کشاورزی و زراعت در قرآن کریم

[morvaridtalaee 2591]

چه زیبا و دیدینی است هنگامی که کشاورز به گاه غروب خورشید امیدوار و با نشاط از سر زمین به خانه باز می گردد و شبانگاه که بر سفره می نشیند ناخداگاه به خود می بالد که از رزق حلال می خورد و آنچه بر سفره دارد حاصل تلاش های بی پایان و اعمال مدیریتی بهینه است که از بام تا شام داشته و با بهره وری از آب وخاک توانسته به محصولی دست یابدکه غذای او و بسیاری از هم نوعانش را فرآهم می آورد و سبب بقای حیات آنها می گردد.آنچه فرآوری دارد آن دسته از آیات قرآن کریم می باشد که در باره ی زراعت و کشاورزی بیان شده است که در هر شماره آیاتی از این دسته تقدیم شما خوانندگان ارجمند می گردد. « خداوند با آن (آب باران) برای شما زراعت و زیتون و نخل و انگور می رویاند و از همه ی میوه ها ، مسلماً در این نشانه روشنی از برای گروهی که تفکر می کنند. » سوره ی مبارکه نخل آیه 11 «زرع» هر گونه زراعتی را شامل می شود ، «زیتون» هم نام آن درخت مخصوص استو هم نام میوه آن . «نخیل» ( درخت خرما) هم به معنی مفرد و هم به معنی جمع استعمال می شود و «اعناب» جمع «عنبه» به معنی انگور است. ممکن است چنین به نظر آید که اگر قرآن از میان انواع میوه ها روی زیتون وخرما (نخل) و انگور تیکه کرده به خاطر وجود آنها در محیط نزول قرآن بوده است ، ولی با توجه به جهانی و جاودانی بودن قرآن و عمق تعبیراتش روشن می شود که مطلب از این فراتر است. غذاشناسان و دانشمندان بزرگی که سالیان دراز از عمر خود را در راه مطالعه خواص گوناگون میوه ها صرف کرده اند به ما می گویند کمتر میوه ای است که برای بدن انسان از نظر غذایی به اندازه ی این سه میوه مفید و موثر باشد. همانا می گویند روغن زیتون برای تولید سوخت بدن ارزش بسیار فراوان دارد، کالری حرارتی آن بسیار بالاست و از این جهت یک نیرو بخش است و آنها که می خواهند همواره سلامت خود را حفظ کنند، باید به این اکسیر علاقه مند شوند. به همین دلیل در روایات اسلامی نیز از آن مدح و تمجید فراوان شده ، در حدیثی از امام علی بن موسی الرضا درباره زیتون چنین می خوانیم «غذای خوبی است دهان را خوشبو و بلغم را برطرف می سازد، صورت را صفا و طراوت می بخشد ، اعصاب را تقویت نموده و بیماری و درد را از میان می بردو آتش خشم و غضب را فرو می نشاند. » با پیشرفت دانش پزشکی و غذاشناسی اهمیت دارویی «خرما» نیز به ثبوت رسیده است. در خرما کلسیم وجود دارد که عامل اصلی استحکام استخوانها است و نیز فسفر وجود دارد که از عناصر اصلی تشکیل دهنده ی مغز و مانع ضعف اعصاب و خستگی است و قوه ی بینایی را می افزاید و نیز پتاسیم دارد که فقدان آن را در بدن علت حقیقی زخم معده می دانند و وجود آن برای ماهیچه ها و بافت های بدن بسیار پر ارزش است . این سخن امروز در میان غذا شناسان معروف است که خرما از سرطان جلوگیری میکند ، زیرا آمار هایی که در این زمینه تهیه شده نشان می دهد در مناطقی که خرما بیشتر می خورند ابتلای به سرطان کمتر است و اعراب و صحرا نشینانی که در فقر غذایی به سر می برند به واسطه ی خوردن خرما هرگز مبتلا به سرطان نمی شوند، عامل این موضوع را وجود منیزیم می دانند . به همین دلیل در روایات اسلامی نیز روی این ماده غذایی تأکید فراوان دیده می شود، از علی (ع) نقل شده که فرمود «کل التمر فان شفاء من الادواء » خر ما بخورید که شفای بیماری هاست. ونیز روایات شده که بسیاری از اوقات غذای علی(ع) را نان و خرما تشکیل می داد. و اما در مورد «انگور» به گفته ی دانشمندان غذاشناس به قدری عوامل موثر دارد که می توان گفت ، یک داروخانه ی طبیعی است. انگور علاوه بر این که غذای بسیار پر ارزشی است قدرت میکروب کشی قابل ملاحظه ای دارد و حتی عامل موثری است برای مبارزه با بیماری سرطان. به همین دلیل در حدیثی از پیامبر (ص) : «خیر طعامکن الخبز و خیر فاکهتکم العنب بهترین طعام شما نان وبهترین میوه شما انگور است » قطره های حیات بخش باران از اسمان نازل می شود ، قشر «نفوذ پذیر» زمین انها را به درون می پذیرد و تا به قشر «نفوذ نا پذیر» می رسد، آنها را متوقف ساخته و ذخیره می نمایدو سپس به صورت چشمه ها و قنات ها و چاه ها بیرون می فرستد. جمله «سلکه» (آب باران را در مجاری زمین وارد ساخت ) اشاره ای است فشرده به آن چه در بالا گفتیم. «ینابیع» جمع «نبع» به معنی جوشش آب از زمین است . هر گاه زمین یک قشر نفوذ ناپذیر بیشتر نداشت، ذره ای از آب ابران را در خود ذخیره نمی کرد و همه بعد از نزول از آسمان، به دریا ها می ریختند، نه چشمه ای وجود داشت و نه کاریز و چاهی واگر تنها یک قشر نفوذ پذیر داشت. همگی به اعماق زمین فرو می رفتند، به طوری که که در دسترسی به آن ممکن نبود، تنظیم قشر زمین از این دولایه نفوذ ناپذیر و نفوذپذیر ، با این فاصله حساب شده از نشانه های قدرت اوست و جالب این که گاهی به صورتلایه های متعدد نفوذپذیر و نفوذنتپذیر است که روی یکدیگر قرار گرفته اند که در حفره چاه های «سطحی» و «نمیه عمق» و «عمیق» از آن استفاده می شود. هم انواع آن مختلف است، همچون گندم و جو و برنج و ذرت و هم کیفیت های آن متفاوت است و هم رنگ ضاهری آن ، بعضی سبز تیره و بعضی سبز کمرنگ، بعضی دارای برگ های پهن گسترده و بعضی برگ ها باریک و لطیف و همچنین با توجه به این که « زرع» به گیاهی گفته می شودکه ساقه ی قوی ندارد، در مقابل «زرع» مفهوم وسیعی داردکه گیاهان غیر غذایی را در بر می گیرد. اواع گل ها و گیاهان زینتی و دارویی و مانند آن که فوق العاده تنوع ودارای الوان و چهره های گوناگون می باشد، حتی گاه در یک شاخه ،بلکه دریک گل ، این رنگ های مختلف به شکل بسیار جالب و ظریفی در کنار هم قرار گرفته اند و با زبان بی زبانی نغمه توحید و تسبیح خدا را سر داده اند. «یهیج» از ماده «هیجان» در لغت به دومعنی آمده است. نخست خشک وزرد شدن گیاه و دیگر به حرکت در آمدن و جوش و خروش برداشتن ، ممکن است دو معنی به یک ریشه باز گردد. « آیا ندید که خدا وند از آسمان آبی فرستاد و آن رت به صورت چشمه هایی در زمین وارد نمود، سپس با آن زراعتی را خارج می سازد که الوان مختلف دارد، بعد این گیاه خشک می شود، به گونه ای که آن را زرد و بی روح می بینی ، سپس آن را در هم می شکند و خرد می کند. در این ماجرا تفکری برای صاحبان مغز است. » سوره مبارکه رمز آیه 21

منبع مطالب :فصلنامه نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی ، سال چهارم، شماره شانزدهم، تابستان 86