بررسي رابطه بين دينداري و سلامت رواني

[amoojon 266]

بررسي رابطه بين دينداري و سلامت رواني

 

نويسنده:کیانوش زهراکار

 

 

 

 

 

چکیده

 

بررسی حاضر با هدف تعیین میزان ارتباط بین دینداری و سلامت روانی دانش آموزان دبیرستان های شاهد استان تهران انجام گردیده است. این بررسی از نوع توصیفی – همبستگی می باشد. جامعه آماری این پژوهش کلیه دانش آموزان دبیرستان های شاهد استان تهران در سال تحصیلی83-82 بوده است؛ که از این تعداد 400نفر با روش نومنه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب گردیده اند. برای سنجش میزان دینداری از آزمون دینداری فرد مسلمان و برای سنجش سلامت روانی از آزمون ghq28 استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها این پژوهش ازآزمون آماری همبستگی پیرسون استفاده شده است.برا یتجزیه و تحلیل داده ها این پژوهش از آزمون آماری همبستگی پیرسون استفاده شده است. نتایج به دست آمده نشان داد که میزان رابطه بین دینداری و علائم جسمانی(221/0-)، دینداری و اضطراب و اختلال خواب(231/0-)، دینداری و اختلال در کارکردهای اجتماعی(1231/0-)، دینداری و افسردگی (248/0-) و دینداری و سلامت روانی بطور کلی(249/0-) بوده است. نتیجه : عامل دینداری و پایبندی به اصول مذهبی از مهمترین عوامل تأثیر گذار بر جنبه های مختلف روانی و جسمانی افراد می باشد.

ادبیات نظری :

 

بهداشت روانی و پیشگیری از اختلالات روانی و شیوع آنها در جامعه از مقولاتی است که ذهن بسیاری از متخصصین بهداشت روانی به خود مشغول کرده است. امروز جوامع مختلف بسیج شده اند تا سیاست های مربوط به این موضوع را سامان دهند. علت این امر، اهمیت این موضوع و تأثیر بهداشت روانی روی کارکردهای مختلف انسان است. یکی از مسائل بسیار مهم و ضروری، تشخیص عوامل مؤثر بر بهداشت روانی است. مذهب یک عامل اصلی در زندگی بسیاری از انسان هاست و می توان میزان دینداری فرد و تعهد او به آداب و تعالیم دینی و مذهبی را یکی از عوامل بسیار مهم و تأثیر گذار بر بهداشت روانی او دانست.پژوهش حاضر نیز با هدف تعیین میزان ارتباط بین دینداریو سلامت روانی دانش آموزان دبیرستان شاهد استان تهران انجام گرفته است.

سلامت روانی کی از موضوعات ومباحث بسیار مهمی است که توجه به آن الزامی است. در مورد تعریف سلامت روانی باید ذکر کرد که بین متخصصین علوم رفتاری و روانشناسی اشتراکی وجود ندارد. دوبوس(1968، به نقل از مانز و کرامر،1985) سلامتی را روشی برای زندگی می داند که از طریق آن انسان ناکامل بتواند در رویارویی با دنیای ناکامل، بدون تحمل درد و ناراحتی به موفقیت هایی دست یابد.

سازمان بهداشت جهانی(who) سلامتی را به این گونه تعریف می کند: سلامتی عبارتست از سلامتی کامل جسمانی، روانی و اجتماعی و نه فقط عدم وجود سلامتی و ناتوانی(مازنر و کرامر،1985).فرهنگ روانپزشکی کمپل بهداشت روانی را به عنوان احساس بهبود روانی و تطابق کافی اجتماعی با موازین مورد قبول جامعه ، تعریف می کند (پور افکاری،1376). به نظر کاپلان و سادوک(1991) سلامت روانی یکی از حالات بهزیستی هیجانی است که بوسیله آن افراد به راحتی در درون جامعه خود ایفای نقش می پردازد و پیشرفت ها و خصوصیات شخصی برایشان رضایت بخش می شود.جونز(1942 به نقل از ولمن،1965) سلامت روانی را مساوی با خشنودی یا شادکامی می داند.

در سال های اخیر دین به عنوان یکی از عمده ترین متغیرهای موثر بر رفتار و حالات روانی افراد مورد توجه بسیاری از متخصصین علوم رفتاری قرار گرفته است تا جایی که برخی دین را عامل اساسی در بهداشت فردی و اجتماعی معرفی کرده اند(سهرابی و سامانی،1380). به نظر می رسد ادیان و مذاهب، آموزه هایی به پیروانشان ارائه می کنند که با توجه به میزان تعهد و عمل به این آموزه ها آنان می توانند در کاهش یا افزایش فشارزایی رویدادهای زندگی و اقرات روانشناختی آنها نقش داشته باشند. گفته می شود که ادیان و مذاهب مختلف از طریق مختلفی تأثیر گذار خواهند بود در این رابطه عمدتاً به اصل حمایت های اجتماعی و القاء معنی و امیدواری تأکید می شود(بیرشک و همکاران1380). اهمیت دین و و باورها و نهادهای دینی بر انسان و زندگی فردی و اجتماعی او کاملاً آشکار است. دین به شکل های مختلف در هر فرهنگی وجود دارد و معمولاً نقش اصلی و اغلب محوری را در زندگی افراد بازی می کند. در مورد دین تعاریف متفاوت و گوناگون ارائه گردیده است.فروید معتقد بود که دین پیچیده ترین پدیده در تمدن بشر است و نمی توان با استفاده از یک عامل آن را توضیح داد. ویلیام جیمز دین را به عنوان احساس ها و اعمال و تجربه های فرد در رابطه با آنچه آن را الهی تلقی می کند می داند. به نظر پروسر دین مجموعه ای از باورها، رفتارها، احساسات و نگرش های جدی است(آرین،1378).جواد آملی(1372) دین را مجموعه ای از عقاید،اخلاق، قوانین و مقراراتی می داند که برای اداره امور جامعه و انسان وپرورش انسان های می باشد. از نظر مصباح یزدی(1365) دین برابر است با اعتقاد به آفریننده ای برای جهان وانسان و دستورالعمل های متناسب با این عقاید. علامه طباطبایی(1363)دین را نظام عملی مبتنی بر اعتقاد می داند.روانشناسی دین گستره ای است که به مطالعه باورها و اعمال دینی از دیدگاهی روانشناختی می پردازد(پالوتزیان،1966 به نقل از قربانی،1377) . دین اسلام کاملترین و پسندیده ترین دین در نزد خداست که دستورات جامعی برای همه ابعاد زندگی از جمله انسان ارائه داده است.وقتی پیامبر بزرگ اسلام(ص) می فرمایند : من برای تکمیل اخلاق پسندیده مبعوث گشته ام، در حقیقت سراسر آموزش های دینی آن بزرگوار چیزی جز آموزش های دینی آن بزرگوار چیزی جز آموزش های بهداشت روانی نیست(حسینی،1371).حضرت علی (ع) در این باره می فرمایند که دین نیرومندترین نگهبان و قویترین تکیه گاه است(سمنانی،1380).دین را می توان یکی از عوامل مؤثر بر تمام ابعاد وجودی انسان، از جمله به بهداشت روانی او دانست. در این مورد مثال های زیادی وجود دارد که بسیاری از مردم به اعتقادات و نهادهای دینی روی می آورند تا در مقابله با بحران ها، معنادر کردن زندگی، ایجاد امیدواری و تأمین سلامت از آنها استفاده مثبت کنند. دین و بهداشت روانی هر دو موضوعاتی پیچیده و وسیع هستند که ساختار چند بعدی و چند سطحی دارند که از طریق مختلف و در تحقیقات و تحلیل های جامعه شناختی و روانشناختی خود را آشکار ساخته اند. متأسفانه این دو موضوع در مقایسه با موضوع های دیگر به تنهایی، اندک توجه را در منابع علمی و تحقیقات روانشناسی به خود اختصاص می داده اند. بنابراین پرداختن به بهداشت روانی و ارتباط آن با میزان دینداری بسیار مهم به نظر می رسد.

تولس در تعریف روانشناسی دین می گوید : مطالعه روانشناختی دین، تلاش برای درک رفتار دینی از طریق بکار بستن اصول روانشناختی است که از بررسی رفتار به معنای کلی کلمه حاصل می شود. به عبارت دیگر روانشناسی دینی شاخه ای از روانشناسی است که رسالت آن بررسی نقش مذهب در هستی و بهداشت روان انسان است(شیخی و همکاران،1380).تأثیر ارزش ها و عقاید مذهبی در سلامت روانی افراد طی پژوهش های گوناگونی مورد بررسی قرار گرفته است. در یک مطالعۀ جدید نشان داده است که عقاید مذهبی قوی تری باعث ایجاد یک اثر مثبت روانی می شود که در ارتقاء بهداشت روانی مؤثر است. همچنین اعتقادات مذهبی باعث افزایش سلامت افراد شده و رابطه مستقیمی بین مذهب و طول مدت درمان اختلالات روانی گزارش شده اند. در این مورد رازلی و همکاران (1988) با مطالعه طول مدت درمان بیماران مبتلا به افسردگی و اضطراب که دارای زمینه مذهبی قوی بودند، به این نتیجه رسیدند که این گروه سریعتر بهبود می یابند(خسرو پور و ساردوئی،1380).راش روانشناس مشهور، نقش مذهب را در سلامت روانی انسان همانند نقش و اهمیت هوا برای تنفس و اهمیت هوا برای تنفس می داند(جیمز، ترجمه قائنی،1372).نیلمن و پرساد(1995) اعتقاد دارند که 20 تا 60 درصد متغیرهای سلامت روانی افراد بالغ توسط باورهای دینی آنها تبیین می شود. کوئینگ و همکاران (1997)مذهب را عامل مهمی برای کنار آمدن و مقابله با استرس های زندگی می دانند. مک کینی(1999) نیز اعتقاد د ارند که مذهب و انجام اعمال عبادی تأثیرات منفی در زندگی روانی افراد دارد. کوئینگ و هاکن(1995) نیز معتقدند که بین مذهب و سلامت روانی انجام گرفته اند، به این نتیجه دست یافت که 72 درصد از این تحقیقات همبستگی مثبت را بین مذهب و سلامت روانی نشان میدهد.

[amoojon 266]

روش پژوهش

 

روش تحقیق این پژوهش از نوع توصیفی – همبستگی می باشد. جامعه آماری این پژوهش کلیه دانش آموزان دبیرستان های شاهد استان تهران در سال تحصیلی 83-82 بوده است؛ که از این تعداد 400نفر با روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب گردیده اند. برای سنجش میزان دینداری و سلامت روانی دانش آموزان از پرسشنامه های زیر استفاده شده است:

 

الف: آزمون دینداری فرد مسلمان

 

این آزمون دارای 25 سوال است که توسط آرین(1378) به منظور بررس و سنجش میزان دینداری و با توجه به احادیث و روایات اسلامی تهیه شده است. آزمودنی ها برای پاسخگویی به هر سوال یکی از موارد«خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم» را انتخاب نموده که به پاسخ خیلی کم نمره 1 و به پاسخ خیلی زیاد نمره 5 دداده می شود. برای سنجش پایانی این آزمون از آلفای کرونباخ استفاده شده است. نتایج نشان دهنده آن است که ضریب پایانی این آزمون در ایران و همچنین در بین ایرانیان مقیم کانادا(93/0) بوده است که دقت و ثبات آزمون را تأیید می کند. روایی این آزمون هم بوسیله متخصصان مورد تأیید فرار گرفته است.

 

 

ب:آزمون سلامت عمومی ghq28

 

پرسشنامه ghq توسط گلدبرگ ابداع شده و هدف وی از طراحی آن، کشف و شناسایی اختلالات روانی در مراکز و محیط های مختلف بوده است. از این پرسشنامه جهت سنجش ملاک های سلامت شامل علائم جسمانی،اضطراب و اختلال خواب، اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی استفاده می شود.سوال ها ی پرسشنامه که به بررسی وضعیت روانی فرد در یک ماهه اخیر می پردازد شامل نشانه هایی مانند افکار و احساسات نابهنجار و جنبه هایی از رفتار قابل مشاهده بوده است. این پرسشنامه در ایران توسط پالاهنگ(1374) و یعقوبی(1374) هنجاریابی شده است.ضریب پایایی این آزمون از طریق روش بازآزمایی برابر با91/0(پالاهنگ،1374) و از طریق روش آلفای کرونباخ برابر با88/0 (یعقوبی،1374) بوده است که نشان دهنده پایایی بالای این آزمون می باشد.

[amoojon 266]

نتایج پژوهش

 

جدول 1 میانگین و انحراف معیار دینداری و مقیاس هاس سلامت عمومی دانش آموزان شاهد استان تهران را نشان می دهد. همبستگی بین دینداری و مقیاس های سلامت عمومی دانش آموزان نیز در جدول 2 ارائه گردیده است.

همانگونه که در این جدول مشخص است بین دینداری و کلیه مقیاس های پرسشنامه سلامت عمومی از نظر آماری رابطه معنی داری وجود دارد.

 

جدول 1- میانگین و انحراف معیار دینداری و ملاکهای سلامت عمومی دانش آموزان(400=n)

 

میانگین انحراف استاندارد

دینداری 9525/83 3036/15

علائم جسمانی 5675/5 173/4

اضطراب و اختلال خواب 2850/6 4332/4

اختلال در کارکردهای اجتماعی 6175/6 7924/3

افسردگی 035/5 3244/5

نمره کل 4475/23 46/12

 

جدول 2- محاسبه همبستگی بین دینداری و ملاکهای سلامت عمومی دانش آموزان(400=n)

r p

دینداری و علائم جسمانی 221/0- 01/0

دینداری و اضطراب و اختلال خواب 231/0- 01/0

دینداری و اختلال در کارکردهای اجتماعی 121/0- 05/0

دینداری و افسردگی 248/0- 01/0

دینداری و سلامت روانی 249/0- 01/0

[amoojon 266]

بحث و نتیجه گیری

 

این بررسی نشان داد که میزان دینداری و علائم جسمانی دانش آموزان رابطه منفی و معنی داری وجود دارد. یافته های این بررسی با یافته های تحقیق سردار پور گودرزی(1376)، جلیلوند(1380)، صولتی و همکاران(1380) و قهرمانی و همکاران(1380) همخوانی دارد.

در برررسی حاضر میزان دینداری نیز با اضطراب و اختلال خواب دانش آموزان ارتباط منفی و معنی داری نشان داد.یافته های این بررسی با یافته های تحقیق سردارپور گودرزی(1376)، جلیلوند(1380)،سهرابی و سامان(1380)،صولتی و همکاران(1380)نیز همخوانی دارد.

در این پژوهش میزان دینداری و اختلال در کارکردهای اجتماعی دانش آموزان ارتباط منفی و معنی داری نشان داد که با یافته های تحقیق سردار پور گودرزی (1376)،جلیلوند(1380)، سهرابی و سامان(1380) و قهرمانی و همکاران (1380) همخوانی دارد.

در این بررسی بین میزان دینداری و افسردگی دانش آموزان دبیرستان های شاهد نیز رابطه منفی و معنی داری نشان داد که با یافته های تحقیق آرین(1378)، البرزی و سامانی(1380)، جهانمیری و همکاران(1380)،خسرو پور و ساردوئی(1380)، سردار پور گودرزی(1376)، جلیلوند(1380)، سهرابی وسامان(1380)، صولتی و همکاران(1380) و قهرمانی وهمکاران(1380) همخوانی دارد.

رابطه بین میزان دینداری و سلامت روانی دانش آموزان نیز منفی و معنی داری بود که با یافته های تحقیق، جلیلوند(1380)، سهرابی و سامان(1380) و قهرمانی و همکاران (1380) همخوانی دارد.

منابع:

- آرین، خدیجه.(1378).بررسی رابطه دینداری و روان درستی ایرانیان مقیم کانادا.پایان نامه چاپ نشده دوره دکتری . دانشگاه علامه طباطبایی

- البرزیف محبوبه .(1380) بررسی رابطه اعتقادات مذهبی با افسردگی،اضطراب و فشار روانی نوجوانان.همایش نقش دین و بهداشت روانی.تهران: دانشگاه علوم پزشکی تهران

- پالاهنگ،حسن.(1374).بررسی همه گیر شناسی اختلالات روانی در شهر کاشان.پایان نامه چاپ نشده دوره کارشناسی ارشد. دانشگاه علوم پزشکی

- جلیلوند،محمد امین.(1380).بررسی رابطه روان و پایبندی به تقیدات مذهبی در دانشجویان پزشکی . همایش نقش دین و بهداشت روانی. تهران : دانشگاه علوم پزشکی تهران

- جوتدی آملی، عبدالله.(1372).شریعت در آینه معرفت. تهران: مرکز نشر فرهنگی رجا

- جهانمیری، شهربانو و همکاران.(1380). بررسی میزان افسردگی در دانشجویان حافظ و قرائت کننده قرآن کریم در دانشکده علوم قرآنی و مقایسه آن با دانشجویان غیر حافظ قرآن در دانشکده ادبیات و علوم انسانی. همایش نقش دین و بهداشت تهران: دانشگاه علوم پزشکی تهران

- جیمز، ویلیام .(1372). دین و روان(ترجمه مهدی قائنی). تهران : انتشارات آموزش انقلاب اسلامی

- سردار پور گودرزی، شاهرخ و همکاران.(1380) بررسی تأثیر روزه داری در ماه مبارک رمضان بر ارزیابی فرد از سلامت جسمانی – روانی خود. همایش نقش دین و بهداشت روانی. تهران : دانشگاه علوم پزشکی تهران

- خسرو پور، فرشید و سادوئی، غلامرضا .(1380). بررسی تأثیر ارزش های مذهبی در طول مدت درمان بیماران مبتلا به افسردگی اساسی. همایش نقش دین و بهداشت روانی. تهران : دانشگاه علوم پزشکی تهران

- سمنانی، یوسف. (1380). بررسی منابع اسلامی در خصوص حکم تفریحی مصرف مواد مخدر.همایش نقش دین و بهداشت روانی. تهران : دانشگاه علوم پزشکی تهران

- سهرابی، نادره و سامانی، سیامک.(1380). بررسی میزان تأثیر نگرش مذهبی بر بهداشت روانی نوجوانان . نقش دین و بهداشت روانی. تهران: دانشگاه علوم پزشکی تهران

- شیخی، سیامک و همکاران.(1380).اصول و مبانی گروه های درمانی (معتادان بی نام) به روش درمان معنوی. همایش نقش دین و بهداشت روانی. تهران: دانشگاه علوم پزشکی تهران

- طباطبایی، محمد حسین .(1363). المیزان. تهران: انتشارات محمد

- قهرمانی ، محمد و همکاران .(1380). بررسی تأثیر روزه داری بر وضعیت سلامت روانی. همایش نقش دین و بهداشت روانی. تهران: دانشگاه علوم پزشکی تهران

- قربانی، نیما.(1377). روانشناسی دینی و یک رویکرد چند تباری. قبسات سال سوم. شماره 2و3. تهران : دانش و اندیشه معاصر

- مازنر،جودیت س. وکرامر، شیوا.(1373). در آمدی بر اپیدیمولوژی (ترجمه محسن جانقربان ). کرمان: خدمات فرهنگی کرمان

- مصباح یزدی، محمد تقی.(1365).آموزش عقاید. تهران : سازمان تبلیغات اسلامی

- یعقوبی ، نورالله.(1374). بررسی همه گیر شناسی اختلالات روانی در مناطق شهری و روستایی صومعه سرا. پایان نامه چاپ نشده کارشناسی ارشد. دانشگاه علوم پزشکی ایران

-Kaplan,H.I and Sadock,B.I(1991).Comparehensive glossary of Psychiatry and Psychology .New York: Williams and wilkins