشویژهی بودند که به پژوهش و شناسایی متابولیت های ثانویه ، تنوع و تجزیه ی آنها از لحاظ ساختار و کاربرد پرداختند . برای نمونه شرکت باید از گیاه مامیران ، مرفین را تولید کرد . و یا به کمک روش Acetylation از اسید سالیسیک موجود در گیاه بیرسفید (Salix) آسپرین را ساخت . به طور کلی تاکنون 30 هزار نوع از این مواد ثانوی گیاهی شناسایی شده اند . و با پیشرفت فناوری و دانش بشری بسیاری از این متابولیت ها به روش های مصنوعی شیمیایی ساخته می شوند اما کیفیت مواد سنتز شده و هزینه مصرفی در تهیه ی آنها در مقایسه با مواد گیاهی طبیعی استخراج شده از گیاهان دارویی و محیط گسترده و متنوع آنها توجیه پذیر نیست . به طور مثال رنگ و بوی زعفران در هیچ کارخانه ای جز پیکره ی گیاه زعفران قابل ساخت نیست . و با موادی مانند گلیکوزیدهای با ارزش دیژتالین در گیاه گل انگشتانه و آلکالوئیدهای Vincristine و Vnbelastine در گیاه پروانش یا آلکالوئید ارگوتامین موجود در ارگوت (سیخک جو) آنچنان ساختار پیچیده ای دارند که برای دستیابی به آنها هیچ راهی جز پیوستن به منابع طبیعی وجود ندارد . البته شناخت کلیه فرآیندها و عوامل موثر در جریان تشکیل متابولیت های دارویی در گیاهان نیز با توجه به پیچیدگی واکنش های متابولیسمی به آسانی عملی نیست چرا که در این حالت مواد ثانویه به سرعت ساخته و یا تجزیه می شوند . در ادامه ، به برخی مواد موثر گیاهی به اختصار معرفی می شوند .تحقیقات جدید معلوم ساخته است که اثر گیاهان دارویی به خاطر وجود تعداد نسبتاً کمی از ترکیبات شیمیایی است به نام ماده ی موثره که گیاه تولید می کند . بقیه مواد شیمیایی گیاه که ماده ی موثره نیستند به عقیده ی برخی از محققین مواد بی اثر یا بی فایده اند . بنابراین هنگامی که تاننها از تورمنتیلا Tormoentilla جدا شدند. تصور می شد که این فرآورده های خالص می توانند جانشین تمام گیاهان تانن دار از جمله خود تومنتیلا گردند . اما آزمایش های انجام شده نشان دادند که تانن خالص یک اثر بسیار قوی دارد . در حالی که گیاه طبیعی درمان ملایم تری برای اسهال است . زیرا که تاننها بتدریج در دستگاه گوارش آزاد شده و در نتیجه شدت اثر کمتری دارد . همین طور در بسیاری از موارد ثابت شده است که تاثیر گیاهان دارویی از ماده ی موثره جدا شده از آن کامل تر است . و « مواد بی اثر» در این زمینه نقشی دارد . درست است که برای برخی مصارف (مانن تزریق) مادهی موثره یا عصاره ای که بدقت تهیه شده است بسیار مفیدتر از خود گیاه است . علت نیز آن است که برخی ترکیبات شیمیایی که خود بی اثرند ، ممکن است در محل تزریق سبب تحریک بافتها شوند یا با خون واکنش هایی ایجاد کنند که به هر قیمت باید از آنها جلوگیری شود . درطب خانگی ما از امتیاز مصرف تمامی گیاه یا یک یا چند اندام آن برخورداریم . مواد موثره ی تعداد قابل توجهی از گیاهان دارویی هنوز هم ناشناخته است . زیرا ترکیبات شیمیایی آنها هنوز هم جدا نشده و تشخیص داده نشده اند . یا فقط بعضی از فعالیتهای گیاه طبیعی را می شناسیم (مانند دارواش) .در این موارد ما باید به اطلاعاتی که در اختیار داریم مراجعه کنیم تا یک عصاره یا داروی موثر داشته باشیم . گاهی اثر گیاهان دارویی دست کم گرفته می شود . در موارد بسیاری علت این است که روش استخراج در این گیاهان نادرست بوده و سبب شده است که اثر آن تا حدودی و یا کاملاً از بین برود . از سوی دیگر در طب خانگی به زیاد برآورد کردن خواص گیاهان دارویی گرایش زیادی وجود دارد و خواصی را که با ترکیبات شیمیایی گیاهان نمی توان توجیه کرد به آنها نسبت می دهند . سل ، امراض مقاربقی یا برخی بیماریهای کبدی را با گیاهان دارویی فقط درمان حمايتي هستند . بنابراین از درمان با گیاهان دارویی انتظار نا ممکن نداشته باشید و بالاتر از همه برای چنین مواردی آنها را توصیه نکنید .

برای بیماریهای ساده ای مانند سرماخوردگی ، التهاب مخاط دهان ، حنجره ، ناراحتی های ملایم گوارشی ، اسهال و ... حتی اگر توسط فرد معمولی مصرف شود ممکن است ارزش واقعی داشته باشد . برای بعضی از بیماریهای خطیرتر مانند بعضی از بثورات پوستی یا بیماریهای ریوی ، درمان با گیاهان دارویی ، داروی تجویزی پزشک را کارآراتر می سازد . اما در موارد مشخص بیماریهای شدید مطلقاً ضروری است که از توصیه ی پزشک استفاده شود .

بعضی از ترکیبات فعال گیاهی و طرز اثر آنها

برای دانستن شیوه ی استفاده از گیاهان دارویی و طرز اثر آنها ، لازم است که درباره ی ترکیبات فعال و اثر بخش آنها چیزهایی بدانیم . مقدار مواد موثر موجود در گیاهان بسیار متغیر است . مثلاً اگر گیاه در شرایط بسیار نامناسب پرورش یافته باشد یا اگر از گونه ای باشد که مقدار ماده ی موثر آن کم است . حتی ممکن ات گیاه اصلا فاقد ماده ی موثره باشد . از سوی دیگر مقدار مواد موثر گاهی ممکن است بیشتر از حد معمولی باشد و در چنین شرایطی گیاه تاثیر قوی تری خواهد داشت . به همین دلیل دارو ساز باید اکثر داروهایی را که به کار می برد استاندارد کند تا داروهایی با کیفیت وب در اختیار پزشک و بیمار گذارد .

در زر بعضی از مهمترین ترکیبات فعال گیاهی همراه با طرز اثر آنها به نظر می رسد . از میان ترکیبات معدنی بدن املاح کلسیم و پتاسیم اهمیت ویژه ای دارند . نمک های پتاسیم خاصیت مدر دارند . در حالی که املاح کلسیم به ساختمان استخوانها ، تنظیم دستگاه عصبی و مقاومت بیمار در برابر عفونتها یاری می رسانند .

املاح پتاسیم تقریباً در تمام گیاهان به فراوانی یافت می شوند . و معمولا به شکل محلول هستند . املاح کلسیم کمتر قابل انحلال هستند و هنگامی که تیزانها تهیه و مصرف می شوند به مقدار بسیار کمی به بدن می رسند . اسید سیلیسیک نیز عملاً در تمام گیاهان یافت می شود و برخی از گیاهان حاوی مقادیر زیادی از آن هستند . (مانند دم اسب ، علف هفت بند ، شش گیاه) این اسید مانند یک تقویت کننده ی بافت های ملتحمه عمل می کند به ویژه در شش ها ، و بدین ترتیب مقاومت به سل ریوی را کمی افزایش می دهد .

[morvaridtalaee 2591]

آلکالوئیدها Alkaloids

آلکالوئیدها فرآورده های طبیعی پیچیده ی نیتروژن دار (2-NH) هستند که به طور معمول دارای آثار قوی فیزیولوژیک اند . در حقیقت ترکیبات ازوته ی قلیایی هستند که در محیط اسید تولید می کنند .

آلکالوئیدها در انسان واکنش های فیزیولوژیکی قوی و همراه با آثار مخصوص ایجاد می کنند و بیشترین اثر آنها بر سیستم دستگاه عصبی و تنفسی است . آلکالوئیدها در 15% گیاهان ، قارچ ها ، باکتریها و جانوران یافت شده ، در گیاهان بیشتر در انتهای جوان ریشه ، ساقه ، پوست ، گل ها ، بذر و بافت های فعال فتوسنتزی و زایشی ذخیره می شوند .

آلکالوئیدها را بر حسب ساختار مولکولی به چند گروه زیر دسته بندی می شوند :

1- آلکالوئیدهای دارای حلقه ی پیرول و پیرولیدین : از این دسته به آلکالوئیدهای «هیگرین» و «کاسکوهیگرین» می توان اشاره کرد که از برگ های گیاهی به نام اریتروکسیلون کوکا Erythroxylon Coca به دست می آید .

2- آلکالوئیدهای دارای حلقه ی پیریدین و پیپریدین : از این دسته می توان آلکالوئیدهای شنبلیله (تری گونلین) ، تنباکو (نیکوتین و آنابازین) ، شوکران کبیر (کونیین) ، فلفل سیاه (پیپرین) ، انار (پلتیرین) و دانه ی کرچک (ریسینین) را نام برد .

3- آلکالوئیدهای دارای حلقه ی تروپان : از این دسته آلکالوئیدهای «هیوسیاسین» و «اسکوپولامین» در گیاهان و اتوره ، «آتروپین» در شابیزک و « کوکایین» در گیاه ارتیروکسیلون کوکا ، مشتق از تروپان هستند .

4- آلکالوئیدهای مشتق از کنیولین : از این دسته می توان آلکالوئیدهای کینین ، کینیدین ، سنکونین و سنکونیدین که از پوست گنه گنه تهیه می شوند و آلکالوئید «کنیولیک» از شاخه ی برگ دار سراب معمولی به دست می آید ، را نام برد .

5- آلکالوئیدهای دارای حلقه ی ایزوکنیولین : حلقه ی شیمیایی ایزوکنیولین در مقدار چشمگیری از آلکالوئیدهای خانواده های گیاهی مختلف یافت می شوند . مانند تریاک (محتوی مرفین ، کدیین ، پاپاورین ، نارگوتین ، نارسیین) سنکوناریا (سنکونارین) ، کورار (توبوکورارین) ، بربریس (بربرین) و کوردالیس (کوردالین) .

6- آلکالوئیدهای دارای حلقه یایندول : از این دسته می توان آلکالوئیدهای آجمالین ، سرپانتین و رزرپین در گیاه راولفیا[1] ، وین بلاستین و وین کریستین در گیاه کاتارنتوس و ارگونوین در ارگوت و غیره را نام برد .

7- آلکالوئیدهای دارای حلقه ایمیدازول : از این دسته می توان آلکالوئیدهای پیلوکارپین در گیاه پیلوکارپوس[2] ، سولانین در انواع گیاهان خانواده ی سیب زمینی ، پروتروراترین آوب در گیاه خربق سبز و سفید ، اکونیت در گیاه اقوینطون غیره را نام برد .

8- آلکالوئیدهای دارای حلقه ی کینولیزیدین : آلکالوئیدهای سیتیسین در گیاه لوپنیوس[3] دارای حلقه ی کینولیزیدین و سنسیوناین و هلیوترین در گیاهان سنسیو[4] و هلیوتروپیوم[5] نیز از حلقه ی پیرولیزیدین هستند .

9- آلکالوئیدهای دارای حلقه ی پورین : حلقه پورین در طبیعت به صورت آزاد وجود نداشته ، بلکه از ترکیب حلقه ی پیریمیدن و ایمیدازول ساخته اند . بازهای مهم دارویی این گروه ، کانیین در گیاه قهوه ، تئوفلین و تئوبرومین هستند .

10- آلکالوئیدهای دارای گروه آمین استروئیدی : آلکالوئیدهای افدرین در گیاه افدرا ، کلشی سین در گیاه سورنجان ، هوردنین (درجو) ، نارسیین در گونه ای از پاپاورا ، ژروین[6] در گیاه سولانوم و غیره .

آلکالوئیدها بسیار متنوع اند و در حال حاضر 1500 نوع آلکالوئید مشخص شده که در قسمت های مختلف رستنی ها به شکل نمک های اسیدهای آلی و ترکیبات دیگر وجود دارند . وجود ترکیبات آلکالوئیدی هنوز در تعدادی از گیاهان به اثبات نرسیده که این گروه از گیاهان را اساساً باید بدون آلکالوئید نامید مثل خانواده های :

1- Lamiaceae نعناعیان 2- Coniferaceaeمخروطیان 3- Rosaceae رُزها

در مقابل گیاهان مذکور گیاهانی وجود دارند که باید آنها را آلکالوئید دار نامید . آلکالوئیدها جز لاینکف ساختمانی شیمیایی آنها می باشد . مانند خانواده های :

1- Solanaceae سیب زمینی 2- Apocynaceae خرزهرگان 3- Papaveraceae خشخاش

از آنجا که آلکالوئیدها اکثراً سمی و مرگ آور می باشند استخراج و استفاده از گیاهان آلکالوئیدها دار تنها و تنها باید در کارخانه جات مربوط و زیر نظر متخصصان فن صورت گیرد .

نقش واقعی آلکالوئیدها در پیکر گیاهان به طور کامل شناخته نشده است. ولی برخی بر این باورند که مزه ی تلخ آنها سبب دفع حشرات و احشام از گیاهان می شود . خاصیت خارماکولوژی آلکالوئیدها نیز بسیار متفاوت است . برخی ضد درد و مخدر هستند (مرفین ، کدیین) و برخی دیگر محرک سلسله ی اعصاب مرکزی اند (استرکینین و بروسین) ، آتروپین و هوموترپین با خاصیت هیدریاتیک (آبدار یا هیدوکسیل کردن) در حالی که رزپین فشار خون را پایین می آورد . بعضی از انواع آلکالوئیدها آثار شاخص دارویی داشته و بسایر مفیدند . مانند کافئین ، استریکانین (در گیاه درمنه) ، کوئینین ، مرفین ، وین کریستاین (در گیاه پروانش) که در معالجه ی برخی سرطان ها کاربرد دارند . آتروپین (در گیاه شابیزک) موجب کاهش اسپاسم ، تسکین درد و خشک شدن ترشحات بدن می شود . و آثار مفید دیگری نیز دارند .

گیاه بازدانه (Gymnosperms) به ندرت دارای آلکالوئید هستند . و در بین گیاهان نهاندانه Angiosperms انواع آلکالوئیدها تولید می شوند . برخی بر این تصورند که گیاهان زیر رده ی تک لپه ای ، آلکالوئید تولید نمی کنند . ولی بررسی های جدید نشان داده است که گیاهان خانواده نرگس Amaryllidaceae و سوسن Liliaceae آلکالوئید تولید می کنند . در بین گیاهان زیر رده ی دو لپه ای ها ، خانواده های استبرق Asclepiadaceae ، خشخاش ، خرزهره ، زرشک ، بقولات ، گاوزبان ، نرگس ، آلاله ، روناس ، سراب ، سیب زمینی و ... از نظر تولید آلکالوئید بسیار مهم هستند . برخی رستنی هایی که در ترکیب آنها ماده ی موثره ی آلکالوئید وجود دارد عبارتند از :

سیب زمینی ، گوجه فرنگی ، بادمجان ، زرشک معمولی ، بنگ دانه ، بابونه ی رومی ، سورنجان ، فلفل شیرین ، گل قاصدک ، زبان در قفا ، شقایق ، مهرگیاه ، پروانش ، تاتوره ، ماهیران کبیر ، اسفند ، شاتره ، کلماتیس ، شکرتیغال ، خشخاش ، زلف پیروچای .

آلکالوئید لینامارین در سیب زمینی ، بذر کرچک و بیشتر غلات با شرایط نامناسب انبارداری و در بقولات (باقلا) یافت می شوند . علایم کاهش سرعت طبیعی تنفس ، از کار افتادن سیستم عصبی و لرزش ماهیچه ها در دام و طیور بر اثر مصرف زیاد لینامارن مشاهده می شود . آلکالوئیدها خواص فیزیکی و شیمیایی مشترک زیادی دارند . بیشتر آنها به صورت نتبلور و جامد هستند همچنین در آب غیر محلول یا کم محلول اند . و با اسیدها ، تولید املاح محلول در آب می کنند . آلکالوئیدهای آزاد در اتروکلروفوم محلول هستند . ولی املاح آنها در این حلال ها ، غیر محلول اند . و به این وسیله آلکالوئیدها را می توان جدا ، خالص و تعیین مقدار کرد .

از روش های کروماتوگرافی (GKC و HPLC) تقطیر ، رسوب دادن ، کریستالیزه کردن و... برای جداسازی آلکائیدها می توان استفاده کرد . در بین مصرف های عمومی آلکالوئیدها ، و اکنر (یدور پتاسیم) ، میر (یدور جیوه و پتاسیم) ، دوژاندروف (یدور بیسپورت و پتاسیم) و تعدادی مصرف دیگر وجود دارند .

بر حسب خصوصیات بیو شیمیایی آلکالوئیدها در سه گروه جای می گیرند :

الف- آلکالوئیدهای حقیقی True Alkabid

این آلکالوئیدها عمدتاً منشاشان از اسیدهای آمینه و ترکیبات شیمیایی حلقوی نیتروژن دار (هتروسیکلیک) ازت دار تشکیل شده اند .

ب- پروتوآلکالوئید یا آلکالوئیدهای پیش ماده : این دسته از آلکالوئیدها هم از اسید آمینه ساخته شده اند و محتوی ترکیبات شیمیایی نیتروژن دار غیر حلقوی یا خطی هستند .

ج- آلکالوئیدهای مجازی یا کاذب : این گونه از آلکالوئیدها از اسیدهای آمینه تشکیل نشده اند ولی در ساختار آنها نیتروژن (ازت) وجود دارد .

 

 

 

 

 

 

1- Ruellia

2- Pilocarpus

3- Lupinus

4- Senecius

5- Heliotropium

6- Jervine